Na naukę nigdy nie jest za późno!

Na naukę nigdy nie jest za późno! Zgodnie z oczekiwaniami, europejska produkcja mięsa drobiowego w 2015 r., była wyższa niż w 2014 r. i nadal będzie rosła w 2016 r. choć nieco wolniej. Europejska Komisja przewiduje, że w tym roku, produkcja brutto (GIP) krajów UE zwiększy się o 240.000 t, czyli o 18%, osiągając 13,5 mln t, a w przyszłym o 15%. Chociaż produkcja ta nie jest odporna na ptasią grypę czy rosyjskie embargo, to wiele czynników działa na jej korzyść. Należą do nich stosunkowo niskie ceny i trudności jakie w zagranicznym handlu przeżywa obecnie drobiarski sektor w USA, na skutek epidemii grypy ptasiej (Clements, 2015). Wg analizy i prognoz IERiGŻ, bilans mięsa drobiowego w I półroczu 2016 r. w porównaniu z tym samym okresem w 2015 r. przedstawiał się następująco: produkcja wzrosła o 9,3%, osiągając 1.277tys. podaż wzrosła o 9,1%, osiągając 1.293 tys. import spadł o 5,9%, osiągając 16 tys. eksport wzrósł o 18%, osiągając 473 tys. ton. Optymistycznie przestawiają się też prognozy dla krajowego rynku mięsa drobiu w całym 2016 roku: produkcja wzrośnie o 9,9%, osiągając 2.623 tys. podaż wzrośnie o 9,7%, osiągając 2.656 tys. import - spadnie o 5,8%, osiągając 33 tys. eksport wzrośnie o 18,5%, osiągając 994 tys. zużycie mięsa drobiowego w kraju wzrośnie o 5,1%, osiągając 1.662 tys. udział importu w spożyciu wyniesie 2,0%; udział eksportu w produkcji wyniesie 38%; udział kurcząt w całkowitej produkcji mięsa drobiu wyniesie 77,4%, indyków 15,2%, pozostałego drobiu, w tym kaczek i gęsi ok. 7,4%; spożycie drobiu zwiększy się o 1.8% w porównaniu z 2014 r. i osiągnie 28,8 kg/mieszkańca; udział mięsa drobiowego w całkowitym spożyciu mięsa wyniesie 38,7%. Wg analityków, niewielkie także zmiany winny nastąpić w krajowym sektorze mięsa drobiowego, którego trend nadal będzie dodatni. Warto zatem zwrócić uwagę producentom drobiu na zasadnicze czynniki decydujące o uzyskaniu sukcesu w chowie kurcząt brojlerów. Stare, rzymskie przysłowie mówi, że Repetitio is mater studiorum - powtarzanie jest matką wiedzy, a zatem nic nie stoi na przeszkodzie by przypomnieć sobie dawne oraz poznawać nowe osiągnięcia z dziedziny produkcji drobiowego mięsa, tym bardziej, że pod wpływem organizacji związanych z obroną praw zwierząt i innych zielonych, ciągle zmieniają się wymogi prawne dotyczące postępowania z ptakami. Zatem dla własnego dobra, przewidujący producent brojlerów, powinien brać udział w szkoleniach, na których może poznać najnowsze przepisy dotyczące osiągnięcia wysokiego dobrostanu tak w chowie kurcząt, jak i w ich transporcie do ubojni oraz podczas uboju ptaków. Hodowlane koncerny drobiarskie, oferują nowe, zgodne z wymogami rynku, towarowe zestawy mieszańców mięsnych kurcząt, a wytwórnie pasz - prześcigają się w proponowaniu coraz bardziej efektywnych mieszanek paszowych. Producent brojlerów, jest obecnie wysoko wyszkolonym specjalistą z różnych dziedzin, co powinien potwierdzać uzyskanym certyfikatem na kursach i szkoleniach, prowadzonych przez upoważnione do tego jednostki. Pierwszy tydzień życia brojlerów decyduje o ich zdrowiu i wynikach produkcyjnych w cza- 8

sie całego odchowu w fermie. Stworzenie pisklętom dobrych warunków środowiskowych i zastosowanie odpowiedniej metody chowu gwarantuje, że będą się one rozwijały zgodnie z oczekiwaniami. Wg Jacksom (2013), życie brojlerów jest swoistym wyścigiem z czasem - od zasiedlenia nimi brojlerni - do ich uboju. Wszyscy producenci chcą by ich kurczęta rosły jak najszybciej i żeby wszystkie do tego wyścigu wystartowały równocześnie, kontynuując go w tym samym tempie. Jeśli duży procent piskląt, zacznie pić i jeść tylko z kilku godzinnym opóźnieniem w stosunku do reszty stada, to w ciągu pierwszych 2-3 tygodni życia kurcząt, doprowadzić to może do dużego niewyrównania stada, utrudniającego właściwe regulowanie wymiany powietrza i wysokości zawieszenia karmideł i poideł nad podłogą. Im bardziej niewyrównane stado, tym trudniej nim zarządzać i wiele kurcząt będzie zapadało na różne choroby, w tym również przewodu pokarmowego. Wyrównane stado W celu zapewnienia wyrównania stada, należy podjąć szereg działań, zwłaszcza w okresie chłodów. Przede wszystkim, 3 dni przed zasiedleniem brojlerni pisklętami, temperatura betonowej podłogi winna wynosić 28 o -29 o C, a wnętrze pomieszczenia 32 o C. Pisklęta dużą częścią ciała kontaktują się z podłogą, której zbyt niska ciepłota spowoduje, że chroniąc się przed ochłodzeniem, będą się zbijały w grupy i ptaki znajdujące się w jej środku, zaczną później pobierać paszę, od znajdujących się na jej obrzeżu, przyczyniając się do zróżnicowania stada. Zimna podłoga może przyczynić się do zahamowania rozwoju jelit, pogarszając wchłanianie w nich odżywczych substancji. Jak z tego wynika, podłoga w całej brojlerni, winna mieć wyrównaną temperaturę, gdyż kurczęta przebywające na jej chłodniejszych obszarach, wolniej się rozwijają. Wielu producentów zastanawia się czy wydać pieniądze na gaz, ale dobre nagrzanie brojlerni winno być traktowane jako niezbędna inwestycja. Grzejniki powinny być wyłączone podczas rozładunku przywiezionych z wylęgarni piskląt, by nie spowodować ich przegrzania. Na 80% powierzchni ściółki należy rozłożyć dobrej jakości papier (ok. 80 g/1 m 2 ), ale nie za wcześnie, by nie uległ zniszczeniu. Dotykiem winno się także sprawdzić, czy na końcu wszystkich smoczków jest zawieszona kropla wody, która błyszcząc w świetle, zachęca pisklęta do picia. Jackson (2013) zaleca, by wraz z elektrolitami, dla poprawy smaku wody, dodać do niej anyż. Intensywność światła mierzona luksometrem na wysokości grzbietu kurcząt, winna wynosić 20 luksów i należy ją sprawdzać, gdy pisklęta nie garną się do picia i jedzenia. Wg dobrostanowej Dyrektywy UE, mierzony miernikiem poziom dwutlenku węgla w brojlerni, nie powinien przekraczać 3000 ppm, gdyż jego zbyt duża ilość, a mała tlenu, osłabia rozwój piskląt. Otwory wentylacyjne winny umożliwić uchodzenie z pomieszczenia CO 2. Względna wilgotność w brojlerni winna się wahać między 60% a 70%. Przewiezione z wylęgarni do zbyt suchego wnętrza brojlerni pisklęta, bardzo szybko ulegają odwodnieniu, co prowadzi do zróżnicowania ich przyrostów. Każdy producent powinien bardzo dokładnie obserwować zachowanie się piskląt na podłodze brojlerni, by szybko usunąć przyczynę ich nierównomiernego rozprzestrzenienia lub braku ich aktywności. Wprowadzane zmiany w metodach chowu brojlerów, powinny być tak subtelne by nie stresowały kurcząt. Stan zdrowotny jelit Na początku odchowu każdego stada należy zawsze brać pod uwagę rozwój jednego z najważniejszych organów kurcząt tj. jelit. Słabo rozwinięte jelita, zasiedlone dużą ilością niepożądanych bakterii, nie będą skutecznie wchłaniały odżywczych składników, co skutkuje 10

spowolnieniem tempa wzrostu, pogorszeniem wykorzystania paszy i stanu zdrowotnego pokarmowego przewodu. Właściwe metody chowu piskląt są podstawą dobrego rozwoju ich jelit, z tym że duże znaczenie ma pochodzenie jelitowej flory: a. bez względu, jak starannie producent oczyści brojlernię, zawsze pozostaną w niej bakterie (dobre i złe) z poprzedniego odchowu, których ilość można zmniejszyć zabiegami higienicznymi, stosując właściwy detergent w odpowiednim rozcieńczeniu i zawsze doprowadzić do wyschnięcia odkażanej powierzchni przed nałożeniem środka dezynfekującego lub świeżej ściółki; b. ważna jest jakość ściółki, która najlepsza jest z drzewnych wiórów, ale z powodu problemów z ich dostępnością, wielu producentów stosuje pociętą na sieczkę słomę lub inne - też zapewniające suchość ściółki materiały - np. trociny; c. ferma rodzicielska i zakład wylęgowy, które powinny być kontrolowane przez producentów brojlerów pod kątem jakości piskląt, by na początku ich odchowu, dobrać lek wpływający na jelitowe bakterie; środki przeciw drobnoustrojom, powinny być stosowanie w porozumieniu z lekarzem weterynarii i z uwzględnieniem sytuacji stada rodzicielskiego, wylęgarni i fermy brojlerów; podając takie środki, należy równocześnie stosować probiotyki, by wypełnić pustkę powstałą w jelitach. d. stosowanie probiotyków staje się coraz bardzie popularne, gdyż wspierają zasiedlenie jelit populacjami pożytecznych bakterii, a tym samym ograniczają przestrzeń dla rozwoju szkodliwych drobnoustrojów; przewód pokarmowy zasiedlony pożytecznymi bakteriami, jest bardziej odporny na zakażenie kokcydiozą; probiotyki mogą być rozpraszane w wylęgarni lub wprowadzane do wody względnie wstrzykiwane do wylęgowego jaja podczas inkubacji (Siwek i in., 2016); z czasem, pożyteczne bakterie zasiedlają brojlernię, zapewniając większą ochronę kolejnych, odchowywanych w nich stad; e. pierwszą czynnością pisklęcia jest pobranie wody, która powinna być absolutnie czysta i dlatego linie pojenia muszą być odkażane, najlepiej nadtlenkiem wodoru usuwającym z przepływowych rur - biofilm - śluzowatą substancję tworzoną przez bakterie; woda może być ogromnym źródłem bakterii, zakłócających równowagę odżywczych składników i dlatego producenci powinni sprawdzać co 6 miesięcy jej jakość, zarówno w źródle (na początku) jak i na końcu linii pojenia; dodawany do wody w linii pojenia aktywny chlor, może pomóc w likwidacji wszelkich znajdujących się w niej bakterii; f. by zapewnić w fermie biologiczne bezpieczeństwo, należy chronione przed światłem i deszczem obuwie zmieniać co najmniej dwa razy w tygodniu i zmywać z niego zanieczyszczenia; by zmniejszyć ryzyko przenoszenia chorób; każda brojlernia powinna być wyposażona w odpowiednią ilość par butów. Nadzór/kontrolowanie Warunkiem osiągnięcia sukcesu w chowie brojlerów jest regularne sprawdzanie i kontrolowanie zachowania się stada. Już po 24 godzinach od zasiedlenia brojlerni pisklętami, 95% z nich powinno rozpocząć pobieranie wody i paszy. Można to ocenić wybierając po 20 piskląt z przedniej, środkowej i tylnej części brojlerni i dotykiem sprawdzić powyżej mostka, wypełnienie wola. Co 7 dni należy wybrać losowo z 20.000 - co najmniej 100 kurcząt i po zważeniu - porównać ich masę z zaleceniami dostawcy (hodowcy). Brojlery żyją zbyt krótko (<42 dni), by na skutek zaniedbania ich 12

w pierwszych dniach życia, nie osiągnęły oczekiwanych wyników produkcyjnych. Precyzyjne zarządzanie stadem brojlerów Choć producenci dużo uwagi i starań poświęcają pisklętom typu brojler na początku ich odchowu, to najtrudniejszy okres przypada na 21 dzień życia, a końcowy sukces uzależniony jest od zastosowania właściwych metod ich utrzymania. W tym czasie ptaki przechodzą szereg istotnych zmian takich jak wymiana puchu na pióra, zmiany w stosowanych paszowych mieszankach i kokcydiostatykach oraz zmiany rodzaju bakterii z typowych dla zasiedlających jelita piskląt - na bytujące drobnoustroje w przewodzie pokarmowym dorastających ptaków. Muszą także być odporne na stres wywołany szczepieniami, gdy spada aktywność matczynych przeciwciał i kurczęta wytwarzają własną oporność na nowe czynniki chorobotwórcze. Przepierzanie W okresie wymiany puchu pisklęcego na pełne upierzenie, kurczęta aż do osiągnięcia 28 dnia życia, mają słabą termiczną izolację i w tym okresie producent winien dbać by w brojlerni była właściwa temperatura i wymiana powietrza tak, by wszystkie brojlery miały wyrównane warunki życia. Ważne jest by poprzez właściwą regulację otworów wentylacyjnych, wymiana powietrza przebiegała na wysokości grzbietu kurcząt, schładzając ich organizm oraz zapobiegając zawilgoceniu ściółki. Producenci winni stale obserwować zachowanie się kurcząt i natychmiast reagować na wszelkie zachodzące w brojlerni anomalie w tym zakresie. Brojlery są aktywne we właściwych warunkach środowiskowych, a gdy te są zakłócone - duża ilość ptaków siedzi na podłodze lub zbija się w grupy. Zadrapania skóry kurcząt W okresie zmiany okrywy piór kurcząt, ich skóra nie jest odpowiednio chroniona i często dochodzi do jej zadrapań w wyniku spłoszenia ptaków przez wejście do brojlerni obcych osób np. lekarza weterynarii lub na skutek wzajemnych przepychanek przy uruchamianiu podajników paszy. Aby zmniejszyć ryzyko zadrapań, obsługa powinna w brojlerni zachowywać się spokojnie, być ubrana zawsze w te same robocze ubrania i zapewniać ptakom swobodny dostęp do paszy i wody. Dzięki dobrym warunkom chowu, będzie mniej przypadków zadrapań, a tym samym mniej okazji do zakażeń, które zwiększą udział brakowań w stadzie. Żywienie Świeżo wyklute pisklę korzysta z wystarczających rezerw składników odżywczych zawartych w żółtku jaja, aby uniknąć głodu i zwiększyć swoje szanse na przetrwanie podczas pierwszych kilku dni życia co jednak wg. Mavromichalis (2015) jest już niewystarczające w nowoczesnych systemach produkcji brojlerów. Zakazane jest stosowanie w drobiowych mieszankach paszowych wszelkich środków warunkujących zdrowie przewodu pokarmowego ptaków, takich jak antybiotyki, środki przeciwbakteryjne, preparaty jonoforowe, chemiczne kokcydiostatyki - stosowane wcześniej jako tzw. promotory wzrostu. Były one używane bez zastrzeżeń w dużych ilościach początku chowu brojlerów w mieszankach typu prestartet, które obecnie przeżywają pewien renesans, dzięki udziałowi w nich różnego rodzaju probiotyków, prebiotyków i symbiotyków. U brojlerów żywionych paszą bez środków wpływających na stan zdrowotny jelit, można także kontrolować florę bakteryjną. Metoda ta jest dosyć kosztowna, gdyż wymaga wielu nowych składników i to nie tylko mączki rybnej i białka sojowej śruty, ale także zwierzęcej plazmy, pszennego glutenu, ubocznych produktów drobiowych i białka grochu. Wszystkie te składniki są wysoko strawne, ale droższe od tradycyjnie stosowanych białek. Niektóre 14

z nich wywołują uboczne skutki jak np. kwas masłowy o troficznym wpływie na jelitową florę bakteryjną. Takie specjalne składniki o podwójnym działaniu, powinny być oceniane na podstawie zsumowanych ich skutków. Na koniec, trzeba ocenić nie tylko koszt paszy, ale również korzyści osiągnięte z poprawy tempa przyrostu masy ciała i stanu zdrowotnego jelit. W jednym z badań, podając przez 5 dni po wylęgu pisklętom bardzo strawną mieszankę, zawierająca o 2,5% osocza zwierząt, uzyskano na koniec odchowu brojlerów o 35% lepsze wyniki produkcyjne. Ubijane 42 dniowe brojlery, żywione przez pierwsze 5 dni droższym prestarterem, zawierającym osocze zwierząt, były o 10% cięższe od brojlerów żywionych standardową mieszanką starter, a ekonomiczna analiza potwierdziła opłacalność tej metody (Mavromichalis, 2015). Kurczętom brojlerom w czasie odchowu zmieniany jest trzy- albo czterokrotnie rodzaj paszy począwszy od prestarteru lub starteru - poprzez grower - do finisheru na koniec, które różniąc się wartością odżywczą, mogą jednak zakłócić ptakom procesy fizjologiczne, prowadzące do zachwiania zrównoważenia w stadzie. Pisklęta, które dzięki lepiej rozwiniętym jelitom, mają na początku odchowu lepszy start w życiu, w kolejnych okresach zmiany paszy, mogą się spotkać z różnymi problemami zdrowotnymi. Różnice między stosowanymi paszami oraz czynnikami zakaźnymi pozostałymi w brojlerni po poprzednim rzucie brojlerów, mogą zmienić równowagę flory bakteryjnej w jelicie kurcząt, powodując dysbakteriozę i nadmierne zawilgocenie ściółki. Zmiana rodzaju kokcydiostatyku, z silnego na słabszy, może spowodować rozwój kokcydiozy - która mimo łagodnego przebiegu, może wywołać zapalenie jelit. Nie należy zmieniać kokcydiostatyków, gdy ptaki są zaatakowane inną chorobą (Jackson, 2013). Kurczęta o dobrze rozwiniętych jelitach, zasiedlonych populacjami pożytecznych bakterii, znacznie lepiej sobie radzą od kurcząt o niedorozwiniętych jelitach. Wczesne podanie im probiotyków, może ułatwić kolonizację jelita pożytecznymi bakteriami, a następnie stosując kwasy organiczne - będzie się te populacje utrzymywać w dobrym stanie oraz wspierać wzrost kosmków jelitowych. Podawanie szczepionek Między 7 a 28 dniem życia brojlery szczepi się przeciw chorobie Gumboro, a w niektórych przypadkach, przeciw zakaźnemu zapaleniu oskrzeli. Kilka dni po szczepieniu przeciw Gumboro, mogą pojawić się zmiany w pobraniu wody przez kurczęta oraz w ich odchodach, jako poszczepienna reakcja. Jest to skutek stresu spowodowanego szczepieniem, ale może to być też wynikiem zbiegu okoliczności, gdy objawów tych nie obserwowano w innych fermach, gdzie stosowano ten sam program szczepień kurcząt tego samego zestawu mieszańców, żywionych takimi samymi paszami. W wielu przypadkach szczepienia jednodniowych piskląt, także obserwowano podobną reakcję. Matczyne przeciwciała Wyklutemu pisklęciu, kura-matka poprzez żółtko wylęgowego jaja, przekazuje przeciwciała, które chroni je przed większością chorób, zanim rozwinie ono własny system odpornościowy. Około 14-21 dnia życia, ilość matczynych przeciwciał pisklęcia zaczyna spadać do poziomu, który nie wystarcza już do ochrony przed wieloma chorobami. Od tego czasu kurczę musi samo wytworzyć w swym organizmie przeciwciała, które początkowo mogą być stresujące dla ptaków i białek, które mogłyby być wykorzystywane do wzrostu ptaka. Na skutek braku higieny w fermie, wiele zarazków chorobotwórczych pozostaje po poprzednim odchowie brojlerów, narażając nowy rzut, na różne wyzwania zdrowotne. 16

Skuteczny ubój Niewyrośnięte, zranione lub chore ptaki, powinny być wybrakowane by przywrócić zrównoważenie w stadzie - co jest zwykle bardzo trudną decyzją. Wszystkie kurczęta, które są lżejsze od połowy średniej masy w stadzie i nie mogą dosięgnąć podajnika paszy lub poidła, powinny być z niego usunięte. Nie przeprowadzenie w brojlerni brakowania kurcząt przed przekazaniem ich do ubojni, spowoduje zwiększenie liczby odrzuconych ptaków przy uboju. Usuwając ze stada niewyrośnięte, podatne na choroby ptaki, poprawia się ogólny stan zdrowotny stada oraz ułatwia regulowanie w brojlerni poziomu temperatury i wymianę powietrza. Ważąc brojlery co 7 dni, producenci średnią masę ciała 28 dniowych ptaków powinni traktować jako wskaźnik do przewidywania wyników, uzyskanych na koniec odchowu. Wyrównanie stada zawsze jest ważne i jego osiągnięcie na każdym etapie rozwoju kurcząt jest wynikiem właściwego odchowu piskląt. Jakość ściółki będzie również dobrą wskazówką zdrowia stada i jelit kurcząt i nie trzeba być lekarzem weterynarii by to stwierdzić. biologicznych nauk, poprzez różne dziedziny techniki i mechanizacji, na zagadnieniach organizacyjnych i ekonomicznych kończąc. Obecnie wiedza ta szybko się rozwija i wymaga ciągłego śledzenia jej postępu, na co niestety wielu nie zwraca uwagi, a potem dziwi się, że nie odnieśli sukcesu w produkcji. Nie należy zatem odrzucać możliwości skorzystania z proponowanych szkoleń, sprawdziwszy przed tym ich program i zasób wiedzy prowadzących. Dr inż. Ryszard Gilewski Prof. dr hab. Stanisław Wężyk AVICONS Dbałość o szczegóły Mimo małego udziału (%) padnięć w początkowym okresie chowu brojlerów, można stracić wiele pieniędzy, gdy przyrosty masy ciała piskląt zostaną zahamowane przez 1-2 dni. Przy nieustannym wyścigu producentów o uzyskanie maksymalnych przyrostów i dobrego stanu zdrowia kurcząt, niedopilnowanie właściwych warunków na początku odchowu piskląt, może mieć ujemny wpływ na końcowy wynik produkcji brojlerów. Troska, by kurczęta były szczęśliwe w bezstresowych warunkach chowu w całym okresie życia, zapewni im w końcowym okresie tuczu, optymalne tempo wzrostu i wysoki dobrostan. Z powyższego wynika, że brojlerzysta to zawód, który wymaga bardzo rozległej i głębokiej wiedzy z wielu dziedzin, począwszy od