Tyczenie i inwentaryzacja obiektów sieci uzbrojenia terenu 311[10].Z2.04

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Bogumiła Wiatr Tyczenie i inwentaryzacja obiektów sieci uzbrojenia terenu 311[10].Z2.04 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

Recenzenci dr inż. Barbara Gąsowska mgr inż. Sylwia Mikulska Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Bogumiła Wiatr Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[10].Z2.04 Tyczenie i inwentaryzacja obiektów sieci uzbrojenia terenu, zawartego w programie nauczania dla zawodu technik geodeta. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Sieci uzbrojenia terenu; budowa, zakres i sposób pomiaru 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 20 4.1.3. Ćwiczenia 20 4.1.4. Sprawdzian postępów 21 4.2. Ewidencja geodezyjna przewodów podziemnych oraz zasady projektowania sieci uzbrojenia terenu 22 4.2.1. Materiał nauczania 22 4.2.2. Pytania sprawdzające 29 4.2.3. Ćwiczenia 29 4.2.4. Sprawdzian postępów 30 4. Sprawdzian osiągnięć 31 5. Literatura 36 2

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o tyczeniu i inwentaryzacji obiektów sieci uzbrojenia terenu i kształtowaniu umiejętności przeprowadzania inwentaryzacji. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania wiadomości teoretyczne, niezbędne do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian postępów, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań; zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. 3

311[10].Z2 Geodezja inżynieryjna 311[10]. Z2.01 Projektowanie i wytyczanie osnowy realizacyjnej 311[10]. Z2.02 Prowadzenie geodezyjnej obsługi budowy i eksploatacji obiektów budowlanych 311[10]. Z2.03 Prowadzenie geodezyjnej obsługi budownictwa drogowego, kolejowego i wodnego 311[10]. Z2.04 Tyczenie i inwentaryzacja obiektów sieci uzbrojenia terenu 311[10]. Z2.05 Wykonywanie pomiarów realizacyjnych w terenie Schemat układu jednostek modułowych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć: obsługiwać sprzęt i przyrządy geodezyjne, zgodnie z zasadami ich użytkowania oraz odpowiednio zabezpieczyć w czasie i po zakończeniu pomiaru, wykonywać pomiar kierunku i kąta poziomego i pionowego, wykonywać pomiary sytuacyjne metodą biegunową i ortogonalną, określać zakres instrukcji technicznych i umieć dokonać wyboru odpowiedniej dla planowanych prac geodezyjnych, sporządzać mapę sytuacyjną na podstawie bezpośredniego pomiaru w terenie, kompletować dokumentację pomiarową, przetwarzać wyniki pomiaru terenowego na dane numeryczne i graficzne z wykorzystaniem techniki komputerowej, organizować wykonanie prac terenowych w zespołach pomiarowych zgodnie z obowiązującymi zasadami bhp i przepisami technicznymi, dobierać sprzęt i instrumenty do wykonania otrzymanego zadania, stosować obowiązujące instrukcje i wytyczne techniczne związane z wykonaniem geodezyjnych prac pomiarowych, obliczeniowych i graficznych, aktualizować mapę sytuacyjną, sporządzać dokumentację techniczną wykonanych prac pomiarowych i obliczeniowych, wykonywać niwelację geometryczną i obliczyć wysokości punktów, sporządzać profil podłużny i poprzeczny terenu, wykonywać podstawowe obliczenia geodezyjne, dokonywać analizy otrzymanych materiałów geodezyjno-kartograficznych, wykonywać wywiad terenowy i opracować mapę wywiadu, stosować przepisy prawa budowlanego oraz prawa geodezyjnego i kartograficznego w geodezji inżynieryjnej, opracowywać szkic dokumentacyjny, opracowywać szkic tyczenia, wytyczać punkty charakterystyczne projektowanego obiektu różnymi metodami, wytyczać punkty linii równoległej do danej, wytyczać punkty linii o stałym spadku, wyznaczać punkt o projektowanej wysokości, ustalać wymaganą dokładność tyczenia. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: określić cechy charakterystyczne poszczególnych rodzajów sieci uzbrojenia terenu, odczytać z mapy dane dotyczące przewodu sieci uzbrojenia terenu, określić dane ewidencyjne przewodu, określić zasady rozmieszczania przewodów podziemnych w pasie ulicy, określić zasady projektowania poszczególnych sieci uzbrojenia terenu, opracować geodezyjnie projekt sieci uzbrojenia terenu, wytyczyć punkty projektu sieci uzbrojenia terenu, objaśnić zasady obsługi geodezyjnej budowy urządzeń podziemnych, wykonać inwentaryzację bezpośrednią przewodu podziemnego, objaśnić zasadę działania lokalizatora elektromagnetycznego, wykonać inwentaryzację przewodu podziemnego za pomocą lokalizatora elektromagnetycznego, dobrać sprzęt do tyczenia i inwentaryzacji obiektów sieci uzbrojenia terenu, zastosować przepisy bezpieczeństwa higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Sieci uzbrojenia terenu; budowa, zakres i sposób pomiaru 4.1.1. Materiał nauczania Sieci uzbrojenia terenu Uzbrojenie terenu to wyposażenie terenu w urządzenia podziemne wodociągowe, kanalizacyjne, cieplne, gazowe, telekomunikacyjne elektroenergetyczne, specjalnego przeznaczenia wraz z elementami naziemnymi wymienionych urządzeń. Geodezyjna inwentaryzacja uzbrojenia terenu to zespół czynności technicznych na które składają się; wykrycie i zlokalizowanie zasypanych przewodów uzbrojenia podziemnego, pomiary geodezyjne urządzeń sieci uzbrojenia terenu, opracowanie wyników pomiarów i dokumentacji geodezyjnej, wprowadzenie wyników inwentaryzacji na mapę zasadniczą oraz na mapę przeglądową uzbrojenia terenu. Wynikiem przeprowadzenia geodezyjnej inwentaryzacji sieci uzbrojenia terenu są informacje, dotyczące przestrzennego położenia urządzeń podziemnych i ich elementów nadziemnych, umożliwiające określenie ich współrzędnych x, y i rzędnej wysokości H uzbrojenia oraz informacje o parametrach technicznych uzbrojenia. Podstawowe pojęcia: Odległość przewodu od linii zabudowy - to odległość między krawędzią skrajną przewodu od strony zabudowy, a pionową płaszczyzną przechodzącą przez linię zabudowy. Odległość pozioma między przewodami - to pozioma odległość rzutów najbliżej położonych krawędzi tych przewodów. Głębokość ułożenia przewodu - to pionowa odległość, mierzona od powierzchni terenu lub nawierzchni ulicy do górnej powierzchni przewodu podziemnego. Dokumentacja geodezyjno- kartograficzna, to zbiór dokumentów powstałych w wyniku geodezyjnych prac polowych i kameralnych oraz opracowań kartograficznych. Kanał zbiorczy - to tunel podziemny, w którym układane są następujące rodzaje przewodów: wodociągowe, kanalizacyjne tłoczne, gazowe niskiego i średniego ciśnienia, cieplne, telekomunikacyjne i elektroenergetyczne do 20 kv. Podłączenie domowe (eksploatacyjne) - to odcinek przewodu, zawarty między przewodem rozdzielczym a budynkiem. Wiązka przewodów - to dwa lub więcej przewodów tego samego rodzaju, jeżeli wzajemna odległość sąsiadujących przewodów nie jest większa niż 0,3 m. Pomiar inwentaryzacyjny, możliwość dostępu do sieci uzbrojenia, może być wykonany dwoma sposobami w zależności od możliwość dostępu do sieci uzbrojenia: sposobem bezpośrednim, czyli po ułożeniu przewodów a przed ich zasypaniem zwany również inwentaryzacją powykonawczą oraz inwentaryzacją w odkrywkach terenowych. sposobem pośrednim, stosowanym do inwentaryzacji przewodów zasypanych, czyli zakrytych, wykonywany za pomocą odpowiedniej aparatury elektronicznej. Pomiar sytuacyjny przebiegu trasy przewodów i ich elementów urządzeń a także wyniesienie projektu, najczęściej wykonywany jest metodą ortogonalna lub biegunową. 7

Dla mapy zasadniczej niezależnie od jej skali, obowiązuje jednolita szczegółowość inwentaryzacyjnego pomiaru sytuacyjnego i wysokościowego, bez względu na stopień zainwestowania terenu, z zastosowaniem następujących zasad: kontury elementów naziemnych uzbrojenia podziemnego, o wymiarach większych od 0,5 m na 0,5 m, należy mierzyć tak, aby było możliwe ich właściwe skartowanie, a o wymiarach mniejszych od 0,5 m na 0,5 m, należy mierzyć położenie środka ich rzutu, dla przewodów podziemnych i naziemnych o średnicach mniejszych od 0,75 m, dopuszcza się mierzyć tylko położenie ich osi, gdy szerokość przewodu, obrys kanału, lub wiązki kabli czy urządzenia, są większe od 0,75m, pomiarowi podlegają zewnętrzne krawędzie, pomiary należy wykonywać zgodnie z zasadami bhp i z ustaleniami zawartymi w instrukcji G-4, pomiary powinny być oparte na punktach poziomej osnowy geodezyjnej, ale dopuszcza się pomiar szczegółów II grupy dokładnościowej na linie pomiarowe, oparte na szczegółach I grupy dokładnościowej, zidentyfikowanych w terenie i istniejących na mapie, jeżeli na danym terenie nie ma osnowy poziomej lub wysokościowej, albo jest ona niewystarczająca, to do wykonania pomiarów szczegółów I grupy dokładnościowej trzeba ją założyć lub zagęścić, pomiary wysokościowe wykonuje się w oparciu o wysokościową osnowę geodezyjną, wyniki pomiaru należy dokumentować w dziennikach i na szkicach oraz nanosić na mapę zasadniczą. Geodezyjnej inwentaryzacji podlegają następujące sieci, znaczone na szkicach i na mapie liniami ciągłymi w odpowiednich kolorach: sieć wodociągowa (niebieska), sieć kanalizacyjna (brązowy), sieć cieplna (czarny), sieć gazowa (żółty), sieć telekomunikacyjna (pomarańcz), sieć elektroenergetyczna (czerwony), sieci specjalne, kanały zbiorcze, niezidentyfikowane (zielony). Do prac przygotowawczych, niezbędnych przy inwentaryzacji bezpośredniej należą: zgłoszenie roboty geodezyjnej, uzgodnienie ze zleceniodawcą formy i terminów zgłaszania do pomiaru niezasypanych odcinków sieci, kompletnie zakończonych pod względem technologii budowlanej, zebranie danych, dotyczących osnowy geodezyjnej, uzyskanie z Zespołów Uzgadniania Dokumentacji Projektowej projektu technicznego danego obiektu lub szkicu tyczenia. Przy inwentaryzacji pośredniej do prac przygotowawczych należy ponadto zebranie materiałów, dotyczących danych przewodów oraz powiadomienie instytucji branżowych o terminie wykonywanych prac i planowanych odkrywek terenowych a także wykonanie projektu penetracji terenu wykrywaczem. Projekt penetracji może być wykonany na wielkoskalowej mapie sytuacyjnej, a dla terenów łatwych - opisany słownie. 8

W czasie pomiarów terenowych należy przestrzegać następujących zasad: wraz z pomiarem sytuacyjnym odcinka przewodu zgłoszonego do pomiaru, odcinka należy wykonać pomiar sytuacyjny wszystkich widocznych w wykopie przewodów i urządzeń, odległość między dwoma sąsiednimi punktami przewodu, podlegającymi pomiarowi sytuacyjnemu i wysokościowemu, nie może przekraczać 50 m, wysokości elementów naziemnych i niezasypanych przewodów podziemnych należy mierzyć metodą niwelacji geometrycznej i określać je z dokładnością 0,01 m, wysokości elementów wewnętrznych studzienek i komór oraz niedostępnych do pomiaru bezpośredniego przewodów podziemnych należy mierzyć przez określenie różnicy wysokości między punktem o znanej wysokości, a punktem wyznaczanym, ustalając rzędną z dokładnością 0,01 m. Budowa i zakres pomiarów podczas inwentaryzacji sieci uzbrojenia terenu 1. Sieć wodociągowa. Pomiary sytuacyjne obejmują: położenie przewodów tranzytowych, magistralnych i rozdzielczych, położenie rurociągów łączących obiekty specjalne, położenie podłączeń domowych, od przewodu rozdzielczego do fundamentu lub ściany budynku, elementy uzbrojenia sieci wodociągowej: zasuwy uliczne, hydranty, odwodnienia, odpowietrzniki, zdroje uliczne, inne rodzaje uzbrojenia technicznego, takie jak: reduktory ciśnienia, zawory bezpieczeństwa, klapy zwrotne, wodomierze sieciowe, studzienki, rury ochronne, trójniki, czwórniki, obiekty specjalne, związane z siecią wodociągową, czyli: ujęcia wody, przewody grawitacyjne, przewody ssawne, przewody tłoczne, pompy, oczyszczalnie wody, zbiorniki czystej wody, wieże wodne. Pomiary wysokościowe sieci wodociągowej obejmują: górne powierzchnie elementów naziemnych uzbrojenia podziemnego czyli krawędzie włazów studzienek (rys. 1), zasuw, hydrantów, odpowietrzników, odwadniaczy, wodomierzy sieciowych, reduktorów ciśnienia, zaworów bezpieczeństwa i innego uzbrojenia, dna studzienek (rys. 1) i komór oraz górne powierzchnie przewodów w nich przebiegających, Rys. 1. Studzienka wodna z oznaczonymi punktami podlegającymi pomiarowi wysokościowemu [7] 9

górne powierzchnie rurociągów w punktach w których następuje zmiana kierunku w rzucie pionowym lub poziomym, górne powierzchnie rurociągów przy zaworach, zasuwach, podłączeniach i rozgałęzieniach, w punktach wlotu i wylotu, górne powierzchnie rur ochronnych. Pomiary powinny ponadto uwzględniać średnicę przewodów, aby na mapie można było wykazać rzędne wysokości osi przewodów wodociągowych. 2. Sieć kanalizacyjna. Pomiary sytuacyjne sieci kanalizacyjnych obejmują: położenie kolektora głównego, kanałów burzowych, kanałów głównych zbierających ścieki z kanałów ulicznych, położenie kanałów tłocznych ze stacji pomp kanałowych w górę do oczyszczalni ścieków uwzględniając ich elementy (prostki kielichowe, trójniki, syfony, zwężki), położenie kanałów ulicznych i przykanalików, elementy uzbrojenia kanałów obejmujące: studzienki rewizyjne, studzienki spadowe i komory spadowe, studzienki włazowe, zsypy śniegowe, wejścia boczne do kanałów, studzienki i komory połączeniowe, rozgałęzieniowe i połączeniowo rozgałęzieniowe, wpusty deszczowe, studzienki płuczące, płuczki miejscowe, płuczki kanałowe centralne przewietrzniki, świetliki, spoczniki kanałowe, zamknięcia kanałów, urządzenia specjalne obejmujące: syfony (czyli przewody rurowe budowane przy przejściu kanału przez rzekę), separatory ścieków. Pomiary wysokościowe sieci kanalizacyjnej obejmują: górne powierzchnie krawędzi włazów studzienek oraz górne powierzchnie wpustów deszczowych i krawędzi przewietrzników, dna: studzienek (rys. 2), wlotów i wylotów przewodów kanałowych i przykanalików. Rys. 2. Studzienka kanalizacyjna z oznaczonymi punktami podlegającymi pomiarowi wysokościowemu [7] 3. Sieć cieplna. Pomiary sytuacyjne sieci cieplnej obejmują: położenie przewodów magistralnych, odgałęźnych i rozdzielczych, położenie podłączeń domowych, położenie przewodów pod nasypami kolejowymi w rurach ochronnych jak również przy skrzyżowaniach poprzecznych z innymi przewodami, 10

położenie przewodów przechodzących przez rzekę w rurach ochronnych przymocowanych do przęseł mostów lub w postaci estakad albo tuneli podwodnych, łączonych z powierzchnią szybami, zewnętrzne krawędzie obudowy ochronnej, uzbrojenie sieci cieplnej: kompensatory, studzienki rozgałęźne, komory. Pomiary wysokościowe sieci cieplnych obejmują: górne krawędzie włazów do studzienek i komór, dna studzienek i komór, górne powierzchnie obudowy ochronnej w punktach charakterystycznych, górne powierzchnie rurociągów w punktach stałych (zakotwienia przewodów), posadzki obudowy ochronnej w punktach stałych, górne powierzchnie rurociągów, przebiegających bezpośrednio w ziemi, w punktach charakterystycznych. Pomiary powinny ponadto uwzględniać średnice przewodów cieplnych bez obudowy, aby na mapie można było wykazać rzędne wysokości osi tych przewodów. 4. Sieci gazowe. Pomiary sytuacyjne sieci gazowych obejmują: położenie rurociągów tranzytowych, magistralnych i rozdzielczych, położenie podłączeń domowych, uzbrojenie rurociągów gazowych (zasuwy, studzienki, rurki kontrolne, odwadniacze, regulatory ciśnienia, kompensatory). Pomiary wysokościowe sieci gazowych obejmują: górne powierzchnie krawędzi włazów do studzienek i komór regulatorów ciśnienia, pokryw zasuw, odwadniaczy, wentyli bezpieczeństwa, dna studzienek, komór oraz górne powierzchnie przewodów w nich przebiegających, górne powierzchnie rurociągów w miejscach gdzie następuje zmiana kierunku w rzucie pionowym lub poziomym, górne powierzchnie rurociągów przy zaworach, zasuwach i rozgałęzieniach w punktach wlotu i wylotu, górne powierzchnie rur ochronnych. Pomiary powinny ponadto uwzględniać średnice przewodów, aby na mapie można było wykazać rzędne wysokości osi przewodów gazowych. 5. Sieci telekomunikacyjne. Pomiary sytuacyjne sieci telekomunikacyjnych obejmują: kable doziemne, bloki kablowe, kable podwodne, mufy kablowe, studnie kablowe przelotowe (rys. 3), rozgałęźne, narożne, szafkowe i stacyjne (przy budynku centrali), szafki kablowe. Pomiary wysokościowe sieci telekomunikacyjnych obejmują: górne powierzchnie krawędzi włazów do studni kablowych, dna studni, górne i dolne powierzchnie bloków kablowych w studniach, górne powierzchnie bloków kablowych w punktach ich załamań pionowych, 11

górne powierzchnie kabli doziemnych w punktach ich załamań, a w przypadku ich przykrycia - górne powierzchnie przykrycia, górne powierzchnie rur ochronnych. Rys. 3. Studnia telekomunikacyjna i jej części składowe w rzutach; 1- pokrywa włazu, 2 komora, 3 gardło, 4 osadnik [7] 6. Sieć elektroenergetyczna. Pomiary sytuacyjne sieci elektroenergetycznych obejmują: kable elektroenergetyczne wszystkich napięć, kable oświetleniowe, kable trakcyjne, bloki kablowe, mufy kablowe złączowe, rozgałęźne i głowicowe, skrzynie i szafki rozdzielcze, słupy trakcyjne, nośne, oświetleniowe oraz słupy sygnalizacji świetlnej, transformatory, stacje transformatorowe, podstacje rozdzielcze, studzienki kablowe. Pomiary wysokościowe sieci elektroenergetycznych obejmują: górne powierzchnie krawędzi włazów do studzienek kablowych, dna studzienek, górne i dolne powierzchnie bloków kablowych w studzienkach, górne powierzchnie bloków kablowych w punktach ich załamań, górne powierzchnie kabli doziemnych w punktach ich załamań, a w przypadku ich przykrycia górne powierzchnie przykrycia, górne powierzchnie rur ochronnych. 7. Sieci specjalne. Zakres pomiarów sytuacyjnych sieci specjalnych obejmuje przewody i armaturę naziemną urządzeń specjalnych. Zakres pomiarów wysokościowych przewodów specjalnych ustala się każdorazowo ze zleceniodawcą, a ustalenia te powinny uwzględniać zasady obowiązujące przy pomiarze przewodów podobnego typu. 8. Kanały zbiorcze. Pomiary sytuacyjne kanałów zbiorczych obejmują: zewnętrzne krawędzie rzutu poziomego kanału zbiorczego, miejsca przechodzenia do ziemi przewodów ułożonych w kanale, 12

miejsca przechodzenia przewodów ułożonych w kanale zbiorczym do bloków kablowych lub do kanalizacji ochronnej, włazy i inne otwory w obudowie kanału zbiorczego. Pomiary wysokościowe kanałów zbiorczych obejmują: górne powierzchnie krawędzi włazów i innych otworów w obudowie kanału, dna kanałów i górne krawędzie obudowy kanałów w punktach charakterystycznych, inne elementy kanałów zbiorczych, które określa się w przekrojach poprzecznych. Inwentaryzację powykonawczą należy wykonywać uwzględniając powyższe informacje o pomiarze danej sieci. Rys. 4. Przykład sporządzenia szkicu polowego pomiaru powykonawczego sieci wodociągowej wykonanego metodą bezpośrednią [7] 13

Inwentaryzacja pośrednia Pomiar inwentaryzacyjny metodą pośrednią to wyznaczanie położenia przewodów podziemnych wykrywaczami elektronicznymi. Geodezyjną inwentaryzację pośrednią zaleca się wykonywać w następującej kolejności; sieć telekomunikacyjna, elektroenergetyczna, cieplna, gazowa, wodociągowa, kanalizacyjna. Dla sieci telekomunikacyjnych należy wykonać pomiar wewnątrz studni telekomunikacyjnych w celu wykonania rysunków szczegółowych, zlokalizowania kabli doziemnych i umożliwienie ustawienia nadajnika nad przewodem. Lokalizację sieci elektroenergetycznych rozpoczyna się od kabli oświetleniowych. Przy wyznaczaniu przebiegu kabli elektroenergetycznych zasilających budynki antenę nadajnika należy ustawić przy szafkach rozdzielczych. Przy inwentaryzacji sieci elektroenergetycznej metodą indukcyjną należy stosować zasadę wyznaczania przebiegu kabli od użytkowników do stacji trafo. Aby jednoznacznie stwierdzić w terenie przebieg wiązki kabli można stosować odkrywki. Metodę galwaniczną można stosować tylko po wyłączeniu kabli spod napięcia ale na to potrzebna jest zezwolenie i obecność przedstawicieli odpowiednich instytucji. Sieć cieplna charakteryzuje się dwoma przewodami z rur stalowych biegnących obok siebie w kanale ochronnym. Należy dążyć o bezpośredniego ustawienia nadajnika na przewodzie co jest możliwe w komorach i studzienkach. Trzeba wykonać pomiary studzienek i komór oraz odkrywki w celu ustalenia średnicy rurociągów. Przy wyznaczaniu wykrywaczami osi przewodów gazowych i wodociągowych wykorzystuje się elementy naziemne uzbrojenia, a także tabliczki orientacyjne z naniesionymi literami, które oznaczają; H hydrant, Z zasuwa na przewodzie magistralnym i rozdzielczym, D zasuwa na podłączeniu domowym, K zasuwa na odgałęzieniu odwadniającym, U miejsce przyłączenia przewodu ochronnego (uziemienia), P odpowietrzenia przewodu, ZL zasuwa liniowa na przewodzie wodociągowym, ZD zasuwa na podłączeniu domowym. Przebieg sieci kanalizacyjnej ustala się w oparciu o pomiar studzienek. Dla ułatwienia prac można wlać do sieci zabarwioną wodę. W przypadku osadnika cieków (szamba) zdejmuje się na osnowę tylko geometryczny środek włazu. Wykrywacze elektroniczne zwane są również lokalizatorami lub szukaczami to przyrządy elektroniczne pozwalające wyznaczyć trasę i głębokość przewodów podziemnych będących dobrymi przewodnikami prądu elektrycznego. Obecnie często stosowane w Polsce do celów geodezyjnej inwentaryzacji uzbrojenia terenu są następujące wykrywacze: przyrządy elektroniczne do wyznaczania położenia poziemnych przewodów rurowych i kablowych typu Poltras, lokalizatory poziemnych ciągów typu LR -1, LR-2, LR-3, elektroniczne lokalizatory rurociągów i kabli typu LC, szukacze tras urządzeń typu STU-2, STU-3. Wymienione wykrywacze pozwalają pracować metodą indukcyjną i galwaniczną, z wyjątkiem szukacza typu STU-2, który pracuje tylko metodą galwaniczną. Podstawowymi zespołami składowymi wykrywaczy elektronicznych są nadajnik i odbiornik. Nadajnik składa się z generatora, źródła zasilania, anteny nadajnika do sprzężenia indukcyjnego oraz kabli sond uziemiających do sprzężenia galwanicznego. W skład odbiornika wchodzą: wzmacniacz ze źródłem zasilania, antena odbiorcza i słuchawki. 14

Wykorzystanie wykrywacza do wyznaczenia położenia przewodów sprowadza się do: kontroli działania wykrywacza i źródła jego zasilania, uruchomienia nadajnika i odbiornika oraz wykonania pomiarów. Zasada działania wykrywaczy wynika z prawa indukcji elektromagnetycznej i polega na wykrywaniu zmiennego pola elektromagnetycznego sztucznie wytworzonego wokół poszukiwanego przewodu będącego dobrym przewodnikiem prądu elektrycznego. Prąd zmienny w wykrywanym przewodzie może być wzbudzany dwiema metodami: indukcyjną i galwaniczną. W przypadku stosowania metody indukcyjnej nadajnik należy ustawić nad przewodem na powierzchni terenu tak aby antena nadajnika znajdowała się w przybliżeniu w pionowej płaszczyźnie osi przewodu. Pokrycie się tych dwóch płaszczyzn zapewnia maksymalne sprzężenie indukcyjne nadajnika z przewodem i powoduje powstanie pola elektromagnetycznego, którego składowa magnetyczna układa się w postaci koncentrycznych okręgów, leżących w płaszczyźnie prostopadłej do osi przewodu. Uruchomienie nadajnika wykonujemy wówczas gdy odbiornika jest co najmniej w odległości 5 m od nadajnika. Rys. 5. Zasada określania trasy przewodu wykres natężenia sygnału i kolejne położenia anteny odbiornika [7] Odbiornik z ustawioną pionowo anteną odbiorczą (rys. 5) należy przesuwać w płaszczyźnie prostopadłej do osi przewodu. Gdy sygnał ma minimalne natężenie to oznacza że antena odbiorcza znajduje się dokładnie w osi przewodu i punkty takie należy zaznaczyć gdyż wyznaczają one w terenie położenie odcinka przewodu. Sposób indukcyjnego wyznaczenia położenia przewodu uwzględnia dwa przypadki: 1. Na wyznaczonym odcinku przewodu widoczne jest uzbrojenie przewodu na przykład zawór lub hydrant. Nadajnik należy ustawić w przybliżeniu nad przewodem w pobliżu widocznego naziemnego elementu uzbrojenia tak, aby płaszczyzna anteny nadajnika pokrywała się w przybliżeniu z pionową płaszczyzną przechodzącą przez oś przewodu. Przesuwanie pionowo utrzymywana anteną odbiorczą wokół nadajnika, w odległości minimum 5 m od niego pozwala wyznaczyć trasę ułożenia przewodu podziemnego. Sposób poruszania się z anteną ma utworzyć linię zygzakowaną (rys. 7). W pewnej odległości od nadajnika natężenie sygnałów w słuchawkach maleje co uniemożliwia dalsze wyznaczanie położenia przewodu. Należy wówczas nadajnik przenieść bliżej na wyznaczony już punkt trasy i dalej wyznaczać trasę przewodu. 2. Brak jakiegokolwiek widocznego punktu szukanego przewodu wymaga ustawienia odbiornika w odległości 10 20 m od nadajnika w ten sposób, aby antena odbiorcza i antena odbiornika znalazły się w jednej płaszczyźnie pionowej. Zachowując taki układ (w pasie przypuszczalnego ułożenia przewodu podziemnego) należy przeszukać teren w różnych kierunkach i na podstawie zmian natężenia sygnału ustalić trasę przewodu. 15

Rys. 6. Przykład sporządzenia szkicu polowego pomiaru sytuacyjnego przewodów podziemnych zlokalizowanych wykrywaczem [7] 16

Rys. 7. Wyznaczanie trasy przewodu metodą indukcyjną [7] W celu wyznaczenia położenia przewodu podziemnego metodą galwaniczną należy nadajnik połączyć bezpośrednio, za pomocą izolowanej linki metalowej z widocznym elementem poszukiwanego przewodu. Ponadto nadajnik musi być uziemiony za pomocą sond uziemiających (rys. 8). Sondą może być pręt metalowy o długości 50 cm i średnicy 1 2cm lub płyta stalowa o wymiarach 20 na 40 cm i grubości 0,5 1 cm. W praktyce wykorzystuje się kilka sond rozmieszczonych symetrycznie po obu stronach przewodu. Zaleca się aby odległość pomiędzy sondą uziemiającą a przewodem wynosiła około 10 m. Wyznaczenie położenia przewodu można rozpocząć w pobliżu miejsca przyłączenia nadajnika. Sposób poruszania się z odbiornikiem jest taki sam jak w metodzie indukcyjnej. Sondy rozmieszcza się po obu stronach przewodu a punkt przyłączenia nadajnika powinien znaleźć się w przybliżeniu w płaszczyźnie prostopadłej do osi wyznaczonego przewodu lub winien być usytuowane za punktem przyłączenia nadajnika w kierunku przeciwnym do kierunku poruszania się z odbiornikiem. Rys. 8. Przykład rozmieszczenia sond uziemiających [7] W celu ustalenia trasy podłączenia lub załamania należy wzdłuż wyznaczonego przewodu, co 10 15m, przeszukać anteną odbiorczą teren, przechodząc po obwodzie okręgu o promieniu ok. 10 m. Pozwala to w przybliżeniu wyznaczyć trasę podłączenia przewodu. Wyznaczanie głębokości ułożenia przewodów wykrywaczami wykonuje się przy użyciu tej samej anteny odbiornika (rys. 9). Należy jednak ustawić ją pod kątem α do pionowej osi uchwytu i przesuwać w płaszczyźnie prostopadłej do uprzednio wyznaczonej trasy przewodu 17

szukając miejsca gdzie natężenie sygnału spadnie do minimum. To minimum sygnału powstaje w punktach, w których oś anteny odbiorczej przecina się z osią szukanego przewodu. Głębokość oblicza się jako średnią arytmetyczną z głębokości wyznaczonych po obu stronach przewodu. Jeżeli kąt α = 45 to głębokość jest równa połowie odległości między punktami wyznaczonymi z dwóch stron przewodu, przy założeniu że antenę trzyma się przy gruncie. Praktycznie antenę należy w czasie wyznaczania głębokości trzymać możliwie najbliżej powierzchni terenu (2 3 cm), nie dotykając go. Głębokość wyznaczoną wykrywaczem można wykorzystywać jako informację do prac projektowych lub do wykonania odkrywki (rys.10). Rys. 9. Zasada określenia głębokości ułożenia przewodu; a) wykres natężenia sygnału, b) położenie anteny odbiornika [7] Opracowanie wyników pomiarów obejmuje prace obliczeniowe i kartograficzne. Należy obliczyć współrzędne punktów osnowy jeżeli taka była zakładana oraz wysokości wszystkich mierzonych punktów. Zasady oznaczania i wykreślania na mapach przewodów i ich uzbrojenia muszą być zgodne z instrukcją K-1.Ponadto dla przewodów niezidentyfikowanych po literce A określającej metodę pomiaru wpisuje się małą literkę n jako skrót od słowa niezidentyfikowany. Odkrywki terenowe oznacza się tylko na wtórniku mapy dla zleceniodawcy. Dla ich oznaczenia należy stosować linię przerywaną o długości około 20 mm (kreska 4 mm, a przerwa 1 mm, przy grubości 0.3 mm) oraz napis przy tej linii w postaci 0-12 gdzie O to symbol odkrywki a 12 oznacza numer kolejny odkrywki. 18

Odkrywka terenowa 0-12 Rys. 10. Przykład sporządzenia szkicu polowego pomiaru odkrywki terenowej [7] Bezpieczeństwo i higiena pracy przy inwentaryzacji urządzeń komunalnych Do przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązany jest każdy pracownik w zakresie swoich obowiązków. Pracownicy zobowiązani są do używania urządzeń i środków ochrony osobistej podczas pracy zgodnie z ich przeznaczeniem i chronić je przed zniszczeniem. Podczas prac terenowych, związanych z geodezyjną inwentaryzacją urządzeń należy szczególną uwagę zwrócić na; zabezpieczenie rowów przed wpadnięciem do nich, rowy wąskoprzestrzenne powinny być rozparte i zabezpieczone przed obsuwaniem się gruntu, zdejmowanie pokrywy studzienki kanałowej bez wywoływania iskrzenia (nie uderzać w pokrywę), całkowity zakaz palenia tytoniu podczas prac w okolicy kanału, 19

przewietrzenie kanału, przez otwarcie oprócz studzienki badanej, również studzienek sąsiednich, sprawdzenie lampą bezpieczeństwa typu górniczego (lampą Davy ego) czy w kanale po przewietrzeniu, nie ma gazów wybuchowych lub duszących, przywiązanie schodzącego do kanału pracownika liną ratunkową, niebezpieczeństwo porażenia prądem (nie dotykać przewodów, a nigdy dwóch jednocześnie oraz nosić kalosze elektryczne), nie używanie poniżej 0,4 m kilofów lub dźwigów żelaznych (tylko łopata). 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co określa termin uzbrojenie terenu? 2. Od czego zależy sposób przeprowadzenia inwentaryzacji sieci uzbrojenia terenu? 3. Jakie są sposoby prowadzenia inwentaryzacji sieci uzbrojenia terenu? 4. Jakie prace przygotowawcze dotyczą inwentaryzacji bezpośredniej a jakie inwentaryzacji pośredniej? 5. Jakie są zasady prowadzenia pomiaru inwentaryzacyjnego sieci uzbrojenia terenu? 6. Co nazywa się wiązką przewodów? 7. Jaki jest zakres pomiarów sytuacyjnych sieci gazowej? 8. Jaki jest zakres pomiarów wysokościowych sieci gazowej? 9. Co to jest kanał zbiorczy? 10. Jakiego rodzaju wykrywacze służą do wykrywania urządzeń podziemnych zasypanych? 11. Do czego służą odkrywki terenowe? 12. W jaki sposób wyznacza się wykrywaczami kierunek ułożenia przewodu? 3. W jaki sposób wyznacza się wykrywaczami głębokość ułożenia przewodu? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wykonaj pomiar inwentaryzacyjny przewodu podziemnego przed zasypaniem i opracuj szkic pomiaru inwentaryzacyjnego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z zasadami inwentaryzacji sieci uzbrojenia terenu, 2) odszukać punkty osnowy na danym terenie, 3) ustalić trasę przewodu i położenie obiektów naziemnych, 4) wykonać pomiar inwentaryzacyjny osi przewodu i pozostałych szczegółów z nim związanych, metodą ortogonalną, 5) wykonać szkic polowy sytuacyjnego pomiaru inwentaryzacyjnego. Wyposażenie stanowiska pracy: szkicownik i druki (formularze) szkiców polowych, taśma, węgielnica, domiarówka, tyczki i komplet szpilek, instrukcje i wytyczne techniczne dotyczące inwentaryzacji sieci uzbrojenia technicznego terenu, materiały piśmiennicze, papier formatu A4, flamastry. 20