BIULETYN NAUKOWY Skrót: Biul. Nauk., Nr 18, 2002 KOSZT NOWOCZESNEGO ULA WYKONANEGO SAMODZIELNIE Katedra Pszczelnictwa UWM, Olsztyn S ł o w a k l u c z o w e: ul, ekonomika, koszty, pszczelarstwo. Streszczenie Zwiększenie rentowności pasiek wynika m.in. z obniżenia kosztów budowy ula. Ule stosowane przez polskich pszczelarzy są w większości przestarzałe i należy wymienić je na nowoczesne, zapewniające wędrówki z pszczołami na duże odległości i zwiększające wydajność pracy. Przeanalizowano koszty produkcji ula w różnych wariantach wykonania. Stwierdzono, że koszt samodzielnego wykonania ula jest od 50 do 60% niższy od ceny uli oferowanych w sprzedaży detalicznej. Najmniej czasu potrzeba na wykonanie ula z gotowych drewnianych elementów (4,4 h), podczas gdy ze styropianu i płyty pilśniowej potrzeba 6,3 h. COST OF A MODERN HIVE MADE BY THE BEEKEEPER Department of Apiculture, University of Warmia and Mazury in Olsztyn K e y w o r d s: hive, economics, costs, bee-keeping. Abstract An increase in apiary management profitability results, among others, from a reduction in the costs of hive construction. Most of the hives used at Polish apiaries are old-fashioned and should be replaced with modern ones, used in long-distance migratory bee-keeping and allowing to increase labor efficiency. The costs of hive construction were analyzed in different variants. It was found that the costs of a hive made by the apiarist himself are by 50 60% lower than its market price. It takes 4.4 h to make a hive of wooden elements, and 6.3 h to make it of foamed polystyrene and fiberboard.
164 Wstęp Kryzys gospodarczy w końcu lat osiemdziesiątych spowodował załamanie się gospodarki rolnej. Nie ominął on również pszczelarstwa. Niekorzystne relacje cenowe spowodowały spadek liczby pni pszczelich z 2,5 mln do ok. 800 000 (PIDEK 1996). Podjęto wiele działań chroniących polskie pszczelarstwo. Wprowadzono m.in. wysokie cła na miód, sięgające przeszło 130%, subwencjonuje się cukier dla pszczół i zakupy matek pszczelich. Pobudzeniu zachodzących zmian służą również preferencyjne kredyty dla pszczelarzy. Pierwsze owoce tych działań można już obserwować, gdyż pszczelarstwo polskie ulega przemianom strukturalno-organizacyjnym. Występuje wyraźne ożywienie się rynku pszczelarskiego (MAKSYMIUK 1995, 1996). Zwiększenie rentowności prowadzonych pasiek jest podstawowym kryterium zmian polskiego pszczelarstwa w dzisiejszym okresie. Nowoczesna gospodarka pasieczna musi być oparta na wielokierunkowej produkcji i wykorzystywaniu większej liczby pożytków niż dotychczas (CICHOŃ, WILDE 1996a, 1996b, 1997, 2002, PIDEK 1988, 1996, WILDE, BRATKOWSKI 1995). Umożliwi to z pewnością jej oparcie na ulu wielokorpusowym, który stanowi standard wyposażenia nowoczesnych pasiek na świecie. Ich używanie pozwala na prowadzenie wielokierunkowej produkcji pasiecznej, wędrowanie z pszczołami w pełni sezonu na odległości nawet ponad 100 km oraz obniżenie liczby roboczogodzin poświęcanych jednej rodzinie. W efekcie zwiększa się wydajność pracy. Pszczelarze, np. w Austrii czy Niemczech, obsługują samodzielnie 200-300 rodzin utrzymywanych w takich ulach. Ul wielokorpusowy spełnia wymagania stawiane nowoczesnym ulom. Brak jest w nim wystających elementów, ma płaski dach, jest lekki, łatwo powiększać jego pojemność. Większość pasiek w Polsce jest wyposażona w ule leżaki lub kombinowane, które nie nadają się do intensywnej gospodarki pasiecznej (MAKSYMIUK 1996). Są one ciężkie, o dachach dwuspadzistych, często mają nogi na stałe przytwierdzone do ula. Dodatkową wadą jest brak wentylacji podczas transportu. Wymiana uli lub tworzenie pasieki od podstaw wymaga wybrania optymalnego rozwiązania konstrukcyjnego wprowadzanego ula. W pracy porównano czasochłonność oraz koszty samodzielnego wykonania ula z cenami detalicznymi uli dostępnych na rynku. Materiał i dyskusja 1. Ule oraz materiały użyte do ich budowy W pracy porównano koszty samodzielnie wykonanego ula wielokorpusowego o wymiarach ramki 435 mm x 210 mm z ceną katalogową uli powszechnie
Koszt nowoczesnego ula wykonanego samodzielnie 165 dostępnych na rynku (tab. 1). W kalkulowaniu kosztów uwzględniono cenę materiałów użytych w budowie poszczególnych części ula i czasochłonność jego budowy. Komplet ula w niniejszej kalkulacji składał się z dennicy, trzech korpusów i daszka. Zastosowano dennicę wysoką z wbudowanym poławiaczem pyłku i możliwością wykorzystania jej do dokarmiania pszczół. Wykonano trzy wersje uli: jednościenny ul drewniany, ul o ścianach z płyty pilśniowej twardej grubości 3,2 mm, ocieplany z czterech stron styropianem. W trzeciej warsji płytę wewnętrzną zastąpiono folią aluminiową. Ule drewniane wykonano z tarcicy sosnowej I klasy. Drewno przygotowano w tartaku, wysuszono, pocięto na żądane wymiary i nafrezowano. Wykonanie uli polegało na dopasowaniu, sklejeniu i zbiciu poszczególnych elementów. Ule z płyty pilśniowej miały szkielet korpusu wykonany z drewna iglastego odpadowego, do którego przybijano płytę pilśniową i folię. Ceny poszczególnych materiałów wynosiły: styropian 99 zł/m 3, drewno 650 zł/m 3, folia aluminiowa 4,5 zł/m 2. W przedstawionych szacunkowo kosztach wykonania uli oraz ich poszczególnych elementów nie uwzględniono kosztów robocizny. Każdy ul impregnowano i dwukrotnie malowano. Tabela1 Table1 Porównywane wersje budowy uli Langstrotha i zestawienie cen katalogowych z szacunkowymi kosztami samodzielnego ich wykonania (w zł) Langstroth hive variants and a comparison between their catalogue prices and estimated costs of making them by the apiarist (PLN) Elementy ula Elements of a hive Korpus Supper Dennica Bottom Daszek Lid Razem Total Ule dostępne w handlu Hives available on the market Ule budowane samodzielnie Hives made by the apiarist z płyty pilśniowej styropianowe drewniane ocieplany drewniane made jednościenne styropianem wooden of foamed one-wall made of fiberboard polystyrene wooden and foamed polystyrene z płyty pilśniowej ocieplany styropianem z folią aluminiową made of fiberboard, foamed polystyrene and aluminium foil 33.41 25.62 15 7 8 65.65 59.78 30 30 30 20.40 18.30 10 8 8 186.28 154.94 85 59 62
166 2. Kalkulacja kosztów Trudno jest spełnić wszystkie wymogi stawiane nowoczesnemu ulowi. Każdy pszczelarz próbuje osiągnąć pewien kompromis między tymi wymaganiami a kosztem wykonania ula. Przedstawione powyżej trzy warianty budowy uli są propozycją określonych rozwiązań. Wybrano ul Langstrotha o ramce szeroko-niskiej, która umożliwia odebranie plastrów z miodem nawet przy umiarkowanych pożytkach. Ul ten jest rozpowszechniony na całym świecie. Mimo zalet uli wielokorpusowych, pszczelarze rzadko je stosują, tłumacząc się brakiem doświadczenia oraz wysokimi kosztami związanymi ze zmianą typu ula. Kompletne nowe ule oferowane w handlu kosztują od 150 do 200 zł, ale można je również wykonać znacznie taniej we własnym zakresie (tab. 1). Ceny drewna są wysokie, mimo tego, koszt wytworzenia ula we własnym zakresie z elementów całkowicie przygotowanych w zakładzie stolarskim jest o 50% niższy od ceny detalicznej gotowego ula. Płyta pilśniowa twarda, styropian i folia zastosowane do budowy uli są tańsze niż drewno. Ule wykonane z tych materiałów stanowią najtańszą wersję. Właściwa impregnacja użytych materiałów pozwala na ich wieloletnie używanie, nawet przez trzydzieści lat. Użycie do budowy uli płyty twardej pilśniowej oraz styropianu obniżyło cenę ula o 27 zł w porównaniu z ulem wykonanym samodzielnie z drewna. Ten wariant jest blisko 3,5-krotnie tańszy od ula drewnianego, który można zakupić. Wartość zakupionego ula wyrażona w miodzie stanowiłaby równowartość 17-20 kg miodu, podczas gdy samodzielne wykonanie ula stanowi ekwiwalent 7-10 kg, przy cenie 9 zł za 1 kg miodu. Zastosowanie tanich materiałów, które w przypadku płyt są produkowane w celu zagospodarowania odpadów powstających przy przerobie drewna, obniżyło również masę korpusu do czterech kilogramów. Odgrywa to ważną rolę w obsłudze pasiek dużych, gdyż zmniejsza obciążenie fizyczne pszczelarza. Stosunkowo najdroższe jest wykonanie wielofunkcyjnej dennicy z wbudowanym poławiaczem pyłku. Koszt samodzielnego wytworzenia tego elementu jest taki sam we wszystkich rozpatrywanych wariantach, ponieważ zostały one wykonane z tych samych materiałów i zastosowano te same rozwiązania. Jeżeli dennica jest wykorzystywana do pozyskiwania pyłku, to koszt jej wykonania zwraca się już po niecałym sezonie. Odpowiada on 1,2 kg pyłku przy cenie 25 zł za 1 kg obnóży pyłkowych. Należy zaznaczyć, że założona wielkość produkcji pyłku jest mniejsza od przyjętej średniej produkcji pasiek w naszym kraju. Dennica ta ma wiele innych zalet. Wyposażona została we wkładkę wylotową zapewniającą swobodną wentylację i szybki jej montaż. Jest również przystosowana do podawania pokarmu. Duża wolna przestrzeń jest bardzo przydatna podczas przewożenia pasieki, ułatwia bowiem wentylację. Najtańszymi częściami ula są daszki. Różnica w cenie daszków wynika z wykorzystania innego materiału pokrywającego. W tańszej wersji ula do ich wykonania wykorzystano blachy drukarskie będące produktem odpadowym. Łączne na-
Koszt nowoczesnego ula wykonanego samodzielnie 167 kłady na wykonanie jednego ula we własnym zakresie są niższe, w zależności od wybranej technologii i konstrukcji ula, od 50 do 65% od ceny gotowego ula. 3. Pracochłonność wykonania uli Wielu pszczelarzy uważa, iż samodzielne wykonywanie uli jest pracochłonne. Najwięcej czasu należy poświęcić na wykonanie dennicy (tab. 2). Jak już wspomniano, w rozpatrywanej wersji wykonano ją z tych samych materiałów we wszystkich rozpatrywanych przypadkach, dlatego we wszystkich wariantach jest jednakowy koszt. Tak wysoka pracochłonność wykonania wynika z dużej liczby drobnych elementów poławiacza pyłku, szuflad do odbierania pyłku i szuflad do podkarmiania, które stanowią elementy wyposażenia dennicy. Dodatkowym czynnikiem podnoszącym koszt jest precyzja wykonania i montażu. Czasochłonność samodzielnego wykonania ula Time needed to make a hive Tabela2 Table2 Elementy ula Elements a hive Korpus Supper Dennica Bottom Daszek Lid Razem Total Rodzaj ula i czas na jego wykonanie (h) Kind of hive and time needed to make it z płyty pilśniowej ocieplany z płyty pilśniowej ocieplany styropianem z folią dewniane styropianem aluminiową wooden made of fiberboard made of fiberboard, foamed and foamed polystyrene polystyrene and aluminium foil 0.3 1.0 1.0 3.0 3.0 3.0 0.5 0.3 0.3 4.4 6.3 6.3 Ponad trzykrotnie mniej czasochłonne jest wykonywanie korpusów, ale czas ten należy pomnożyć przez trzy korpusy stanowiące całość ula. Najszybciej wykonuje się korpusy drewniane, ponieważ ich elementy wcześniej przygotowano w zakładzie stolarskim, a pszczelarz tylko je dopasowuje i składa, poświęcając na wykonanie jednego korpusu dwadzieścia minut. Zastąpienie wewnętrznej ściany korpusu folią aluminiową nie obniża pracochłonności jego wykonania. Wymagane jest poświęcenie ok. 1 h, by wykonać jeden korpus z elementów, które należy wykonać całkowicie samodzielnie. Wykonanie całego ula pochłania, w zależności od przyjętej technologii, od 4,4 do 6,3 h. Przy osiągnięciu pewnej wprawy można szacować, iż pszczelarz
168 jest w stanie zrobić dwa ule w ciągu jednego dnia. Możliwe zatem jest wykonanie stu kompletnych uli w okresie zimy. Pszczelarz może w czasie spiętrzenia prac wynająć dodatkowych pracowników. Wliczając wynagrodzenie w wysokości 2,5 zł za 1 h pracy, podnosi się koszt zrobienia ula od 11 do 17 złotych. W zależności od posiadanego sprzętu stolarskiego, dysponowania czasem oraz gotówką, pszczelarz może zlecać zakładom stolarskim przygotowanie gotowych elementów, lecz podraża to koszt produkcji. Przeprowadzone kalkulacje dowodzą, iż koszty modernizacji pasieki nie muszą być aż tak duże, a poniesiony nakłady mogą się zwrócić już w po pierwszym sezonie pasiecznym. Wnioski 1. Koszt samodzielnie wykonanego ula jest od 50 do 60% niższy niż cena uli oferowanych w sprzedaży detalicznej. 2. Najmniej czasu na wykonanie ula poświęca się wówczas, gdy przygotowuje się ul z gotowych elementów. Piśmiennictwo CICHOŃ J., WILDE J. 1996a. Konkurencyjność polskiego pszczelarstwa na rynku światowym. Konkurencyjność polskiego rolnictwa i agrobiznesu na rynkach międzynarodowych. III Kongres stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu. 26-28.09. Olsztyn: 579-586. CICHOŃ J., WILDE J. 1996b. Competitiveness of polish beekeeping industry on Europe market. Pszczeln. Zesz. Nauk., 40 (2): 21-29. CICHOŃ J., WILDE J. 1997. Opłacalność pozyskiwania obnóży pyłkowych w Polsce. IV Krajowa Konferencja Apidologiczna: Postępy Apidologii w Polsce. 8-9.04.1997. Bydgoszcz WSP: 96-106. CICHOŃ J., WILDE J. 2002. Pozyskiwanie obnóży pyłkowych jako sposób na poprawę opłacalności produkcji pasiecznej. Biul. Nauk. UWM, 18: 145-150. MAKSYMIUK W. 1995. Pszczelarze środkowo wschodniej Polski w obliczu gospodarki wolnorynkowej. XXXII Naukowa Konferencja Pszczelarska. Materiały konferencyjne. Puławy: 41-42. MAKSYMIUK W. 1996. Pszczelarska wiedza fachowa oraz jej wykorzystanie w regionie środkowo wschodniej Polski. XXXIII Naukowa Konferencja Pszczelarska. Materiały konferencyjne. Puławy: 51-53. PIDEK A. 1988. Wpływ pozyskiwania pyłku na rozwój i produkcyjność rodzin pszczelich oraz efekty ekonomiczne pasiek. Pszczeln. Zesz. Nauk., 32: 197-213. PIDEK A. 1996. Trends in the polish bee-keeping on the background of the European Union. Pszczeln. Zesz. Nauk., 40(2): 235-236. WILDE J., BRATKOWSKI J. 1995. Pozyskiwanie obnóży pyłkowych w pasiekach moda czy konieczność pszczelarstwa europejskiego? Olsztyn: Nauki Rolnicze w warunkach integracji europejskiej. Materiały konferencyjne. T. III/IV. Chów i hodowla zwierząt: 112-115.