STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE WIĄZOWNA NA LATA

STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE WIĄZOWNA NA LATA 2015-2020 WIĄZOWNA 2015

Spis treści: I. Wstęp... 4 II. Procedura tworzenia... 6 II.1 Uwarunkowania prawno - systemowe... 6 II.2 Metodyka prac nad Strategią... 9 III. Społeczno-gospodarcze uwarunkowania strategii... 10 III.1 Charakterystyka gminy... 10 III.2 Podmioty gospodarcze... 12 III.3 Poziom życia ludności... 13 III.4 Zasoby mieszkaniowe... 13 III.5 Prognoza demograficzna... 14 III.6 Rynek pracy... 15 III.7 Ochrona zdrowia... 16 III.8 Edukacja i wychowanie... 17 III.9 Sport i rekreacja... 18 III.10 Organizacje pozarządowe... 19 III.11 Kultura... 21 III.12 Charakterystyka systemu pomocy społecznej... 23 III.13 Bezpieczeństwo publiczne... 27 II.14 Infrastruktura, transport i komunikacja... 28 III.15 Ochrona środowiska... 29 IV. Diagnoza sytuacji społecznej wraz z wnioskami końcowymi... 31 V. Analiza SWOT... 56 VI. Cele strategii... 58 VI.1 Cele strategiczne... 60 VI.2 Szczegółowe wskaźniki... 67 VII. Planowany budżet... 71 VIII. Harmonogram... 72 IX. System wdrażania strategii... 74 X. Monitoring... 75 X.1 Termin okresowego przeglądu:... 75 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 2

X.2 Zadania związane z przeglądem:... 75 X.3 Zarządzanie ryzykiem:... 76 XI. Ewaluacja... 79 Podsumowanie... 80 Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 3

I. Wstęp Polityka społeczna jest sferą działania państwa oraz innych podmiotów publicznych i organizacji społecznych, które zajmują się kształtowaniem warunków życia oraz stosunków międzyludzkich. Instytucją polityki społecznej, której zadaniem jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie potrafią pokonać wykorzystując własne siły, możliwości, uprawnienia i zasoby- jest pomoc społeczna. Za organizację tej sfery życia publicznego odpowiedzialne są organy administracji rządowej i samorządowej współpracujące w tym zakresie z organizacjami społecznymi. Celem instytucji pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienia im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka przez podejmowanie działań mających na celu życiowe usamodzielnienie osób i rodzin oraz ich integrację ze środowiskiem, w którym funkcjonują. Pod wpływem przeobrażeń ekonomiczno-społecznych polityka społeczna państwa ulega przekształceniu od modelu typowo opiekuńczego, z rozbudowanym bezpieczeństwem socjalnym, do modelu wzmacniającego indywidualną aktywność każdej osoby i jej odpowiedzialność za swój los. Najbardziej efektywne są więc działania aktywizujące, a zarazem uczące umiejętności rozwiązywania problemów. Strategia została utworzona w oparciu o innowacyjny projekt Kalkulator Kosztów Zaniechania, wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań na Mazowszu w zakresie polityki społecznej, w obszarze analizy kosztów braku podejmowania działań aktywizująco-wspierających, realizowanego w ramach Priorytetu VII Promocja integracji społecznej, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013. Zakłada się, że narzędzia wytworzone w ramach tego projektu umożliwią zmianę i zobrazują ekonomiczne skutki różnych sposobów prowadzenia lokalnej polityki społecznej (interwencyjnej, aktywnej) w określonej perspektywie czasowej, poprzez analizę kosztów zaniechania i potrzebę rozwoju inwestycji społecznych. Projekt realizowany jest przez partnerstwo składające się z trzech instytucji tj. Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej (Lider), Szkoła Główna Handlowa w Warszawie (Partner), Stowarzyszenie Radomskie Centrum Przedsiębiorczości (Partner). Głównym celem projektu jest stworzenie warunków do zwiększenia efektywności i spójności polityki społecznej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego województwa mazowieckiego, poprzez wypracowanie i przetestowanie w samorządach innowacyjnego modelu do prowadzenia aktywnej polityki społecznej. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 4

Niniejsza strategia zaktualizowana została na lata 2015-2020 i będzie podlegała ciągłym zmianom wraz z pojawianiem się nowych problemów społecznych, co świadczy o jej elastyczności i jest procesem pożądanym. Będzie dawać możliwość podejmowania decyzji w najbliższym czasie jak i w odległej perspektywie. Od kilku lat obserwujemy zmiany, jakie zachodzą w podejściu do polityki społecznej na szczeblu państwowym i lokalnym. Dokonuje się przejścia od modelu pomocy, którego zasadniczą funkcją było udzielenie wsparcia materialnego, potocznie zwanego rozdawnictwem, do modelu nastawionego na wzmocnienie postaw aktywnych oraz wspieranie osób i rodzin zgłaszających się o pomoc w rozwiązywaniu problemów. Jest to możliwe dzięki rozwojowi różnego rodzaju usług dla różnych grup klientów z podziałem na działania interwencyjne, aktywizujące i prewencyjne. Istotną rolę w prowadzeniu aktywnej polityki społecznej odgrywają takie formy jak: poradnictwo, terapia, profilaktyka, prowadzenie wyspecjalizowanej pracy socjalnej, działania partnerskie. Następuje odchodzenie od nastawienia opiekuńczego, czyli przejmowania odpowiedzialności socjalnej za obywateli. Dotychczasowy model biernej polityki społecznej wpłynął na umocnienie poczucia bezradności, budowę postaw roszczeniowych i rodził ogólne niezadowolenie z przyznawanej pomocy materialnej, którą traktowano, jako obowiązek instytucji pomocy społecznej a nie, jako pomoc doraźną, często cedując na te instytucje obowiązek utrzymania i brania pełnej odpowiedzialności za osobę czy całą rodzinę, tym samym uwalniając samego siebie od tego obowiązku. Wobec powyższego zmienia się również wizerunek pracownika socjalnego. Tak pojmowana pomoc społeczna wymaga od pracowników socjalnych odpowiedniego przygotowania, wysokich kwalifikacji i profesjonalizmu. Nie tylko, więc winien zmieniać się klient pomocy społecznej i jego świadomość, ale i sam pracownik socjalny poprzez formalne samodoskonalenie swojego warsztatu pracy. Lokalna polityka społeczna może stanowić etap pośredni pomiędzy interwencyjną polityką społeczną, a polityką społeczną opartą na profilaktyce. Zmiana polegać może na gospodarowaniu zasobami (finansowymi i rzeczowymi) w taki sposób, aby umożliwić stopniowe zmniejszanie skali działań interwencyjnych na rzecz prowadzenia działań prewencyjnych. Zakłada się, że narzędzia wytworzone w ramach projektu KKZ, umożliwią taką zmianę i obrazują ekonomiczne skutki różnych sposobów prowadzenia lokalnej polityki społecznej (interwencyjnej, aktywnej (reintegracyjnej), interwencyjnej w określonej Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 5

perspektywie czasowej, poprzez analizę kosztów zaniechania i potrzebę rozwoju inwestycji społecznych. Niniejsza strategia wskazuje kierunki pracy w obszarach problemowych stanowiących źródło problemów społecznych gminy Wiązowna. Aktem prawnym normującym katalogowo zadania, obowiązki i możliwości pomocowe ośrodka, jest ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r. (Dz. U. Nr. 2015 poz. 163), która między innymi nakazuje gminom tworzenie innowacyjnych rozwiązań dostosowanych do potrzeb środowiska lokalnego. II. Procedura tworzenia II.1 Uwarunkowania prawno - systemowe Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 dla Gminy Wiązowna, jest dokumentem uwarunkowanym prawnie. Obowiązek jej pracowania wynika wprost z art. 17 ust. 1 pkt 1 i art. 19 pkt 1, w powiązaniu z art. 16 b ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, które w ramach zadań własnych gminy przewidują opracowanie i realizację Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Na realizację Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych mają również wpływ inne akty prawne. Należą do nich: Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (tj. Dz. U. z 2015 roku, poz. 163) Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 roku, poz. 594 z późn. zm.); Ustawa z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych (tj. Dz. U. 2013 roku, poz. 1456 z późn. zm.); Ustawa z dnia 13 czerwca 2003r. o zatrudnieniu socjalnym (tj. Dz. U. 2011roku, Nr 43 poz. 225 z późn. zm.); Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. 2013 roku, poz. 135 z późn. zm.); Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, z późn. zm.); Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tj. Dz. U. z 2013 roku, poz. 674 z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210 poz. 2135 z późn. zm.); Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 6

i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tj. Dz. U. 2012 roku, poz. 1356 z późn. zm.) Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Z 2005 roku, Nr 180, poz.1493 z późn. zm.); Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 roku, poz.124); Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 roku, Nr 127, poz. 721 z późn. zm.); Ustawa z dnia 7 września 2007r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tj. Dz. U. 2012 roku, poz. 1228 z późn. zm.). Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2014 roku, poz. 1118 z późn. zm.). Określenie priorytetowych kierunków i działań realizowanych w ramach Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Wiązowna na lata 2015-2020 jest spójne z głównymi założeniami dokumentów obowiązujących na terenie Unii Europejskiej i Polski, które wpływają na politykę społeczną i decydują o kształcie przedsięwzięć realizowanych w jej poszczególnych obszarach. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Wiązowna jest spójna z następującymi dokumentami: Poziom europejski: Europejska Strategia Zatrudnienia, Europejska Strategia Przeciwdziałania Wykluczeniu Społecznemu, Strategia Lizbońska. Poziom krajowy: Strategia Polityki Społecznej, Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego, Narodowa Strategia Spójności, Strategia Rozwoju Kraju, Krajowa Strategia Zatrudnienia, Strategia Państwa Dla Młodzieży, Narodowy Plan Działań na Rzecz Dzieci Polska dla Dzieci, Strategia Rozwoju Edukacji, Strategia Rozwoju Ochrony Zdrowia, Narodowy Program Zdrowia, Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomani, Krajowy Program Wychodzenia z Bezdomności i Rozwoju Budownictwa Socjalnego na lata 2009-2015", Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 7

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Wiązowna na lata 2015-2020 wpisuje się i odnosi do kanonu dokumentów polityki społecznej w wymiarze europejskim, krajowym i wojewódzkim. W zakresie rozwiązywania problemów społecznych szczególną wagę przypisuję się lokalnym programom, przyjętym uchwałami Rady Gminy w Wiązowna. Zaliczamy do nich: 1) Gminnego Programu Przeciwdziałania Przemocy i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Gminy Wiązowna na lata 2014-2017, przyjęty uchwałą nr 73.LIV.2014 Rady Gminy w Wiązownie z dnia 28 maja 2014 roku. 2) Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii w Gminie Wiązowna na rok 2015 przyjęty uchwałą nr 134.LXI.2014 Rady Gminy w Wiązownie z dnia 29 października 2014roku. 3) Wieloletni Program Osłonowy w zakresie dożywiania Pomoc gminie w zakresie dożywiania na lata 2014-2020 przyjęty uchwałą nr 12.L.2014 Rady Gminy w Wiązownie z dnia 29 stycznia 2014 roku. 4) Szczegółowe zasady przyznawania usług opiekuńczych realizowanych w ramach opieki społecznej przez Gminę Wiązowna i odpłatności za usługi opiekuńcze oraz całościowego lub częściowego zwolnienia od opłat i tryb ich pobierania przyjęte uchwałą nr 301/XXXI/06 Rady Gminy w Wiązownie z dnia 26 stycznia 2006 roku. 5) Program współpracy Gminy Wiązowna z organizacjami pozarządowymi na rok 2015- uchwalony uchwałą 151.LXII.2014 Rady Gminy w Wiązownie z dnia 12 listopada 2014roku. 6) Regulamin udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów zamieszkałych na terenie Gminy Wiązowna przyjęty uchwałą 331/XXXVII/09 Rady Gminy Wiązowna dnia 30 czerwca 2009 roku. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 8

II.2 Metodyka prac nad Strategią Niniejsza Strategia powstała w myśl zasady partycypacji społecznej, przy szerokim zaangażowaniu środowisk lokalnych, które uczestniczyły w pracach nad dokumentem, od diagnozy przez tworzenie założeń planistycznych po opracowanie systemu monitoringu i ewaluacji zapisanych celów. Proces ten przebiegał w sześciu głównych etapach: Etap I Powołanie Zespołu ds. aktualizacji Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. W skład Zespołu weszli przedstawiciele następujących instytucji: Wójt Gminy Wiązowna, Dyrektor GOPS w Wiązownie, Pracownik socjalny GOPS, Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Klub Integracji Społecznej, Środowiskowy Dom Samopomocy, Inspektor ds. obsługi Rady Gminy w UG Wiązowna, Kierownik Oświaty Gminnej, Mieszkanka Gminy, wolontariusz, Przedstawiciel Klub Sportowy Wiąz w Wiązownie, Przedstawiciel Posterunku Policji w Wiązownie, Dyrektor Przedszkola w Zakręcie, Pedagog ZSG w Wiązownie, Pedagog ZSG w Zakręcie, Pedagog Gimnazjum w Gliniance, Psycholog SP i Gimnazjum w Gliniance, Wicedyrektor SP w Gliniance, Psycholog Przedszkola w Wiązownie, Pielęgniarka Zespołowej Praktyki Lekarzy Rodzinnych w Wiązownie, Członek Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Kierownik Gminnej Biblioteki Publicznej w Wiązownie, Mieszkanka Gminy, dziennikarka. Etap II - Opracowanie diagnozy problemów społecznych występujących w gminie. Etap III - Opracowanie projektu Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Etap IV - Konsultacje społeczne projektu Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Etap V - Sporządzenie raportu z przeprowadzonych konsultacji społecznych oraz opracowanie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych uwzględniającej rezultaty przeprowadzonych konsultacji. Etap VI - Zatwierdzenie raportu z konsultacji oraz przygotowanie ostatecznej wersji Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Przy aktualizacji Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych wykorzystano Metodę Aktywnego Planowania Strategicznego oraz analizę SWOT. Punktem wyjścia była analiza sytuacji polegająca na identyfikacji słabych i mocnych stron, istniejących metod rozwiązywania problemów społecznych oraz identyfikacji problemów grup osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, prowadząca do określenia szans i zagrożeń w otoczeniu. Jednocześnie przyjęto założenie, że Strategia powinna być wyrazem woli mieszkańców, a jej formułowanie i wdrażanie jest procesem społecznym. Istotnym elementem było, więc przygotowanie Strategii w sposób partycypacyjny, a więc z udziałem lokalnej społeczności. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 9

III. Społeczno-gospodarcze uwarunkowania strategii III.1 Charakterystyka gminy Gmina Wiązowna położona jest w centralnej części województwa mazowieckiego, w północnej części powiatu otwockiego. Od zachodu gmina graniczy z gminami powiatu warszawskiego, od północy i wschodu z gminami powiatu mińskiego, a na południu z gminami własnego powiatu Otwock, Józefów, Celestynów oraz Kołbiel. Sama gmina wchodzi w skład jednego z sześciu podregionów województwa mazowieckiego, tj. Podregionu Warszawskiego Wschodniego, w skład, którego wchodzą powiaty: garwoliński, legionowski, miński, nowodworski, otwocki i wołomiński. Gmina Wiązowna zajmuje powierzchnię 102 km2 (10.212 ha), z czego użytki rolne stanowią 57%, użytki leśne -31%, nieużytki i drogi -12%. Powierzchnia gminy to 16,6% powierzchni powiatu. Podzielona jest na 26 sołectw: Bolesławów, Boryszew, Czarnówka, Duchnów, Dziechciniec, Glinianka I, Glinianka II, Góraszka, Izabela, Kąck, Kopki, Kruszówiec, Lipowo, Majdan, Malcanów, Michałówek, Pęclin, Poręby, Rzakta, Stefanówka, Wiązowna Gminna, Wiązowna Kościelna, Wola Ducka, Wola Karczewska, Zakręt, Żanęcin i 4 osiedla mieszkaniowe: Emów, Parkowe, Radiówek i Rudka. Rysunek 1: Lokalizacja gminy na terenie powiatu otwockiego i podział gminy na sołectwa. Źródło: www. Wikipedia.org; Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 10

Gmina Wiązowna charakteryzuje się średnio urozmaiconą powierzchnią terenu. Tereny szczególnie atrakcyjne turystycznie związane są z dolinami rzek Świder i Mieni. Funkcjonalność gminy zmienia się, co jest wynikiem sąsiedztwa z Aglomeracją Warszawską. Obecnie gmina pełni coraz istotniejszą funkcję zaplecza mieszkaniowego dla Warszawy oraz terenu rekreacyjno turystycznego. Gmina jest coraz bardziej atrakcyjna dla mieszkańców. Powstają nowe osiedla domów jednoi wielorodzinnych. Obserwuje się silny wzrost zainteresowania terenami pod zabudowę mieszkalną jednorodzinną, głównie wśród mieszkańców Aglomeracji Warszawskiej oraz związane z tym działania mające na celu przygotowanie terenów pod przyszłą zabudowę wiele osób posiadających tu nieruchomości gruntowe występuje o dokonanie podziałów na działki budowlane. Na terenie gminy brak jest obszarów skoncentrowanego przemysłu. Położenie gminy determinuje jej funkcję głównie, jako pozarolniczą jedynie 10-15% ludności utrzymuje się z rolnictwa. Działa tutaj wiele firm prowadzących działalność głównie usługową. Położenie u zbiegu dwóch dróg międzynarodowych stwarza możliwości inwestowania w działalność związaną z obsługą ruchu samochodowego. Gmina Wiązowna położona jest w odległości 25 km od Warszawy, od Siedlec 75 km i od Garwolina 40 km. Przez jej teren przebiegają dwie drogi międzynarodowe: DK nr 17 Warszawa - Lublin - Lwów i DK nr 2 Warszawa -Terespol - Grodno - Moskwa, które łączą się na północnym skraju gminy. W 2014r. wg danych GUS gminę zamieszkiwało 11 635 osób, z czego ponad 51% stanowiły kobiety (5 914). Gęstość zaludnienia w przeliczeniu na 1 km 2 wynosiła 0,009 osoby. Wnioski wraz z opisem dynamiki: Gmina Wiązowna położona na krańcach Aglomeracji Warszawskiej podlega szybkim procesom urbanizacji. W gminie zauważalna jest niewielka nad reprezentacja kobiet w stosunku do mężczyzn, co jest przejawem ogólnej prawidłowości demograficznej, tj. zwiększonej liczby samotnych starszych kobiet. Na prawie niezmiennym poziomie pozostaje gęstość zaludnienia Gminy. Rozwój Gminy powinien odbywać się w sposób ciągły i zaplanowany. Należy odnieść się do aktualnej Strategii Rozwoju Gminy Wiązowna na lata 2007-2015, której założenia są spójne z polityką wojewódzką, krajową i Unii Europejskiej. Ważny kontekst dla zakresu Strategii wyznaczają narodowe strategie sektorowe Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 11

oraz wojewódzkie dokumenty planistyczne, takie jak plan zagospodarowania przestrzennego, czy programy ochrony środowiska. III.2 Podmioty gospodarcze W 2014r. na terenie gminy było zarejestrowanych 1063 podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym. 525 Podmiotów działało w sektorze usługowym, 287 w sektorze handlu, pozostałe 351 w sektorze produkcji i innych działalności. Wykres 1: Ilość zarejestrowanych firm na terenie gminy Wiązowna na przestrzeni 3 lat 1100 1080 1060 1040 1020 1000 podmioty gospodarcze 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne W ciągu ostatnich czterech lat na terenie gminy Wiązowna nastąpił znaczny przyrost zarejestrowanych firm. Działalność gospodarczą na terenie gminy prowadzą głównie firmy branży usługowej, handlowej, produkcyjnej i innych. Wykres 2: Sektory gospodarki w gminie Wiązowna w 2014r. 2014 600 400 200 0 usługi handel produkcja i pozostałe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy 2014r. W gminie dominują firmy mikro z sektora prywatnego. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 12

Wnioski wraz z opisem dynamiki: Wskaźnik przedsiębiorczości mieszkańców w Wiązownie wyniósł 1163 firm na 11,5 tys. mieszkańców. W latach 2012-2014 liczba firm zwiększyła się o 128. Na rozwój przedsiębiorczości w gminie Wiązowna podobnie jak w wielu gminach w kraju istotne znaczenie ma powstawanie i rozwój nowych inwestycji gospodarczych oraz aktywizowanie ekonomiczne mieszkańców. Położenie geograficzne, walory przyrodnicze, dobre połączenia komunikacyjne mogą sprzyjać inwestowaniu i rozwojowi drobnej przedsiębiorczości. III.3 Poziom życia ludności Brak jest jednolitych i twardych danych, które umożliwiłyby jednoznacznie określić poziom życia ludności gminy Wiązowna. Pośrednie źródła informacji na ten temat mogą jednak stanowić wypowiedzi mieszkańców 1, z których aż blisko 40% wskazało na ubóstwo, jako jeden z najbardziej zauważalnych problemów w gminie. Powyższe, w zestawieniu z danymi za 2014r. wg, których 9,4% mieszkańców korzysta z pomocy społecznej, daje możliwość określenia w pewnym uproszczeniu, poziomu życia ludności. Poziom ten szacunkowo wydaje się zadowalający w kontekście ogółu mieszkańców gminy, tzn. uzyskiwane dochody są wystarczające do zaspokojenia potrzeb bytowych. Wnioski wraz z opisem dynamiki: Na podstawie dostępnych danych można stwierdzić sukcesywny wzrost liczby osób korzystających z pomocy i wsparcia. Wnioskować można, zatem, iż pomimo utrzymującego się niewielkiego procentowo stosunku osób korzystających z pomocy społecznej na tle całej społeczności gminy, warto wziąć pod uwagę, że mamy do czynienia z tendencją wzrostową, co powinno zostać uwzględnione choćby przy wskazywaniu działań długofalowych wspierających rozwój społecznogospodarczy. III.4 Zasoby mieszkaniowe W 2014r. gmina Wiązowna administrowała 13 mieszkaniami komunalnymi. W 2013 roku złożono 4 wnioski o przydział mieszkania komunalnego z zasobów gminy. Według danych GUS w zasobach gminy w 2014r. było 1 mieszkanie socjalne. Gmina w swoich zasobach posiada pewną ilość budynków komunalnych: - dawne świetlice, - dawne szkoły, 1 W badaniu mieszkańców odpowiedzi udzieliło 193 osoby. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 13

- stare zlewnie mleka, - kilka budynków mieszkalnych. Budynki te w większości wymagają remontów pokryć dachów, rynien, kominów, instalacji elektrycznych, a w części konieczna jest wymiana okien i remont elewacji. Wnioski wraz z opisem dynamiki: W gminie Wiązowna nie rozwija się komunalna gospodarka mieszkaniowa. Od wielu lat liczba lokali socjalnych utrzymuje się na tym samym poziomie. W stosunku do osób znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej stosuje się system dodatków mieszkaniowych, z zachowaniem ustawowych warunków ich przyznawania. III.5 Prognoza demograficzna Według stanu na dzień 31 grudnia 2014 roku gminę Wiązowna zamieszkiwało 11 635 osób, w tym: 5914 kobiet i 5721 mężczyzn. Zwiększa się gęstość zaludnienia gminy. Na koniec 2014 roku wynosiła 0,009 osób/km 2. Nie zmieniła się liczba kobiet przypadających na 100 mężczyzn w okresie ostatnich trzech lat w ogólnej populacji mieszkańców. Tabela 1: Ruch naturalny mieszkańców Gminy Wiązowna na 1000 ludności w latach 2012-2014. Kategoria 2012 2013 2014 Liczba urodzeń: 12,8 10,8 15,6 Liczba zgonów: 8,59 8,43 7,7 Przyrost naturalny: 4,2 2,4 4,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS, 2014 Specyfikę zmiany ludności pod względem wieku w podziale na wiek przedprodukcyjny, produkcyjny, poprodukcyjny prezentuje poniższy wykres. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 14

Wykres 3: struktura wiekowa w latach 2012-2014 70 60 50 40 30 20 10 0 2012 2013 2014 wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Źródło: opracowanie własne dane z Urzędu Gminy Wiązowna Wnioski wraz z opisem dynamiki: W strukturze demograficznej mieszkańców gminy widać nieznaczny proces starzenia się społeczeństwa. Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym jest większa od wieku poprodukcyjnego i na przełomie ostatnich lat utrzymuje się na tym samym poziomie. Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie są dodatnie. W okresie realizacji strategii może pojawić się negatywne zjawisko starzenia się mieszkańców gminy. Na szczególną uwagę w Gminie Wiązowna zasługuje dostosowanie infrastruktury społecznej do potrzeb rosnącej populacji osób w wieku poprodukcyjnym poprzez rozwój wsparcia materialnego i rzeczowego, dostępności usług medycznych, opiekuńczych i rehabilitacyjnych, jak również aktywnych form spędzania czasu wolnego. III.6 Rynek pracy Bezrobocie w gminie Wiązowna jest jedną z najważniejszych kwestii społecznych, generujących powiększającą się skalę ubóstwa wśród jednostek i rodzin. Stopa bezrobocia w powiecie otwockim na dzień 31.12.2014 r. wynosiła 8,4%, natomiast w województwie mazowieckim 9,8%, a w kraju na koniec grudnia 2014 r. stopa bezrobocia wyniosła 11,5%. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 15

Wykres 4: Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w gminie Wiązowna w latach 2012-2014 350 300 250 200 150 ogółem mężczyzni kobiety 100 50 0 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy Wnioski wraz z opisem dynamiki: Z danych przedstawionych na wykresie wynika, że nominalna liczba bezrobotnych w gminie Wiązowna na w latach 2012-2014 utrzymuje się na tym samym poziomie przy jednoczesnym wzroście liczby bezrobotnych mężczyzn. Oznacza to, że sytuacja na rynku pracy w gminie Wiązowna nie zmienia się w analizowanym okresie. Poziom bezrobocia na terenie gminy Wiązowna jest niższy niż w województwie mazowieckim i w kraju. III.7 Ochrona zdrowia Według danych Banku Danych Lokalnych GUS na terenie gminy Wiązowna w 2014 roku działały 2 niepubliczne placówki podstawowej opieki zdrowotnej. W placówkach tych udzielono na przestrzeni lat 2013-2014 średnio rocznie 35 361 porad medycznych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. W przeliczeniu na mieszkańców gminy daje to średnio 3 porady dla każdego mieszkańca w 2014 roku. Zakres świadczonych usług w 2014r.: ambulatoryjna podstawowa opieka zdrowotna, opieka domowa wizyty lekarza rodzinnego, pediatry, pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych, wizyty położnej, opieka pediatryczna szczepienia profilaktyczne, bilanse zdrowia, leczenie dzieci chorych, opieka w zakresie Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 16

medycyny szkolnej, obejmująca uczniów szkoły podstawowej w Gliniance, gimnazjum w Gliniance, oddział 0, pełny zakres badan laboratoryjnych, badania diagnostyczne: EKG, USG i konsultacje kardiologiczne w systemie tyle-medycyny umowa z Centrum Nadzoru Kardiologicznego Kardiofon Warszawa, poradnia położniczo ginekologiczna. Wykres 5: Liczba udzielonych porad w ramach POZ w latach 2013 2014. 30000 25000 20000 15000 10000 Wiązowna Glinianka 5000 0 2013 2014 Źródło: opracowanie własne z lokalnych POZ Główne problemy zdrowotne ludności gminy to choroby cywilizacyjne cukrzyca, schorzenia serca, choroby nowotworowe, wypadki komunikacyjne przez gminę przebiegają dwie drogi krajowe, wypadki w rolnictwie, alkoholizm. Wnioski wraz z opisem dynamiki: Analizując zgromadzone dane w zakresie dostępu mieszkańców gminy do podstawowej opieki zdrowotnej można jednoznacznie stwierdzić tendencję wzrostową w ilości udzielonych porad. Zapewne większa liczba placówek służby zdrowia - szczególnie w miejscach o utrudnionym komunikacyjnie dostępie, przyczyniłaby się do większej poprawy zdrowia mieszkańców, jednak ich powołanie wiąże się przede wszystkim z dużymi nakładami finansowymi. To samo dotyczy dostępu do lekarzy specjalistów. III.8 Edukacja i wychowanie Gmina Wiązowna w roku szkolnym 2013/2014 była organem prowadzącym dla 3 przedszkoli publicznych, 1 szkoły podstawowej, 1 gimnazjum i 2 zespołów szkolno-gimnazjalnych. W przedszkolach publicznych zostało przyjętych 437 wychowanków. W szkołach podstawowych uczyło się 839 uczniów, w gimnazjach 318 uczniów, a w grupach zerowych prowadzonych w placówkach szkolnych było Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 17

108 dzieci. Działalność edukacyjno - opiekuńczą prowadziły również 4 przedszkola niepubliczne, w których było 78 dzieci. Gmina nie posiada w swoich zasobach zasadniczych i średnich szkół zawodowych oraz szkół wyższych. Są one dostępne na terenie aglomeracji warszawskiej i powiatu otwockiego. Na terenie gminy nie ma funkcjonujących żłobków ani oddziałów żłobkowych. Wnioski wraz z opisem dynamiki: Edukacja i wychowanie na terenie gminy Wiązowna prowadzone jest przez publiczne i niepubliczne placówki oświatowe. Dodatkowo Gmina pozyskuje środki finansowe na prowadzenie aktywnej polityki w zakresie podniesienia kompetencji uczniów na różnym etapie rozwoju. III.9 Sport i rekreacja Na terenie gminy Wiązowna w 2014 roku działało 6 klubów sportowych. W swoich zasobach gmina posiadała w 2014 roku 7 boisk, w tym jeden Orlik i dwa boiska szkolne. Cztery szkoły na trenie gminy dysponują salami gimnastycznymi: Na terenie gminy Wiązowna znajduje się wiele atrakcyjnych miejsc do zwiedzania i uprawiania turystyki, zwłaszcza pieszej. Istnieje 6 szlaków pieszych przebiegających przez najatrakcyjniejsze tereny turystyczne gminy. Warte obejrzenia zabytki znajdujące się na terenie gminy: Dziechciniec chałupa chłopska; Emów - Góra Sobotów, rowy strzeleckie z okresu I wojny światowej., Budynek Mądralin; Glinianka - Kościół p. w. Św. Wawrzyńca, Organistówka, Dworek, Fort; Góraszka zespół schronów z okresu II wojny światowej.; Gródek park z XIX w; Kąck park; Lipowo - cmentarz parafialny; Majdan - schron z okresu I ww., park Zamajdan; Wiązowna - Kościół p. w. Św. Wojciecha z 1788 r., Pałac Neumanów z 1890 r., park dworski, willa Karolin, park Chrzanowskich; Wola Karczewska chałupa z XIX w.; Zagórze zespół budowlany z lat 1904 1919 1939. Bardzo ciekawym miejscem o charakterze turystyczno historycznym na terenie gminy jest Ufortyfikowany Odcinek Wiązowna 1920 część tzw. Przedmieścia Warszawskiego systemu fortyfikacji z 1915r. mających chronić Warszawę z kierunku wschodniego. W jego skład wchodzą m.in. schrony zlokalizowane na terenie Góraszki. Warte też odwiedzin są liczne na terenie gminy stanowiska archeologiczne, liczne pomniki przyrody oraz zalesione pasmo wydm w Góraszce oraz Emowie. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 18

W obszarze rekreacji zauważalne są pozytywne zmiany. Na terenie gminy działają cztery obiekty hotelowe, w których na przestrzeni 3 lat znacznie zwiększyła się liczba miejsc noclegowych (w 2011r. -96 miejsc, 2012r. 117, 2013r. 292) Wnioski wraz z opisem dynamiki: Gmina Wiązowna umożliwia swoim mieszkańcom dostęp do obiektów sportowych i rekreacyjnych np. siłownia na wolnym powietrzu, place zabaw dla dzieci. Ważna jest jednak również edukacja i programy, które będą promowały zdrowy, aktywny styl życia. Analiza dynamiki zmian wskazuje pozytywne aspekty w obszarze rekreacji, gdzie nastąpił wzrost miejsc noclegowych. Na terenie Naszej Gminy funkcjonują cztery hotele oraz inne mniejsze ośrodki zapewniające nocleg (hotele pracownicze). Stały wzrost popytu na miejsca noclegowe świadczy o atrakcyjności turystycznej gminy Wiązowna i dobrze rokuje na przyszłość. III.10 Organizacje pozarządowe W 2014 roku w gminie Wiązowna działały 23 organizacje pozarządowe. Urząd Gminy współpracuje z organizacjami pozarządowymi zgodnie z ustawą z 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Współpraca miała głównie charakter finansowy. Wykres 6: Wysokość dotacji dla organizacji pozarządowych (oprócz pomocy społecznej) w 2014 roku 2014 ochrona zdrowia - 110532 zł upowrzechnianie kultury fizycznej - 214 930 zł kultura - 7 500 zł zapewnienie gotowości bojowej OSP - 205 000 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Wiązowna. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 19

Przedmiotem współpracy gminy z organizacjami pozarządowymi jest wspólne wykonywanie zadań publicznych wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy w celu zaspokajania istniejących potrzeb społecznych mieszkańców gminy. Celem tych działań jest rozwój zakresu i form współpracy finansowej i pozafinansowej gminy Wiązowna z organizacjami pozarządowymi, a w szczególności: - zwiększenie uczestnictwa organizacji pozarządowych w tworzeniu polityk publicznych, - dostosowanie polityki lokalowej do specyfiki i potrzeb organizacji pozarządowych, - zwiększenie udziału organizacji pozarządowych w określaniu zasad zlecania i realizacji zadań publicznych, - zwiększenie wykorzystania narzędzi promocji gminy do promowania projektów organizacji pozarządowych, - poprawa, jakości komunikacji pomiędzy samorządem, a organizacjami pozarządowymi i mieszkańcami, - zwiększenie udziału mieszkańców w rozwiązywaniu lokalnych problemów. Współpraca gminy z organizacjami pozarządowymi ma charakter finansowy i pozafinansowy: Współpraca o charakterze finansowym: - zlecania realizacji zadań publicznych w trybie otwartego konkursu ofert, - zlecania realizacji zadań publicznych z pominięciem otwartego konkursu ofert (tzw. tryb uproszczony), Współpraca o charakterze pozafinansowym: - konsultacje z organizacjami pozarządowymi projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej organizacji, - wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności i współdziałania w celu zharmonizowania tych kierunków, - organizowania spotkań, szkoleń i poradnictwa w zakresie, będącym przedmiotem zainteresowania organizacji pozarządowych i Gminy, - promowania działalności sektora pozarządowego poprzez obejmowanie patronatem Wójta Gminy wybranych przedsięwzięć realizowanych przez organizacje pozarządowe, - umożliwiania organizacjom pozarządowym nabywania na szczególnych warunkach prawa użytkowania (dzierżawa, najem) nieruchomości (lokali) będących własnością gminy dla celów prowadzenia działalności statutowej tych organizacji, - upowszechniania i promowania działalności organizacji w mediach, Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 20

- rekomendowania organizacji współpracujących z gminą w przypadku ubiegania się o środki ze źródeł zewnętrznych, pomoc w poszukiwaniu partnerów, itp. Priorytetowym przedmiotem współpracy gminy jest realizacja zadań publicznych, w szczególności w następujących dziedzinach: - promocji i upowszechniania wolontariatu, - upowszechnianie kultury fizycznej i rekreacji - powszechne zajęcia sportowe i rekreacyjne dla mieszkańców gminy, dzieci i młodzieży szkolnej, - rozwój form pracy z dziećmi i młodzieżą (zajęcia świetlicowe, koła zainteresowań), - krzewienie tradycji narodowej i regionalnej, podtrzymywanie dawnych zwyczajów oraz propagowanie kultury ludowej, - przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym, - ochrona i promocja zdrowia, - działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym, - przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób indywidualnych i rodzin, - dożywianie dzieci, osób w podeszłym wieku i innych, znajdujących się w trudnych warunkach społeczno bytowych, - działanie na rzecz osób niepełnosprawnych, w tym z zaburzeniami psychicznymi, - kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, - porządku i bezpieczeństwa publicznego. Wnioski wraz z opisem dynamiki: W Gminie Wiązowna rozwijają swoją działalność organizacje pozarządowe, które wzmacniają samorząd lokalny w realizacji zadań publicznych. Potencjał organizacji jest o tyle bardziej cenny, ponieważ pozyskują one środki zewnętrzne na działania statutowe, odciążając budżet gminy. Zajmują one ważne miejsce w społeczności lokalnej i są dostrzegane przez samorząd lokalny, jako znaczący partner w realizacji zadań w zakresie polityki społecznej. Szczególnie cenną inicjatywą jest wsparcie organizacji pozarządowych w zakresie realizacji zadań publicznych. III.11 Kultura Na terenie gminy Wiązowna działają 3 biblioteki, niedostosowane dla osób niepełnosprawnych zlokalizowane są w Wiązownie, Gliniance i Duchnowie. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 21

W 2014r. księgozbiór liczył 32 448 woluminów, co daje 19,78 zbioru na 1 czytelnika. Biblioteki dysponują 18 komputerami, z czego 11 jest dostępnych dla czytelników i posiadają dostęp do internetu. Na podstawie danych z lat poprzednich obserwujemy wzrost czytelników: 2012-1551 czytelników 2013-1559 czytelników 2014-1640 czytelników Wykres 7: Liczba czytelników na 1000 mieszkańców w latach 2012-2014 1650 liczba czytelników 1600 1550 1500 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne W gminie Wiązowna działa Gminny Ośrodek Kultury, który organizuje wiele imprez: spotkania i koncerty, imprezy rocznicowe, imprezy kulturalne, spotkania artystyczne i edukacyjne, kursy, warsztaty taniec, gra na gitarze, śpiew, plastyka, nauka języków obcych, aerobik, seminaria, spotkania okolicznościowe. Na terenie gminy działa 12 świetlic wiejskich. W gminie zlokalizowane są również miejsca pamięci narodowej: - Emów - zbiorowa mogiła powstańców 1863r. - Glinianka tablica poświęcona żołnierzom WP walczącym z bolszewikami w 1920r. - Glinianka pomnik poświęcony żołnierzom AK - Malcanów - pomnik poświęcony żołnierzom AK - Pęclin tablica poświęcona żołnierzom AK - Wiązowna historyczny kopiec, mogiła nieznanego powstańca z 1863r. - Wiązowna - pomnik poświęcony żołnierzom AK - Zamajdan Tablica ku pamięci płk. S. Grota Roweckiego i gen. M. Karaszewicza Tokarzewskiego - Żanęcin krzyż poświęcony powstańcom 1863r. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 22

Wnioski wraz z opisem dynamiki: Wbrew współczesnym trendom, najpopularniejszą formą uczestnictwa w kulturze mieszkańców Wiązownej było w 2014 roku czytanie książek. Liczba osób sięgających po lekturę na przestrzeni 2012-2014 systematycznie się zwiększa. Jeśli chodzi o kulturę, Gmina Wiązowna ma relatywnie wysoki potencjał w tym zakresie, w związku, z czym działania wynikające z zapisów Strategii mają przede wszystkim mieć na celu rozwijanie obecnej bazy kulturalnej, poprzez na przykład rozszerzenie kalendarza wydarzeń kulturalnych. III.12 Charakterystyka systemu pomocy społecznej Działania z zakresu pomocy społecznej na terenie gminy realizuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, który zatrudniał 2014 roku 11 osób, w tym pięciu pracowników socjalnych. Na przestrzeni ostatnich lat ich praca koncentrowała się na pomocy następującej grupie osób: Wykres 8: Charakterystyka osób i rodzin korzystających ze wsparcia OPS w latach 2012-2014 600 400 200 0 Liczba osób, którym przyznano świadczenie ogółem świadczenia pieniężne świadczenia niepieniężne 2012 2014 2013 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Liczba osób, którym przyznano świadczenie ogółem: Liczba osób, którym przyznano świadczenie pieniężne Liczba osób, którym przyznano świadczenia niepieniężne 377 402 438 177 241 240 314 243 279 Źródło: Ocena Zasobów Pomocy Społecznej Gminy Wiązowna za 2014r Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 23

Osoby i rodziny korzystające z pomocy Ośrodka borykały się z wieloma problemami generującymi wiele dysfunkcji. Od lat dominującym powodem przyznawania pomocy jest ubóstwo. Wiąże się to ściśle z problemem braku zatrudnienia. Klienci otrzymujący pomoc finansową ze względu na występujące bezrobocie to najczęściej osoby z niskimi kwalifikacjami zawodowymi, cechujący się biernością i niezaradnością życiową. Kolejnym istotnym problemem, z którym zmagają się klienci Ośrodka jest niepełnosprawność i alkoholizm. Wykres 9: Główne problemy, z powodu, których udzielane są świadczenia z pomocy społecznej w latach 2012-2014 w gminie Wiązowna. 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2012 2013 2014 ubóstwo bezrobocie niepełnosprawność długotrwała i ciężka choroba bezradność alkoholizm potrzeba ochrony macierzyństwa Źródło: Ocena Zasobów Pomocy Społecznej Gminy Wiązowna za 2014r. Wykres 10: Formy pomocy finansowej udzielonej przez GOPS w Wiązownie w latach 2012-2014. 250 200 150 100 50 0 zasiłek stały zasiłek okresowy zasiłek celowy 2012 2013 2014 Źródło: Ocena Zasobów Pomocy Społecznej Gminy Wiązowna za 2014r. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 24

W ramach realizacji programu Pomoc państwa w zakresie dożywiania mieszkańcom gminy świadczona jest pomoc w formie żywienia dzieci i dorosłych jak również wypłacania świadczenia pieniężnego na zakup posiłku. Pomoc w formie posiłków realizowana jest we wszystkich placówkach oświatowych i opiekuńczych na terenie Gminy. ZADANIA WŁASNE GMINY Zasady przyznawania świadczeń z zakresu zadań własnych są takie same jak przy zadaniach zleconych tzn. spełnienie jednocześnie dwóch warunków: kryterium dochodowego, występowanie problemu społecznego określonego ustawie o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015 r. poz. 163). Tabela 2: Środki finansowe na wydatki w pomocy społecznej i innych obszarach polityki społecznej w budżecie jednostki samorządu terytorialnego (zadania własne i zadania zlecone) w złotych w latach 2012-2014 2012 2013 2014 Ogółem 3 645 075 4101202 4263610 w tym: w budżecie OPS 3 568380 3 886650 4156950 Źródło: Sprawozdanie GOPS Klub Integracji Społecznej Klub Integracji Społecznej funkcjonujący w strukturach GOPS w Wiązownie działa na rzecz zwiększenia efektywności rozwiązywania problemów społecznych oraz wspólnego przezwyciężania trudności przez osoby borykające się z podobnymi problemami. Idee samopomocy realizuje się w bardzo wielu przypadkach: są to sytuacje losowe takie jak np. niepełnosprawność, choroba, trudna sytuacja rodziny, ale też samotne wychowywanie dziecka czy bezrobocie. Samopomoc to wszystkie działania ludzi, które są ukierunkowane na radzenie sobie z problemami różnego rodzaju w oparciu o własne doświadczenia i doświadczenia innych. KIS podejmuje działania wspierające idee pomagania sobie, przez pomaganie innym. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 25

Warsztaty Terapii Zajęciowej Prowadzone są przez stowarzyszenie Jesteśmy. W okresie od 2012 roku do 2014 roku w warsztatach brało udział 25 uczestników. W 2011/2012 roku rehabilitacją społeczną i zawodową objętych było 25 osób niepełnosprawnych. Celem warsztatów jest rehabilitacja społeczna, zawodowa i fizyczna, zmierzająca do wszechstronnego rozwoju każdego uczestnika, poprawy zaradności osobistej, sprawności psychofizycznych oraz przystosowania społecznego umożliwiającego niezależne, maksymalnie samodzielne funkcjonowanie w życiu codziennym do podjęcia zatrudnienia na chronionym lub otwartym rynku pracy. Środowiskowy Dom Samopomocy Środowiskowy Dom Samopomocy powstał w ramach programu psychiatrii środowiskowej na terenie gminy Wiązowna w marcu 2010 roku. Przeznaczony jest dla 25 osób z zaburzeniami psychicznymi powyżej 18 roku życia. Od stycznia 2015 r. prowadzony jest przez Stowarzyszenie Krokus-Wiązowna. Różnorodne zajęcia realizowane przez ŚDS w Radiówku mają na celu integrację uczestników, podtrzymywanie i rozwijanie umiejętności zbliżających do samodzielnego życia, pokonywanie własnych barier, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa oraz pewności siebie w różnych sytuacjach społecznych. Środowiskowe Ogniska Wychowawcze Prowadzone przez Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Na terenie gminy do 2013 roku funkcjonowało 5 ognisk skupiających 145 dzieci, obecnie działalność prowadzą 3 ogniska wychowawcze. W zajęciach powadzonych w ogniskach uczestniczy 85 dzieci. Centrum Wolontariatu Centrum Wolontariatu działa w ramach Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wiązownie od maja 2010 roku. Centrum Wolontariatu skupia młodzież gimnazjalną uczniów szkół średnich oraz studentów. Wnioski wraz z opisem dynamiki: Ośrodek Pomocy Społecznej w Gminie Wiązowna, co roku podejmuje innowacyjne działania w zakresie rozwoju pracy socjalnej, usług społecznych, profilaktyki i prewencji. Swoje działania wzmacnia poprzez pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania, wolontariat i partnerstwa z organizacjami pozarządowymi i instytucjami. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 26

III.13 Bezpieczeństwo publiczne Głównym podmiotem odpowiedzialnym za bezpieczeństwo obywateli na terenie gminy Wiązowna jest Policja Państwowa. Bezpieczeństwo na terenie gminy zapewnia Posterunek Policji w Wiązownie. Zestawienie rocznych informacji o stanie bezpieczeństwa i porządku publicznego w gminie Wiązowna pokazuje, że z roku na rok rośnie liczba przestępstw popełnianych ogółem. Jednocześnie w całym powiecie otwockim odnotowano spadek wykrywalności przestępstw. Tabela 3: Ilość przestępstw popełnionych w gminie Wiązowna w latach 2012-2014 Rok Włamania Kradzieże Nietrzeźwi kierowcy 2012 40 52 36 2013 61 61 17 2014 48 39 23 Źródło: Posterunek Policji w Wiązownie W ramach działalności profilaktycznej policjanci uczestniczą w różnorodnych spotkaniach z przedstawicielami samorządów, instytucji i organizacji. Funkcjonariusze służb prewencyjnych, prowadzą spotkania w szkołach, rozmowy z rodzicami, uczniami i pedagogami. Organizowane są działania profilaktycznorepresyjne wynikające z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Policjanci prowadzą szereg akcji profilaktycznych w tym m.in. Wagarowicz, Nieletni, Bezpieczna szkoła, Bezpieczny Internet Bezpieczne ferie, Bezpieczne wakacje oraz Bezpieczna woda. Na terenie gminy działają trzy ratownicze jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej w Gliniance, Malcanowie, Wiązownie. Wnioski wraz z opisem dynamiki: Gmina bezpośrednio graniczy z Warszawą. W żadnej gminie o takim położeniu nie funkcjonują posterunki policji, lecz komisariaty, co wiąże się automatycznie większą ilością policjantów i możliwością poprawy bezpieczeństwa, rozwinięcia pracy operacyjnej, która jest nieodzowna w przypadku zwalczania tak uciążliwej przestępczości, jaką jest kradzież po uprzednim włamaniu. Na przełomie ostatnich lat obserwowany jest spadek przestępstw na terenie Naszej Gminy. W 2014 roku Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 27

odnotowano o ponad 30% mniej włamań i kradzieży w porównaniu z rokiem 2013. Wrosła natomiast liczba zatrzymanych nietrzeźwych kierowców. Analizując dość szybki rozwój gminy stwierdzić należy, iż temat bezpieczeństwa mieszkańców został odłożony na dalszy plan. Przy tak dużej ilości zdarzeń, jaka występuje na podległym terenie, przy wykorzystaniu aktualnej liczby policjantów brak jest realnych możliwości poprawienia bezpieczeństwa mieszkańców. Bezpieczeństwo publiczne w Gminie Wiązowna uzależnione jest od współpracy międzyinstytucjonalnej, zaangażowania środowiska w rozwiązywanie lokalnych problemów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa, a także od nakładów finansowych na realizację tego zadania publicznego. Istotny jest wskaźnik wykrywalności przestępstw oraz prowadzenie lokalnej profilaktyki zapobiegania przestępczości np. poprzez akcje uświadamiania osób starszych, osób nieletnich. II.14 Infrastruktura, transport i komunikacja Przez teren gminy Wiązowna przebiegają dwie drogi o randze krajowych DK 2 Warszawa Terespol i DK17 Warszawa Lublin, uzupełnione przez drogi powiatowe i gminne oraz lokalne. Jedynie około 24% dróg gminnych ma nawierzchnię utwardzoną, bitumiczną (asfalt) lub z kostki brukowej. Reszta dróg ma nawierzchnię z tłucznia lub gruzu. Gmina nie posiada infrastruktury kolejowej, w pobliżu gminy przebiegają linie kolejowe: Warszawa Lublin i Warszawa Mińsk Mazowiecki. Gmina Wiązowna skomunikowana jest z aglomeracją warszawską liniami ZTM: Warszawa Wiatraczna Rzakta, Warszawa Wiatraczna Radiówek Wola Karczewska, Warszawa Wiatraczna Duchnów, a w mieście powiatowym Otwock przebiega linia SKM. Gmina Wiązowna w swoich zasobach posiada sieci: - wodociągową o łącznej długości 177,2 km w całości w administracji gminy, która w 2012 r.: - podłączona do 2716 budynków - zaopatruje 9150 osób - zapewniła zużycie wody w ilości 24,8 m3 /1 mieszkańca - kanalizacyjną o łącznej długości 30,2 km w całości w administracji gminy, która w 2012 r.: - podłączona do 490 budynków - odbiera ścieki od 1984 osób Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 28

- gazową o łącznej długości 83,42 km, która w 2012r.: - podłączona do 15698 budynków - zaopatruje w gaz 3601 osób Wnioski wraz z opisem dynamiki: Gmina Wiązowna ma dobre położenie komunikacyjne. Samo położenie na krańcach aglomeracji warszawskiej daje możliwość szybkiego dotarcia do miejsca pracy III.15 Ochrona środowiska Gmina Wiązowna posiada wiele walorów naturalnych, które mogą przyczynić się bezpośrednio do kreowania pozytywnych bodźców dla rozwoju turystyki. Do najważniejszych można zaliczyć fakt, że położona jest na Nizinie Środkowomazowieckiej w obrębie Równiny Garwolińskiej, która obejmuje swoim zasięgiem większość terenu gminy oraz Doliny Środkowej Wisły. Charakteryzuje się średnio urozmaiconą powierzchnią terenu. Klimat Lasy - średnie roczne temperatury powietrza wahają się od 7,4 C do 8,1 C - opady roczne wynoszą: 550-650 mm. Do ważniejszych kompleksów lasów państwowych na terenie gminy Wiązowna należą; - uroczysko Aleksandrów - uroczysko Gródek - uroczysko Gołobórz Glinianka Lasy stanowiące własność osób fizycznych, prawnych i lasy komunalne zajmują 2.108 ha i stanowią 66% powierzchni leśnej gminy. Lasy prywatne zlokalizowane są w sołectwach: Emów, Duchnów i Pęclin. Stan zdrowotny drzewostanów leśnych jest ogólnie dobry. Wody powierzchniowe. Gmina Wiązowna położona jest w dorzeczu Wisły, na skraju tzw. Obszaru Środkowej Wisły. Największy ciek wodny stanowi rzeka Świder wraz ze swoim dopływem rzeka Mienia. Sieć hydrograficzną gminy uzupełniają niewielkie zbiorniki wód stojących - starorzecza lub małe akweny, powstałe w wyniku eksploatacji torfu i żwiru. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 29

Tereny i obiekty przyrodnicze chronione Ochroną prawną objęto obszary najcenniejsze, które zajmują łączną powierzchnię 6.926,9 ha, co stanowi 67,8% ogólnej powierzchni gminy. Zalicza się do nich: - Mazowiecki Park Krajobrazowy z otuliną - Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu - Rezerwat przyrody Świder - pomniki przyrody, których na terenie gminy Wiązowna zarejestrowano 27, w tym 22 pojedyncze drzewa, 4 grupy drzew i 1 aleja drzew. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych Rzeka Świder jest na całej długości zanieczyszczona bakteriologicznie. Poniżej dopływu Mieni stwierdzono przekroczenia w zawartości niektórych pierwiastków, w tym w szczególności azotu azotynowego i fosforu ogólnego oraz pozaklasowe miano coli. Bezpośrednim źródłem zanieczyszczeń rzeki są oczyszczone ścieki z Mińska Mazowieckiego, odprowadzane do Świdra za pośrednictwem Mieni oraz ze Stoczka Łukowskiego, a więc spoza obrębu gminy Wiązowna. Zanieczyszczenie wód podziemnych Wody podziemne występujące na terenie gminy charakteryzują się na ogół średnią odpornością na zanieczyszczenia, Są zagrożone zwiększonym stężeniem związków azotu w strefie przypowierzchniowej wód gruntowych, a powodem tego stanu rzeczy jest powszechny brak systemów kanalizacyjnych na terenie gminy. Jakość wód podziemnych jest na ogół średnia, ze względu na wysokie stężenia żelaza i manganu. Do picia może być używana po uzdatnieniu. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Gmina emituje stosunkowo niewiele zanieczyszczeń do atmosfery. Poza niewielkimi wytwórniami i zakładami rzemieślniczymi, na terenie gminy brak jest większych zakładów usługowo-przemysłowych. Największa emisja zanieczyszczeń powietrza powstaje wskutek ruchu pojazdów na drogach, w tym na drodze krajowej S 17 przechodzącej przez teren gminy. Wnioski wraz z opisem dynamiki: Gmina Wiązowna prowadzi racjonalną politykę w zakresie ochrony środowiska lokalnego. Poszukuje niekonwencjonalnych źródeł energii odnawialnej. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 30

IV. Diagnoza sytuacji społecznej wraz z wnioskami końcowymi Opracowywanie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych opiera się na założeniu i koncepcji poprawy sytuacji w gminie i nie może powstać jedynie w oparciu o dokument i przemyślenia urzędników lub zewnętrznych ekspertów. Niewątpliwie konieczne jest poznanie opinii mieszkańców. Dlatego też do pracy nad dokumentem zaangażowana została społeczność lokalna. Elementem uspołecznienia procesu budowy Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych było przeprowadzenie badania ankietowego na terenie gminy. Materiałem wyjściowym do prac nad aktualizacją Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Wiązowna na lata 2015-2020, była analiza sprawozdawczości Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Wiązownie, ocena zasobów pomocy społecznej za lata 2012-2014, dane z Urzędu Gminy w Wiązownie, Powiatowego Urzędu Pracy w Otwocku, Głównego Urzędu Statystycznego i Banku Danych Lokalnych. We wrześniu 2014 roku została przeprowadzona ankieta badająca opinie mieszkańców Gminy Wiązowna na temat występujących problemów społecznych w gminie. Respondenci zostali wybrani w sposób losowy. W rezultacie w badaniach wzięło udział 96 mieszkańców. Realizując badanie starano się, aby ankietowani stanowili grupę reprezentującą mieszkańców Gminy Wiązowna w każdym przedziale wiekowym, w każdej formie aktywności zawodowej oraz o różnych poziomach wykształcenia. Dzięki tak dobranej grupie respondentów został uzyskany pogląd na aktualne problemy społeczne istniejące w gminie, z jakim borykają się mieszkańcy wszystkich grup społecznych. Każda osoba miała możliwość wypowiedzenia się, co do istniejących problemów społecznych, jak również miała możliwość naświetlenia problemów ukrytych, które utrudniają prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Wykres nr 11. Struktura płci respondentów badania ankietowego. Mężczyzna 33% Płeć Kobieta 67% Źródło: opracowanie własne Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 31

Podobnie jak w strukturze gminy, także w badaniu wystąpiła nadreprezentacja kobiet. Podczas badania mężczyźni mniej chętniej udzielali odpowiedzi. Wykres nr 12. Struktura wieku respondentów badania ankietowego. Respondenci według wieku Wiek 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% poniżej 18 18-25 26-35 36-45 46-55 56-65 powyżej 65 Źródło: opracowanie własne Struktura wiekowa respondentów, podobnie jak w rzeczywistości odzwierciedla najwyższy wskaźnik osób w wieku produkcyjnym, z tendencją do przechodzenia w wiek poprodukcyjny. Wykres nr 13. Struktura wykształcenia respondentów badania ankietowego. Wykształcenie podstawowe 9% wyższe 38% gimnazjalne 0% zasadnicze zawodowe 21% średnie 32% Źródło: opracowanie własne Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 32

Dominującym wykształceniem wśród ankietowanych było, tak jak w rzeczywistości, wykształcenie średnie, z dużym odsetkiem osób z wykształceniem wyższym i zawodowym. Taka struktura wykształcenia ma swoje odzwierciedlenie w poniżej podanej strukturze respondentów pod względem aktywności zawodowej. Gdzie większość ankietowanych osób to osoby zatrudnione. Wykres nr 14: Struktura respondentów badania ankietowego pod względem aktywności zawodowej. Status na rynku pracy Bezrobotny 14% własna działalność gospodarcza 6% Emeryt/rencista 25% zatrudniony/a u pracodwawcy 46% Uczeń/student 2% pracujący/a w rolnictwie 7% Źródło: opracowanie własne Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 33

Wykres nr 15: Struktura odpowiedzi na pytanie Czy dostrzega Pan/Pani w gminie, niżej wymienione problemy społeczne? Dostrzeganie problemów społecznych: śrenia ważona Tak (1), Nie (-1), Nie wiem (0) Źródło: opracowanie własne Bezrobocie Alkoholizm lub narkomania Ubóstwo Niepełnosprawność Przemoc w rodzinie Długotrwała lub ciężka choroba Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa Zdarzenia losowe i sytuacje kryzysowe Bezdomność Inne Braki w ochronie macierzyństwa lub wielodzietności Sieroctwo Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego Klęska żywiołowa lub ekologiczna Trudności w integracji cudzoziemców Handel ludźmi -0,60-0,40-0,20 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 Jak wynika z analizy ankiet, do najważniejszych problemów społecznych rodzin widzianych oczami mieszkańców Gminy Wiązowna zalicza się alkoholizm lub narkomanię, niepełnosprawność, przemoc w rodzinie, ubóstwo, długotrwałą chorobę. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 34

Wykres nr 16: Struktura odpowiedzi na pytanie:, Które i jak ważne są do rozwiązania poniżej problemy społeczne w gminie?. Najważniesze problemy społeczne do rozwiązania: średnia ważona Bardzo ważny (3), Średnio ważny (2), Mało ważny (1), nie wiem (0) Bezrobocie Alkoholizm lub narkomania Ubóstwo Przemoc w rodzinie Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa Bezdomność Braki w ochronie macierzyństwa lub wielodzietności Sieroctwo Zdarzenia losowe i sytuacje kryzysowe Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego Klęska żywiołowa lub ekologiczna Handel ludźmi Trudności w integracji cudzoziemców Inne (jakie?) 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 Źródło: opracowanie własne W dostrzeganych problemach społecznych mieszkańcy wskazali dodatkowo na duży problem bezrobocia, które zapewne powoduje kolejne problemy społeczne takie jak alkoholizm, przemoc w rodzinie, ubóstwo czy niepełnosprawność. W kontekście bezrobocia warto zauważyć, że jest ono wskazywane pomimo bardzo dobrze Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 35

rozwiniętej sieci lokalnych małych i średnich firm oraz bliskości warszawskiego rynku pracy. Wydaje się, że kwestie bezrobocia nie wynikają tu z braku pracy, ale z niechęci jej podejmowania, np. ze względu na niskie wynagrodzenia zwłaszcza na stanowiskach robotniczych. Respondenci zapytani o chęć angażowania się w rozwiązywanie problemów społecznych aż w 58% wskazali, że są zainteresowani tego typu aktywnością. 24% Respondentów widzi siebie, jako wolontariuszy, 15% jest gotowych angażować się w działania lokalnych organizacji pozarządowych, 10% w prowadzenie klubów osiedlowych (świetlic wiejskich), 7% chce działać w grupach nieformalnych, 2% nie sprecyzowało konkretnego problemu czy aktywności, w jaką chciałby się zaangażować. 42% respondentów nie chce angażować się w rozwiązywanie problemów społecznych. Wykres 17: Chęć mieszkańców do angażowania się w rozwiązywanie problemów społecznych Nie 42% Chęć mieszkańców do zaangażowania w rozwiązywanie problemów społecznych Tak: praca wolontariusza 24% Tak: grupy nieformalne 7% Tak: inne 2% Tak: działalność w lokalnej organizacji pozarządowej 15% Tak: pomoc w prowadzeniu klubów osiedlowych, świetlic itp. 10% Źródło: opracowanie własne Do najlepiej ocenianych instytucji działających w sferze polityki społecznej mieszkańcy zaliczyli GOPS, biblioteki publiczne, Policję, przedszkola i szkołę podstawową. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2015-2020 36