Konkurencyjność gospodarstw osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 Renata Płonka Gdańsk, 14.09.2015 r.
Cele analizy Plan wystąpienia Założenia metodyczne Warunki makroekonomiczne a uzyskane wyniki Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego a dotacje Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego a parytetowa opłata pracy Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego a koszty alternatywne Zysk przedsiębiorcy a inwestycje 2
Konkurencyjność Prof. Werner Kleinhanss stwierdza, że: Jeżeli dochód jest wyższy od kosztów alternatywnych, to przedsiębiorcy są w stanie konkurować i utrzymać się na rynku. W innym przypadku powinni szukać metod dostosowania się do zmieniających się warunków gospodarowania lub zaprzestać danej działalności i wykorzystać czynniki produkcji w inny sposób. Generowanie odpowiednich dochodów jest konieczne w celu pokrycia kosztów użycia własnych czynników produkcji, finansowania inwestycji netto (z uwzględnieniem inflacji) na rzecz wzrostu i innowacji w gospodarstwie rolnym. 3
Cele wystąpienia: Głównym celem jest ocena stopnia konkurencyjności gospodarstw nieprzerwanie prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 z wykorzystaniem metody prof. Wernera Kleinhanssa. Celem praktycznym jest próba odpowiedzi na pytanie: Czy gospodarstwa nieprzerwanie prowadzące rachunkowość mogą być uważane za konkurencyjne to znaczy czy są w stanie zrekompensować koszty alternatywne poprzez generowane dochody?
Założenia metodyczne Analizą objęto dane z ok. 5 tys. gospodarstw osób fizycznych, które nieprzerwanie prowadziły rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 a ich wielkość ekonomiczna w tym okresie przekraczała 4 tys. euro SO. Wybrane wyniki przedstawiono z uwzględnieniem typów rolniczych TF8 określonych na podstawie parametrów SO 2004 oraz w regionach FADN. Koszty alternatywne użyte do wyznaczenia wskaźnika konkurencyjności wyliczone zostały wg metody zaproponowanej przez dr Mańko i dr Goraja, opracowanej w Zakładzie Rachunkowości Rolnej. Do analizy zmienne dobrano z Wyników Standardowych (Standard Results). Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (SE420) użyty do wyznaczenia wskaźnika konkurencyjności zawiera dopłaty przyznane. Oznacza to, że rolnik otrzymał decyzję o przyznaniu dopłaty. Jeżeli na planszy nie podano szczegółowej miary oznacza to, że prezentowane wyniki są na gospodarstwo.
Konkurencyjność wybór metody Do oceny konkurencyjności wybrano metodę zaproponowaną przez prof. Kleinhanssa oraz następujące wskaźniki i mierniki: Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego Dochód parytetowy Relacja dotacji do dochodu z gospodarstwa Koszty alternatywne Wskaźnik konkurencyjności Dochód z zarządzania (zysk przedsiębiorcy) Stopa inwestowania
Wskaźnik konkurencyjności Wskaźnik konkurencyjności wyliczono na podstawie metody zaproponowanej przez prof. Wernera Kleinhanssa. gdzie: CI f - wskaźnik konkurencyjności (Competitiveness Index) w gospodarstwie (f) FNI f dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (f) OC koszty alternatywne (OC od ang. Opportunity Costs) posiadanych własnych czynników gospodarstwa rolnego: pracy członków rodziny ( w ), własnych gruntów rolnych ( l ) i własnego kapitału ( c ). Przedziały wskaźnika konkurencyjności: CI1 <0 ujemny wskaźnik, ze względu na ujemną wartość dochodu (gospodarstwa ponosiły stratę). 0<=CI2<100% częściowe pokrycie kosztów alternatywnych, 100%<=CI3<200% pełne pokrycie kosztów (100% lub więcej) CI4>=200% pokrycie powyżej 200%.
Udział klas wielkości ekonomicznej w strukturze gospodarstw w roku 2013 z próby gospodarstw osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w latach 2005-2013 8,1% 0,2% 10,2% do 8 tys. 15,9% 8 do 25 tys. 25 do 50 tys. 50 do 100 tys. 38,9% 100 do 500 tys. 26,7% 500 tys. i więcej
Udział typów rolniczych w strukturze gospodarstw w roku 2013 z próby gospodarstw osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w latach 2005-2013 18,6% Uprawy polowe 32,1% 14,0% 22,6% 3,4% 3,9% Uprawy ogrodnicze Uprawy trwałe Krowy mleczne Zwierzęta trawożerne Zwierzęta ziarnożerne Mieszane 5,5%
Warunki makroekonomiczne Skumulowany wskaźnik relacji cen ("nożyc cen") Skumulowany wskaźnik inflacji Zmiana przeciętnego rocznego wynagrodzenia Skumulowany wskaźnik cen produktów rolnych sprzedawanych Skumulowany wskaźnik cen towarów i usług zakupowanych 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Wyniki ekonomiczne gospodarstw osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 w przeliczeniu na gospodarstwo (ceny bieżące i ceny stałe) 300 000 Produkcja ogółem 250 000 200 000 Produkcja ogółem (ceny stałe) Koszty ogółem 150 000 100 000 50 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Koszty ogółem (ceny stałe) Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (ceny stałe)
Zmiany typów rolniczych badanych gospodarstw rolnych 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Mieszane Zwierzęta ziarnożerne Zwierzęta trawożerne Krowy mleczne Uprawy trwałe Uprawy ogrodnicze Uprawy polowe
Zmiany struktury obszarowej badanych gospodarstw rolnych 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 50 ha UR i więcej 30 do 50 ha UR 20 do 30 ha UR 10 do 20 ha UR 5 do 10 ha UR do 5 ha UR
300 000 Wartość produkcji i dochodu oraz relacja dopłat operacyjnych do produkcji i dochodu Wartość produkcji ogółem (zł) 100 250 000 200 000 Dochód z rodzinnego gospodarstw a rolnego (zł) Relacja dopłat do produkcji ogółem (%) Relacja dopłat do dochodu z gospodarstw a rolnego (%) 90 80 70 60 150 000 100 000 50 40 30 50 000 20 10 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 0
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rodzinnego na osobę pełnozatrudnioną 70 000 60 000 50 000 Dochód z rodzinnego gospodarstw a rolnego na osobę pełnozatrudnioną [zł/fwu] Przeciętne roczne w y nagrodzenie w gospodarce narodow ej [zł] 40 000 30 000 20 000 10 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Struktura gospodarstw osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 wg klas wskaźnika konkurencyjności 100% CI1<0 0<=CI2<100% 100%<=CI3<200% 200%<=CI4 90% 80% 70% 45% 57% 57% 44% 37% 56% 62% 60% 58% 60% 50% 40% 30% CI1 CI2 20-30 ha CI3 30-40 ha CI4 50-70 ha 20% 10% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Dochód z rodzinnego gospodarstwa osób fizycznych w gospodarstwach nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 wg klas wskaźnika konkurencyjności 300 000 CI1<0 0<=CI2<100% 100%<=CI3<200% 200%<=CI4 250 000 200 000 150 000 100 000 50 000-50 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Koszty alternatywne w gospodarstwach osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 wg klas wskaźnika konkurencyjności 80 000 CI1<0 0<=CI2<100% 100%<=CI3<200% 200%<=CI4 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Koszty alternatywne oraz dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego w gospodarstwach osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 wg klas wskaźnika konkurencyjności Koszty alternatywne Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego 300 000 250 000 200 000 150 000 100 000 50 000 0-50 000 CI1<0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 0<=CI2<100% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 100%<=CI3<200% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 200%<=CI4 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Koszty alternatywne w gospodarstwach osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 w regionach Polskiego FADN 70 000 Pomorze i Mazury Mazowsz i Podlasie Wielkopolska i Śląsk Małopolska i Pogórze 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Wynagrodzenia pracowników najemnych (zł) w gospodarstwach nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w latach 2005-2013 w regionach FADN 12 000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013-10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 Ogółem Pomorze i Mazury Wielkopolska i Śląsk Mazowsze i Podlasie Małopolska i Pogórze
Wartość czynszu dzierżawnego (w zł/ha) w gospodarstwach, które dodziarżawiały ziemię powyżej 1 ha w regionach FADN w latach 2004-2013 450 400 350 300 250 200 150 100 50 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013-0 Ogółem Pomorze i Mazury Wielkopolska i Śląsk Mazowsze i Podlasie Małopolska i Pogórze
Zysk w gospodarstwach osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 w regionach Polskiego FADN 90 000 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 Pomorze i Mazury Mazowsze i Podlasie Wielkopolska i Śląsk Małopolska i Pogórze 0 2005-10 000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Zysk w gospodarstwach osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 w typach rolniczych 140 000 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013-20 000-40 000 Uprawy polowe Uprawy ogrodnicze Uprawy trwałe Krowy mleczne Bydło Zwierzęta ziarnożerne Mieszane
Zysk w gospodarstwach osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 w typach rolniczych dla klas wskaźnika konkurencyjności CI3 i CI4 180 000 160 000 Uprawy polowe Uprawy ogrodnicze Uprawy trwałe Krowy mleczne Bydło Zwierzęta ziarnożerne Mieszane 140 000 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Wydatki na inwestycje w zł w gospodarstwach nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w latach 2005-2013 w regionach FADN 100 000 90 000 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013-0 Ogółem Pomorze i Mazury Wielkopolska i Śląsk Mazowsze i Podlasie Małopolska i Pogórze
Stopa inwestowania w gospodarstwach nieprzerwanie prowadzących rachunkowość w latach 2005-2013 Stopa inwestowania [%] 250 200 150 100 50 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Wnioski Gospodarstwa nieprzerwanie prowadzące rachunkowość rolną są to gospodarstwa silniejsze ekonomicznie. Aż 66% znajduje się w klasach od 8-50 tys. euro. Są to gospodarstwa głównie specjalistyczne. Gospodarstw mieszanych jest tylko 32%. W badanym okresie dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego przewyższał przeciętne roczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej prawie dwukrotnie w roku 2007 oraz w latach 2010-2013. Na przestrzeni lat analizowane gospodarstwa powiększały obszar. Ubyło powierzchni w klasie od 10-20 ha, a zwiększyła się powierzchnia w klasie powyżej 50 ha. Analiza wskazuje, że ponad połowa gospodarstw nieprzerwanie prowadzących rachunkowość rolną to gospodarstwa konkurencyjne.
Wnioski Liczba gospodarstw nieprzerwanie prowadzących rachunkowość rolną, którą określono jako konkurencyjne za pomocą wskaźnika konkurencyjności zmieniła się w latach. Największy ich udział był w roku 2011 62%. A najmniejszy w roku 2009 37%. Mniej niż 10% gospodarstw ponosiły stratę w badanym okresie. Pozostałe to gospodarstwa, które nie w pełni pokryły koszty alternatywne. Gospodarstwa polowe, mleczne, trzodowe i drobiarskie to gospodarstwa najbardziej konkurencyjne. Ich udział w strukturze przekraczał 50%, a nawet w niektórych przypadkach osiągał poziom 78%. Aby gospodarstwa można było uznać za konkurencyjne powinny przekroczyć 50 tys. zł dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Gospodarstwa, pokrywające ponad dwukrotnie koszty alternatywne osiągały dochód od 150 250 tys. w roku 2013. Jednocześnie ponosiły największe koszty alternatywne. Wartość kosztów alternatywnych podzieliły Polskę na dwie części: południowowschodnią z niższymi kosztami i pónocno-zachodnią z większymi kosztami. Wielkość kosztów przełożyła się na osiągany zysk przez gospodarstwa. Dodatkowo w regionach Mazowsza i Podlasia oraz Małopolski i Pogórza w roku 2009 odnotowano stratę.
Wnioski Najbardziej konkurencyjne były gospodarstwa rolne nastawione na uprawy polowe, które osiągnęły w badanym okresie najwyższy zysk, na co wpłynęły niewątpliwie wzrastające ceny upraw polowych. Dodatkowo na dochód mogły wpłynąć dotacje, które w tym okresie sukcesywnie rosły. Gospodarstwa te również powiększały areał. W gospodarstwach nastawionych na chów krów mlecznych w strukturze gospodarstw znacząco przeważały obiekty w pełni pokrywające koszty alternatywne od 50-70% (najgorszy rok 2009, tylko 30% GR było wstanie je pokryć). W gospodarstwach tych udział z ujemnym dochodem był bardzo niski, nie przekroczył 5%. Udział dotacji w tworzeniu dochodu był na niskim poziomie (30%), wyjątek rok 2009 ponad 50%. Konkurencyjność gospodarstw trzodowych jest również wysoka. Udział gospodarstw, które w pełni pokrywają koszty alternatywne wyniósł od 50-70%. Związane to może być z wahaniami cen żywca trzodowego. W gospodarstwach tych dochód cały czas rósł zarówno w cenach stałych jak i cenach bieżących. Dopłaty tylko w 40% tworzyły dochód (w całym badanym okresie).
Wnioski W przypadku drobiu można powiedzieć, że wszystkie gospodarstwa pokryły koszty alternatywne. Osiągnęły również bardzo wysoki dochód, a udział dopłat w tworzeniu dochodu oscylował w granicach 15%. Gospodarstwami, które można uznać za mało konkurencyjne to gospodarstwa z bydłem opasowym. Największe wydatki na inwestycje poniosły gospodarstwa w regionie Pomorze i Mazury najmniejsze w regionie Mazowsze i Podlasie. Najwięcej gospodarstwa inwestowały w latach zakończania okresu programowania. Największe wydatki na inwestycje poniosły gospodarstwa z uprawami polowymi. Można również sądzić, że badane gospodarstwa są gospodarstwami rozwojowymi, ponieważ stopa inwestycji przewyższyła 100%, a w roku 2006 zbliżyła się do 200%. Jednak to powinno być poddane bardziej szczegółowym badaniom. Wśród typów gospodarstw najbardziej rozwiniętą, a zarazem rozwojową gałęzią produkcji można uznać gospodarstwa mleczarskie.
Dziękuję za uwagę plonka@fadn.pl
Struktura gospodarstw osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 wg klas wskaźnika konkurencyjności Krowy mleczne 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% CI1<0 0<=CI2<100% 100%<=CI3<200% 200%<=CI4 31% 51% 59% 60% 63% 66% 69% 71% 67% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Struktura gospodarstw osób fizycznych nieprzerwanie prowadzących rachunkowość rolną w ramach Polskiego FADN w latach 2005-2013 wg klas wskaźnika konkurencyjności Trzoda chlewna 100% CI1<0 0<=CI2<100% 100%<=CI3<200% 200%<=CI4 90% 80% 70% 60% 54% 61% 50% 50% 57% 59% 68% 70% 65% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013