1. Założenia programu Postawa przedsiębiorcza, jaką prezentuje człowiek wobec otaczającej go rzeczywistości oraz sytuacji problemowych jest kompozycją jego predyspozycji poznawczych, kreatywności, innowacyjności, zdolności do podejmowania ryzyka, preferowanych wzorców postępowania a także wiedzy i umiejętności jej praktycznego stosowania, umożliwiającego osiąganie postawionych celów. Dynamika współczesnych procesów społecznych i gospodarczych staje się powodem ciągłego wzrostu zapotrzebowana na informację. Jednocześnie rosną wymagania w zakresie umiejętności jej analizy oraz twórczego i szybkiego rozwiązywania problemów. Umiejętności te stają się niezbędne w realizacji działań wynikających z postawy przedsiębiorczej człowieka. Prezentowana koncepcja programu e-learningowego koła naukowego z zakresu przedsiębiorczości stanowi próbę realizacji potrzeb edukacyjnych, wynikających z tych zjawisk. Pod pojęciem e-learningowego koła naukowego rozumieć tutaj należy grupę zrzeszającą uczniów szkół ponagimnazjalnych, pracujących z wykorzystaniem informatycznej platformy e-learningowej pod opieką nauczyciela i realizującą działania edukacyjne i samokształceniowe jej członków. Konstrukcja programu koła naukowego bazuje na założeniu, że kształtowanie wymienionych wyżej elementów postawy przedsiębiorczej wymaga stworzenia warunków sprzyjających koncentracji na praktycznej realizacji przez uczniów zadań zbliżonych do rzeczywistych oraz wyzwoleniu w możliwie najwyższym stopniu ich aktywności w pracy indywidualnej i zadaniach zespołowych. Ponadto, uwzględniono fakt, że uczestnikami działań koła będą uczniowie uzdolnieni. Można zatem oczekiwać ich ponadprzeciętnej motywacji i zdolności przyswajania treści nowych, wykraczających w znaczący sposób poza podstawę programową przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości, stanowiącą punkt odniesienia niniejszego programu. Program koła koncentruje się na realizacji następujących, wybranych grup zagadnień ujętych w podstawie programowej: Człowiek przedsiębiorczy; Rynek, cechy i funkcje; Instytucje rynkowe; Przedsiębiorstwo. Jednocześnie, wprowadzone zostały treści nauczania, które rozszerzają tematykę ujętą w podstawie programowej przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości 2
o zagadnienia związane z analizą i komputerowym wspomaganiem procesów decyzyjnych oraz systemami wspomagającymi komunikację i grupową realizację projektów. Program e-learningowego koła naukowego jest realizacją koncepcji osadzenia treści nauczania w środowisku symulowanego komputerowo otoczenia gospodarczego, co pozwala na uzyskanie specyficznych warunków pracy uczniów, którzy stają się aktywnymi uczestnikami symulowanego środowiska, którego poszczególne aspekty badają, analizują i uwzględniają w podejmowanych działaniach. Pozwala to na stworzenie sytuacji rynkowej, o której rozwoju decydują uczestnicy prac koła, tworzący wirtualny rynek i pracujący zespołowo. Sprzyja to kształceniu umiejętności podziału ról i kompetencji, rozpoznawania szans rynkowych i ich przedsiębiorczym wykorzystywaniu. Udział uczniów w symulowanej działalności gospodarczej nie stanowi celu głównego prac koła. Działania podejmowane przez uczniów w środowisku symulowanego komputerowo rynku stwarzają niepowtarzalną okazję do realizacji przez nauczyciela treści nauczania w kontekście bieżącej, analizowanej przez uczniów sytuacji gospodarczej. Sytuacji, w której aktywnie uczestniczą, której poszczególne aspekty rodzą się w wyniku podejmowanych przez nich decyzji i której przebieg jest źródłem ich satysfakcji, frustracji oraz gwarantuje ich zaangażowanie. Rolą nauczyciela, moderatora koła, jest umiejętne wykorzystanie tego zaangażowania dla przekazywania wiedzy oraz rozbudzania zainteresowania uczniów poszukiwaniem odpowiedzi na rodzące się nieprzerwanie pytania problemowe. Uczniowie stawiani są w sytuacjach decyzyjnych, w których przychodzi się zmierzyć z problemami w wielu obszarach praktyki gospodarczej. Ich działaniom towarzyszy konieczność respektowania podstawowych reguł, rządzących rzeczywistą gospodarką: zasady popytu i podaży, ryzyka inwestycyjnego, ustalania relacji kosztów i przychodów oraz znaczenia marketingu w kształtowaniu popytu. Powodzenie podejmowanych przez uczniów działań, podobnie jak w rzeczywistości zależy od umiejętności precyzyjnej analizy możliwości oraz krytycznej oceny dostępnych wariantów działania. Sprzyja to rozwijaniu kreatywności, umiejętności twórczego myślenia 3
i rozwiązywania pojawiających się problemów. Uczniowie mają możliwość popełniania błędów, co stawia ich w konieczności poszukiwania sposobów ich naprawiania w celu minimalizacji negatywnych skutków. Dzięki symulacji uczeń staje się aktywnym uczestnikiem rynku oraz współtwórcą procesu kształcenia, decyduje o kierunkach poszukiwań rozwiązań, zastosowaniu poszczególnych składników posiadanej wiedzy i wykorzystywaniu poznanych technik analitycznych. Nauczyciel przyjmuje rolę przewodnika, pomaga w poszukiwaniu przyczyn niepowodzeń, jednak nie udziela bezpośrednich rad, co do możliwości i celowości podjęcia przez ucznia określonego działania. Jednocześnie, nauczyciel wymaga od uczniów racjonalnego uzasadniania podejmowanych przez nich decyzji oraz obrony formułowanych przez nich hipotez w odniesieniu do symulowanej sytuacji gospodarczej. Uniemożliwia to całkowicie intuicyjne działanie a tym samym skłania uczniów do dokładnej analizy informacji rynkowej oraz konstruowania racjonalnych planów działania. 2. Cele edukacyjne Rozwój i integracja wiedzy z zakresu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz prowadzenia działalności gospodarczej. Rozwój umiejętności analizy otoczenia gospodarczego prowadzącej do rozpoznawania szans rynkowych. Kształcenie praktycznych umiejętności planowania działalności gospodarczej, pozyskiwanie kapitału inwestycyjnego, kierowania działalnością firmy i zarządzania jej zasobami. Rozwój umiejętności współpracy w grupie, podziału ról i zadań, grupowej analizy i podejmowania decyzji. Rozwój kreatywności i umiejętności twórczego rozwiązywania problemów. Rozwój umiejętności stosowania narzędzi i technik informatycznych w procesie podejmowania decyzji oraz w pracy grupowej. 4
3. Treści nauczania Zagadnienia ogólne Metody organizacji pracy koła naukowego Symulacyjny model rynku (zajęcia w sali komputerowej) Tematyka zajęć Platforma e-learningowa, organizacja pracy koła naukowego Symulacyjny model rynku, obiekty, cechy i parametry wirtualnego środowiska gospodarczego, zasoby informacyjne symulacji Planowanie, tworzenie i rozwijanie wirtualnej firmy, zdobywanie i utrzymywanie pozycji konkurencyjnej Analiza i ocena pozycji konkurencyjnej i sytuacji firmy Osiągnięcia uczniów W rezultacie realizacji zajęć uczeń powinien: Stosować w praktyce narzędzia e-learningowe udostępniane na platformie edukacyjnej Rozumieć zasady funkcjonowania symulowanego komputerowo środowiska działalności gospodarczej Rozpoznawać i właściwie interpretować informacje opisujące zjawiska rynkowe Umieć analizować wyniki badań marketingowych w celu zaplanowania działalności firmy na konkurencyjnym rynku Przeprowadzić (w warunkach symulacyjnych) proces tworzenia firmy od etapu pozyskiwania kapitału poprzez budowę infrastruktury, zatrudnianie pracowników, tworzenie oferty handlowej po skuteczną kampanię reklamową Stworzyć strategię rozwoju przedsiębiorstwa. Rozumieć znaczenie dostosowania oferty firmy do oczekiwań konsumentów ujawnionych w badaniach 5
marketingowych Podstawy analizy i modelowania matematycznego problemów decyzyjnych Wybrane techniki analityczne stosowane w analizie i wspomaganiu decyzji Konstruowanie modeli obliczeniowych i ich wykorzystywanie Rozumieć zasady budowy modeli matematycznych problemów decyzyjnych z obszaru działalności gospodarczej Rozróżniać i właściwie stosować techniki analityczne stosowane w sytuacjach poszukiwania decyzji optymalnej, podejmowania decyzji w warunkach niepewności czy wielokryterialnego wyboru Analiza i wspomaganie decyzji Systemy wspomagające pracę grupową (zajęcia w sali komputerowej) w analizach ekonomicznych Planowanie i kontrola budżetu przedsięwzięć gospodarczych, analizy przychodów i wydatków, analizy rentowności, analizy finansowe Narzędzia wspomagające analizę danych i prognozowanie Przegląd narzędzi i technik informatycznych wspomagających pracę grupową Narzędzia wspomagające pracę grupową w realizacji Umieć konstruować modele obliczeniowe przy użyciu arkuszy kalkulacyjnych i wykorzystywać je w analizach ekonomicznych oraz rozwiązywaniu problemów z dziedziny zarządzania firmą Umieć konstruować przy użyciu arkuszy kalkulacyjnych i praktycznie stosować narzędzia wspomagające planowanie i kontrolę budżetu projektów Umieć przygotowywać analizy przychodów i wydatków, analizy rentowności przedsięwzięć gospodarczych oraz analizy finansowe projektów koła naukowego Stosować w praktyce narzędzia wspomagające analizę danych 6
gospodarczych i prognozowanie rozwoju sytuacji rynkowej Znać możliwości stosowania systemów informatycznych wspomagających pracę grupową Używać w pracach koła narzędzi wspomagających komunikację w grupie projektowej, współdzielenie rezultatów pracy oraz zarządzania projektami Jednostka przedsiębiorcza w środowisku społecznym i gospodarczym (e-learning) Postawa przedsiębiorcza i jej znaczenie w sukcesie osobistym oraz zawodowym Warunki i zasady racjonalnego podejmowanie decyzji osobistych i zawodowych Komunikacja interpersonalna, asertywność w kontaktach interpersonalnych, negocjacje Organizacja pracy zespołowej, tworzenie warunków skutecznego współdziałania Rozumieć znaczenie przedsiębiorczości w życiu społecznym i gospodarczym Dokonać samooceny własnej przedsiębiorczości, zaplanować własny rozwój Umieć analizować informacje, prognozować i oceniać skutki planowanych działań, podejmować racjonalne decyzje Dokonać autoprezentacji oraz przeprowadzić jej krytyczną analizę Diagnozować i przełamywać bariery komunikacyjne stosując różnorodne formy komunikacji Świadomie kształtować własną postawę asertywną Rozumieć znaczenie umiejętności pracy zespołowej w kształtowaniu postawy przedsiębiorczej 7
Rynek, cechy i funkcje (e-learning) Instytucje rynkowe Finanse (e-learning) Metody i narzędzia aktywnego poszukiwania pracy Czynniki wytwórcze w gospodarce Rodzaje i funkcje rynków Pieniądz i jego znaczenie w procesach gospodarczych Popyt i podaż Równowaga rynkowa Banki, ich funkcje, zadania i rola w procesach gospodarczych Rynek finansowy a rynek kapitałowy, podstawowe instrumenty finansowe rynku kapitałowego Giełda papierów wartościowych, zasady Świadomie budować pozytywne relacje interpersonalne w grupie w celu wspólnej realizacji postawionych celów Zorganizować pracę zespołu projektowego Przeprowadzić skuteczną rozmowę o charakterze negocjacyjnym Umieć redagować dokumenty potrzebne w poszukiwaniu pracy Rozumieć znaczenie czynników wytwórczych (praca, kapitał, informacja, etc.) w różnych dziedzinach gospodarki. Rozróżniać poszczególne rodzaje rynków i umieć wskazać ich podstawowe cechy i funkcje. Rozumieć prawa rządzące obiegiem pieniądza w gospodarce rynkowej Umieć wyjaśnić podstawowe zasady rządzące popytem i podażą oraz scharakteryzować czynniki mające na nie wpływ Rozumieć funkcje, zadania i zasady funkcjonowania banku centralnego i banków komercyjnych, potrafi porównać oferty banków dotyczące lokat i kredytów Umieć obliczyć odsetki od kredytów i lokat bankowych Rozumieć mechanizm zdolności kredytowej, rozróżniać poszczególne 8
Przedsiębiorstwo w otoczeniu rynkowym (e-learning) i system notowań, indeksy Inwestowanie, instrumenty finansowe, pośrednicy finansowi, wartość pieniądza w czasie Elementy matematyki finansowej Niepewność a ryzyko, ryzyko inwestycyjne, dywersyfikacja ryzyka Przedsiębiorstwo w otoczeniu rynkowym Marketingowa orientacja przedsiębiorstwa, planowanie i realizacja działań marketingowych Badania marketingowe w działalności firmy Konstruowanie biznes planu przedsięwzięcia gospodarczego Zasoby przedsiębiorstwa i ich znaczenie w osiąganiu celów działalności gospodarczej, zarządzanie zasobami Działalność promocyjna i reklamowa w budowie rodzaje kredytów dla przedsiębiorstw, wypełnić wniosek kredytowy Rozumieć mechanizmy działania giełdy papierów wartościowych Umieć przeprowadzić podstawowe obliczenia matematyki finansowej Rozumieć na czym polega ryzyko inwestycyjne Umieć obliczyć zysk z inwestycji kapitałowych Rozumieć zasady funkcjonowania funduszy inwestycyjnych. Stosować arkusze kalkulacyjne w obliczeń finansowych Rozumieć uwarunkowania działalności przedsiębiorstwa w konkurencyjnym otoczeniu rynkowym Rozumieć i stosować w praktyce zasady marketingowej orientacji przedsiębiorstwa Rozumieć proces budowy firmy i umieć zaplanować działania związane z jej utworzeniem i rozwojem Tworzyć kompletny biznes plan przedsięwzięcia gospodarczego Umieć analizować informacje z otoczenia gospodarczego i wykorzystywać je do wyznaczania celów działalności firmy Umieć zaplanować i przeprowadzić proste badania marketingowe 9
sukcesu rynkowego firmy Przedsiębiorstwo w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu, analiza rynku Podstawowe dokumenty księgowe w procesie oceny sytuacji przedsiębiorstwa, wskaźniki finansowe Formułować plany działania przedsiębiorstwa na poziomie strategicznym, taktycznym i operacyjnym oraz ocenić stopień ich realizacji Rozumieć znaczenie zasobów ludzkich przedsiębiorstwa i planować działania mające na celu rozwój i motywowanie pracowników firmy Umieć zaplanować prostą kampanię reklamową firmy Diagnozować przyczyny niepowodzeń w realizacji planów przedsiębiorstwa oraz wskazywać czynniki, będące źródłem jego sukcesów Umieć analizować dokumenty finansowe firmy (bilans, rachunek wyników) w celu oceny jej kondycji finansowej Umieć wyznaczać wybrane wskaźniki finansowe oceny sytuacji firmy Tabela zawierająca tematykę zajęć prezentuje poszczególne zagadnienia w kolejności ich realizacji. Wybrane bloki tematyczne realizowane w pierwszym roku, mogą być poszerzane, uzupełniane i kontynuowane w drugim i trzecim roku IV etapu kształcenia. Zaproponowaną tematykę należy traktować jako listę otwartą do uzupełnienia w zależności od zainteresowań i potrzeb grupy. 4. Uwagi na temat realizacji programu Zajęcia e-learningowego koła naukowego prowadzone będą z wykorzystaniem edukacyjnej platformy e-learningowej oraz komputerowej symulacji rynku Prosperity. 10
Platforma e-learningowa umożliwia komunikację, organizację wymiany informacji i pracy grupowej uczniów uczestniczących w pracach koła naukowego. Dzięki narzędziom dostępnym na platformie nauczyciel uzyskuje możliwości precyzyjnego planowania aktywności grupy, tworzenia zespołów projektowych oraz stymulowania aktywności uczniów. Dzięki możliwości delegowania uprawnień do zarządzania wybranymi zadaniami, nauczyciel uzyskuje możliwość pobudzania zaangażowania uczniów w realizację projektów, sprzyjającego rozwijaniu postawy przedsiębiorczej. Symulacja Prosperity pozwala na konstruowane w trakcie zajęć studium przypadku, o którego rozwoju decydują uczniowie współtworzący wirtualny rynek. Nauczyciel przekazuje uczniom widzę niezbędną do aktywnego udziału w symulacji oraz racjonalnego podejmowania decyzji oraz pomaga w analizie uzyskiwanych rezultatów i poszukiwaniu rozwiązań pojawiające się problemów, pozostawiając uczniom trud i przyjemność ich odkrywania. Uczniowie stawiani będą w sytuacjach zbliżonych do rzeczywistych warunków podejmowania decyzji gospodarczych. Zajęcia dydaktyczne prowadzone z wykorzystaniem symulacji uświadamiają bezpośredni związek prowadzonych analiz z podejmowanymi decyzjami i ich skutkami - podczas analizy możliwości podjęcia określonych działań, podobnie jak w rzeczywistości, odnosić się trzeba do wyznaczonego celu działalności. W poszukiwaniu rozwiązań pojawiających się problemów uczniowie sięgać będą po techniki i narzędzia analizy informacji. Uczniowie analizują dostępne informacje podejmują decyzje, obserwują i oceniają ich skutki, a w przypadku niepowodzeń, kształtują umiejętności korygowania przyjętych planów działania. Doskonalą umiejętności projektowania, wdrażania i kontroli realizacji planów posługując się kategoriami działań praktycznych a nie koncepcji teoretycznych. Z uwagi na konieczność pełnego wykształcenia umiejętności posługiwania się oprogramowaniem komputerowym oraz wytworzenia bezpośrednich relacji pomiędzy uczniami, część zajęć realizowana będzie w pracowni komputerowej, podczas bezpośrednich spotkań z nauczycielem. W każdym roku działalności koła naukowego zajęcia realizowane będą w sali komputerowej oraz z wykorzystaniem platformy e-learningowej. 11