Prawo karne notatki. Adriana Palczewska

Prawo karne notatki. Adriana Palczewska II. NAUKA O PRZESTĘPSTWIE 7. Ogólne pojęcie przestępstwa PRZESTĘPSTWO - czyn człowieka, zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, zagrożony karą powyżej 1 miesiąca pozbawienia wolności, 1 miesiąca ograniczenia wolności lub 30 stawek dziennych grzywny, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy Czyn człowieka podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna. Wyjątki od tej zasady określa Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary Czyn w rozumieniu prawa karnego zewnętrzne zachowanie zależne od woli człowieka (czyli działanie pod wpływem przymusu bezwzględnego (vis absoluta) nie jest czynem, natomiast działanie pod wpływem przymusu względnego (vis complusiva) jest czynem, co nie znaczy, że występuje odpowiedzialność karna) Bezprawność czynu Z reguły czyn wypełniający znamiona określonego typu przestępstwa jest bezprawny, jednak w wyjątkowych okolicznościach może nastąpić wyłączenie bezprawności czynu (np. gdy ktoś narusza nietykalność osobistą innej osoby w ramach obrony koniecznej obezwładniając napastnika) Wina Personalna zarzucalność popełnionego czynu, której granice określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności wyłączające winę Teorie winy: psychologiczna, normatywna, kompleksowa Przesłanki winy: strona podmiotowa przestępstwa, wiek Przesłanki negatywne (okoliczności wyłączające winę): niepoczytalność sprawcy (art. 31 KK), błąd (art.28-30 KK), działanie na rozkaz (art.318 KK), stan wyższej konieczności (art. 26 2 KK) Art.31 3 KK jest wyjątkiem od zasady winy osoba odurzona jest de facto niepoczytalna, ale jej czyn traktuje się jako zawiniony Społeczna szkodliwość czynu Art. 1 2 KK przy znikomej szkodliwości społecznej nie ma przestępstwa Oportunizm decyzja o odmowie wszczęcia postępowania zależy od organów procesowych (np. gdy koszty procesu są wyższe niż straty poniesione w wyniku przestępstwa) Legalizm organy procesowe są zobowiązane do wszczęcia postępowania. Później można je umorzyć, np. ze względu na znikomą szkodliwość społeczną Definicje przestępstwa: formalne i materialne. Formalne są ograniczone do wskazania znamion, w materialnych poza znamionami występują cechy, które były powodem uznania czynu za przestępstwo przez ustawę (no. Społeczna szkodliwość) Kryteria społecznej szkodliwości art. 115 2 KK, jest to katalog zamknięty Przesłanki przedmiotowe: rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu Przesłanki podmiotowe: waga naruszonych obowiązków, naruszone reguły słuszności i stopień ich naruszenia, zamiar, motywacja. (zamiar rozważamy tylko wtedy, kiedy jest możliwość popełnienia przestępstwa w różnych zamiarach. Np. kradzież można popełnić tylko w jednym zamiarze)

KLASYFIKACJA PRZESTĘPSTW 1. Ze względu na wagę przestępstwa Zbrodnie Zagrożone karą nie niższą niż 3 lata pozbawienia wolności lub karą surowszą art.7 2 KK. Wartość kary wskazanej w definicji zbrodni odnosi się do minimalnej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, czyli np. przestępstwo zagrożone karą od 2 do 4 lat pozbawienia wolności będzie występkiem, a nie zbrodnią. Pierwszą instancją dla zbrodni jest zawsze sąd okręgowy. Występki Zagrożone karą powyżej 1 miesiąca pozbawienia/ograniczenia wolności lub powyżej 30 stawek dziennych grzywny. Art. 7 3 a art. 33 1 KK: wartości kar, wskazane przy definicji występku, odnoszą się do minimalnej górnej granicy ustawowego zagrożenia. Dla występków pierwszą instancją może być sąd rejonowy lub okręgowy. CZYN PRZEPOŁOWIONY w zależności od wartości są przestępstwami lub wykroczeniami czyn wartość graniczna Kodeks Wykroczeń Kodeks Karny kradzież 250 zł art. 119 art. 278 przywłaszczenie 250 zł art. 119 art. 284 niszczenie mienia 250 zł art. 124 art. 288 wyrąb drzewa w lesie 75 zł art. 120 art. 290 kradzież drzewa z lasu 75 zł art. 120 art. 278 paserstwo 250 zł art. 122 art. 291 292 Kradzież z włamaniem NIEZALEŻNIE OD WARTOŚCI jest zawsze przestępstwem Kradzież z włamaniem zawsze wiąże się ze zniszczeniem mienia i traktuje się to jak jedno przestępstwo, nie stawia się osobnego zarzutu zniszczenia mienia Przywłaszczenie, w przeciwieństwie do kradzieży, jest pozbawione elementu zaboru (rzecz ruchoma została uzyskana legalnie, ale nie nastąpił zwrot w terminie)!!! art. 148 KW (wyrąb i kradzież gałęzi z lasu) NIE JEST PRZEPOŁOWIONY b. częsty kazus na egzaminie na aplikację Paserstwo jeżeli konsument ma prawo przypuszczać, że przedmiot mógł być kradziony, to odpowiada za paserstwo (dotyczy to też np. podejrzanie tanich przedmiotów na allegro) 2. Ze względu na formę winy Umyślne Zbrodnia może być popełniona wyłącznie umyślnie Nieumyślne Występki mogą być nieumyślne, ale wówczas jest to wyraźnie wskazane w ustawie 3. Ze względu na formę czynu Z działania np. zgwałcenie (art.197 KK) Z zaniechania np. nieudzielenie pomocy (art. 162 KK)!!! istnieją takie przestępstwa, które można popełnić zarówno przez działanie, jak i przez zaniechanie (np. składanie fałszywych zeznań, zabójstwo) 2

4. Ze względu na skutek Materialne (skutkowe) Takie przestępstwa, w przypadku których w znamionach występuje skutek zmiana w świecie zewnętrznym, która da się oddzielić od samego zachowania; np. uszkodzenie rzeczy, uszczerbek na zdrowiu, bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia. Formalne (bezskutkowe) Przestępstwa polegające po prostu na określonym zachowaniu, skutku nie ma w znamionach; np. nieudzielenie pomocy, składanie fałszywych zeznań. 5. Ze względu na typ przestępstwa Typ podstawowy np. zabójstwo (art. 148 1 KK) Typ kwalifikowany np. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem (art. 148 2 KK) Typ uprzywilejowany np. zabójstwo w afekcie (art. 148 4 KK) 6. Ze względu na tryb ścigania Publicznoskargowe Postępowanie toczy się z urzędu. Ściganiem zajmuje się oskarżyciel publiczny prokurator, który prowadzi postępowanie przygotowawcze, sporządza akt oskarżenia i wykonuje czynności oskarżyciela przed sądem. Prywatnoskargowe Zniesławienie (art. 212 KK), zniewaga (art. 216 KK), naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 KK), lekki uszczerbek na zdrowiu (art. 157 2-3 KK). Ściganie zależy od decyzji poszkodowanego, który jest jednocześnie oskarżycielem prywatnym i samodzielnie/przez pełnomocnika wnosi akt oskarżenia oraz popiera oskarżenie przed sądem. W wyjątkowych sytuacjach, ze względu na interes społeczny, prokurator może sam wszcząć postępowanie w takiej sprawie bądź przyłączyć się do postępowania wszczętego przez poszkodowanego. Wówczas postępowanie toczy się z urzędu (art. 60 KPK) ZNIESŁAWIENIE/POMÓWIENIE odwrócony ciężar dowodu (onus probandi) to zniesławiający musi udowodnić, że mówił prawdę art. 213 1 w przypadku wypowiedzi niepublicznych: prawda nigdy nie jest pomówieniem art.213 2 prawda ogłoszona publicznie nie jest pomówieniem, gdy dotyczy osób pełniących funkcje publiczne lub gdy służy obronie społecznie uzasadnionego interesu. Jeżeli pomówienie dotyczy życia prywatnego w/w osoby, wówczas informacji prawdziwej nie uznaje się za pomówienie tylko jeżeli zostaje ujawniona, żeby zapobiec niebezpieczeństwu lub demoralizacji ZNIEWAGA - słowem lub gestem, znieważenie należy odnieść do konkretnej sytuacji NARUSZENIE NIETYKALNOŚCI CIELESNEJ tylko jeżeli nie zostały żadne ślady w postaci siniaków itp. LEKKI USZCZERBEK NA ZDROWIU do 7 dni kontuzji, zawsze sąd powołuje biegłego do sprawdzenia stopnia uszczerbku 3

Przestępstwa wnioskowe (np. zgwałcenie, kradzież na szkodę osoby najbliższej) należą do PRZESTĘPSTW PUBLICZNOSKARGOWYCH. Złożenie wniosku jest tylko warunkiem wszczęcia postępowania, które później prowadzi już prokurator jako oskarżyciel publiczny. SPRAWY Z OSKARŻENIA PUBLICZNEGO ŚCIGANE Z URZĘDU Większość spraw w KK, jeśli w artykule nie ma wskazania o innym trybie ścigania WZGLĘDNIE WNIOSKOWE Musi być spełniony warunek do wniosku. Gdy warunek nie jest spełniony, przestępstwo jest ścigane z urzędu. Np. art. 278 4, 284, 286, 296 4 KK WNIOSKOWE BEZWZGLĘDNIE WNIOSKOWE Zawsze do wszczęcia i prowadzenia postępowania jest wymagany wniosek. W braku wniosku postępowania nie wszczyna się, a wszczęte umarza. Wniosek można wycofać do czasu rozpoczęcia przewodu (odczytania aktu oskarżenia).!!! przy gwałcie wniosku nie można wycofać Np. art. 192, 197, 288 KK OSOBA NAJBLIŻSZA (art. 115 11 KK): małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu powinowactwo stosunek prawny, łączący jednego małżonka z krewnymi drugiego powinowactwo jest stosunkiem symetrycznym tzn. jeżeli, zgodnie z definicją powinowactwa, mąż mojej siostry jest dla mnie powinowatym, to ja dla niego też jestem powinowactwo nie ustaje wraz z rozwodem, ale jedynie w sytuacji unieważnienia małżeństwa wspólne pożycie: konserwatywni sędziowie SN uważają, że osoby pozostające w związkach homoseksualnych nie są dla siebie nawzajem osobami najbliższymi, 4

8. Struktura przestępstwa II. PODMIOT PRZESTĘPSTWA podmiotem przestępstwa może być osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu ukończyła 17 lat (art. 10 1 KK) WYJĄTEK I: odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który ukończył 15 lat w chwili popełnienia czynu. Dotyczy to zamkniętego katalogu przestępstw, ujętego w art. 10 2 KK. Dodatkowo, muszą zostać spełnione następujące przesłanki: nieletni powyżej 15 r.ż. może odpowiadać na gruncie KK, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, właściwości i warunki osobiste sprawcy, stopień rozwoju sprawcy oraz gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze i poprawcze okazały się nieskuteczne. Kara wobec nieletniego nie może przekroczyć 2/3 ustawowego górnego zagrożenia, przewidzianego w KK za dane przestępstwo (art. 10 3 KK) WYJĄTEK II: w osoba w wieku 17-18 lat może być potraktowana jako nieletni (sądzona na gruncie NielU), jeżeli popełniła występek oraz jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, właściwości i warunki osobiste sprawcy, stopień rozwoju sprawcy. (art.10 4 KK) Sprawca młodociany (art. 115 10 KK) - szczególna kategoria sprawcy dorosłego. Osoba, która nie ukończyła 21 lat w czasie popełnienia czynu ani 24 lat w chwili orzekania w I instancji. Kara wobec takiej osoby ma mieć wymiar wychowawczy, szersze możliwości zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary NIELETNI definicja wg NielU: 1. Osoby do lat 18, wobec których stosuje się środki wychowawcze w związku z ich demoralizacją 2. Osoby w wieku 13-17 lat, wobec których toczy się postępowanie o czyny karalne, wypełniające znamiona przestępstw lub niektórych wykroczeń 3. Osoby, wobec których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze, są określane jako nieletni do czasu ukończenia 21 lat. CZYN KARALNY definicja wg NielU: Popełniony przez osobę w wieku 13-17 lat Wypełniający znamiona przestępstw lub niektórych wykroczeń ŚRODKI WYCHOWAWCZE: Upomnienie Zobowiązanie do określonego postępowania Nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna Nadzór kuratora Umieszczenie w rodzinie zastępczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, młodzieżowym ośrodku socjoterapii albo w ośrodku szkolno-wychowawczym Teoretycznie wszystkie środki, wskazane w art. 6 NielU, można zastosować do osób do 21 lat, w praktyce stosowanie większości z nich ogranicza się do osób > 18 lat (art. 73 NielU) ŚRODEK LECZNICZO-WYCHOWAWCZY: Umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym lub innym zakładzie leczniczym. Stosowane w razie stwierdzenia niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu i innych środków odurzających. 5

UMIESZCZENIE W ZAKŁADZIE POPRAWCZYM: Tylko w razie popełnienia przez nieletniego (13-17 lat) czynu wypełniającego znamiona przestępstwa, jeżeli jednocześnie zachodzi wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz przemawiają za tym okoliczności i charakter czynu lub nieskuteczność zastosowanych dotychczas środków. Na gruncie NielU można prowadzić 2 rodzaje postępowań: a. postępowanie w przedmiocie zapobiegania i zwalczania demoralizacji wobec osób do 18 lat, stosuje się wówczas środki wychowawcze lub lecznicze, a samo postępowanie jest odformalizowane i ma postać rozmowy sędziego z nieletnim!!! w stosunku do osób poniżej 13 lat, można zastosować wyłącznie ten tryb postępowania b. postępowanie o czyn karalny w rozumieniu NielU czynem karalnym jest każde przestępstwo i niektóre wykroczenia. Takie postępowanie prowadzi się wobec osób w wieku 13-17 lat i stosuje się wobec nich środki wychowawcze, lecznicze lub środek poprawczy. Art. 13 NielU: w przypadku czynów karalnych wypełniających znamiona przestępstw, popełnionych w wieku 13-17 lat, jeżeli orzekanie nastąpiło po ukończeniu przez sprawcę 18 lat, stosuje się środek poprawczy max. do 21 r.ż. lub orzeka się karę na podstawie KK, z zastosowaniem maksymalnego złagodzenia kary Art. 94 NielU: w przypadku czynów karalnych wypełniających znamiona przestępstw, popełnionych w wieku 13-17 lat, jeżeli orzekanie nastąpiło przed ukończeniem przez sprawcę 18 lat, ale nie rozpoczęto wykonywania przed ukończeniem przez sprawcę 18 lat stosuje się środek poprawczy maksymalnie do ukończenia przez sprawcę 21 lat lub uznaje się orzeczenie środka poprawczego za niebyłe i orzeka się karę na podstawie KK, z zastosowaniem maksymalnego złagodzenia kary, przy czym kara z KK musi się skończyć przed ukończeniem przez sprawcę 21 lat Decyzję o tym, czy osoba powyżej 15 lat będzie odpowiadać na gruncie KK, podejmuje sąd rodzinny Decyzję o zastosowaniu NielU wobec osoby w wieku 17-18 lat (art.10 4 KK) podejmuje właściwy sąd karny Okoliczności sprawy (art. 10 KK) to pojęcie szersze niż okoliczności czynu (art. 10 NielU) Art. 54 2 nie koresponduje z art. 10 3 KK jak wyliczyć 2/3 z dożywocia, jeżeli nieletni popełnił zabójstwo kwalifikowane? Zgodnie z orzeczeniem SN, nieletniemu można orzec karę najwyżej 25 lat pozbawienia wolności, nie można orzec dożywocia. PRZESTĘPSTWA podział ze względu na podmiot POWSZECHNE Ich podmiotem może być każda osoba fizyczna, która osiągnęła określony wiek INDYWIDUALNE Znamię podmiotu jest określone przez użycie dodatkowej cechy WŁAŚCIWE Szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa, np. odmowa wykonania rozkazu Np. art.161, 206, 288 KK NIEWŁAŚCIWE Cecha podmiotu decyduje o stworzeniu uprzywilejowanego lub kwalifikowanego typu przestępstwa. Te przestępstwa mają swoje odpowiedniki wśród przestępstw powszechnych Np. art.149, 160 2, 197 3 KK 6

III. STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA Na stronę przedmiotową składają się: czyn sprawcy niezbędny element każdego przestępstwa, opisywany przy pomocy znamienia czasownikowego ( zabija ) skutek czynu jest niezbędnym znamieniem tylko przy przestępstwach materialnych czas i miejsce czynu w większości typów przestępstw czas i miejsce nie należą do znamion, tzn. są okolicznościami obojętnymi dla bytu przestępstwa sposób popełnienia czynu często zalicza się do znamion; np. przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem (art.197 KK) sytuacja rzadko zaliczana do znamion, np. będąc pozbawionym wolności (art. 242 KK) przedmiot wykonawczy przedmiot materialny, którym dokonuje się danego przestępstwa. Bywa wskazany w znamionach fakt, ze jakiś element nie jest wskazany w znamionach przestępstwa, nie znaczy, że ten element nie będzie miał znaczenia przy wyrokowaniu. Oznacza to po prostu, że dany element nie jest konieczny do tego, żeby uznać określony czyn za przestępstwo. IV. FORMY CZYNU 1) Przestępstwa trwałe, np. nielegalne posiadanie broni (art. 263 KK). Prawomocny wyrok przerywa przestępstwo trwałe. 2) Przestępstwa wieloosobowe: udział w bójce lub pobiciu (art.158 KK), udział w zbiegowisku (art.254 KK) 3) Przestępstwa wieloczynowe, np. rozpijanie małoletniego (art.208 KK), znęcanie się (art.207 KK) V. PRZESTĘPSTWA Z ZANIECHANIA FORMALNE Niepodjęcie przez sprawcę działania, do którego był zobowiązany. Źródłem obowiązku jest ustawa karna przepis, przewidując karę za zaniechanie działania, jest źródłem obowiązku jego wykonania MATERIALNE Spowodowanie przez sprawcę określonego skutku przez niepodjęcie działania Źródłem obowiązku jest ustawa, umowa (nawet nieformalna)lub przyjęcie określonej funkcjiart. 2 KK. Źródłem odpowiedzialności może być tylko obowiązek prawny, który czyni zobowiązanego gwarantem nienastąpienia pewnego skutku. Gwarant szczególne zobowiązanie prawne, wyraźnie ukierunkowane na zapobieżenie skutkowi, którego spowodowanie wypełnia znamiona określonego przestępstwa Przestępstwa z zaniechania mogą być popełnione tylko przez określony krąg osób (szczególna cecha podmiotu: bycie zobowiązanym do określonego działania) przestępstwa indywidualne właściwe 7

VI. SKUTEK CZYNU. ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY. 1. Teoria ekwiwalencji (równowartości warunków) Przyczyną każdego skutku jest suma warunków koniecznych do jego nastąpienia. Jeżeli skutek nie nastąpiłby bez zaistnienia konkretnego warunku, to warunek taki jest warunkiem koniecznym. Wszystkie warunki konieczne są równej wartości. Np. na kolizję dwóch samochodów miało wpływ: przekroczenie prędkości przez kierowcę A, zbyt późne wyjechanie z domu przez kierowcę B, śliska jezdnia itd. 2. Teoria adekwatnego związku przyczynowego Dla uznania danego skutku za przyczynę przestępstwa konieczne jest, by określony skutek był normalnym, typowym następstwem takiego zachowania się. Np. męża, który wysłał żonę w podróż samolotem, marząc o tym, by zginęła w katastrofie, nie można oskarżyć o zabójstwo nawet jeżeli katastrofa rzeczywiście się wydarzy, bo śmierć w katastrofie nie jest normalnym, typowym następstwem wysłania kogoś w podróż samolotem. 3. Teoria relewancji Związek przyczynowy można ujmować szeroko, ale prawo karne dokonuje selekcji poprzez odpowiednie formułowanie przepisów. Nie każde spowodowanie skutku i związek przyczynowy jest istotny dla odpowiedzialności karnej Np. w powyższej sytuacji z samolotem zachodzi związek przyczynowy, ale jest on nierelewantny z punktu widzenia art.148 1 KK. 4. Obiektywne przypisanie skutku Przypisanie skutku sprawcy może nastąpić tylko wtedy, gdy dany skutek urzeczywistnił stworzone przez sprawcę niebezpieczeństwo 5. Przyczynowość zaniechania zaniechanie wywołuje skutek. Brak przyczynowości zaniechania zaniechanie nie przerwało toczącego się związku przyczynowego, sprawca odpowiada za jego nieprzerwanie (niezapobieżenie następstwom) VII. STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA Strona podmiotowa (subiektywna) zjawiska psychiczne, które towarzyszą zewnętrznemu zachowaniu sprawcy i wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu (umyślność/nieumyślność). Strona podmiotowa jest najważniejszą przesłanką winy. VIII. FORMY WINY UMYŚLNEJ (art. 9 1 KK) 1) Zamiar bezpośredni (dolus directus) Sprawca, uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego, chce jego popełnienia Zamiar bezpośredni nagły a zamiar bezpośredni przemyślany Zamiar ogólny (dolus generalis) sprawca nie precyzuje skutku, który chce wywołać. Ta postać zamiaru nie mieści się w kategorii zamiaru bezpośredniego, ale sprawcy można przypisać inną formę zawinienia (np. zamiar ewentualny) Art. 9 1 KK 8

2) Zamiar ewentualny (dolus eventualis) Sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i się na to godzi (wypełnienie znamion czynu zabronionego jest skutkiem ubocznym działania, zaakceptowanym przez sprawcę) Makarewicz: godzenie się na popełnienie czynu zabronionego to wola warunkowa, Wolter: godzenie się jest równoznaczne z obojętnością (sprawca nie chce popełnić i nie chce nie popełnić czynu) Art. 9 1 KK 3) *Zamiar niby ewentualny (dolus quasi-eventualis) Odmiana zamiaru bezpośredniego Sprawca mimo braku pewności co do jednego ze znamion czynu zabronionego chce zachowania się, objętego znamieniem czasownikowym Np. sprawca nie ma pewności co do tego, czy osoba, z którą uprawia seks, nie ukończyła 15 lat, ale dopuszcza taką możliwość i godzi się z nią IX. PRZESTĘPSTWA KIERUNKOWE CEL MOTYW POBUDKA np. art. 278 KK przeżycie psychiczne o charakterze intelektualnym przeżycie psychiczne o charakterze emocjonalnym np. art. 194 KK np. art. 150 KK Przestępstwa kierunkowe to takie przestępstwa, które mają w znamionach określony cel, motyw lub pobudkę działania. Są to wyłącznie przestępstwa umyślne, mogą być popełnione tylko w zamiarze bezpośrednim. X. FORMY WINY NIEUMYŚLNEJ (art. 9 2 KK) 1) Lekkomyślność 2) Niedbalstwo sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale niesłusznie przypuszcza, że go uniknie różnica między lekkomyślnością a zamiarem ewentualnym: przypuszczenie sprawcy, że jego działanie nie wypełni znamion czynu zabronionego (przy zamiarze ewentualnym sprawca godzi się na taką ewentualność) Sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, chociaż powinien ją przewidzieć Świadome/nieświadome naruszenie reguł ostrożności wymaganej w danych okolicznościach + związek przyczynowy między tym naruszeniem a czynem zabronionym + realna możliwość przewidywania ewentualności popełnienia czynu zabronionego!!! nie można nikomu przypisać przestępstwa nieumyślnego, jeżeli działał zgodnie z zasadami ostrożności, wymaganymi w danej sytuacji 9

XI. WINA MIESZANA (culpa dolo exorta) art. 9 3 KK Część znamion objęta jest zamiarem sprawcy, a druga część tylko winą nieumyślną Dotyczy tylko przestępstw umyślnych kwalifikowanych przez określone następstwo (np. kwalifikowane typy udziału w bójce lub pobiciu jeżeli następstwem bójki jest ciężki uszczerbek na zdrowiu, to mamy do czynienia z typem kwalifikowanym) Takie przestępstwa traktuje się jak przestępstwa umyślne XII. PRZEDMIOT PRZESTĘPSTWA Strona przedmiotowa przestępstwa te znamiona, które odnoszą się zawsze do czynu. Mogą odnosić się również do skutku, miejsca i czasu popełnienia czynu, szczególnej sytuacji lub sposobu popełnienia czynu, przedmiotu czynności wykonawczej. Przedmiot przestępstwa dobro prawne, które jest chronione przez poszczególne typy przestępstw Przedmiot czynności wykonawczej materia, na którą oddziałuje sprawca, popełniając przestępstwo (np. w przypadku fałszerstwa, przedmiotem czynności wykonawczej jest fałszowany dokument, natomiast przedmiotem przestępstwa jest wiarygodność dokumentów) Przedmiot ochrony: 1. Ogólny Taki, który jest chroniony przez każdy typ przestępstwa, np. ład społeczny albo sprawiedliwość 2. Rodzajowy Wskazują na niego tytuły rozdziałów w KK oraz tytuły ustaw jest to wskazówka interpretacyjna, rodzajowy przedmiot ochrony określa reguły postępowania z chronionym dobrem w określonej sytuacji 3. Indywidualny Przynależny do jednego przestępstwa, np. w przypadku kradzieży przedmiotem ochrony jest mienie ruchome (co mieści się w szerszej kategorii rodzajowego przedmiotu ochrony mienia) Dany typ przestępstwa może mieć więcej niż jeden przedmiot ochrony, ale minimum jeden spośród indywidualnych przedmiotów ochrony musi się mieścić w rodzajowym (główny + uboczne przedmioty ochrony). Indywidualny przedmiot ochrony jest potrzebny do określania podobieństwa przestępstw (art. 115 3 KK). Podobieństwo przestępstw jest potrzebne do ustalania recydywy i odwieszania zawiasów. Przestępstwa podobne to TYLKO te należące do tego samego rodzaju, pozostałe wymienione w art. 115 są uznawane za podobne. Spełnienie minimum jednej spośród trzech poniższych przesłanek powoduje, że konkretne przestępstwa uznaje się za podobne. a. Przestępstwa tego samego rodzaju: Z tego samego rozdziału KK (taki sam rodzajowy przedmiot ochrony) o takim samym indywidualnym przedmiocie ochrony (przynajmniej jeden z wielu indywidualnych przedmiotów ochrony musi się zgadzać, ale nie musi być to główny przedmiot ochrony, może być uboczny) taką definicję przestępstw tego samego rodzaju stosuje się w orzecznictwie b. Przestępstwa popełnione przemocą lub groźbą użycia przemocy chodzi tu o faktyczne użycie przemocy, a nie o znamiona przestępstwa c. Przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej chodzi o intencje, a nie o znamiona przestępstwa. Korzyść majątkowa niekoniecznie musi być dla sprawcy. 10

PODZIAŁ PRZESTĘPSTW ZE WZGLĘDU NA PODMIOT PRZESTĘPSTWA: 1. Przestępstwa naruszające dobro prawne Zawsze przestępstwa materialne (naruszenie dobra jest skutkiem) Skutek musi być udowodniony w procesie karnym 2. Przestępstwa narażające dobro prawne na konkretne i bezpośrednie niebezpieczeństwo np. art. 164 1 KK to też są przestępstwa skutkowe art. 158 1 KK 3. Przestępstwa narażające dobro prawne na abstrakcyjne niebezpieczeństwo Nie bada się niebezpieczeństwa, ale stwierdza się, że statystycznie takie zachowanie jest niebezpieczne, np. art. 200 KK Skutku nie ma w znamionach i nie jest istotny dla przypisania odpowiedzialności karnej przestępstwa formalne Skutek może mieć znaczenie dla wymiaru kary przy wyrokowaniu Np. nielegalne posiadanie broni 9. Formy popełnienia przestępstwa FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA: 1. STADIALNE: przygotowanie, usiłowanie, dokonanie 2. ZJAWISKOWE: sprawstwo, podżeganie, pomocnictwo FORMY STADIALNE 1. Przygotowanie Art. 16-17 KK Iter delicti pochód przestępstwa: zamiarprzygotowanieusiłowaniedokonanie Od strony podmiotowej: w celu popełnienia czynu zabronionego (tylko zamiar bezpośredni) Od strony przedmiotowej: stwarzanie warunków, mających umożliwić usiłowanie (w szczególności: wejście w porozumienie z inną osobą, przysposobienie środków itp.) Karalność przygotowania musi być expressis verbis wskazana w przepisie Art. 17 KK dobrowolne odstąpienie od przygotowania. Organy sądowe muszą wiedzieć o skutecznym odstąpieniu zniszczenie środków lub, w przypadku działania w porozumieniu z innymi, stworzenie istotnej przeszkody, np. poprzez doniesienie na policję; wszystkie istotne czynności, które mają zapobiec przygotowaniu Przestępstwa z karalnym przygotowaniem: Wojna napastnicza (art. 117 KK) Ludobójstwo (art. 118 KK) Spisek (art. 127 KK) Zamach stanu (art. 128 KK) Szpiegostwo (art. 130 KK) Zamach terrorystyczny (art. 140 KK) Sprowadzenie katastrofy (art. 168 KK) Sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego (art. 168 KK) Przejęcie kontroli na statku (art. 168 KK) 11

Umieszczenie na statku przedmiotów zagrażających bezpieczeństwu (art. 168 KK) Sprowadzenie katastrofy w ruchu (art. 173 KK) Branie lub przetrzymywanie zakładnika (art. 252 KK) Podrobienie dokumentu (art. 270 KK) Fałszowanie pieniędzy i papierów wartościowych (art. 310 KK) Dezercja (art. 339 KK) 2. Usiłowanie Art. 13-15 KK Elementy konstytutywne usiłowania: zamiar popełnienia czynu zabronionego (str. podmiotowa), bezpośrednie zmierzanie do dokonania (str. przedmiotowa), brak dokonania Usiłowanie udolne istnieje obiektywna możliwość dokonania przestępstwa, ale z jakichś przyczyn do dokonania nie doszło Usiłowanie nieudolne dokonanie jest obiektywnie niemożliwe, a sprawca nie ma tego świadomości. Takie usiłowanie jest karalne w dwóch przypadkach: gdy sprawca używa niewłaściwego środka lub gdy brakuje przedmiotu czynności wykonawczej. Przy wymierzaniu kary istnieje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia art. 14 2 KK De facto przy usiłowaniu nieudolnym sprawca jest karany za zły zamiar Usiłowanie w zamiarze ewentualnym np. wrzucenie kogoś do wody w celu nauczenia go pływania art. 14 1 KK karalność usiłowania zwykłego jest karana w takich samych granicach jak dokonanie, ale w praktyce usiłowanie jest karane łagodniej art. 15 1 KK czynny żal skuteczny dobrowolne odstąpienie od przestępstwa przed realizacją skutku. Dobrowolność jest tylko wtedy, gdy kontynuowanie przestępstwa nie wiąże się z negatywnymi konsekwencjami dla sprawcy. art. 15 2 KK czynny żal nieskuteczny (gdy sprawcy nie udaje się zapobiec skutkowi czynu zabronionego) w praktyce bardzo trudno jest odróżnić usiłowanie od przygotowania kiedy kończy się jedno, a zaczyna drugie? Są różne koncepcje: subiektywna usiłowanie zaczyna się, gdy sprawca zwerbalizuje zamiar obiektywna usiłowanie zaczyna się, kiedy rozpoczęło się dokonanie mieszana (dominuje w polskim orzecznictwie) usiłowanie to coś więcej niż stwarzanie warunków i coś mniej niż dokonanie, tzn. jedna czynność przed dokonaniem FORMY ZJAWISKOWE 1. SPRAWSTWO SPRAWSTWO JEDNOOSOBOWE WIELOOSOBOWE WSPÓŁSPRAWSTWO 12 SPRAWSTWO KIEROWNICZE SPRAWSTWO POLECAJĄCE

WSPÓŁSPRAWSTWO : działanie wspólnie (element obiektywny) i w porozumieniu (element subiektywny) Przy współsprawstwie sprawcy dzielą się rolami w przestępstwie. Dopiero połączenie tych ról pozwala na poprawną kwalifikację czynu. Np. kradzież (osoba I) + groźba (osoba II) = rozbój Współsprawstwo przy przestępstwie nieumyślnym jest możliwe, można wspólnie świadomie naruszyć reguły ostrożności Współsprawstwo sukcesywne ktoś się dołącza od pewnego etapu przestępstwa. Taka osoba nie odpowiada za to, co się wydarzyło na poprzednim etapie Jeżeli 3 osoby ukradły wspólnie odpowiednio: 1 000 000, 500 000, 2 000 to i tak wszyscy razem odpowiadają z art.294 KK SPRAWSTWO KIEROWNICZE Sprawca kierowniczy panuje nad przebiegiem akcji przestępczej, ale bardzo często sam nie popełnia znamion przestępstwa ( przestępstwo w białych rękawiczkach ) SPRAWSTWO POLECAJĄCE nie ma wymogu panowania polecającego nad przebiegiem przestępstwa, ale wykonawca musi być uzależniony od tego, który poleca (np. narkoman od dealera, żołnierz od przełożonego) SPRAWSTWO RÓWNOLEGŁE jest wspólnota, brak porozumienia (np. dwie osoby niezależnie od siebie w tym samym czasie obrabowują jeden sklep) 2. PODŻEGANIE Art. 18 2 KK Strona podmiotowa: chęć, by inna osoba dokonała przestępstwa (tylko zamiar bezpośredni) Strona przedmiotowa: nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa, wzbudzanie zamiaru Podżeganie jest skutkowe (usiłowanie/dokonanie) 3. POMOCNICTWO Art. 18 3 KK Strona podmiotowa: zamiar, aby inna osoba dokonała przestępstwa (w każdym zamiarze) Strona przedmiotowa: ułatwienie dokonania przestępstwa Pomocnictwo fizyczne np. dostarczenie narzędzi, pomocnictwo psychiczne np. utwierdzanie w zamiarze Pomocnictwo i podżeganie muszą być przed czynem lub maksymalnie w trakcie dokonania Pomocnictwo przez zaniechanie np. kiedy strażnik opuszcza budkę świadomie na 5 minut, żeby umożliwić złodziejowi kradzież 13

KARALNOŚĆ: Wszystkie rodzaje sprawstwa w tych samych granicach Art. 19 1-2, art. 22 1-2 KK karalność podżegania i pomocnictwa Art. 20 KK nieodpowiedzialność za ekscesy współdziałającego Jak odróżnić pomocnika od współsprawcy? Np. gdy dwie osoby kogoś gwałcą, a trzecia pilnuje drzwi jest pomocnikiem, czy współsprawcą? Tak naprawdę nie ma to zasadniczego znaczenia, bo za pomocnictwo jest taki sam wymiar kary (i sąd nie ma obowiązku nadzwyczajnego złagodzenia) Teoria formalnoobiektywna nacisk na to, czy sprawca wypełnił znamiona przestępstwa. Jak wypełnił, to jest współsprawcą. Ale nie wiadomo, czy ma wypełnić wszystkie, czy tylko niektóre znamiona. Ale gdyby miał wypełnić wszystkie, to kłóciłoby się to z definicją współsprawstwa. Raczej nie stosuje się tej teorii Teoria subiektywna badanie animus auctoris (sprawca uważa czyn za swój). Najbardziej popularna teoria Teoria materialnoobiektywna badanie zaangażowania sprawcy w przestępstwo, jak istotny był wkład w przestępstwo? Teoria rzadko stosowana, bo jest ocenna i brak ustawowych kryteriów ocen Teoria mieszana autorstwa Gardockiego, połączenie dwóch pierwszych teorii: najpierw badamy, czy osoba wypełniła znamiona. Jeśli wypełniła, jest współsprawcą. Jeśli nie wypełniła, to badamy dalej czy osoba uważała czyn za swój. Jeśli tak-współsprawstwo, jeśli nie pomocnictwo. Art. 21 1 KK okoliczność osobista np. wiek, recydywa itp. Cechy osobiste są albo nie są znamionami przestępstwa, mogą mieć wpływ na złagodzenie lub zaostrzenie kary, cechy osobiste nie przenoszą się na współsprawcę 21 2 KK wyjątek od powyższej zasady : znamię będące cechą osobistą tworzy typ kwalifikowany. Przepis odnosi się do współdziałających gdy wiedzą o tej szczególnej cesze współdziałającego, to odpowiadają z typu kwalifikowanego. Np. jeżeli ojciec idzie z sąsiadem na ryby i obaj wrzucają dziecko do wody, to sąsiad też odp z art. 160 2. 21 3 KK wobec sąsiada można nadzwyczajnie złagodzić karę (np. jak ma bardzo nieznaczną rolę w przestępstwie) Art. 24 KK prowokacja podżeganie kwalifikowane celem spowodowania post. Karnego przeciwko osobie podżeganej. WYŁĄCZENIE art. 22 i 23 ustawodawca b. negatywnie ocenia prowokację. Prowokator odp zawsze tak, jakby prowokowany popełnił przestępstwo, w dodatku wyłączono czynny żal Prawo do prowokacji mają różne służby mundurowe w różnym zakresie (Policja, CBA, Służba Celna). Dozwolona prowokacja musi ZAWSZE WYNIKAĆ Z USTAWY. Muszą być enumeratywnie wyliczone przestępstwa, do których prowokacja jest dozwolona, np. handel bronią, ludźmi, narkotykami. Prowokacja jest możliwe WYŁĄCZNIE dla potwierdzenia wcześniej posiadanych informacji. Przekroczenie granic prowokacji jest przestępstwem art. 231 KK Koncepcja owoców zatrutego drzewa (prawo anglosaskie) - dowód uzyskany nielegalnie nie może być wykorzystany w postępowaniu. W Polsce nie ma tak szerokiego zakazu dowodowego, np. jak ktoś słucha zeznań uzyskanych nielegalnie, to może później sam zeznawać (dowód pośredni) 14

11. Kontratypy OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE PRZESTĘPNOŚĆ 1. WYŁĄCZAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ (KONTRATYPY) Kontratypy ustawowe: kodeksowe (np. obrona konieczna -25, stan wyższej konieczności 26 1, eksperyment 27, ostateczna potrzeba - 319) i pozakodeksowe (tzw. szczególne uprawnienia przysługujące wszystkim albo przysługujące tylko szczególnym podmiotom) Przysługujące wszystkim np. 233 KK (zatrzymanie obywatelskie) Szczególne podmioty np. policja (zatrzymanie, obezwładnienie, przeszukanie) Kontratypy pozaustawowe: zwyczaj, ryzyko sportowe, czynności lecznicze, karcenie (psychiczne), zgoda dysponenta dobrem. Katalog otwarty Nazwę kontratypy wymyślił Władysław Wolter Zoll: dobro jest pojęciem nieokreślonym, więc należy się kierować regułami postępowania z dobrem, które łatwo ustalić. Może być tak, że ktoś narusza powinność z przepisu, ale nie narusza reguł postępowania z dobrem. To nie jest kontratyp, ale okoliczność pierwotnie wyłączająca bezprawność (o krok przed kontratypem). Np. zniszczenie cudzej rzeczy za zgodą tej osoby (Zoll nie uważa zgody dysponenta dobrem za kontratyp). Jeżeli ktoś narusza reguły postępowania z dobrem i to jest usprawiedliwione mamy do czynienia z kontratypem (poświęcenie jednego dobra dla ratowania drugiego) STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI Stan wyższej konieczności: zamiar bezpośredni, sprawca uchyla bezpośrednie niebezpieczeństwo (tu i teraz). Niebezpieczeństwo niekoniecznie jest wynikiem działania człowieka (jest to szersze pojęcie niż zamach-bezprawne działanie człowieka. Niebezpieczeństwem są też działania siły przyrody). Stan wyższej konieczności w przypadku zamachu jest wtedy, kiedy poświęca się dobro niepochodzące od zamachowca. Przy stanie wyższej konieczności wyróżnia się zasadę subsydiarności poświęcenie dobra jest jedynym możliwym rozwiązaniem Zasada proporcjonalności (proporcja dóbr) dobro poświęcane ma być niższej wartości niż ratowane (wtedy jest kontratyp). Gdy dobro poświęcane jest równej lub wyższej (ale nie oczywiście wyższej) wartości co ratowane nie jest to kontratyp, ale wyłączenie winy (art.26 2). Gdy dobro poświęcane jest oczywiście wyższej wartości niż ratowanie mamy do czynienia z przestępstwem (np. poświęcam życie sąsiada dla ratowania mojego samochodu) Różnica między kontratypem a wyłączeniem winy: kontratyp czyn jest legalny, wyłączenie winy czyn jest bezprawny. Przy wyłączeniu winy można się bronić (jak chcemy zniszczyć samochód sąsiada, żeby uratować swój, to sąsiad może się bronić) Eksces przekroczenie stanu wyższej konieczności. Eksces intensywny złamanie zasady dot. subsydiarności lub proporcjonalności Eksces ekstensywny złamanie zasady bezpośredniości (przekroczony stan wyższej konieczności). W obydwu przypadkach KK pozwala na nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie art. 26 Jeżeli jakakolwiek służba działa w zakresie swoich uprawnień, ale błędnie to nie można się bronić, ale jest roszczenie o odszkodowanie 15

OBRONA KONIECZNA Art. 25 KK Poświęcenie jakiegoś dobra dla ratowania innego (kontratyp) Chodzi o wszystkie dobra, nie tylko te należące do sprawcy Obrona przed zamachem BEZPRAWNYM(pochodzącym od człowieka) i BEZPOŚREDNIM (tu i teraz) Jeżeli pies został na kogoś poszczuty, to jest narzędziem zamachu OBRONA KONIECZNA, a nie stan wyższej konieczności Nie obowiązuje zasada subsydiarności, tzn. poświęcenie dobra nie musi być jedynym możliwym rozwiązaniem (nie trzeba wyczerpać wszystkich pozostałych rozwiązań, takich jak np. ucieczka czy wezwanie policji) Brak zasady proporcjonalności nie porównuje się wagi dóbr. ALE istotne są wymogi dot. środków, których używamy do odparcia zamachu Środki użyte do odparcia zamachu muszą być współmierne do niebezpieczeństwa, które niesie zamach (nie mogą być za duże) Środki użyte do odparcia zamachu muszą być konieczne i wystarczające do odparcia zamachu (nie mogą być za małe) Eksces (przekroczenie obrony koniecznej - 25 2): Intensywny złamanie warunków dot. środków Ekstensywny dot. bezpośredniości (zamach jeszcze nie jest lub już nie jest bezpośredni) W obydwu przypadkach może być nadzwyczajne złagodzenie lub odstąpienie od wymierzenia kary 25 3 KK: eksces w strachu lub wzburzeniu, które są usprawiedliwione okolicznościami zamachu wówczas SPRAWCA NIE PODLEGA KARZE (nowelizacja z 2009 r.), tzn. nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza. De facto decyzja tutaj należy do prokuratora, i jest to krytykowane jako zbyt duża władza dla prokuratora. Jest to wyjątkowy przypadek ekscesu, gdzie sprawca nie podlega karze. Strach lub wzburzenie ocenia się wg przesłanek obiektywnych czy przeciętny Kowalski by się przestraszył/zdenerwował? 25 4 KK osoba, która broni cudzego dobra, jest w szczególny sposób chroniona sprawca, który skieruje agresję przeciwko niemu, będzie odpowiadał jak za zaatakowanie funkcjonariusza publicznego 25 5 KK w przypadku, gdy agresja sprawcy ograniczyła się do zniewagi, to w/w ochrona nie przysługuje osoba znieważona może jedynie wnieść prywatny akt oskarżenia KAZUS: lata 80., kobieta zaczyna rodzić, a jej mąż musi odwieźć ją do szpitala i w tym celu chce ukraść samochód. Właściciel samochodu broni się przed kradzieżą i próbuje jej zapobiec, ale mąż bije go i odjeżdża. Mąż działa najpierw w stanie wyższej konieczności, natomiast właściciel nie ponosi odpowiedzialności za atak na męża, bo działa w błędzie co do kontratypu. Bijąc właściciela, mąż działa w obronie koniecznej. EKSPERYMENT ART.27 Eksperyment musi mieć CEL: poznawczy, techniczny, ekonomiczny lub medyczny Przeprowadzający eksperyment ma dążyć do osiągnięcia ISTOTNYCH KORZYŚCI Te korzyści muszą być USPRAWIEDLIWIONE Z PUNKTU WIDZENIA ISTNIEJĄCEGO STANU WIEDZY Eksperyment musi być wykonywany lege artis zgodnie ze wskazaniami sztuki, która obowiązuje w danej dziedzinie Art. 39 K wymóg ZGODY! dobrowolnej, świadomej i prawnie skutecznej. Zgody nie może wyrazić osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych Osoba, na której przeprowadza się eksperyment, musi być należycie poinformowana o skutkach i ma zagwarantowane prawo odstąpienia na każdym etapie eksperymentu 27 3 ustawa z 5.12.1996 O zawodach lekarza i lekarza dentysty rozdział 4. Art. 21-29 PYTANIE. Eksperyment medyczny jako jedyny występuje w praktyce 16

OSTATECZNA POTRZEBA Art. 319 Jest to wymuszenie posłuszeństwa dla rozkazu Art.115 17-18 definicja rozkazu Najpierw musi zajść nieposłuszeństwo ze strony wykonawcy rozkazu. Rozkaz musi być prawny w aspekcie formalnym (dany żołnierz mógł w ogóle ten rozkaz wydać) i materialnym (treść rozkazu jest zgodna z prawem) Wymóg subsydiarności użycie środków przymuszających jest ostatecznością, jedynym wyjściem Ultima ratio okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania Środki używane do przymuszenia mają być wystarczające minimalne, żeby ten posłuch wymusić Nie chodzi o wymierzenie kary za niewykonanie rozkazu, ale o doprowadzenie do jego wykonania. Kara za niewykonanie rozkazu ma osobny przepis! Eksces: dot. przekroczenia dowolnego elementu definiującego ostateczną potrzebę. Nie ma tu możliwości odstąpienia, tylko nadzwyczajne złagodzenie 2. WYŁĄCZAJĄCE WINĘ Wiek Stan wyższej konieczności - art. 26 2 Błędy art. 28,29,30 Niepoczytalność art. 31 Rozkaz art.318 w zw. z 115 18 Jest to katalog zamknięty. 3. INNE Abolicja Ułaskawienie Amnestia Immunitety, szczególnie materialny Art. 17 KPK 17

12. Wyłączenie winy 1. NIEPOCZYTALNOŚĆ Przy niepoczytalności się nie uniewinnia, tylko umarza postępowanie Katalog okoliczności wyłączających winę jest ZAMKNIĘTY (UJ twierdzi inaczej) Art.31 Chodzi wyłącznie o niepoczytalność W CHWILI CZYNU nie ma znaczenia, co było wcześniej/później Art. 22 KPK zawieszenie postępowania, jeśli nie można sądzić sprawcy W Polsce mieszana definicja niepoczytalności: 3 elementy biologiczne (psychiatryczne) i 2 elementy psychiczne. Dla niepoczytalności musi być co najmniej jeden każdego rodzaju Sąd musi powołać dwóch biegłych psychiatrów, którzy wydają opinie. Na podstawie ich opinii sąd wydaje decyzję o kontynuowaniu lub umorzeniu postępowania. W razie wątpliwości powołuje się kolejnych biegłych, sąd jest związany ich opiniami Elementy biologiczne: choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, inne zakłócenie czynności psychicznych Elementy psychiczne: niemożność rozpoznania znaczenia swojego czynu, niemożność pokierowania swoim postępowaniem 31 1 artykuł skierowany do biegłych, kryteria oceny biegłych ELEMENTY BIOLOGICZNE Główne choroby psych: schizofrenia, psychozy maniakalno-depresyjne (cyklofrenie), paranoje, zwykłe psychozy, nerwice, depresja(od niedawna uznawana za chorobę psych) Psychopatia nie jest chorobą psychiczną, ale CECHĄ sprawcy (wypaczeniem osobowości) Upośledzenia umysłowe: mierzymy je licząc IQ. Źródła mogą być wrodzone lub nabyte Inne: dojrzewanie, menstruacja, klimakterium, andropauza, wysoka gorączka, skrajne zmęczenie, wybudzenie z głębokiego snu, afekty patologiczne-nietypowe reakcje na bodziec zewnętrzny (np. totalne odurzenie alkoholowe po bardzo niewielkiej ilości alkoholu) ELEMENTY PSYCHICZNE Niemożność pokierowania - np. narkomani i alkoholicy (przy nałogu nie ma dobrowolności), nawet jeśli uświadamiają sobie, że robią źle Art. 93-100: środki zabezpieczające Art. 93 zachodzi przesłanka, że sprawca może jeszcze raz popełnić przestępstwo. Musi być 2 biegłych psychiatrów i psycholog lub jeszcze ewentualnie seksuolog Art.94 - umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym, czyn o znacznej społecznej szkodliwości, popełniony w stanie niepoczytalności i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że sprawca popełni taki czyn ponownie gdy te przesłanki są spełnione, sąd MUSI orzec środek zabezpieczający. Ewentualna decyzja o wypuszczeniu też należy do sądu Art. 99 - z założenia stosowany w sytuacji, kiedy odpada 94, są to środki o char. Administracyjnym. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii środki zabezpieczające (b. często na egzaminie sędziowskim) POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA ART. 31 2 Element biologiczny taki sam jak przy niepoczytalności Zmodyfikowany element psychiczny: niemożność rozpoznania swojego czynu/pokierowania swoim postępowaniem W ZNACZNYM STOPNIU 18

Przy ograniczonej poczytalności sprawca popełnia przestępstwo, ale może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary (tzw. mocny fakultet) Nie ma możliwości maksymalnego wymiaru kary przy ograniczonej poczytalności przyjmujemy, że stopień winy nie był wysoki Przy art. 148 4 i 149 nie można stosować 31 2, bo w ramach typu uprzywilejowanego ograniczona poczytalność jest już uwzględniona. WYJĄTEK: np. gdy w przypadku 148 4 sprawca będzie silnie wzburzony i jednocześnie będzie miał schizofrenię (2 różne źródła) FIKCJA PEŁNEJ POCZYTALNOŚCI - ART. 31 3 Wyjątek od zasady winy Sprawca dobrowolnie wprawia się w stan odurzenia/nietrzeźwości (odpada przymus, groźba i podstęp) Sprawca ten fakt przewidywał lub mógł przewidzieć (miał kwalifikacje intelektualne, żeby przewidzieć, że dane środki odurzające wyłączą jego poczytalność) Stan nietrzeźwości definicja z art. 115 16 KK Stan odurzenia trudny do zbadania, niekoniecznie jest to stan wywołany narkotykami. Odurzyć można się wszystkim (orzeczenie SN): narkotykami, klejem, farbą, pastą do butów, benzyną, ziołami, herbatą, kawą Uznajemy sprawcę za W PEŁNI POCZYTALNEGO. Odpowiada za przestępstwo umyślne (brak jurydycznego wytłumaczenia takiego założenia), za wyjątkiem wypadku w komunikacji (nie zabójstwo, ale wypadek ze skutkiem śmiertelnym) Na świecie są inne niż w Polsce sposoby rozwiązania tego problemu: actio libera in causa(zachowanie wolne w przyczynie/wina na przedpolu) w polskim KK z 1932; odpowiadają tylko ci, którzy wprowadzają się w stan niepoczytalności po to, żeby popełnić przestępstwo, ta teoria zawiera błąd logiczny i dlatego od niej odstąpiono (sprawca niepoczytalny nie może zrealizować tego, co sobie założył będąc poczytalnym); Niemcy: Rauschdelikt celowe wprowadzenie się w stan nietrzeźwości, kara od miesiąca do dożywocia (w praktyce niczym się to nie różni od sądzenia w Polsce) 2. BŁĘDY W. Wolter Funkcja błędu w prawie karnym Ćwiąkalski praca habilitacyjna Każdy błąd to pewna niezgodność między rzeczywistością, a przeżyciem tej rzeczywistości przez sprawcę. Najczęściej chodzi o brak świadomości jakiegoś elementu rzeczywistości, niekiedy na miejsce świadomości pojawia się urojenie Art. 28 1 KK błąd co do faktu Sprawca nie ma zamiaru popełnienia przestępstwa Sprawca nieświadomie wyczerpuje znamiona przestępstwa W takiej sytuacji sprawca nie odpowiada za przestępstwo umyślne Kazus: myśliwy w lesie strzela do dzika. Po fakcie okazuje się, że zastrzelił zbierającą jagody staruszkę. Myśliwy był w błędzie CO DO ZNAMIENIA człowiek. Jeżeli byłby w błędzie dot. czegoś niebędącego znamieniem, to byłby to błąd nieistotny jeśli chodzi o odpowiedzialność karną Błąd może dotyczyć jednego lub wielu znamion. Nie można być w błędzie co do wszystkich znamion (wtedy jest to błąd co do prawa) error in personam jeżeli zabijamy inną osobę niż planowaliśmy, to nie ma to znaczenia dla odpowiedzialności karnej wciąż jest to zabójstwo. UJ: usiłowanie nieudolne zabicia A w zbiegu z zabiciem B, w gruncie rzeczy nie stanowi to różnicy przy wyrokowaniu 19

w zasadzie art. 28 1 jest niepotrzebny, bo wystarczy kwalifikacja prawna z art. 9 1 odpada przestępstwo umyślne, ale należy rozważyć, czy sprawca popełnił przestępstwo nieumyślne ten rodzaj błędu ma największe znaczenie, jeżeli dane przestępstwo nie ma typu nieumyślnego, bo wówczas sprawca w ogóle nie popełnia przestępstwa (np. art.208 w przypadku błędu co do znamienia wieku osoby) istnienie artykułu 28 1 jest jasną sugestią od ustawodawcy, że w Polsce nie ma zgody na teorię finalizmu i negatywnych znamion przestępstwa. Dlatego w KK funkcjonuje rozgraniczenie na błąd co do faktu(znamion) i błąd co do kontratypu (art.29) Art. 28 2 KK błąd co do okoliczności wpływającej na łagodniejszą kwalifikację prawną Jest to odmiana błędu co do znamion Różnice: sprawca ma zamiar popełnienia przestępstwa Sprawca uroił sobie, że zachodzi okoliczność będąca znamieniem przestępstwa, od której zależy łagodniejsza odpowiedzialność karna. Ten błąd MUSI BYĆ USPRAWIEDLIWIONY: sprawca nie mógł go uniknąć mimo dochowania należytej staranności Dot. znamienia, które tworzy typ UPRZYWILEJOWANY. Ustawodawca nie reguluje, co się dzieje, jeśli sprawca jest w błędzie co do znamienia kwalifikującego (które tak naprawdę nie zachodzi). Większość komentatorów postuluje tutaj stosowanie analogicznie art. 28 2, tzn. sądzić za typ podstawowy Jeżeli sprawca ma zamiar popełnienia przestępstwa, ale brakuje przedmiotu czynności wykonawczej, to jest to usiłowanie nieudolne. Jeżeli nie ma zamiaru - to art. 28 1. Art. 29 KK błąd co do okoliczności wyłączającej winę/bezprawność Sprawca uroił sobie, że działa w okoliczności wyłączającej winę albo bezprawność Sprawca ma świadomość, że wyczerpuje znamiona przestępstwa Jeżeli błąd sprawcy będzie usprawiedliwiony, to nie ma winy i przestępstwa Jeżeli błąd sprawcy będzie nieusprawiedliwiony, to jest wina i przestępstwo, ale sąd ma możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary Można być w błędzie co do każdego kontratypu, trudniej z okolicznościami wyłączającymi winę (czy można być w błędzie co do własnej poczytalności albo wieku? Raczej nie. Ale można być w błędzie co do rozkazu albo co do stanu wyższej konieczności niewłaściwa ocena proporcji dóbr) Art. 30 KK błąd co do prawa/co do bezprawności/ co do oceny prawnej Sprawca nie ma świadomości, że jego zachowanie jest bezprawne Błąd musi być usprawiedliwiony Jeżeli błąd sprawcy będzie nieusprawiedliwiony, to jest wina i przestępstwo, ale sąd ma możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary Orzecznictwo bardzo zawęziło ten błąd (art.30 nie jest równoznaczny z tym, że ignorantia iuris non nocet!) Jeżeli ktoś ma zdolność czytania i jest w stanie zapoznać się z tekstem ustawy, raczej na pewno nie może powołać się na błąd co do oceny prawnej. W związku z tym usprawiedliwione błędy co do oceny prawnej zdarzają się bardzo rzadko Można się powołać na taki błąd, jeżeli stosujemy się do orzeczenia SN albo TK, a później dany organ zmienia zdanie i treść orzeczenia jest inna Jeżeli ma się świadomość bezprawności administracyjnej czy cywilnej, to nie można się powołać na błąd co do prawa (nie trzeba mieć świadomości bezprawności karnej) 20

ROZKAZ Art.318 KK 3 koncepcje rozkazu: Koncepcja myślących bagnetów - żołnierz ma zawsze analizować legalność rozkazu. Jeżeli wie/przypuszcza/mógł przypuszczać, że dany rozkaz jest nielegalny, to odpowiada karny. Najdalej idąca koncepcja Koncepcja ślepych bagnetów: żołnierz nigdy nie odpowiada, po prostu wykonuje rozkazy bez analizy ich legalności Koncepcja umiarkowana/umiarkowanego posłuszeństwa: występuje w Polsce. Wyłączenie winy przy rozkazie następuje w granicach popełnienia przestępstwa nieumyślnego. Żołnierz odpowiada, gdy miał świadomość bezprawnego działania Art. 6 przepisów wprowadzających KK rozciąga przepisy o rozkazie na inne służby 14. Zbieg przestępstw i przepisów ustawy ZBIEG PRZEPISÓW Art. 11 1 KK: jeden czyn nie może stanowić wielu przestępstw Jeden czyn Jeden przepis z części szczególnej KK Wiele przepisów Realny zbieg przepisów (kumulatywna kwalifikacja prawna, tego zbiegu nie da się usunąć) Pozorny zbieg przepisów (można wykluczyć ten zbieg w procesie wykładni) KAZUS: Kowalski doprowadził swoją 14-letnią, niepoczytalną siostrę do obcowania płciowego art.198 KK wykorzystanie bezradności innej osoby, art. 200 1 KK obcowanie płciowe z małoletnim, art. 201 KK - kazirodztwo Żadnego z powyższych artykułów nie można wykluczyć regułami wykładni czyn wyczerpuje znamiona trzech przestępstw. Art. 11 2 KK: skazuje się za jedno przestępstwo, ale PODSTAWĄ SKAZANIA są 3 połączone artykuły: art. 198 KK w zb. z art. 200 1 KK w zb. z art. 201 KK w zw. z art. 11 2 KK ( w zbiegu dot. części szczególnej, w związku części ogólnej) Art. 11 3 KK: PODSTAWA WYMIARU KARY z przepisu najsurowszego, czyli w tym przypadku: art. 200 1 KK w zw. z art. 11 3 KK (2-12 lat) KAZUS II: Kowalski z dwoma kolegami napadli na czwartego, pobili go i ukradli mu portfel. Poszkodowany w wyniku pobicia stracił słuch. PODSTAWA SKAZANIA: art. 158 2 KK w zb. z art. 280 1 KK z zw. z art. 11 2 KK PODSTAWA WYMIARU KARY: art. 280 1 KK z zw. z art. 11 3 KK 21