Dr hab. Marian Liwo Prof. nadzw. Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Były Z-ca Głównego Inspektora Pracy ds. Nadzoru i Kontroli Przygotowanie zakładów pracy do okresu zimowego 1. Wprowadzenie Zgodnie z art. 24 Konstytucji RP praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej, a państwo sprawuje nadzór nad jej wykonywaniem. Z art. 66 ust. 1 Konstytucji wynika natomiast prawo każdego do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określają ustawy, Konstytucja w art. 66 ust. 2 potwierdza także prawo do wypoczynku poprzez przepisy o czasie pracy i urlopach wypoczynkowych. Z warunkami pracy łączy się prawo do ochrony zdrowia. Prawo do tej ochrony podkreśla Konstytucja w art.68. Podejmując temat związany z bezpieczeństwem i higieną pracy podkreślić, że przepisy o tym bezpieczeństwie i higienie stanowią ochronę istoty pracy, która obejmuje głównie ochronę życia, zdrowia i zdolności do pracy w procesie pracy. Do tych przepisów zalicza się także regulacje prawne związane z zatrudnieniem kobiet i młodocianych oraz kontrolę i nadzór nad warunkami pracy, a także przepisy związane z realizacją prawa do wypoczynku (dot. czasu pracy i urlopów wypoczynkowych) jako mające na względzie również ochronę pracownika w tym procesie. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy wynikające z regulacji prawnych w zdecydowanej większości mają charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że nie mogą one podlegać zmianie wolą stron z zamiarem wprowadzenia rozwiązań mniej restrykcyjnych. Zgodnie z art.15 kodeksu pracy, pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Jest to jedna z zasad kodeksu, z której wynika obowiązek efektywnych działań pracodawcy (a nie wyłącznie troska o te warunki, czy staranność), które w normalnym biegu zdarzeń wyłączają zagrożenia dla życia i zdrowia. Nie tłumaczy też zaniedbań pracodawcy w tym przedmiocie jego sytuacja finansowa. 1
2. Temperatura pomieszczeń pracy i stanowisk pracy W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku niezbędnego do jej wykonywania) nie niższą niż 14º C (287 K) chyba, że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18º C (291 K). Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowana emisją ciepła w drodze promieniowania, przemieszczenia i konwekcji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz. Stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczenia pracy powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi między innymi w warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską temperaturą, silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami. Podstawa prawna: 30,31,45 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. Dz.U. z 2003, Nr 169, poz. 1650 z późn.zm.). 3. Posiłki regeneracyjne i napoje Pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych nieodpłatnie posiłków ze względów profilaktycznych w formie jednego dania gorącego i napoi, których rodzaj i temperatura winny być dostosowane do warunków wykonywania pracy. Jeżeli pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej pracy, lub ze względów organizacyjnych może zapewnić w czasie pracy: korzystanie z takich posiłków z punktów gastronomicznych, przyrządzanie posiłków przez pracowników we własnym zakresie z otrzymanych produktów. Uprawnienie do otrzymania posiłków wiąże się z wysiłkiem fizycznym powodującym w ciągu zmiany rodzaj ściśle określony wydatek energetyczny przy wykonywaniu prac w określonych warunkach. Pracodawca zobowiązany jest również do zapewnienia posiłków pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych. Dostarczenie pracownikom napoi jest obowiązkiem pracodawcy zarówno w warunkach gorącego jak i zimnego mikroklimatu. 2
W warunkach mikroklimatu zimnego winien on charakteryzować się określoną wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza, a przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia powyżej 10º C. Stanowiska pracy na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje oraz szczególne zasady ich wydawania ustala pracodawca z w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi. Jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa uprawnienia do otrzymywania posiłków i napoi ustala pracodawca po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników. Posiłki i napoje ze względu na ich przeznaczenie nie mogą być zastąpione ekwiwalentem pieniężnym. Podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28.05.1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napoi (Dz.U. Nr 60, poz. 279). 4. Pomieszczenia pracy i terenu zakładu pracy Okres zimowy sprzyja śliskości nawierzchni w różnych jej usytuowaniach. Stąd też obowiązkiem pracodawcy jest dopilnowanie, aby przejścia komunikacyjne zarówno wewnątrz budynków jak i na terenie zakładu pracy były utrzymywane w stanie niestwarzającym zagrożeń dla użytkowników. Podstawa prawna: w szczególności 2 pkt 3,4 ust. 1 powołanego rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. 5. Zagrożenia związane z okresem zimowym Okres zimowy i związane z nim opady śniegu i chłód niosą ze sobą wiele zagrożeń. Stąd też niezbędne są działania pracodawcy związane z zabezpieczeniem pracowników przed chłodem (poprzez także odpowiednią odzież roboczą), poślizgnięciem poprzez dbałość o stan nawierzchni eliminującej jej śliskość. Opady śniegu stanowią również duże zagrożenia dla wytrzymałości stropów stąd też obowiązek usuwania śniegu i oblodzeń, które też zagrażają ludziom znajdującym się w pobliżu budynków. Najlepiej usuwanie oblodzeń i śniegu z dachów powierzyć profesjonalnej firmie. Czynności z tym związane należą bowiem do prac szczególnie niebezpiecznych. Odbywają się one bowiem na wysokości. Obowiązują przed dopuszczeniem do wykonywania tych prac w szczególności: badania lekarskie potwierdzające brak przeciwskazań, przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy i zapoznanie z zasadami bezpiecznego wykonywania prac, informacja o ryzyku zawodowym związanym z tymi pracami, 3
zaopatrzenie w wymaganą odzież roboczą i sprzęt ochrony osobistej, ustanowienie kontroli nad sposobem wykonywania powierzonego zadania, ustanowienie strefy niebezpiecznej przed zrzucanym śniegiem i lodem. Podstawa prawna: w szczególności art. 207, 212, 226, 229, 237 3, 237 4, 237 6, 237 7 Kodeksu pracy; rozdział 6 powołanego rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. 6. Spóźnienie do pracy z powodu zimowych warunków pogodowych. Przestoje spowodowane warunkami atmosferycznymi Spóźnienie do pracy bądź w ogóle nie przybycie z powodu obfitych opadów śniegu może zostać uznane w zależności od towarzyszących okoliczności za usprawiedliwioną nieobecność w pracy. O okolicznościach z tym związanych pracownik winien zatem niezwłocznie poinformować pracodawcę. Wskazane jest również uprawdopodobnienie przyczyn spóźnienia czy nieobecności, np. poprzez odpowiednie zaświadczenie uzyskane od przewoźnika. Możliwe jest również za zgodą pracodawcy odpracowanie nieprzepracowanie czasu, bądź też skorzystanie z urlopu na żądanie. W okresie zimowym mogą mieć również miejsce przestoje spowodowane warunkami atmosferycznymi. wynagrodzenie za czas przestoju spowodowanego tymi warunkami przysługuje pracownikowi zatrudnionemu przy pracach uzależnionych od tych warunków, jeżeli przepisy prawa pracy tak stanowią. W razie powierzenia innych prac na czas takiego przestoju, przysługuje wynagrodzenie przewidziane za wykonywana pracę, chyba, że przepisy prawa pracy przewidują stosowanie innych zasad. Podstawa prawna: art. 80, 81 3 i 4, art. 151 2 Kodeksu pracy i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15.05.1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 60, poz. 281). 7. Prawo powstrzymania się od pracy W razie gdy między innym warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, pracownik ma prawo powstrzymać się od jej wykonywania, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia, gdy samo powstrzymanie się nie usuwa zagrożenia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Bezpośredniość zagrożenia oznacza możliwość wystąpienia w każdym czasie negatywnych skutków dla zdrowia lub życia. 4
Podstawa prawna: art. 210 Kodeksu pracy. 8. Konsekwencje naruszenia przepisów odpowiedzialność za wykazanie z art. 283 Kodeksu pracy adresatów obowiązków określonych w tym przepisie, odpowiedzialność karna z art. 220 Kodeksu karnego osoby odpowiedzialnej za bezpieczeństwo i higienę pracy, która w wyniku niedopełnienia obowiązku wynikającego z tej odpowiedzialności naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, odpowiedzialność cywilna przejawiająca się w prawie do dochodzenia dodatkowego odszkodowania lub świadczenia nie zależnie od przyznanych z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. W razie wątpliwości w zakresie realizacji obowiązków związanych z zapewnieniem pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w okresie zimowym należy zasięgnąć informacji w właściwych miejscowo jednostkach organizacyjnych Państwowej Inspekcji Pracy, których adresy i numery telefonów znajdują się na stronach internetowych tej Inspekcji. Prof. nadzw. dr hab. Marian Liwo 5