ELEMENTY SYSTEMÓW I SYSTEMY W TRANSPORCIE LOTNICZYM I LOTNICTWIE

POLITECHNIKA WARSZAWSKA ISSN 1230 9265 PRACE NAUKOWE TRANSPORT z. 103 ELEMENTY SYSTEMÓW I SYSTEMY W TRANSPORCIE LOTNICZYM I LOTNICTWIE OFICYNA WYDAWNICZA POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ WARSZAWA 2014

Spis rzeczy Contents Jacek Bartosiewicz, Anna Stelmach Problematyka przetwarzania parametrów uzyskanych z pokładowych rejestratorów eksploatacyjnych lotu... 5 Flight data preprocessing problem in Flight Data Recorder Janusz Bł aszczyk, Adam Grzybowski, Piotr Kowaleczko Wspomaganie bezpieczeństwa ruchu lotniczego poprzez wykorzystanie radiobikonów... 15 The aid of the safety beacons Maria Cieś la, Adam Bogacki Wprowadzenie innowacji w zakresie obsługi pasażerów przez agenta handlingowego w Międzynarodowym Porcie Lotniczym Katowice-Pyrzowice... 25 Implementation of innovations in passenger service by handling agency in Katowice-Pyrzowice International Airport Janusz Ć wiklak Zagrożenie bezpieczeństwa lotów na lotnisku w Dęblinie w aspekcie kolizji statków powietrznych z ptakami... 35 Hazards of flight safety at the Dęblin airport in a context of bird strikes S ł awomir Dygnatowski Systemy nawigacyjne samolotów F-16 Blok 52+ i MiG-29A... 47 Aircraft navigatin systems F-16 BLOCK 52+ and MiG-29A Andrzej Fellner, Radosł aw Fellner Znaczenie analizy drzewa zdarzeń w wybranych aspektach implementacji systemu GBAS... 67 The importance of event tree analysis in some aspects of the GBAS implementation Andrzej Fellner, Paulina Kustroń Mleczak Metoda wyznaczania procedur podejścia do lądowania RNAV GNSS dla lotnisk GA... 77 A method to determine RNAV (GNSS) approach procedures for general aviation airports Michał Kalisiak, Kamil Zaczkowski Naziemne elektroenergetyczne układy zasilania samolotów i ich diagnostyka... 89 Ground power supplies systems of aircraft and their diagnostics

Ewa Kał u ż na, Andrzej Fellner Metody uwzględnienia czynnika ludzkiego w zarządzaniu bezpieczeństwem systemu transportu lotniczego... 99 Methods of consideration of the human factor in air transport safety management system Artur Kierzkowski, Tomasz Kisiel Wyznaczanie podstawowych charakterystyk procesu kontroli bezpieczeństwa dla zimowego sezonu lotniczego z wykorzystaniem modelu symulacyjnego łączonego stanowiska obsługi... 113 Determination of the basic characteristics for security screening in winter air season, using simulation model of combined counter Mariusz Krzyż anowski, Agnieszka Wieczorek, Anna Chróś ciewicz Wykorzystanie metody BowTie oraz techniki GSN do analiz bezpieczeństwa ruchu lotniczego... 125 Application of BowTie method and GSN in air traffic safety analysis Ewelina Kuziora, Artur Król Badanie charakterystyk silnika lotniczego zasilanego różnymi paliwami lotniczymi... 137 Turbine engine powered with various aviation fuels Michał Ł abuś Wpływ A-SMGCS na bezpieczeństwo operacji lotniskowych... 147 A-SMGCS impact on airport operations safety Jerzy Manerowski, Magdalena Lubiecka-Budzanowska Model matematyczny jakości transportu pasażerów w układzie aglomeracja-lotnisko... 157 Mathematical model of quality of transport of passengers in the system agglomeration-airport Jakub Marszał kiewicz Współczesne samoloty komunikacyjne Chin... 169 Modern commercial airline aircraft of China

Jacek Bartosiewicz, Anna Stelmach Politechnika Warszawska, Wydział Transportu PROBLEMATYKA PRZETWARZANIA PARAMETRÓW UZYSKANYCH Z POKŁADOWYCH REJESTRATORÓW EKSPLOATACYJNYCH LOTU Rękopis dostarczono: styczeń 2014 Streszczenie: Artykuł przedstawia zagadnienia związane z pozyskiwaniem parametrów lotu oraz przygotowaniem ich do późniejszego wykorzystania w modelowaniu i komputerowej identyfikacji. Przedstawiono zarys historyczny oraz zastosowanie pokładowych rejestratorów, ich budowę a także sklasyfikowano typy danych oraz rodzaje parametrów lotu. Wskazano na problemy, jakie mogą zaistnieć w procesie powstawania i przesyłania sygnału oraz w jaki sposób dokonuje się wstępnego przetwarzania zapisanych danych. Słowa kluczowe: pokładowy rejestrator danych lotu, przetwarzanie sygnału, parametry lotu FLIGHT DATA PREPROCESSING PROBLEM IN FLIGHT DATA RECORDER Summary: The article presents the issues related to gathering flight data inside Flight Data Recorder and preparing them for further processing. Transmitted signals, coming from numerous sensors and detectors on board can be deformed or disturbed. It is important to recognize invalid signals and transform them into real, adequate shape. The article contains construction of Flight Date Recorder, history of development and data types description as well. Keywords: Flight Data Recorder, signal processing, flight data

Janusz Błaszczyk, Adam Grzybowski, Piotr Kowaleczko Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych WSPOMAGANIE BEZPIECZEŃSTWA RUCHU LOTNICZEGO POPRZEZ WYKORZYSTANIE RADIOBIKONÓW Rękopis dostarczono: luty 2014 Streszczenie: W referacie omówiono organizację i środki stosowane przez służby powołane do wykrywania sygnałów niebezpieczeństwa i inicjacji akcji ratowniczej w razie wypadku/katastrofy w ruchu lotniczym. Poprzez naszkicowanie organizacji międzynarodowego systemu Cospas Sarsat, przedstawienie zasad kodowania radiobikonów i omówienie ogólnych wytycznych w zakresie ratownictwa pokazane są możliwości identyfikacji źródła sygnału niebezpieczeństwa Końcowy człon funkcjonującego systemu ratownictwa to własny, narodowy, element wspomagany zbiorem informacji o eksploatowanych radiobikonach, ich użytkownikach i obiektach, na których są zamontowane. Pokazane są wybrane zobrazowania, sposób wyszukiwania informacji. i możliwości jej filtrowania Wszystkie te elementy analizowane są pod kątem szybkiego i ciągłego dostępu (7/24h) do danych. Służby ratownicze dzięki takim możliwościom są w stanie praktycznie na bieżąco zweryfikować otrzymaną informację o podejrzeniu zaistnienia wypadku/katastrofy lotniczej i podjąć optymalną decyzję dotyczącą zakresu i sposobu prowadzenia akcji ratowniczej. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, Cospas Sarsat, ratownictwo THE AID OF THE SAFETY BEACONS Summary: This paper presents the structure and actions taken by the rescue services which are responsible for detecting emergency signals and initiating rescue missions in case of an air crash. To show system s capabilities to identify the source of an emergency signal, the structure of the Cospas-Sarsat international system has been presented, as well as the beacons coding methods, and general rules for rescue services. The closest part of the system to user is the national system, which is supported by the database providing information about beacons in use, their users and their carriers. Several methods of getting the information, applying filters and displaying it have been presented. The access to data is provided 24 hours a day, 7 days a week, so rescue services are able to verify emergency signals in real time, and then choose the optimal method of managing a rescue mission Keywords: safety, Cospas Sarsat, rescue

Maria Cieśla Politechnika Śląska, Wydział Transportu, Katedra Logistyki i Transportu Przemysłowego Adam Bogacki Politechnika Śląska, Wydział Transportu, Studenckie Koło Naukowe Logistyki LogistiCAD WPROWADZENIE INNOWACJI W ZAKRESIE OBSŁUGI PASAŻERÓW PRZEZ AGENTA HANDLINGOWEGO W MIĘDZYNARODOWYM PORCIE LOTNICZYM KATOWICE-PYRZOWICE Rękopis dostarczono: styczeń 2014 Streszczenie: W artykule podjęto problematykę sprawnej obsługi handlingowej w terminalach i portach lotniczych. Istotne jest ukazanie elementów składających się na proces sprawnego funkcjonowania transportu lotniczego oraz znaczenie roli, jaką odgrywa sprawna i profesjonalna obsługa pasażerów. Celem artykułu jest przedstawienie podstawowych elementów obsługi biletowobagażowej oraz próba znalezienia czynników innowacyjnych w zakresie obsługi pasażerskiej przez agentów handlingowych w Międzynarodowym Porcie Lotniczym Katowice-Pyrzowice. Za najciekawsze zagadnienia uznano: pokładowanie uprzywilejowane, samodzielną możliwość check-in i sprawdzenie bagażu podręcznego, które funkcjonują już na lotniskach światowych. Słowa kluczowe: obsługa pasażerów, bag size check, air kiosk IMPLEMENTATION OF INNOVATIONS IN PASSENGER SERVICE BY HANDLING AGENCY IN KATOWICE-PYRZOWICE INTERNATIONAL AIRPORT Summary: The article presents the problem of efficient handling services at terminals and airports. It is important to show the elements of the process for efficient functioning of air transport and the importance and the role played by efficient and professional passengers service. The purpose of this article is to present the basic elements of service-in desks and attempt to find factors of innovation in the field of passenger service by handling agents in Katowice-Pyrzowice International Airport. The following most interesting aspects were considered: priority boarding, opportunity to self-check-in and baggage check, which already exists at airports worldwide. Keywords: passenger service, bag size check, air kiosk

Janusz Ćwiklak Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych ZAGROŻENIE BEZPIECZEŃSTWA LOTÓW NA LOTNISKU W DĘBLINIE W ASPEKCIE KOLIZJI STATKÓW POWIETRZNYCH Z PTAKAMI Rękopis dostarczono: marzec 2014 Streszczenie: Niniejszy artykuł zawiera wyniki badań i wnioski końcowe z projektu badawczego realizowanego na lotnisku wojskowym w Dęblinie. Był to pierwszy projekt w Polsce poświęcony problematyce kolizji statków powietrznych z ptakami. Lotnisko w Dęblinie zostało wybrane, ponieważ znajduje się w pobliżu ujścia rzeki Wieprz do Wisły, jednym z ważniejszych szlaków migracji ptaków [1]. Głównym celem projektu było opracowanie metod ochrony statków powietrznych przed zagrożeniami ze strony ptaków. Badania zostały przeprowadzone przy użyciu metody transektu i skanowania wybranej powierzchni lotniska. Różne metody były uzasadnione potrzebą analizy ilości, dynamiki i rozmieszczenia ptaków na lotnisku. Podczas badań odnotowano 104 gatunków ptaków, w ilości około od 36200. Najczęstszymi z nich były: szpak Sturnus vulgaris (31,0 %), kawka Corvus monedula (18,3 % ), gawron Corvus frugilegus (15,9 % ), czajka Vanellus Vanellus (6,2%). Ponadto stwierdzono, że szpaki stanowiły największe zagrożenie dla bezpieczeństwa lotów. Wynikało to z ich stosunkowo wysokiej frekwencji na pasie startowym i w jego pobliżu. Szpaki tworzyły ogromne stada (około 300 osobników). Analiza koncentracji ptaków w zależności od wysokości lotu, pory dnia, roku, części lotniska stanowiły podstawę do opracowania krytycznych faz lotu i odpowiednich procedur profilaktycznych. Słowa kluczowe: kolizje z ptakami, bezpieczeństwo lotów

44 Janusz Ćwiklak HAZARDS OF FLIGHT SAFETY AT THE DEBLIN AIRPORT IN A CONTEXT OF BIRD STRIKES Summary: The first project in Poland devoted to study on bird strikes at military airfields was conducted from 2007 to 2010. The studies were carried out at the Deblin airfield, Eastern Poland. This airfield was chosen since it is located close to the valley of the Vistula River, one of the most important pathways of birds migration. The main aim of this project was to develop methods of aircraft protection against threats from birds. The studies were carried out using two methods. One by transect and the other one by selected sector scanning. Different methods were justified by the need of analysis of quantity, dynamics and birds distribution at the airfield, on the other hand, there was a need to recognize factors that influenced birds behavior in scope of aircraft movements in the examined area. During the research, it was recorded, that 104 species of birds in the number about of 36200 were observed. The most frequent ones were starling Sturnus vulgaris (31.0%), jackdaw Corvus monedula (18.3%), rook Corvus frugilegus (15.9 %), lapwing Vanellus vanellus (6.2%). Moreover it was found, that starlings constituted the most serious threat. It resulted from their relatively high attendance at the runway and creating huge flocks (about 300 individuals). The most dangerous seemed to be rooks. The flocks consisted of 3-6 thousand individuals. Possible repellent techniques concerning of the Deblin military airfield were discussed. The analysis of the birds concentration depending on the altitude, part of the day, year, part of the airfield constituted a base to work out critical flight phase and appropriate procedures to prevent bird strikes. Keywords: collisions with birds, flight safety

Sławomir Dygnatowski Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych SYSTEMY NAWIGACYJNE SAMOLOTÓW F-16 BLOK 52+ I MIG-29A Rękopis dostarczono: marzec 2014 Streszczenie: Od swych narodzin lotnictwo plasuje się w czołówce aktualnego stanu techniki. Dotyczy to szczególnie urządzeń służących nawigacji i bezpieczeństwu. Systemy nawigacyjne służą do precyzyjnego określenia położenia samolotu w przestrzeni zarówno podczas lotów trasowych jak również pomagają precyzyjnie podejść do lądowania w każdych warunkach atmosferycznych. Obecnie rozwój urządzeń elektronicznych pozwala na wyposażanie w bardzo dokładne i nowoczesne systemy nawigacyjne nawet małych samolotów sportowych. Dzisiejsze systemy i urządzenia nawigacyjne pomimo wysokiego skomplikowania i zbierania danych z wielu czujników podają pilotowi precyzyjną informację w bardzo przyjazny sposób znacznie poprawiając komfort jego pracy. W związku ze specyfiką lotnictwa bojowego inne będą wymagania dla systemów przeznaczonych dla tych samolotów, a inne dla samolotów np. transportowych. W lotnictwie wojskowym, szczególnie w lotnictwie taktycznym, systemy nawigacyjne oprócz zapewnienia wysokiej dokładności nawigowania muszą zapewniać dokładną informację do użycia precyzyjnego uzbrojenia, co często prowadzi do zintegrowania tych systemów z głównymi komputerami misji samolotów. Artykuł ten ma za zadanie przybliżyć możliwości systemu nawigacyjnego samolotu F-16 Block 52+ w porównaniu do możliwości, również użytkowanego w naszych siłach powietrznych, samolotu MiG-29 gdyż o jakości samolotu decydują nie tylko osiągi oraz rodzaje i możliwości przenoszonego uzbrojenia, ale również jakość wyposażenia awionicznego, w tym przede wszystkim możliwości systemu nawigacyjnego. Użytkowany obecnie w Polskich Siłach Powietrznych F-16 jest najlepszym, pod wieloma względami, samolotem w historii polskiego lotnictwa wojskowego. Na przykładzie opisanych w artykule systemów można wyraźnie zobaczyć, jak duży postęp dokonał się w technologii budowy systemów nawigacyjnych. Rozwiązania zastosowane w samolocie F-16 stanowią dzisiaj standard, jeśli chodzi systemy nawigacyjne i zobrazowania informacji. Obecne technologie i miniaturyzacja urządzeń elektronicznych pozwalają na instalowanie w samolotach nowoczesnych urządzeń nawigacyjnych pozwalając pilotowi, szczególnie samolotu jednomiejscowego, na bezpieczne i efektywne wykonywanie zadań w nawet najbardziej skomplikowanej sytuacji taktycznej. Reasumując samolot F-16 wyposażony jest w najnowocześniejsze systemy nawigacyjne, które umożliwiają wykonanie skomplikowanych zadań bojowych w każdych warunkach atmosferycznych z użyciem precyzyjnego uzbrojenia. Ponadto systemy te dostarczają wszystkich niezbędnych informacji nawigacyjnych w każdej fazie lotu również w trakcie wykonywania lotów całkowicie cywilnych, w przestrzeni kontrolowanej (podejścia do lądowania według procedur precyzyjnych i nieprecyzyjnych, holding) zwiększając tym samym bezpieczeństwo realizowanych zadań. Słowa kluczowe: systemy nawigacyjne, lotnictwo wojskowe, wyposażenie awioniczne

64 Sławomir Dygnatowski AIRCRAFT NAVIGATIN SYSTEMS F-16 BLOCK 52+ AND MIG-29A Summary: Navigation is the determination of position and direction on or above the surface of the Earth. Avionics can use satellite-based systems (such as GPS and WAAS), ground-based systems (such as VOR or LORAN), or any combination thereof. Navigation systems calculate the position automatically and display it to the flight crew on moving map displays. Older avionics required a pilot or navigator to plot the intersection of signals on a paper map to determine an aircraft's location; modern systems calculate the position automatically and display it to the flight crew on moving map displays. Avionics are the electronic systems used on aircraft, artificial satellites, and spacecraft. Avionic systems include communications, navigation, the display and management of multiple systems, and the hundreds of systems that are fitted to aircraft to perform individual functions. These can be as simple as a searchlight for a police helicopter or as complicated as the tactical system for an airborne early warning platform. The F-16 Fighting Falcon is a lightweight, compact fighter aircraft designed for air superiority performing a wide range of military missions ranging from air defense to air-to-ground strike missions. In air-to-air engagements the F-16 is highly maneuverable and in the air-to-surface role the aircraft has demonstrated the capability to accommodate any guided and unguided weapon such as laser guided bombs and a variety of airto-surface missiles. It carries internally a 20mm M61A1 gun for close-in air-to-air engagements. Besides, the F-16 block 52+ is able to carry the AIM-9X Sidewinder missile and can be armed with the medium-range AIM-120 AMRAAM missile. To deliver precision guided munitions the Falcon can accommodate the LANTIRN targeting/navigation pod system, as well as the LITENING and the most recent Sniper XR. The targeting and navigation pods have provided day and night, all-weather strike capability to the F-16 aircraft fleet all along its service life. The F-16 block 52+ multi-role fighter can fly deep inside enemy territory, deliver precision guided munitions in non-visual conditions and defend itself against enemy aircraft even in day and night, adverse weather. Avionics research and development is evolving rapidly, and system designers must keep up-to-date on customer demands, regulatory requirements and overall business conditions. Increasingly, the focus of avionics development is shifting from system hardware to software in order to expedite the system s benefits to market. Embedded and software content is driving innovation which means new opportunities for avionics system development and partnership models for the development lifecycle. A software-centric approach to avionics development makes life easy and can open many doors, including increased interdependency from availability of parts (obsolescence); increased flexibility in collaboration (global partnerships); and faster time to market (certification along with environmental clearance). Keywords: navigation, avionics, development

Andrzej Fellner, Radosław Fellner Politechnika Śląska, Wydział Transportu ZNACZENIE ANALIZY DRZEWA ZDARZEŃ W WYBRANYCH ASPEKTACH IMPLEMENTACJI SYSTEMU GBAS Rękopis dostarczono: styczeń 2014 Streszczenie: Implementację nowych technologii w ruchu lotniczym poprzedza proces certyfikacji oparty o kompleksową analizę bezpieczeństwa. Wykorzystuje ona szereg metod, w tym m.in. analizę drzewa zdarzeń (ETA). Za jej pomocą dokonano oceny zagrożeń i ryzyka dla eksperymentalnych podejść LPV opartych na sygnale GNSS w porcie lotniczym Katowice-Pyrzowice. Ich celem było zidentyfikowanie możliwości wdrożenia systemu GBAS. Testy wykonano w ramach międzynarodowego projektu badawczego SHERPA (Support ad-hoc to Eastern Region with Preoperational Actions on GNSS). Słowa kluczowe: GBAS, Event Tree Analysis, bezpieczeństwo ruchu lotniczego THE IMPORTANCE OF EVENT TREE ANALYSIS IN SOME ASPECTS OF THE GBAS IMPLEMENTATION Summary: Implementation of new technologies in aviation are determined by certification process based on a comprehensive safety analysis. It uses a number of methods, including event tree analysis (ETA). Those method allow to assesses risks and threats for experimental LPV approaches based on GNSS signal at the Katowice-Pyrzowice airport. The goal was to identify the possibility of implementation of the GBAS. Tests were performed within the framework of the international research project SHERPA (Support ad-hoc to Eastern Region with Pre-operational Actions on GNSS). Keywords: GBAS, Event Tree Analysis, air traffic safety

Andrzej Fellner Politechnika Śląska, Wydział Transportu Paulina Kustroń Mleczak Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. S. Pigonia w Krośnie METODA WYZNACZANIA PROCEDUR PODEJŚCIA DO LĄDOWANIA RNAV GNSS 1 DLA LOTNISK GA 2 Rękopis dostarczono: styczeń 2014 Streszczenie: W rozdziale przedstawiono koncepcję metody wyznaczania procedur podejścia do lądowania RNAV GNSS dla lotnisk lotnictwa ogólnego, niewyposażonych w pomoce radionawigacyjne. Podstawą do jej opracowania były trzy zrealizowane projekty w ramach FP 7: EGNOS Introduction in European Eastern Region, HEDGE ( Helicopters Deploy GNSS in Europe), SHERPA (Support ad-hoc to Eastern Region with Pre-operational Actions on GNSS). Przeprowadzone analizy, przygotowywane operaty geodezyjne, wyznaczone procedury oraz ich walidacja podczas testów lotniczych, umożliwiły uzyskanie materiału badawczego, w wyniku którego opracowana została metoda wyznaczania procedur. Praktycznie może ona być zastosowana dla każdego lotniska lotnictwa ogólnego niewyposażonego w pomoce radionawigacyjne. Użyteczność metody przedstawiono na przykładzie EPML Mielec. Słowa kluczowe: procedury podejścia RNAV GNSS, operaty geodezyjne, karta podejścia A METHOD TO DETERMINE RNAV (GNSS) APPROACH PROCEDURES FOR GENERAL AVIATION AIRPORTS Summary: The article presents a concept for a method to determine RNAV (GNSS) approach procedures for general aviation airports that lack radio navigation aids. Three FP 7 projects, i.e. EGNOS Introduction in European Eastern Region, HEDGE (Helicopters Deploy GNSS in Europe) and SHERPA (Support ad-hoc to Eastern Region with Pre-operational Actions on GNSS) served as a basis for the development of this method. The conducted analyses, prepared basic trig data, established procedures and their validation during air tests allowed to obtain research material, based on which a method to determine procedures was developed. It may be used for any general aviation airport that lacks radio navigation aids. EPML Mielec was used to exemplify the utility of this method. Keywords: RNAV (GNSS) approach procedures, basic trig data, approach chart

Michał Kalisiak, Kamil Zaczkowski Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych NAZIEMNE ELEKTROENERGETYCZNE UKŁADY ZASILANIA SAMOLOTÓW I ICH DIAGNOSTYKA Rękopis dostarczono: styczeń 2014 Streszczenie: W pracy przedstawiono problemy techniczne związane z zastosowaniem naziemnych źródeł energii elektrycznej do obsługi wojskowych statków latających. Zaprezentowano lotniskowe urządzenia zasilania elektrycznego serii LUZES skonstruowane i badane przez ITWL. Autorzy zwrócili uwagę na potrzebę i możliwości diagnozowania naziemnych źródeł energii elektrycznej. Przedstawili dwa urządzenia skonstruowane w ITWL pod nazwą LUK-1 (prądu stałego) i LUK-2 (prądu przemiennego) Słowa kluczowe: naziemne źródła zasilania, diagnostyka, jakość energii elektrycznej GROUND POWER SUPPLIES SYSTEMS OF AIRCRAFT AND THEIR DIAGNOSTICS Summary: Some technical problems relevant to using of grand electric power sources for military aircraft services are presented in the paper. Present technical condition of the equipment is also presented as well as airfield electric power system LUZES designed and investigated in ITWL. Authors have paied attention to necessity and possibility of the ground electric power sources diagnostics. They have presented two units designed in ITWL named LUK-1 ( DC circuits) and LUK-2 ( AC circuits). Keywords: ground power sources, diagnostic, electric power quality

Ewa Kałużna, Andrzej Fellner Politechnika Śląska, Wydział Transportu METODY UWZGLĘDNIENIA CZYNNIKA LUDZKIEGO W ZARZĄDZANIU BEZPIECZEŃSTWEM SYSTEMU TRANSPORTU LOTNICZEGO Rękopis dostarczono: styczeń 2014 Streszczenie: Nie jest możliwe stworzenie uniwersalnego modelu zastosowania wiedzy na temat czynnika ludzkiego w celu zapobiegania katastrofom lotniczym. Zarówno w modelu Reasona, jak i w modelu SHELL, obrazujących wykorzystanie czynnika ludzkiego w celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa najbardziej zawodnym elementem jest człowiek. Dowodzą one złożoności sytuacji zagrażającej bezpieczeństwu lotniczemu. Wiedząc o możliwości wystąpienia niebezpiecznego zdarzenia zainteresowane osoby mogą podjąć działania zmierzające do wyeliminowania lub zniwelowania negatywnego wpływu czynnika ludzkiego na poziom bezpieczeństwa lotów. Czynnik ludzki dotyczy nie tylko przyczyn bezpośrednio związanych ze złamaniem procedur bezpieczeństwa. Dotyczy on ogółu czynników wpływających na czowieka oraz wywierających wpływ na jego działanie, jak środowisko pracy i życia, kooperacja ze współpracownikami, urządzeniami, procedurami. Czynnik ludzki jest ściśle związany z ergonomią. Już na etapie projektowania statku powietrznego korzysta się z zasad oraz dorobku badań nad ergonomią, by był on jak najbardziej przyjazny w obsłudze oraz funkcjonalny, a przez to bezpieczny, zarówno dla załogi, jak i pasażerów. Kolejnym zagadnieniem czzerpiącym z wiedzy na temat czynnika ludzkiego jest zarządzanie zasobami załóg lotniczych, czyli Crew Resource Management. Dzięki niemu możliwe jest między innymi pokonywanie barier na poziomie komunikacji między uczestnikami operacji lotniczej, a także współdziałanie w sytuacji zagrożenia. Równie ważną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa odgrywają zasady zarządzania bezpieczeństwem Safety Management System. Jest to możliwe przy zachowaniu odpowiednich proporcji pomiędzy celami określonymi przez organizację a bezpieczeństwem. Obecnie dostrzega się dwie metody niwelowania udziału czynnika ludzkiego w katastrofach lotniczych. Pierwszą są właściwe działania na szczeblu decyzyjnym w sytuacjach zagrożenia, szkolenia na temat polepszenia komunikacji i koordynacji w zespole, a także medycyny lotniczej. Druga metoda jest to dogłębna analiza wypadków w celu wykrycia czynników ryzyka występujących podczas wykonywania operacji lotniczych oraz ich eliminacja. W celu osiągnięcia jak najlepszego wyniku w procesie podnoszenia poziomu bezpieczeństwa w lotnictwie konieczne jest równoczesne rozpatrywanie obu tych metod oraz ich wzajemne uzupełnianie. Słowa kluczowe: czynnik ludzki, ergonomia, bezpieczeństwo transportu lotniczego

METHODS OF CONSIDERATION OF THE HUMAN FACTOR IN AIR TRANSPORT SAFETY MANAGEMENT SYSTEM Summary: It is not possible to create a universal model of the application of knowledge about the human factor in order to prevent air crash. In both Reason and SHELL model illustrating the use of the human factor in purpose of increase the level of safety the most unreliable element is human. They show the complexity of hazardous situations which threaten the air safety. Being aware of the possibility of hazardous event involved person can take operation to eliminate the negative impact of human factor on the level of flight safety. Human factor concerns not only the causes directly associated with fracture of safety procedures. It refers to the total number of factors affecting human affecting its performance like working and living environment, relations with colleagues, devices, procedures. The human factor is closely related to ergonomics. Already at the design stage the principles and achievements of research on ergonomics are used, to make it the most convenient to use and functional and thereby secure as well for the crew as for the passengers. The another issue related to the human factor is Crew Resource Management. Using CRM it is possible to overcoming obstacle at the communication level between the participants of flight operations and cooperation in hazardous situation. Equally significant role in ensuring the safety has the policy of Safety Management System. It is possible while maintain the appropriate proportion between the targets set by organization and safety. Nowadays we recognize two methods of eliminating the participation of the human factor in air crash. The first are appropriate actions at the decisional level at the emergency situation, training on improving communication and coordination in team and aviation medicine. The second method is a accurate analysis of accidents in order to detect risk factors occurring during flight operations and their elimination. In order to achieve the best possible result in processof raising the level of safety in aviation it is necessary to simultaneously consideration both methods and their complementarity. Keywords: human factor, ergonomics, air transport

Artur Kierzkowski, Tomasz Kisiel Politechnika Wrocławska, Wydział Mechaniczny, Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn, Instytutowa Katedra Logistyki i Systemów Transportowych WYZNACZANIE PODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYK PROCESU KONTROLI BEZPIECZEŃSTWA DLA ZIMOWEGO SEZONU LOTNICZEGO Z WYKORZYSTANIEM MODELU SYMULACYJNEGO ŁĄCZONEGO STANOWISKA OBSŁUGI Rękopis dostarczono: luty 2014 Streszczenie: W artykule zaprezentowano opracowany model symulacyjny łączonego (podwójnego) stanowiska kontroli bezpieczeństwa opartego o funkcje charakteryzujące strumienie potoków pasażerskich w lotniczym sezonie zimowym. Prezentowany model symulacyjny pozwala na przeprowadzanie analizy wrażliwości czynników wpływających na przebieg procesu kontroli bezpieczeństwa. Użytkownik, poprzez zmianę parametrów wejściowych modelu, analizuje wpływ poszczególnych parametrów na efektywność całego procesu, otrzymując wynik w postaci prognozowanej średniej przepustowości stanowiska dla zadanych parametrów. W artykule przedstawiono zasadę funkcjonowania modelu o uniwersalnym zastosowaniu od projektowania nowych stref kontroli bezpieczeństwa, aż do optymalizacji przebiegu procesu dla rzeczywistych stanowisk kontroli bezpieczeństwa. Słowa kluczowe: model symulacyjny, kontrola bezpieczeństwa, odprawa pasażerska DETERMINATION OF THE BASIC CHARACTERISTICS FOR SECURITY SCREENING IN WINTER AIR SEASON, USING SIMULATION MODEL OF COMBINED COUNTER Summary: The article presents a simulation model for combined (double) security screening counter, based on the features characterizing the streams of passenger streams in the winter season. This model simulation allows to perform a sensitivity analysis of factors influencing the course of the security screening process. The user, by changing the input data, examines the impact of various parameters on the efficiency of the whole process, to give the result as predicted average capacity for selected parameters. The paper presents the principle for designing new security control areas, and optimize existing. Keywords: simulation model, security screening, passenger handling

Mariusz Krzyżanowski Polska Agencja Żeglugi Powietrznej (PAŻP) Agnieszka Wieczorek, Anna Chróściewicz Politechnika Warszawska, Wydział Transportu WYKORZYSTANIE METODY BowTie ORAZ TECHNIKI GSN DO ANALIZ BEZPIECZEŃSTWA RUCHU LOTNICZEGO Rękopis dostarczono: luty 2014 Streszczenie: W artykule zaprezentowano metodę BowTie oraz technikę Goal Structured Notation - GSN, jako przydatne narzędzia do wykorzystania w procesie przeprowadzania analiz bezpieczeństwa. Pokazano możliwości ich wykorzystania i zastosowania w praktyce oraz ograniczenia na przykładzie analizy zdarzenia wtargnięcia na drogę startową oraz argumentacji wprowadzenia procedur P-RNAV w TMA Warszawa. Słowa kluczowe: analiza bezpieczeństwa ruchu lotniczego, metoda BowTie, technika GSN APPLICATION OF BowTie METHOD AND GSN IN AIR TRAFFIC SAFETY ANALYSIS Summary: BowTie method and Goal Structured Notation GSN have been presented in this paper as a useful tools for air traffic safety analysis. Runway incursion and P-RNAV procedure implementation in TMA Warszawa have been also presented as an examples of practical implementation of BowTie and GSN. Keywords: Air Traffic Safety Analysis, BowTie Method, Goal Structured Notation

Ewelina Kuziora, Artur Król Wojskowa Akademia Techniczna, Wydział Mechaniczny BADANIE CHARAKTERYSTYK SILNIKA LOTNICZEGO ZASILANEGO RÓŻNYMI PALIWAMI LOTNICZYMI Rękopis dostarczono: styczeń 2014 Streszczenie: W niniejszym artykule przedstawiono wyniki wstępnych badań oceny przydatności biokomponentu II generacji w zastosowaniu do zasilania turbinowego silnika lotniczego. Przedstawiona analiza dotyczy zarówno badań właściwości fizykochemicznych paliwa Jet A-1 oraz mieszanki tego paliwa z 10% zawartością biokomponentu, jak również opiera się na wynikach uzyskanych na stanowisku silnika turbinowego. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na praktyczny brak możliwości wykorzystania biokomponentu II generacji w przemyśle lotniczym. Słowa kluczowe: lotniczy silnik turbinowy, biopaliwa, emisja dwutlenku węgla TURBINE ENGINE POWERED WITH VARIOUS AVIATION FUELS Summary: Nowadays, there is possibility to notice a huge progress in biofuels technology. It comes as no surprise it evolves so fast as reduction of dependence of every country on imported sources of petrol is basic matter of national stability both in energetic and social sphere. Furthmore using biofuels we contribute to reduce carbon dioxide emissions. This article presents the results of preliminary tests of jet turbine engine powered with various aviation fuels. The paper includes results of physicochemical properties of Jet A-1 fuel and blend containing 10% bio-component, as well as jet engine characteristics. Analysis of the results showed that practical use of second-generation biocomponent in the aerospace industry is impossible. Keywords: jet turbine engine, biofuels, carbon dioxide emissions

Michał Łabuś Przedsiębiorstwo Państwowe Porty Lotnicze WPŁYW A-SMGCS NA BEZPIECZEŃSTWO OPERACJI LOTNISKOWYCH Rękopis dostarczono: luty 2014 Streszczenie: W artykule opisano budowę systemu A-SMGCS stosowanego m.in. do poprawy bezpieczeństwa operacji lotniskowych. W odniesieniu do tego systemu opisano schemat podejmowania decyzji i wystąpienia błędu w układzie człowiek-maszyna. W końcowej części opisano przypadek katastrofy lotniczej i wskazano miejsca, w których działający system nie pozwolił by na zaistnienie tego zdarzenia lub poprawiłby efektywność akcji ratowniczo-gaśniczej. Słowa kluczowe: A-SMGCS, bezpieczeństwo, podejmowanie decyzji A-SMGCS IMPACT ON AIRPORT OPERATIONS SAFETY Summary: The article describes the construction of the A-SMGCS used, among others, to improve the safety of airport operations. In relation to this system article describes a scheme decision-making and an error occurs in the man-machine system. The final part describes the case of the plane crash and indicated the points where the operating system would not allow for the existence of this event or would improve the effectiveness of emergency response. Keywords: A-SMGCS, safety, decision making

Jerzy Manerowski, Magdalena Lubiecka-Budzanowska Politechnika Warszawska, Wydział Transportu MODEL MATEMATYCZNY JAKOŚCI TRANSPORTU PASAŻERÓW W UKŁADZIE AGLOMERACJA-LOTNISKO Rękopis dostarczono: luty 2014 Streszczenie: W referacie przedstawiono charakterystykę wybranych lotnisk polskich i europejskich pod względem skomunikowania z miastem transportem zbiorowym tj. drogowym czy kolejowym, oraz przypisano im kategorie określającą ich możliwości w transporcie pasażerów w układzie aglomeracja-lotnisko. Zaprezentowano również model matematyczny opisujący zależności pomiędzy transportem lotniczym, a transportem zbiorowym funkcjonującym na danym lotnisku. Specyfika portu lotniczego, jako węzła komunikacyjnego jest bardzo zróżnicowana, wobec czego należy w sposób jednoznaczny określić funkcjonowanie tego węzła poprzez określenie relacji pomiędzy środkami transportu zbiorowego. Określenie, na podstawie tych zależności, jakości transportu pasażerów w układzie aglomeracja-lotnisko będzie przedmiotem dalszych prac. Słowa kluczowe: port lotniczy, model matematyczny, transport pasażerów MATHEMATICAL MODEL OF QUALITY OF TRANSPORT OF PASSENGERS IN THE SYSTEM AGGLOMERATION-AIRPORT Summary: In the lecture presented the characteristics of selected Polish and European airports in terms communicate with the city public transport such as road or rail, and assigned them to categories indicating their ability to transport passengers in the agglomeration-airport system. Also presented a mathematical model describing the relationship between air transport and public transport functioning at a given airport. The specificity of the airport as a hub is very diverse and should therefore be unambiguously determine the functioning of the node by specifying the relationship between the means of public transport. Term, on the basis of these relationships, the quality of passenger transport in the agglomeration-airport system will be the subject of further work. Keywords: airport, mathematical models, transport of passengers

Jakub Marszałkiewicz Wyższa Szkoła Bankowa w Gdańsku WSPÓŁCZESNE SAMOLOTY KOMUNIKACYJNE CHIN Rękopis dostarczono: styczeń 2014 Streszczenie: Artykuł przedstawia współczesne konstrukcje samolotów komunikacyjnych produkowanych w Chinach Ludowych. W ten sposób ukazano chiński przemysł lotniczy, jako jeszcze zacofany względem amerykańskich i europejskich potęg, ale powoli budujący pozycję lidera azjatyckiego, a może i światowego. Materiał porusza także w skrótowej formie wpływ zachodnich technologii na rozwój chińskiego przemysłu lotniczego. Słowa kluczowe: lotnictwo, Chiny, transport MODERN COMMERCIAL AIRLINE AIRCRAFT OF CHINA Abstract: The article presents modern airline transport aircraft manufactured in People's Republic of China. The aim was to show the Chinese aviation industry, as yet underdeveloped in comparison to the U.S. and Europe, but slowly building a leadership position in Asia, and perhaps the world. The material concerns also an impact of western technology on the development of China's aviation industry. Keywords: aviation, China, transportation