Raport z badania CATI wśród kadry zarządzającej przedsiębiorstw działających w branży kultury, rozrywki i rekreacji

Człowiek najlepsza inwestycja! Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Raport z badania CATI wśród kadry zarządzającej przedsiębiorstw działających w branży kultury, rozrywki i rekreacji Instytut Naukowo Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego Poznao, 5 lipca 2011 r. Raport przygotowany na potrzeby projektu POKL Analiza skutków restrukturyzacji i modernizacji branż dla rynku pracy w Wielkopolsce

WPROWADZENIE INFORMACJE O PROJEKCIE BADAWCZYM, OPIS BADANIA I DOBORU PRÓBY Poniższe opracowanie powstało na potrzeby projektu Analiza skutków restrukturyzacji i modernizacji branż dla rynku pracy w Wielkopolsce. Raport odpowiada na cel szczegółowy projektu: diagnoza postaw pracodawców wobec przemian gospodarki regionalnej i zmian na rynku pracy, i odnosi się do branży kultury, rozrywki i rekreacji (Sekcja R według PKD 2007). Zgodnie z założeniami projektu, zakres merytoryczny badao, prezentacji i analizy wyników objął w szczególności zagadnienia związane z procesem outplacementu w Wielkopolsce w kontekście postaw społecznych, z uwzględnieniem ocen i oczekiwao uczestników rynku pracy wobec tego rodzaju działao. W poszczególnych częściach raportu zaprezentowane zostaną dane, które zgromadzono w bloki tematyczne, obejmujące następujące zagadnienia: struktura badanych przedsiębiorstw według poszczególnych zmiennych, postawy wobec sytuacji gospodarczej w zróżnicowaniu na kondycję przedsiębiorstwa, regionu i branży, procesy restrukturyzacji, modernizacji i obszar inwestycji, a także plany kadrowe oraz wiedza i praktyka w zakresie outplacementu. Badanie realizowano techniką wywiadu telefonicznego CATI, przy pomocy zestandaryzowanego narzędzia badawczego kwestionariusza wywiadu, a pytania kierowano do przedstawicieli kadry zarządzającej podmiotów wybranych ośmiu branż, według Sekcji PKD. Łącznie zgromadzono dane od 1463 przedsiębiorstw z województwa wielkopolskiego. Metodologię doboru próby konstruowano w oparciu o dane GUS i ze względu na dominację mikroprzedsiębiorstw (zatrudniających do 9 osób), a także małej liczebnośd firm z Sekcji R, zdecydowano o celowej nadreprezentacji liczby przedsiębiorstw, w tym podmiotów zatrudniających powyżej 9 osób. Pociągnęło to za sobą koniecznośd zastosowania procedur ważenia post-stratyfikacyjnego, aby dostosowad strukturę próby do struktury populacji. Wagi obliczone zostały poprzez podzielenie proporcji struktury populacji (zastosowano dwa kryteria: sekcja PKD 8 kategorii oraz liczba pracowników 2 kategorie) przez proporcję struktury próby zrealizowanej. Odpowiednie wartości wag przypisano następnie każdemu przedsiębiorstwu oraz uwzględniono je w analizach statystycznych. W związku z przeważeniem wyników, może się zdarzyd, że nie będą się one sumowad. Wynika to z przyjętego systemu zaokrągleo (do pełnej liczby dla częstości bezwzględnych i do jednego miejsca po przecinku dla częstości względnych). 1

Dla Sekcji R (według PKD 2007) schemat doboru próby przewidywał realizację badania wśród 32 mikroprzedsiębiorstw oraz 56 podmiotów zatrudniających minimum dziesięd osób, zatem łącznie zakładano przebadanie 88 firm funkcjonujących w branży kultury, rozrywki i rekreacji. W efekcie przeprowadzono 87 wywiadów, z czego 29 w mikroprzedsiębiorstwach, natomiast 58 w większych firmach. Należy odnotowad, iż zgodnie z zastosowaną metodologią ważenia post-stratyfikacyjnego, proporcje udziału przedsiębiorstw w próbie (ze względu na wielkośd) uległy odwróceniu. Tabela 1. Ważenie post-stratyfikacyjne obliczenia dla sekcji R Branża (wielkośd przedsiębiorstwa) Liczebnośd w populacji % udziału Liczebnośd próby % udziału Wartośd wagi R (<9) 5731 93,4% 32 36,4% 2,569 R (>9) 403 6,6% 56 63,6% 0,103 Suma 6134 88 Źródło: Informacja obliczeniach do badania CATI 4 opracowana na potrzeby projektu. 2

STRESZCZENIE WYNIKÓW Badaniem objęto kadrę zarządzającą przedsiębiorstw branży kultury, rozrywki i rekreacji (Sekcja R według PKD 2007) i przebadano łącznie 87 podmiotów, z czego 29 to mikroprzedsiębiorstwa a 58 firmy zatrudniające minimum 10 pracowników. W wyniku ważenia post-stratyfikacyjnego uzyskano odwrócenie proporcji odsetek przedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób wyniósł 92,6%. Zatem analizowane przedsiębiorstwa to głównie mikrofirmy z długoletnim stażem (powyżej 6 lat 89%) w branży kultury, rozrywki i rekreacji (93%). Ponad 3/4 przedsiębiorstw pochodzi z regionu poznaoskiego lub Poznania, mniejszośd stanowią firmy peryferyjne (łącznie 22%), a także młode (10,8%) i o krótkiej historii działalności w branży (7%). W ocenie aktualnej sytuacji gospodarczej dominują oceny pozytywne, chod najgorzej na tle Wielkopolski i przedsiębiorstwa wypada ocena branży. Najczęściej pozytywnie oceniana jest obecna kondycja gospodarcza przedsiębiorstwa 53% wskazao, a w odniesieniu do sytuacji sprzed dwóch lat 21,4% wskazao (w porównaniu do ocen negatywnych odpowiednio 27,2% w pierwszym przypadku i 54% w drugim). Sytuacja gospodarcza Wielkopolski w ocenie kadry zarządzającej badanych przedsiębiorstw uzyskała 50,8% opinii dobrych lub bardzo dobrych, a w odniesieniu do minionych dwóch lat 14,5% wskazao mniejszej lub większej poprawy (w porównaniu do ocen negatywnych odpowiednio 29,1% i 58%). Natomiast wskaźnik ocen dobrej kondycji dla branży wyniósł 46,6%, a w porównaniu z sytuacją sprzed dwóch lat 14,8% (oceny negatywne odpowiednio 40,2% oraz 67%). W prognozach dwuletnich najbardziej optymistycznie postrzegana jest przyszła sytuacja gospodarcza przedsiębiorstwa. 51,2% podmiotów jest zdania, że kondycja przedsiębiorstwa ulegnie poprawie, z czego 3,6% jest przekonanych, iż będzie to znaczna poprawa. Optymistycznie w przyszłośd gospodarczą Wielkopolski patrzy 44,8% respondentów, a 41,7% dostrzega możliwośd poprawy kondycji branży. Ponad 1/3 badanych jest przekonana, że w każdej z kategorii sytuacja nie ulegnie zmianie. Zatem prognozy menedżerów na najbliższe dwa lata charakteryzują się umiarkowanym optymizmem, zarówno co do branży, Wielopolski, jak i samego przedsiębiorstwa, chod w tym ostatnim przypadku częściej przewidywania są optymistyczne. Przedstawiciele kadry zarządzającej badanych podmiotów nie spodziewają się także zasadniczych zmian w sytuacji gospodarczej, nie są również skłonni do wyrażania skrajnych opinii. Warto dodad, iż menedżerowie przedsiębiorstw zatrudniających minimum 10 pracowników, częściej optymistycznie oceniają zarówno aktualną, jak i przyszłą sytuację gospodarczą przedsiębiorstw. 3

Za najbardziej rozwojową przedstawiciele badanych przedsiębiorstw uznają tę branżę, w której prowadzą działalnośd 70% zapytanych jest zdania, że branża kultury, rozrywki i rekreacji się rozwinie. W dalszej kolejnośd za rozwojowe zostały uznane dziedziny obejmujące zakresem handel i usługi oraz działalnośd profesjonalną i naukową. Warto zwrócid uwagę, iż są to dokładnie te branże, w ramach których podmioty deklarowały prowadzeni dodatkowej działalności. Udział w procesach restrukturyzacyjnych deklaruje 30,8% badanych podmiotów, plany inwestycyjne na najbliższy rok ma 61,3% przedsiębiorstw branży, a modernizuje się 82,1% badanych. W grupie podmiotów zatrudniających do 9 osób, procesy restrukturyzacji, zgodnie z deklaracjami, przeprowadza 31% mikroprzedsiębiorstw, natomiast odpowiednio dla przedsiębiorstw większych, odsetek ten wynosi 27,6%. Najczęstsze obszary restrukturyzacji to system organizacji przedsiębiorstwa (88,8%) oraz oferta produktowa (77,6%). Dominujące obszary modernizacji przedsiębiorstw są analogiczne i przyjmują odsetki wskazao na poziomie odpowiednio 74% dla systemu organizacji i 78% dla oferty produktowej. Wielkośd przedsiębiorstw nie różnicuje wdrażania procesów restrukturyzacji czy modernizacji, natomiast ma znaczenie w przypadku planowanych inwestycji (62,1% mikroprzedsiębiorstw w stosunku do 51,7% większych firm). Główne obszary to: inwestycje w sprzęt i/lub rozbudowa firmy (83,8% przedsiębiorców planuje inwestycje w tym zakresie), inwestycje w usprawnienie i/lub rozwój produktu bądź usługi (77,5%), inwestycje w nowy produkt lub usługę (61,3%). Niemal dwie trzecie deklarujących, iż w ciągu roku planuje poczynid inwestycje, chce ukierunkowad je na tworzenie nowych miejsc pracy, a już tylko 44,5%, chce inwestowad w kadry, np. doszkalając pracowników. W nowe technologie planuje inwestowad 45,2% badanych podmiotów, zakładających działania inwestycyjne w ciągu najbliższego roku. Spośród badanych przedsiębiorstw działających w branży kultury, rozrywki i rekreacji, 30,3% zamierza zatrudnid pracowników w ciągu następnego roku, odmienne plany zatrudnieniowe ma 56,7% podmiotów, a 13% nie ma jeszcze sprecyzowanych zamiarów w tym zakresie. Z deklaracji badanych menedżerów wynika, iż w ciągu minionych dwóch lat w 26,2% podmiotów zwolniono pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Liczba osób, które objęto zwolnieniami, według wskazao wynosi poniżej pięciu 93,3% podmiotów dokonujących zwolnieo deklaruje, iż zwolniła taką liczbę osób. Pozostałe przedziały (5-10, a także 11-20 osób) obejmują wskazania na poziomie 3,3%. Analizując przyczyny zwolnieo, przedsiębiorstwa uznają zmniejszenie sprzedaży oraz pogorszenie możliwości finansowych firmy za główne powody redukcji zatrudnienia (łącznie 50% 4

wskazao spośród dokonujących zwolnieo w minionym roku). Jedna trzecia przedsiębiorstw wskazuje także, iż przyczyną zwolnieo była rezygnacja z pracy, czyli rozwiązanie umowy przez samego pracownika. Według deklaracji, 8% podmiotów wykorzystywało techniki outplacementu, ale skłonnośd do ich stosowania wykazuje ponad połowa badanych przedsiębiorstw (52,7%). Głównych źródeł środków finansowych na realizację działao outplacementowych upatrują przedsiębiorstwa w podmiotach zewnętrznych: tylko 40% firm skłonnych do stosowania narzędzi pomocy dla pracowników zwalnianych przewiduje, iż mogłaby je finansowad ze środków własnych. Głównym źródłem pozyskiwania funduszy na działania outplacementowe stałyby się Urzędy Pracy (86%), natomiast po środki unijne sięgnęłoby 71,7% firm chcących stosowad procedury outplacementu. 86,1% badanej kadry menedżerskiej przyznaje się do braku skojarzeo lub niewiedzy co do pojęcia outplacementu. 5

STRUKTURA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW Z BRANŻY KULTURA, ROZRYWKA I REKREACJA Pierwsza częśd opracowania zawiera informacje opisujące strukturę badanych przedsiębiorstw pod względem wybranych zmiennych, takich jak wielkośd zatrudnienia, długośd funkcjonowania na rynku czy zakres działalności firmy. Sytuacja rynkowa często wymusza na przedsiębiorcach ukierunkowanie swojej aktywności na inne, niż główny, obszary działalności, dlatego w kwestionariuszu wywiadu umożliwiono respondentom wskazanie tych branż, w których, prócz dominującej, także funkcjonują. Wskazane branże to: działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna (10%) oraz handel hurtowy i detaliczny (6,9%). Na tle pozostałych, wysoki odsetek wskazao dotyczył kategorii inne. Tabela 2. Pozostałe branże, w których działają badane przedsiębiorstwa W jakiej innej jeszcze branży Paostwo działają? Udział (%) Poligrafia 0,1 Przetwórstwo przemysłowe 3,3 Budownictwo 0,3 Handel hurtowy i detaliczny 6,9 Transport i gospodarka magazynowa 0,3 Działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna 10,0 Inne 20,2 Wśród badanych podmiotów, mniejszośd stanowią te przedsiębiorstwa, które funkcjonują na rynku poniżej 6 lat i są to odpowiednio: 3 przedsiębiorstwa działające od roku do trzech lat (3,2%), w przedziale od 4 do 5 lat 3 podmioty (co stanowi 3,8% ogółu w danej branży), także 3 podmioty w przedziale czasowym 3-10 lat (3,8% ogółu). Dwie trzecie przedsiębiorstw legitymuje się stażem działalności powyżej dekady 32,3 % to przedsiębiorstwa funkcjonujące od 11 do 20 lat, natomiast 34,9% działa na rynku powyżej 20 lat (Tabela 3). Przyglądając się danym obrazującym historię działalności przedsiębiorstw opisywanej branży, należy uwzględnid jej specyfikę. Działalnośd związana z kulturą, rozrywką i rekreacją obejmuje także podmioty dotowane i niepodlegające mechanizmom rynkowym, m. in. biblioteki czy muzea. 93% respondentów, deklaruje, iż przedsiębiorstwa od początku swojej działalności funkcjonują w branży kultury, rozrywki i rekreacji, a dla 7% podmiotów nie jest to pierwsza branża działalności. Jako główne determinanty zmiany branży, respondenci podali lepsze warunki rynkowe i finansowe w nowej branży, a także chęd czy potrzebę rozszerzenia działalności firmy. 6

Tabela 3. Długośd funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku Od ilu lat działa Paostwa przedsiębiorstwo? Udział (%) Do roku 3,2 1-3 lata 3,8 4-5 lat 3,8 6-10 lat 32,3 11-20 lat 21,8 powyżej 20 lat 34,9 Poniższe wyniki dotyczące liczby zatrudnionych pracowników w diagnozowanych przedsiębiorstwach, są danymi po procesie ważenia zgodnie z założeniami doboru próby, opisanymi we wstępnej części opracowania. Większośd stanowią przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników (92,6%). Natomiast 5,5% badanej populacji branży zatrudnia od 10 do 49 osób, a zatrudnienie na poziomie powyżej 50 pracowników zadeklarowało tylko jedno przedsiębiorstwo (1,4%). Tabela 4. Struktura badanych przedsiębiorstw według liczby zatrudnionych pracowników Ilu pracowników Paostwo zatrudniają? Udział (%) Do 9 osób 92,6 10-49 osób 5,5 50-99 osób 1,4 100-249 osób 0,0 250-499 osób 0,0 500 osób i więcej 0,0 Przestrzenne rozmieszczenie przedsiębiorstw ze względu na umiejscowienie siedziby firmy, prezentuje Tabela 5. Połowa badanych podmiotów funkcjonujących w branży posiada siedzibę na terenie miasta Poznania. Koncentracja przedsiębiorstw następuję także w samym regionie poznaoskim 26,9% pochodzi z tego terenu, a w miarę zwiększania odległości od centrum, liczba badanych przedsiębiorstw maleje. Grupa podmiotów spoza miasta Poznania i regionu poznaoskiego obejmuje łącznie 22% przedsiębiorstw, w tym 10,7% wskazuje na region leszczyoski, 6,9 % konioski, a 3,8% kaliski. Nikły odsetek wskazao dotyczył regionu pilskiego. 7

Tabela 5. Struktura badanych przedsiębiorstw według regionu działania W jakim regionie działa Paostwa przedsiębiorstwo? Udział (%) Miasto Poznao 51,1 Poznaoski 26,9 Pilski 0,5 Konioski 6,9 Kaliski 3,8 Leszczyoski 10,7 Zatem przedsiębiorstwa biorące udział w badaniu to głównie mikrofirmy (ważenie poststratyfikacyjne), działające na rynku powyżej sześciu lat, z długoletnim stażem w branży kultury, rozrywki i rekreacji, pochodzące w 3/4 z regionu poznaoskiego lub miasta Poznania. Mniejszośd stanowią firmy peryferyjne, młode i o krótkiej historii działalności w branży. 8

POSTAWY WOBEC PRZEMIAN GOSPODARCZYCH W WIELKOPOLSCE Celem zdiagnozowania postaw wobec przemian gospodarczych, zamieszczono w kwestionariuszu pytanie umożliwiające wyrażenie opinii w pięciostopniowej skali w odniesieniu do trzech kategorii: Wielkopolski, branży, w której działa przedsiębiorstwo oraz samego przedsiębiorstwa. Schemat pytania powtórzono dla trzech kolejnych perspektyw czasowych: obecnej sytuacji gospodarczej, następnie w odniesieniu do sytuacji sprzed dwóch lat oraz przyszłej sytuacji w perspektywie dwuletniej. Wyniki dla poszczególnych pytao w odniesieniu do trzech wspomnianych kategorii ilustrują poniższe tabele. Tabela 6. Opinie badanych dotyczące kondycji gospodarczej Wielkopolski, branży oraz przedsiębiorstwa Jaka w Paostwa opinii jest obecna kondycja Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo gospodarcza? Bardzo zła 8 (9,7%) 8 (9,7%) 8 (9,7%) Zła 16 (19,4%) 25 (30,5%) 14 (17,5%) Trudno powiedzied 16 (20%) 11 (13,2%) 16 (19,8%) Dobra 40 (50,3%) 35 (43,2%) 37 (46,2%) Bardzo dobra 0 (0,5%) 3 (3,4%) 5 (6,8%) Co dziesiąty badany wyraża skrajnie negatywną opinię w stosunku do kondycji gospodarczej zarówno Wielkopolski, branży, w której funkcjonuje przedsiębiorstwo, jak i przedsiębiorstwa. Sumując dwa poziomy skali wskazao negatywnych, łącznie aktualną sytuację gospodarczą negatywnie ocenia w odniesieniu do Wielkopolski 29,1% badanych, w odniesieniu do branży 40,2 % respondentów, natomiast w stosunku do przedsiębiorstwa 27,2%. Jeśli zsumujemy opinie pozytywne, otrzymamy następujące odsetki wskazao: 51% zapytanych dobrze lub bardzo dobrze ocenia sytuację gospodarczą Wielkopolski, 46,6% sytuację branży, a ponad połowa (53%) pozytywnie ocenia kondycję gospodarczą przedsiębiorstwa. Co piąty badany nie precyzuje opinii na tematy sytuacji gospodarczej regionu i przedsiębiorstwa, a w odniesieniu do branży wskaźnik ten wynosi odpowiednio 13,2%. W porównawczej ocenie sytuacji obecnej do tej sprzed dwóch lat, pozytywnie kondycję gospodarczą przedsiębiorstwa ocenia 21,2% respondentów, natomiast w odniesieniu do branży i regionu niemal 15% jest zdania, że sytuacja się poprawiła. Jednak nadal ponad połowa podmiotów w ocenie własnej 9

kondycji gospodarczej w odniesieniu do tej sprzed dwóch lat wskazuje, iż uległa ona pogorszeniu lub znacznemu pogorszeniu łącznie negatywną ocenę wyraża 54% badanych firm. Przyglądając się wynikom poniższej tabeli dostrzegamy, iż w odniesieniu do zmian kondycji ekonomicznej regionu i branży, negatywne opinie są wyrażane jeszcze częściej: jako gorszą sytuację gospodarczą Wielkopolski ocenia łącznie 58% badanych firm, natomiast w przypadku branży, aż 67% podmiotów jest zdania, iż sytuacja uległa pogorszeniu. Niewątpliwie wpływ na negatywne oceny kondycji gospodarczej miała zła koniunktura związana z kryzysem ekonomicznym i koniecznością podjęcia działao celem dostosowania się do nowej (kryzysowej) sytuacji gospodarczej. Tabela 7. Opinie badanych dotyczące porównania obecnej kondycji gospodarczej Wielkopolski, branży i przedsiębiorstwa do sytuacji sprzed dwóch lat Czy w porównaniu do sytuacji sprzed dwóch lat sytuacja Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo Bardzo się pogorszyła 18 (23,3%) 21 (25,7%) 18 (22,6%) Pogorszyła się 28 (34,7%) 33 (41,3%) 25 (31,4%) Nie zmieniła się 23 (28,4%) 15 (18,3%) 20 (24,5 %) Poprawiła się 12 (14,4%) 12 (14,7%) 17 (21,3%) Bardzo się poprawiła 0 (0,1%) 0 (0,1%) 0 (0,1%) Kolejnym obszarem badania było postrzeganie przyszłości gospodarczej swojej, branży i regionu przez przedsiębiorstwa funkcjonujące w ramach sekcji R według PKD 2007. Podobnie, jak we wcześniejszej ocenie, przyjęto dla prognozowania interwał dwuletni, dając możliwośd wypowiedzi zarówno co do kondycji firmy, branży, w której funkcjonuje podmiot, jak i regionu. Odsetki ocen są do siebie zbliżone, chod, analogicznie, jak w ocenie aktualnej sytuacji w odniesieniu do przeszłości, najbardziej optymistycznie postrzegana jest przyszła sytuacja gospodarcza przedsiębiorstwa. 51,2% podmiotów jest zdania, że kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa ulegnie poprawie, z czego 3,6% jest przekonanych, iż będzie to znaczna poprawa. Optymistycznie w przyszłośd gospodarczą regionu patrzy 44,8% respondentów, a 41,7% dostrzega możliwośd poprawy kondycji branży. Ponad 1/3 badanych jest przekonana, że w każdej z kategorii sytuacja nie ulegnie zmianie. Podsumowując prognozy przedsiębiorstw na najbliższe dwa lata, stwierdzid można, iż charakteryzują się one umiarkowanym optymizmem, zarówno wobec branży, Wielopolski, jak i samego przedsiębiorstwa, chod w tym ostatnim przypadku przewidywania są najbardziej optymistyczne. Prognozujący 10

przedstawiciele kadry zarządzającej badanych podmiotów nie spodziewają się także zasadniczych zmian w sytuacji gospodarczej, nie są również skłonni do wyrażania skrajnych opinii, zarówno optymistycznych, jak i pesymistycznych. Tabela 8. Opinie badanych dotyczące zmian kondycji gospodarczej Wielkopolski, branży oraz przedsiębiorstwa w ciągu najbliższych dwóch lat Czy w ciągu najbliższych dwóch lat sytuacja... Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo Bardzo się pogorszy 3 (3,2%) 2 (3,3%) 3 (3,2%) Pogorszy się 11 (14%) 12 (14,3%) 9 (10,9%) Nie zmieni się 31 (37,9%) 33 (40,6%) 28 (34,7%) Poprawi się 36 (44,7%) 31 (38,3%) 38 (47,6%) Bardzo się poprawi 0 (0,1%) 3 (3,4%) 3 (3,6%) Współzależności Celem określenia współzależności między wyrażanymi opiniami na temat sytuacji gospodarczej, przeprowadzono analizy w oparciu o współczynnik rang rho-spearmana, przy istotności statystycznej p<0,05. Dane zamieszczone w poniższych tabelach wskazują na siłę, kierunek oraz istotnośd zależności między opiniami. W pierwszej kolejności zaprezentowano wyniki dla poszczególnych kategorii ocen, w ujęciu trzech perspektyw czasowych. Spróbujmy zatem ocenid współzależności dla opinii wobec obecnej sytuacji gospodarczej. Oceny regionu są dodatnio, umiarkowanie silnie skorelowane z opiniami na temat kondycji branży i przedsiębiorstwa (w tym ostatnim przypadku siła związku silniejsza). Opinie odnośnie branży i przedsiębiorstwa wykazują jeszcze silniejszą, dodatnią współzależnośd. Innymi słowy, poddając analizie i ocenie kondycję gospodarczą przedsiębiorstwa, respondenci biorą pod uwagę koniunkturę danej branży i odwrotnie. Tabela 9. Analiza współzależności dla ocen aktualnej sytuacji gospodarczej Obecna kondycja gospodarcza Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo Wielkopolska 1,00 Branża 0,493 1,00 Przedsiębiorstwo 0,553 0,784 1,00 11

W odniesieniu do ocen konstruowanych w oparciu o porównanie z sytuacją gospodarczą sprzed dwóch lat, uwidacznia się jeszcze silniejszy związek w opiniach co do poszczególnych kategorii. Najsilniejsza współzależnośd w ocenach występuje w tym przypadku między Wielkopolską a branżą i równa jest wartości 0,930. Silny związek, chod słabszy od wyżej wymienionego, występuje między przedsiębiorstwem i regionem oraz przedsiębiorstwem i branżą. Tabela 10. Analiza współzależności dla ocen aktualnej sytuacji gospodarczej w odniesieniu do sytuacji sprzed dwóch lat Kondycja gospodarcza sprzed dwóch lat Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo Wielkopolska 1,00 Branża 0,930 1,00 Przedsiębiorstwo 0,856 0,851 1,00 W ujęciu prognoz na najbliższe dwa lata, także występują silne dodatnie korelacje pomiędzy kategoriami. Podobnie, jak to miało miejsce w powyżej opisywanym przypadku, związek między oceną branży i Wielkopolski jest silniejszy, niż w opiniach opartych na relacji Wielkopolska przedsiębiorstwo. Tabela 11. Analiza współzależności dla ocen sytuacji gospodarczej w perspektywie dwóch lat Kondycja gospodarcza w perspektywie najbliższych dwóch lat Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo Wielkopolska 1,00 Branża 0,873 1,00 Przedsiębiorstwo 0,734 0,886 1,00 Podsumowując zatem, w ocenie aktualnej sytuacji gospodarczej występują dodatnie, istotne statystycznie związki w ocenie między kategoriami, z tym, że korelacje pomiędzy przedsiębiorstwem i Wielkopolską są silniejsze, niż w stosunku Wielkopolska branża. W ujęciu odniesieo do przyszłości i przeszłości, zależnośd pomiędzy Wielkopolską i branżą przybiera na sile. Nie zmienia to jednak faktu, 12

iż korelacje w ocenach zarówno pomiędzy przedsiębiorstwem i regionem, jak i przedsiębiorstwem i branżą, pozostają silne. Dalsza analiza współzależności ocen wskazuje na dodatnią, istotną zależnośd między opiniami w stosunku do różnych odniesieo czasowych. Ocena aktualnej kondycji Wielkopolski jest dodatnio, umiarkowanie silnie skorelowana z oceną we wszystkich kategoriach w odniesieniu do przeszłości. Wynika z tego zatem, iż analizując kondycję regionu w świetle zmian, jakie zaistniały na przełomie minionych dwóch lat, respondenci biorą pod uwagę także przeszłą sytuację regionu, branży, ale i przedsiębiorstwa (chod w tym przypadku związek jest słabszy, ale istotny statystycznie). Warto wskazad także na wzajemne związki ocen w odniesieniu do prognoz. Tutaj zależności tracą na sile, a w przypadku relacji Wielkopolska branża, nie są istotne statystycznie. W zakresie pozostałych kategorii, wykazują słaby związek. Analizując współczynnik rho-spearmana dla branży, widzimy słabsze, niż w przypadku Wielkopolski, ale nadal istotne statystycznie związki z poszczególnymi kategoriami, w tym najsilniej z opiniami odnośnie kondycji przedsiębiorstwa. Dotyczy to oceny konstruowanej w oparciu o zmiany minionych dwóch lat. W zakresie prognozowania, zależności są silniejsze, niż było to w przypadku Wielkopolski. Związki o największej sile występują w ocenie obecnej sytuacji przedsiębiorstwa w odniesieniu do przeszłości. Najsilniejsze korelacje występują tutaj z oceną przedsiębiorstwa, dalej branży i Wielkopolski. Taki sam rozkład zależności ze względu na siłę występuje w prognozowaniu, jednak siła związku jest tu umiarkowana. 13

Tabela 12. Analiza współzależności dla ocen sytuacji gospodarczej w poszczególnych perspektywach czasowych W porównaniu do sytuacji sprzed dwóch lat W ciągu najbliższych dwóch lat Sytuacja Obecnie Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo Wielkopolska 0,547 0,446 0,658 Branża 0,567 0,480 0,703 Przedsiębiorstwo 0,480 0,496 0,730 Wielkopolska 0,274 0,259 0,344 Branża 0,184 0,356 0,447 Przedsiębiorstwo 0,250 0,448 0,524 Konkludując analizę współzależności ocen aktualnej sytuacji gospodarczej, konstruowanej w oparciu o dwa wymiary czasowe, można wysunąd stwierdzenie, iż silniejsze związki w ocenach występują między teraźniejszością i przeszłością, szczególnie w przypadku opinii dla przedsiębiorstwa. W przypadku prognozowania kondycji gospodarczej, zależności są słabsze, a w przypadku relacji branża Wielkopolska nieistotne statystycznie. W odniesieniu do oceny sytuacji gospodarczej, warto jeszcze wskazad na rozkład opinii w ujęciu terytorialnym. Przyjrzyjmy się, jak wygląda ocena aktualnej sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa, regionu i branży w zależności od miejsca siedziby firmy. W poniższej tabeli zsumowaniu uległy skale obejmujące ocenę skrajnie pozytywną i pozytywną oraz skrajnie negatywną i negatywną. Dla przejrzystości wyników, a także ze względów analitycznych dokonano zsumowania wskazao do trzech głównych obszarów, tj. miasta Poznania, regionu poznaoskiego i pozostałych regionów (tutaj ujęto w jedną kategorię regiony pilski, konioski, kaliski oraz leszczyoski). Obecną sytuacje Wielkopolski jako dobrą lub bardzo dobrą najczęściej oceniają podmioty z siedzibą w regionie poznaoskim (63,7% wskazao). Mniej optymistyczni w opiniach są reprezentanci firm z siedzibą w regionach pozostałych, chod i tak połowa z nich wyraża pozytywne zdanie na temat sytuacji gospodarczej Wielkopolski, natomiast spośród przedsiębiorców poznaoskich, jest to 41,5%. Także w tej grupie respondentów znajdziemy aż 1/4 osób niepotrafiących sprecyzowad swoich opinii. Poznaoscy przedsiębiorcy częściej pozytywnie oceniają kondycję gospodarczą branży (47,6%) oraz samego przedsiębiorstwa (53,7%). W regionach peryferyjnych opinie na temat sytuacji gospodarczej branży rozkładają się 14

równomiernie, a w stosunku do kondycji przedsiębiorstwa są w połowie niesprecyzowane, a w połowie optymistyczne. Tabela 13. Oceny obecnej kondycji gospodarczej w zależności od siedziby przedsiębiorstwa Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo Region Zła lub bardzo zła Trudno powiedzied Dobra lub bardzo dobra Zła lub bardzo zła Trudno powiedzied Dobra lub bardzo dobra Zła lub bardzo zła Trudno powiedzied Dobra lub bardzo dobra Miasto Poznao 31,7% 26,8% 41,5% 40,4% 11,9% 47,6% 26,8% 19,5% 53,7% Poznaoski 36,3% 0,0% 63,7% 47,6% 0,0% 52,4% 47,6% 0,0% 52,4% Pozostałe regiony 16,7% 3,33% 50,0% 33,3% 33,3% 33,3% 0,0% 47,0% 53,0% W odniesieniu do minionych dwóch lat, ocena kondycji gospodarczej nabiera wymiaru bardziej negatywnego. W tym ujęciu kadra zarządzająca przedsiębiorstw z regionu poznaoskiego i samego miasta Poznania częściej wskazuje negatywne opinie zarówno w ocenie sytuacji Wielkopolski, branży, jak i przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcy z regionów bardziej oddalonych od centrum częściej są zdania, iż sytuacja w porównaniu do minionych dwóch lat nie uległa zmianie (w przypadku przedsiębiorstwa, to 45% wskazao). Wśród przedsiębiorców poznaoskich, pozytywne oceny rozkładają się równomiernie pomiędzy poszczególne kategorie i oscylują w przedziale 13-14%; w regionie poznaoskim i peryferyjnych częściej dostrzegano poprawę kondycji przedsiębiorstwa. 15

Tabela 14. Oceny obecnej kondycji gospodarczej w odniesieniu do sytuacji sprzed dwóch lat w zależności od siedziby przedsiębiorstwa Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo Region Pogorszyła lub b. się pogorszyła Nie zmieniła się Poprawiła lub b. się poprawiła Pogorszyła lub b. się pogorszyła Nie zmieniła się Poprawiła lub b. się poprawiła Pogorszyła lub b. się pogorszyła Nie zmieniła się Poprawiła lub b. się poprawiła Miasto Poznao 58,5% 29,3% 12,8% 70,0% 14,6% 14,6% 58,5 % 26,8% 14,6% Poznaoski 59,1% 27,3% 13,6% 72,8% 13,6% 13,6% 61,9% 0,0% 38,1% Pozostałe regiony 50,0% 33,3% 16,7% 50,0% 33,3% 16,7% 33,4% 44,5% 22,2% Pozytywnych zmian w Wielkopolsce w najbliższych dwóch latach spodziewa się ponad połowa poznaoskich przedsiębiorstw. Niemal 60% sądzi, że poprawie ulegnie kondycja przedsiębiorstwa, a 45,2% wyraża nadzieje, ze zmiany te obejmą także branżę. Najrzadziej optymistycznie w przyszłośd patrzą przedstawiciele kadry zarządzającej przedsiębiorstw regionów peryferyjnych. Ta grupa badanych najliczniej wyraża przekonanie, iż sytuacja gospodarcza nie ulegnie zmianie (w odniesieniu do Wielkopolski 77,8% wskazao, do branży 69% opinii, w stosunku do kondycji przedsiębiorstwa także 69% wskazao), ale też warto odnotowad, iż menedżerowie tych firm nie spodziewają się pogorszenia sytuacji. 16

Tabela 15. Oceny prognozowanej sytuacji gospodarczej w zależności od siedziby przedsiębiorstwa Region Miasto Poznao Pogorszy się lub b. pogorszy Wielkopolska Branża Przedsiębiorstwo Nie zmieni się Poprawi lub b. poprawi Pogorszy się lub b. pogorszy Nie zmieni się Poprawi lub b. poprawi Pogorszy się lub b. pogorszy Nie zmieni się Poprawi lub b. poprawi 19,5% 29,3% 51,2% 21,4% 33,3% 45,2% 14,6% 26,8% 58,5% Poznaoski 26,0% 26,1% 47,8% 27,2% 36,4% 36,4% 26,0% 26,1% 47,8% Pozostałe regiony 0,0% 77,8% 22,2% 0,0% 69,0% 31,0% 0,0% 69,0% 31,0% W tabelach 16-18 zaprezentowano wyniki krzyżowe oceny sytuacji gospodarczej i wielkości przedsiębiorstw, w podziale na firmy zatrudniające co najmniej 10 osób oraz mikroprzedsiębiorstwa. Skalę ocen skumulowano z pięciu do trzech kategorii, aby w większym stopniu uwidocznid różnice w ocenach. Dane mają charakter nieważony. W ocenie obecnej sytuacji gospodarczej regionu, branży i przedsiębiorstwa zarysowuje się wyraźna różnica między małymi i większymi przedsiębiorstwami. Kondycję ekonomiczną Wielkopolski za dobrą lub bardzo dobrą uznaje 83% podmiotów zatrudniających minimum 10 osób, w stosunku do 48% mniejszych przedsiębiorstw w ten sposób oceniających sytuację regionu. Różnice w ocenie widoczne są także na pozostałych płaszczyznach: w przypadku branży i przedsiębiorstwa pozytywne oceny wyraziło 70% reprezentantów firm większych, natomiast w przypadku mikroprzedsiębiorstw są to pozytywne oceny na poziomie odpowiednio branży 35% oraz przedsiębiorstwa 52%. Przyglądając się wynikom ocen sytuacji gospodarczej Wielkopolski i branży, możemy zaobserwowad niemal dwukrotnie większą liczbę wskazao pozytywnych lub bardzo pozytywnych wyrażanych przez większe przedsiębiorstwa. 17

Tabela 16. Oceny obecnej sytuacji gospodarczej w zależności od wielkości przedsiębiorstwa Obecna sytuacja gospodarcza Do 9 osób Wielkopolski Branży Przedsiębiorstwa 10 osób i więcej Do 9 osób 10 osób i więcej Do 9 osób 10 osób i więcej Zła lub bardzo zła 31,0% 5,1% 41,3% 25,8% 27,5% 22,4% Trudno powiedzied 20,7% 12,1% 13,8% 5,2% 20,7% 8,6% Dobra lub bardzo dobra 48,3% 82,8% 34,8% 68,9% 51,7% 69,0% Podobny rozkład wyników wyłania się w przypadku oceny sytuacji gospodarczej w porównaniu do sytuacji z minionych dwóch lat. Także w tym przypadku większymi optymistami (niemal dwukrotnie większe odsetki wskazao w ocenach pozytywnych) okazują się przedstawiciele firm zatrudniających co najmniej 10 osób. Oceniają oni pozytywnie zarówno region (24,1%), branżę, w której funkcjonują (27,6%), a przede wszystkim kondycję gospodarczą własnego przedsiębiorstwa (30,1%). W ocenach negatywnych przeważają wskazania mikroprzedsiębiorstw we wszystkich kategoriach odniesienia. Nie jest to wprawdzie dwukrotnie wyższy odsetek wskazao w stosunku do ocen większych firm, ale różnice są wyraźne i obejmują powyżej 15 punktów procentowych. 70% firm zatrudniających do dziewięciu pracowników jest zdania, że w porównaniu do minionych dwóch lat, pogorszyła się lub bardzo pogorszyła sytuacja w omawianej branży. W dalszej kolejnośd negatywnie oceniony został region (58,6% wskazao) oraz sytuacja gospodarcza własnego przedsiębiorstwa (55% wskazao). 18

Tabela 17. Oceny obecnej kondycji gospodarczej w odniesieniu do sytuacji sprzed dwóch lat w zależności od wielkości przedsiębiorstwa Obecna sytuacja w porównaniu do sytuacji sprzed dwóch lat Pogorszyła lub bardzo się pogorszyła Wielkopolski Branży Przedsiębiorstwa Do 9 osób 10 osób i więcej Do 9 osób 10 osób i więcej Do 9 osób 10 osób i więcej 58,6% 37,9% 69% 41,4% 55,1% 39,6% Nie zmieniła się 27,6% 37,9% 17,2% 31% 24,1% 29,3% Polepszyła lub bardzo się polepszyła 13,8% 24,1% 13,8% 27,6% 20,8% 30,1% W świetle powyższych wyników, zaskakują dane z tabeli 18, które pokazują, iż w prognozowaniu sytuacji gospodarczej na najbliższe dwa lata mikroprzedsiębiorcy są równie optymistyczni, jak przedstawiciele firm większych. W ocenach pozytywnych dają się odnotowad wyłącznie minimalne różnice (do pięciu punktów procentowych) w ocenie zarówno sytuacji gospodarczej regionu, branży, jak i kondycji samego podmiotu. Odsetek prognoz pozytywnych jest też zasadniczo wyższy od przewidywao negatywnych we wszystkich aspektach, bez względu na wielkośd zatrudnienia. Odsetki wskazao optymistycznych oscylują w granicach od 41% do 45%, natomiast pesymistycznych od 13% do 22%. Ponad 1/3 badanych przedsiębiorstw, bez względu na liczbę zatrudnionych osób, jest zdania, że sytuacja gospodarcza nie ulegnie zmianie w żadnej z ocenianych kategorii. 19

Budownictwo Transport i magazynowanie Handel i usługi Działalnośd profesjonalna, naukowa Działalnośd związana z kulturą Przetwórstwo przemysłowe Przemysł chemiczny Przemysł poligraficzny Tabela 18. Oceny prognozowanej sytuacji gospodarczej w zależności od wielkości przedsiębiorstwa Sytuacja w ciągu najbliższych dwóch lat Pogorszy się lub bardzo się pogorszy Wielkopolski Branży Przedsiębiorstwa Do 9 osób 10 osób i więcej Do 9 osób 10 osób i więcej Do 9 osób 10 osób i więcej 17,2% 17,2% 17,2% 22,4% 13,7% 17,2% Nie zmieni się 37,9% 37,9% 41,4% 31,0% 34,5% 37,9% Polepszy lub bardzo się polepszy 44,8% 44,8% 41,4% 46,6% 41,7% 44,9% Na koniec tej części opracowania warto wskazad prognozy respondentów w zakresie rozwoju innych branż. Jako najbardziej rozwojową, przedstawiciele badanych przedsiębiorstw uznają tę branżę, w której prowadzą działalnośd 70% zapytanych jest zdania, że się rozwinie. W dalszej kolejnośd za rozwojowe zostały uznane dziedziny obejmujące zakresem handel i usługi oraz działalnośd profesjonalną i naukową. Warto zwrócid uwagę, iż są to dokładnie te branże, w ramach których podmioty deklarowały swoją dodatkową działalnośd. Respondentom trudno było prognozowad w zakresie kwestii rozwojowych branży przetwórstwa przemysłowego, chemicznego i poligrafii połowa badanych nie potrafiła określid, jaka będzie przyszłośd wymienionych branż. Tabela 19. Oceny rozwoju branż Będzie się rozwijało 33 (41,1%) 34 (41,9%) 40 (49,4%) 36 (44,7%) 56 (69,0%) 20 (24,3%) 27 (33,8%) 26 (31,9%) Nie będzie się rozwijało 22 (27,7%) 22 (26,8 %) 22 (27,3%) 18 (21,8%) 20 (24,4%) 14 (18,0%) 12 (12,9%) 17 (20,7%) Trudno powiedzied 25 (31,2%) 25 (31,3%) 19 (23,2%) 27 (33,5%) 5 (6,6%) 46 (57,7%) 41 (51,2%) 38 (47,4%) 20

PERSPEKTYWY ZMIAN GOSPODARKI I ICH WPŁYW NA FUNKCJONOWANIE PRZEDSIĘBORSTWA W BRANŻY KULTURY, ROZRYWKI I REKREACJI ORAZ ROLA INWESTYCJI W KSZTAŁTOWANIU ZMIANY GOSPODARCZEJ Kolejny blok pytao kwestionariusza dotyczył zagadnieo związanych z wewnętrznymi procesami przemian w przedsiębiorstwie. Diagnozowano trzy rodzaje procesów w zakresie ich występowania oraz obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa, które nimi objęto. W następującej kolejności omówione zostaną: restrukturyzacja, modernizacja oraz inwestycje. Restrukturyzację rozumiano tutaj jako przechodzenie przez przedsiębiorstwo przemian w co najmniej jednym obszarze: profilu działania, struktury kapitału, organizacji wewnętrznej firmy, które mają na celu naprawę funkcjonowania firmy lub jej rozwój. Przemiany restrukturyzacyjne deklaruje 30,8% spośród badanych przedsiębiorstw, z czego 88,8% wskazuje, iż są to zmiany w zakresie systemu organizacji przedsiębiorstwa, 77,6% oferty produktowej, a 56,8% pracowników. Najmniej liczne pod względem wskazao są płaszczyzny restrukturyzacji związanej z kapitałem (23,7% przedsiębiorstw) oraz technologiami (23,7% podmiotów, por. tabela 21). Tabela 20. Restrukturyzacja przedsiębiorstw Czy Paostwa przedsiębiorstwo się restrukturyzuje? Tak 25 (30,8%) Nie 56 (69,2%) Tabela 21. Obszary restrukturyzacji Czego dotyczy restrukturyzacja? Tak Tak % z ogółu Nie Nie % z ogółu Kapitału 6 (23,7%) 7,3 19 (76,3%) 23,5 Pracowników 14 (56,8%) 17,5 11 (43,2%) 13,3 Technologii 6 (23,7%) 7,3 19 (76,3%) 23,5% Oferty produktowej 19 (77,6%) 23,9 6 (22,4%) 6,9 Systemu organizacji przedsiębiorstwa 22 (88,8%) 27,3 3 (11,2%) 3,4 Prywatyzacji 0 (0,8%) 0,3 25 (99,2%) 30,5 Inne 5 (21,2%) 6,5 20 (78,8%) 24,3 21

Analizując procesy restrukturyzacji pod względem wielkości przedsiębiorstwa, mierzonej liczbą zatrudnionych osób, stwierdzid można, iż nie występują znaczne różnice w częstościach wskazao i obejmują one trzy punktu procentowe. W grupie badanych podmiotów zatrudniających do 9 osób, procesy restrukturyzacji, zgodnie z deklaracjami, przeprowadza 31% mikroprzedsiębiorstw, natomiast odpowiednio dla przedsiębiorstw większych odsetek ten wynosi 27,6%. Tabela 22. Restrukturyzacja a wielkośd przedsiębiorstwa Restrukturyzacja Do 9 osób 10 osób i więcej Tak 31% 27,6% Nie 69% 72,4% Biorąc pod uwagę obszary podlegające restrukturyzacji i jednocześnie uwzględniając wielkośd przedsiębiorstwa, w podziale na mikroprzedsiębiorstwa (zatrudniające do 9 pracowników) i większe (minimum dziesięciu), odnośnie obszarów restrukturyzacji nie występuje istotne zróżnicowanie wskazao w przypadku oferty produktowej i sytemu organizacji przedsiębiorstw: różnice sięgają do dwóch punktów procentowych. Pozostałe kierunki procesów restrukturyzacyjnych wydają się przebiegad nieco odmiennie w mikroprzedsiębiorstwach. W tej grupie badanych, dwukrotnie mniej (w stosunku do większych firm) restrukturyzuje się w dziedzinie technologii i kapitału (22,2% wskazao, w stosunku do 43,8% podmiotów zatrudniających powyżej 10 pracowników). W zakresie restrukturyzacji obszaru kadr, różnica ta jest mniejsza, ale pozostaje na poziomie 20 punktów procentowych: 55,6% mikrofirm restrukturyzuje się w tym zakresie, natomiast odpowiednio odsetek wskazao podmiotów większych to 75%. Przyszłą sytuację gospodarczą przedsiębiorstwa bardziej pozytywnie oceniają te podmioty, które deklarowały, iż przechodzą przez proces restrukturyzacji 64% tych firm jest zdania, że w perspektywie dwuletniej ich sytuacja ulegnie poprawie. Taką ocenę wyraża 39,3% podmiotów niepoddających się restrukturyzacji, natomiast 5,4% z tej grupy badanych sądzi, iż sytuacja przedsiębiorstwa bardzo się po poprawi. 22

Tabela 23. Restrukturyzacja przedsiębiorstwa a perspektywa zmian jego sytuacji Restrukturyzacja przedsiębiorstwa Bardzo się pogorszy Ocena przyszłej sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa (w perspektywie dwóch lat) Pogorszy się Nie zmieni się Poprawi się Bardzo się poprawi Tak 0 3 (12%) 6 (24%) 16 (64%) 0 Nie 3 (5,4%) 6 (10,7%) 22 (39,3%) 22 (39,3%) 3 (5,4 %) W przypadku pytao dotyczących modernizacji, ankieter także dokonywał dodatkowych wyjaśnieo, jeśli respondent nie rozumiał pojęcia. Modernizację zdefiniowano jako przechodzenie procesu poprawy obecnego stanu firmy, transformację, przebudowę. Tak samo jak w przypadku procesu restrukturyzacji, zapytano respondentów, czego dotyczy modernizacja, jeśli jest przeprowadzana. Tabela 24. Modernizacja przedsiębiorstw Czy Paostwa przedsiębiorstwo się modernizuje? Tak 66 (82,1%) Nie 14 (17,9%) Przedsiębiorstwa przechodzące modernizację to 82,1% badanych firm, czyli ponad dwukrotnie więcej, niż podmiotów wdrażających procesy restrukturyzacji, co wiązad może się z odmiennym charakterem tych procesów. Podobnie, jak w przypadku odpowiedzi dotyczących restrukturyzacji, dwie najliczniej wskazywane płaszczyzny, podlegające w przedsiębiorstwach modernizacji, to oferta produktowa (78,1% wskazao) oraz system organizacji przedsiębiorstwa (74% deklaracji przedsiębiorstw modernizujących się). Niższe odsetki wskazao (jednak wyższe w stosunku do diagnozowanego wcześniej procesu restrukturyzacji) dotyczą odpowiednio pracowników 61,9%, technologii 54,9% oraz kapitału 40,7%. 23

Tabela 25. Modernizacja przedsiębiorstw formy Czego dotyczy modernizacja? Tak Tak % z ogółu Nie Nie % z ogółu Kapitału 27 (40,7%) 33,5% 39 (59,3%) 48,7% Pracowników 41 (61,9%) 50,8% 25 (38,1%) 31,3% Technologii 36 (54,9%) 45,1% 30 (45,1%) 37,0% Oferty produktowej 52 (78,1%) 64,1% 14 (21,9%) 18,0% Systemu organizacji przedsiębiorstwa 49 (74,0%) 60,8% 17 (26,0%) 21,3% Inne 6 (8,4%) 6,9% 61 (91,6%) 75,2% Porównywalnie do deklaracji w zakresie restrukturyzacji, wielkośd przedsiębiorstwa nie jest zmienną w istotny sposób różnicującą udział w przemianach modernizacyjnych. Wśród mikroprzedsiębiorstw zgodnie z deklaracjami kadry menedżerskiej, restrukturyzuje się 80,6% podmiotów, a w grupie firm zatrudniających minimum 10 osób, odsetek ten wynosi odpowiednio 75%. Tabela 26. Modernizacja przedsiębiorstw ze względu na wielkośd przedsiębiorstwa Modernizacja Do 9 osób 10 osób i więcej Tak 80,6% 75,0% Nie 19,4% 25,5% Wśród tych respondentów, którzy zadeklarowali, iż przedsiębiorstwa przechodzą procesy modernizacyjne, odnotowano większy odsetek wskazao prognoz pozytywnych. W tej grupie, ponad połowa badanych menedżerów sądzi, że kondycja przedsiębiorstwa poprawi lub bardzo się poprawi (56,7%), a 13,5% jest przeciwnego zdania. Wśród kadry zarządzającej przedsiębiorstw niemodernizujących się, 57,1% nie przewiduje zmian w sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa, a rozkład odpowiedzi wskazujących na optymizm lub pesymizm w tym zakresie jest równy i wynosi 21,4%, chod nie obejmuje opinii skrajnych, których nie odnotowano. 24

Tabela 27. Modernizacja przedsiębiorstwa a perspektywa zmian jego sytuacji Modernizacja przedsiębiorstwa Bardzo się pogorszy Ocena przyszłej sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa (w perspektywie dwóch lat) Pogorszy się Nie zmieni się Poprawi się Bardzo się poprawi Tak 3 (4,5%) 6 (9%) 20 (29,9%) 35 (52,2%) 3 (4,5%) Nie 0 (0,0%) 3 (21,4%) 8 (57,1%) 3 (21,4%) 0 (0,0%) Kolejny obszar badawczy to inwestycje w przedsiębiorstwie. Zgodnie z przyjętym schematem, zapytano przedsiębiorstwa o to, czy planują inwestycje w perspektywie roku, a także o rodzaj tych inwestycji. Dwie trzecie badanych podmiotów deklaruje, iż planuje działania inwestycyjne, a główne obszary to inwestycje w sprzęt i/lub rozbudowę firmy (83,8% przedsiębiorców), 77,5% chce inwestowad w usprawnienie i/lub rozwój produktu bądź usługi, a 61,3% w nowy produkt lub usługę. Niemal dwie trzecie deklarujących, iż w ciągu roku planuje poczynid inwestycje, chce ukierunkowad je na tworzenie nowych miejsc pracy, a już tylko 44,5% chce inwestowad w kadry (np. doszkalając pracowników). W nowe technologie planuje inwestowad 45,2% badanych podmiotów, biorących pod uwagę inwestycje w ciągu najbliższego roku. Tabela 28. Inwestycje Czy planują Paostwo inwestycje w ciągu najbliższego roku? Tak 49 (61,3%) Nie 26 (31,9)%) 25

Tabela 29. Inwestycje obszary Jakie to będą inwestycje? Tak Tak % z ogółu Nie Nie % z ogółu W nowy produkt/usługę 30 (61,3%) 37,5% 19 (38,7%) 23,8% W usprawnienie/rozwój produktu/usługi 38 (77,5%) 47,5% 11 (13,8%) 31,3% W nowe technologie 22 (45,2%) 27,7% 27 (54,8%) 33,6% Inwestycja w sprzęt/rozbudowa firmy 41 (83,8%) 51,3% 8 (16,2%) 10,0% Inwestycje w kadry, np. szkolenia 22 (44,4%) 27,2% 27 (55,6%) 34,1% Utworzenie nowych miejsc pracy 29 (59,8%) 36,7% 20 (40,2%) 24,6% Inne 0 (0,2%) 0% 49 (99,8%) 61,2% W obszarze planów inwestycyjnych daje się już zauważyd większe zróżnicowanie w oparciu o wielkośd przedsiębiorstwa. Jak wynika z danych, mikroprzedsiębiorstwa częściej planują inwestycje na nadchodzący rok (jest ich niemal 2/3), a spośród większych podmiotów, chce inwestowad w przyszłym roku ponad połowa. Różnica w odsetkach wskazao gotowości do inwestycji wynosi zatem 10 punktów procentowych między firmami zatrudniającymi do 9 pracowników, a większymi. Tabela 30. Inwestycje a wielkośd przedsiębiorstwa Inwestycje Do 9 osób 10 osób i więcej Tak 62,1% 51,7% Nie 31,0% 43,1% Nie wiem 6,9% 5,2% Te z przedsiębiorstw, które w ciągu najbliższego roku planują inwestycje, pozytywnie lub bardzo pozytywnie postrzegają swoją sytuację gospodarczą w perspektywie dwuletniej łącznie 66% wskazao. 34% spośród tych podmiotów sądzi, iż sytuacja nie ulegnie zmianie, wśród tej grupy przedsiębiorstw nie ma prognoz pesymistycznych. Przedsiębiorstwa, które nie planują inwestycji, częściej pesymistycznie prognozują swoją sytuację gospodarczą w perspektywie najbliższych dwóch lat. Może to wskazywad na wzajemne powiązanie planowanych inwestycji oraz przewidywao co do własnej kondycji gospodarczej. 26

Tabela 31. Inwestycje a prognoza sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa Planowane inwestycje w ciągu najbliższego roku Bardzo się pogorszy Ocena przyszłej sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa (w perspektywie dwóch lat) Pogorszy się Nie zmieni się Poprawi się Bardzo się poprawi Tak 0 (0,0%) 0 (0,0%) 17 (34,0%) 30 (60,0%) 3 (6,0%) Nie 3 (11,5%) 8 (30,8%) 9 (34,6%) 6 (23,1%) 0 (0,0%) Nie wiem 0 (0,0%) 0 (0,0%) 3 (50,0%) 3 (50,0%) 0 (0,0%) Podobnie, jak w ocenie własnej sytuacji gospodarczej, przyjmując perspektywę dwuletnią, przedsiębiorstwa planujące inwestycje z większym optymizmem postrzegają przyszłośd gospodarczą zarówno regionu, jak i branży, w której funkcjonują. 45% przedsiębiorstw z grupy planujących inwestycje ocenia, iż przyszłośd gospodarcza Wielkopolski poprawi się. Niemal połowa sądzi, iż sytuacja nie ulegnie zmianie, 6,1% jest zdania że pogorszy się. Przedsiębiorstwa inwestujące analogicznie oceniają sytuację gospodarczą branży, w której funkcjonują. Odsetek wskazao pozytywnych jest w tym przypadku jeszcze wyższy: ponad połowa podmiotów wyraża pozytywne i bardzo pozytywne oceny o przyszłości ekonomicznej branży, 42,9% przewiduje, że sytuacja nie zmieni się. Tabela 32. Inwestycje a prognoza sytuacji gospodarczej Wielkopolski Planowane inwestycje w ciągu najbliższego roku Bardzo się pogorszy Ocena przyszłej sytuacji gospodarczej Wielkopolski (w perspektywie dwóch lat) Pogorszy się Nie zmieni się Poprawi się Bardzo się poprawi Tak 0 (0,0%) 3 (6,1%) 24 (49,0%) 22 (44,9%) 0 (0,0%) Nie 3 (11,5%) 8 (30,8%) 4 (15,4%) 11 (42,3%) 0 (0,0%) Nie wiem 0 (0,0%) 0 (0,0%) 3 (50,0%) 3 (50,0%) 0 (0,0%) 27

Tabela 33. Inwestycje a prognoza sytuacji gospodarczej branży Planowane inwestycje w ciągu najbliższego roku Ocena przyszłej sytuacji gospodarczej branży, w której działa przedsiębiorstwo (w perspektywie dwóch lat) Bardzo się pogorszy Pogorszy się Nie zmieni się Poprawi się Bardzo się poprawi Tak 0 (0,0%) 3 (6,1%) 21 (42,9%) 22 (44,9%) 3 (6,1%) Nie 3 (11,5%) 8 (30,8%) 9 (34,6%) 6 (23,1%) 0 (0,0%) Nie wiem 0 (0,0%) 0 (0,0%) 3 (50,0%) 3 (50,0%) 0 (0,0%) Podsumowując powyższe wyniki, warto odnotowad, iż przedsiębiorstwa planujące inwestycje, w ocenie aktualnej sytuacji gospodarczej, jak i prognozowaniu, wykazują większą liczbę ocen pozytywnych oraz optymizm co do przyszłości, w szczególności oceniając własną sytuację gospodarczą, a także branży, w której funkcjonują. Opinie pozytywne co do przyszłości regionu rozkładają się niemal równomiernie, jednak podkreślid należy, iż ponad trzykrotnie więcej podmiotów przewidujących inwestycje sądzi, iż sytuacja regionu nie ulegnie zmianie, natomiast przedsiębiorstwa nieplanujące inwestycji wyrażają raczej obawy, że sytuacja pogorszy się (łącznie 42,3%). W dalszym ciągu opierając się o zmienną różnicującą plany inwestycyjne, zaprezentowane zostaną dane odnośnie restrukturyzacji, modernizacji oraz planów zatrudnieniowych. I tak: nie ma zasadniczych różnic w odsetkach wskazujących, iż przedsiębiorstwa, które planują inwestycje, częściej przechodzą przez proces restrukturyzacji. Odsetki wskazao w tych grupach podmiotów są do siebie zbliżone, natomiast 100% firm, które nie ma sprecyzowanych planów inwestycyjnych, nie restrukturyzuje się. Tabela 34. Inwestycje a restrukturyzacja przedsiębiorstwa Czy planują Paostwo inwestycje w ciągu najbliższego roku? Czy Paostwa przedsiębiorstwo się restrukturyzuje? Tak Tak 17 (34,0%) 33 (66,0%) Nie 8 (30,8%) 18 (69,2%) Nie wiem 0 (0,0%) 5 (100%) Nie 28

Różnice widoczne są natomiast w przypadku procesu modernizacji. Poniższe dane wskazują, że niemal 2/3 przedsiębiorstw mających plany inwestycyjne, przechodzi modernizację jest to o 1/3 więcej w stosunku do przedsiębiorstw nieprzewidujących inwestycji. Tabela 35. Inwestycje a modernizacja przedsiębiorstwa Czy planują Paostwo inwestycje w ciągu Czy Paostwa przedsiębiorstwo się modernizuje? najbliższego roku? Tak Nie Tak 46 (93,9%) 3 (6,1%) Nie 17 (65,4%) 9 (34,6%) Nie wiem 3 (50,0%) 3 (50,0%) W grupie przedsiębiorstw planujących inwestycje w najbliższym roku, 38,8% wskazuje na chęd zatrudnienia pracowników w tym czasie. Dla porównania, spośród nieprzewidujących inwestycji, zatrudniad chce 23,1% podmiotów. Dla nieco ponad połowy planowane inwestycje nie obejmą tworzenia nowych miejsc pracy. Tabela 36. Inwestycje a plany zatrudnieniowe Czy planują Paostwo inwestycje w ciągu najbliższego roku? Czy planują Paostwo zatrudnienie pracowników w ciągu najbliższych 12 m-cy? Tak Nie Nie wiem Tak 19 (38,8%) 25 (51,0%) 5 (10,2%) Nie 6 (23,1%) 17 (65,4%) 3 (11,5%) Nie wiem 0 (0,0%) 3 (50,0%) 3 (50,0%) Jeżeli przyjrzymy się obszarom, w zakresie których przedsiębiorstwa planują dokonad inwestycji oraz ich planom zatrudnieniowym, zauważymy, iż w głównej mierze inwestycje w kadry oraz w nowe miejsca pracy pociągają za sobą perspektywę zatrudnienia nowych pracowników. 62% chcących inwestowad w kadry przewiduje wzrost zatrudnienia w najbliższych dwunastu miesiącach. Zaskakujące natomiast jest to, iż tylko połowa deklarujących inwestycje w nowe miejsca pracy, planuje zatrudniad pracowników. Pozostałe formy inwestycji, według wskazao, nie implikują planowania zwiększenia zatrudnienia w tak znacznym zakresie. Planowane inwestycje w materialną 29