Technologia nawożenia RSM nowa technologia z Puław
50 lat historii 19 grudnia 1960 roku Uchwałą Rady Ministrów zapadła decyzja o lokalizacji fabryki nawozów azotowych w Puławach. W styczniu 1964 roku Rozpoczęcie budowy drugiej fabryki nawozowej, która zgodnie ze stale rosnącym zapotrzebowaniem na nawozy w krajowym rolnictwie, miała produkować saletrę amonową. Za termin rozpoczęcia działalności produkcyjnej w Zakładach Azotowych PUŁAWY SA przyjmuje się dzień 4 czerwca 1966 roku Ważną inwestycją drugiej połowy lat 80-tych była, związana z instalacjami kaprolaktamu, budowa biologicznej oczyszczalni ścieków. Nowym produktem końca tej dekady był kolejny nawóz roztwór saletrzano-mocznikowy RSM. Projekt zrealizowany przez inżynierów z Puław powstał w 1989 roku. Od 1990 roku został wprowadzony do obrotu handlowego. Instalacja do produkcji roztworu została uruchomiona w styczniu 1990 roku. Pierwotnie produkowano 300 ton nawozu na dobę. Jednak zapotrzebowanie na ten produkt ze strony zachodnich odbiorców sprawiło, że opracowano nowe rozwiązania pozwalające, w ramach istniejącej instalacji, na zwiększenie produkcji. 2
Azot rola, funkcje, zasoby ATMOSFERA 1 1a NAWOZÓW N 2 10 GLEBA Norg 5 10 odpady retencja 2 NOx NO3 6 + NH4 NH3 7 11 4 3 produkty resztki pozbiorowe HYDROSFERA 11 odchody produkty 8 3
Azot = efektywność rolnictwa (I) Zasobność gleb, żyzność, wielkość płodów rolnych zależy od poziomu nawożenia azotem. Spośród wszystkich składników pokarmowych pobieranych przez rośliny najważniejsze znaczenie ma azot. Nawozy azotowe stosuje w Polsce 83% gospodarstw rolnych, ich zużycie w 2011 r. wzrosło o 5,2% i wynosi obecnie 1,1 mln ton. Prognozy na rok 2020 zakładają wzrost do 1,2 mln t. Najniższe nawożenie mineralne jest w województwie podkarpackim 67,7 kg NPK/ha użytków rolnych, a najwyższe w opolskim 232,4 kg NPK/ha. Blisko 50% całkowitej światowej produkcji nawozów mineralnych zużywa się do nawożenia zbóż. Zużycie nawozów, pod wiodące uprawy, przedstawia się następująco: pszenica 15%, kukurydza 15%, ryż 14%, oleiste 10%, burak cukrowy 4,5%, soja 4%, warzywa i owoce 17%, pozostałe uprawy 20,5%. Pierwsze trzy spośród wymienionych roślin należą do grupy strategicznych, gdyż decydują o bezpieczeństwie żywnościowym świata. Dostarczają 60% energii i 50% białka konsumowanego przez ludzi. dr hab. Renata Gaj Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Źródło: Nowoczesna Uprawa grudzień 2011 4
Azot = efektywność rolnictwa (II) Plonotwórcze działanie azotu to: wzrost masy nadziemnej i podziemnej roślin wyższy plon nasion, zielonej masy, korzeni, dłuższy okres wegetacji, co pozwala lepiej wykorzystać stosowane składniki pokarmowe, większa zawartość i jakość, a w konsekwencji także plon białka, lepsza wartość biologiczna plonu wzrasta zawartość karotenu, chlorofilu, witamin, poprawa strawności paszy itd. Niedobór azotu: hamuje wzrost roślin, które słabo się krzewią, mają szybko żółknące liście, które następnie zasychają i opadają, powoduje, że łodygi roślin są skrócone, cienkie i słabo ulistnione, sprawia, że rośliny są koloru bladego z powodu małej ilości chlorofilu, wpływa na powierzchnię i ilość liści oraz przedwczesne dojrzewanie (skrócony okres wegetacji), uniemożliwiając wytworzenie odpowiednio dużego plonu, wpływa na wysokość plonu, na dużą ilość zdrowych, zielonych liści, sprawnych przez możliwie jak najdłuższy okres wegetacji. Nadmiar azotu: powoduje słabe zimowanie roślin, wyleganie, nierównomierne i opóźnione dojrzewanie, zwiększa podatność roślin na choroby i szkodniki, pogarsza wartość biologiczną i technologiczną plonów, bo wpływa na wzrost zawartości w roślinie toksycznych azotanów oraz innych niebiałkowych form azotu. Efektywność nawożenia azotem jest najwyższa w porównaniu z działaniem plonotwórczym pozostałych składników, ale azot należy stosować w sposób rozważny, zgodnie z zapotrzebowaniem gleby i w odpowiednich terminach. 5
Azot = efektywność rolnictwa (III) Właściwie zaaplikowany azot jest gwarancją urodzaju i ma największy wpływ na masę plonu. Jest także głównym składnikiem pokarmowym odpowiedzialnym za plony. Dawki azotu można zmniejszyć po zastosowaniu: obornika o 15 kg N, gnojowicy bydlęcej o 17 kg N, gnojowicy świńskiej o 20 kg N. Na każde 10 ton ( m³ dla nawozów płynnych ) zastosowanego nawozu naturalnego o przeciętnym jego składzie chemicznym. Przykład: zastosowanie 15 ton gnojowicy świńskiej na 1 ha uprawy pozwala zmniejszyć dawkę N o ok. 30 kg/ha Ponadto: Na stanowiskach po przyoranej słomie zbóż lub rzepaku, niezależnie od zalecanej dawki N, należy dodatkowo zastosować 20 30 kg N/ha ( na słomę ), jako rekompensatę za okresowe unieruchomienie azotu przez drobnoustroje glebowe. Całkowitą dawkę azotu najkorzystniej jest podzielić na dwie lub trzy części. 6
Azot = efektywność rolnictwa (IV) Korekta dawki azotu na podstawie testu Nmin Doskonałym wskaźnikiem ilości azotu, dostępnego dla roślin w glebie w warunkach konkretnego gospodarstwa i pola, jest test azotu mineralnego. Badania przeprowadzane w gospodarstwach rolnych potwierdzają duże zróżnicowanie w zawartości azotu w glebie. Wynik testu podawany jest w kg azotu mineralnego w glebie do głębokości 60 cm na powierzchni 1 ha. Przedziały zawartości Nmin Kategoria agronomiczna gleby Zawartość Nmin Bardzo niska Niska Średnia Wysoka Bardzo wysoka Bardzo lekka do 30 31 50 51 70 71 90 pow. 90 Lekka do 40 41 60 61 80 81 100 pow. 100 Średnia i ciężka do 50 51 70 71 90 91 100 pow. 110 Nmin, jak również badania dotyczące oceny zasobności gleby w składniki pokarmowe wykonują Okręgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze. Analizy gleby mogą służyć do ustalenia podstawowej dawki nawożenia azotem, czyli np. w przypadku zbóż ozimych, stosowanej wiosną przed ruszeniem wegetacji, a w przypadku zbóż jarych dawki przedsiewnej. Nawożenie pogłówne, opiera się zazwyczaj na ocenie odżywienia roślin. Jako że wskaźnikiem odżywienia azotem jest barwa liści (lub całego łanu) to właśnie na podstawie barwy liści określa się zapotrzebowanie roślin na ten makroelement. Ciemniejsza barwa liści świadczy o lepszym odżywieniu azotem, natomiast barwa jasnozielona na ogół świadczy o niedoborze azotu (zmniejsza się zawartość chlorofilu w liściach). 7
Polskie rolnictwo w statystykach Raport Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi za 2011 rok Produkcja niektórych Udział Miejsce produktów rolnych w świecie w UE w świecie w UE pszenica 1,4 6,9 15 4 żyto 20,8 41,0 3 1 ziemniaki 2,9 18,4 7 1 buraki cukrowe 4,7 11,0 6 3 rzepak 4,2 11,6 6 3 jabłka 1,6 9,9 13 4 mięso 1,3 7,9 14 5 mleko krowie 2,1 8,2 10 4 Pogłowie: bydła 0,4 6,3 46 7 trzody chlewnej 1,5 11,2 10 3 Tabela 1. Udział i miejsce polskiego rolnictwa w świecie i UE (27 państw). Źródło: Przegląd międzynarodowy GUS 2010. Dane za 2009 r. 50,3% 20,5% 29,8% Lasy i grunty leśne 49,7% 34,9% 2,0% 3,1% 8,4% 1,2% UŻYTKI ROLNE Grunty orne Łąki Pozostałe grunty Sady Pastwiska Pozostałe użytki rolne Rycina 1. Struktura użytkowania gruntów w 2010 r. (w % powierzchni ogółem). Źródło: GUS. Rolnictwo w 2010. Warszawa 2011 8
Przemiany azotu w glebie Azot podlega przemianom w glebie, w zależności od składu chemicznego nawozu NITRYFIKACJA HYDROLIZA Azot azotanowy NO 3 - Azot amonowy NH 4 + Azot amidowy CO (NH 2 ) 2 Najchętniej pobierany przez rośliny w dużych ilościach. Bezpośrednio dostępny jako składnik pokarmowy. Wysoce mobilny w glebie. Szybko dochodzi do korzeni roślin. Azot azotanowy stosowany bezpośrednio pozwala uniknąć strat wynikających z przemiany azotu np. formy amidowej do amonowej, a amonowej do azotanowej. Jest bezpośrednio pobierany przez rośliny w małych ilościach. Jest mniej mobilny niż forma azotanowa (dodatnio naładowany jon wiąże się z minerałami glebowymi). Większość formy amonowej podlega przemianie w formę azotanową przez mikroorganizmy glebowe. Pozostała część azotu amonowego jest unieruchamiana i uwalniana w dłuższych okresach czasu, budując substancję organiczną gleby. Nie jest bezpośrednio absorbowany przez korzenie. Jest hydrolizowany do formy amonowej (czas trwania przemiany od jednego dnia do jednego tygodnia) w zależności od temperatury do hydrolizy potrzebna jest wilgoć. Na skutek hydrolizy następuje podniesienie ph gleby w miejscach zastosowania mocznika. Obserwuje się wtedy przesunięcie naturalnej równowagi pomiędzy NH4 + i NH3, co skutkuje wysokimi stratami azotu uwalnianego do atmosfery w postaci amoniaku (NH3). Straty te wpływają na niższą skuteczność azotu stosowanego w formie amidowej. Z tego względu nawóz powinien być mieszany z glebą po zastosowaniu. O wykorzystaniu form N przez rośliny decyduje w dużym stopniu odczyn gleby. W glebach kwaśnych lepiej pobierana jest forma NO 3 -, podczas gdy w glebach o odczynie obojętnym forma NH 4 +. 9
Nawozy Puław wg form azotu forma azotanowa NO 3 - forma amonowa NH 4 + forma amidowa CO(NH 2 ) 2 saletra amonowa 34 N roztwór saletrzano-mocznikowy 28 32 N szybkie działanie 26 N : 3 S (na bazie PULASKA ) 20 N : 6 S siarczan amonu 20,8 N : 24,2 S mocznik 46 N mocznik granulowany 46 N powolne działanie mocznik granulowany z dodatkiem siarki 10 Forma stała i płynna Wysoka zawartość i wszystkie formy azotu N Szybkie i powolne działanie
RSM charakterystyka produktu RSM produkowany przez Grupę Azoty PUŁAWY jest wyrobem o wysokiej jakości. Spełnia w pełnym zakresie wymagania techniczne załącznika I Rozporządzenia (WE) nr 2003/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 IX 2003 w sprawie nawozów. RSM 32% N posiada Certyfikat Zgodności (NAWÓZ WE) wydany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. oraz znak jakości Q. PRZEZNACZENIE RSM jest doglebowym nawozem o szybkim i długotrwałym działaniu, ze względu na zawartość trzech form azotu. Nawóz może być stosowany na wszystkie rodzaje gleb, do przedsiewnego i pogłównego nawożenia zbóż, rzepaku, buraków, ziemniaków, kukurydzy, użytków zielonych oraz upraw warzywniczych i sadowniczych. RSM nie jest nawozem nadającym się do dolistnego dokarmiania roślin. CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU RSM jest wysokoskoncentrowanym nawozem azotowym w formie płynnej. Zawiera inhibitor korozji, preparat nieszkodliwy dla środowiska. Produkowany jest w trzech rodzajach o różnych zawartościach azotu, dostosowanych do różnych temperatur transportu i przechowywania. KRYSTALIZACJA Temperatura krystalizacji RSM zależy od zawartości azotu całkowitego i wynosi : dla 32% N 0 C dla 30% N - 9 C dla 28% N -17 C Krystalizacja zasadniczo nie wpływa na procentową utratę N. 11
Krystalizacja RSM W zbiorniku, w którym znajduje się skrystalizowany RSM jest niewielka różnica w zawartości N w części skrystalizowanej w stosunku do płynnej. W części płynnej jest o tyle mniej azotu, ile wykrystalizowało. Można w łatwy sposób samemu sprawdzić zawartość N w części płynnej RSM. Należy w tym celu pobrać 1 litr nawozu i go zważyć. Korelacja jest taka, że RSM 32% waży 1,32 kg, RSM 28 waży 1,28. Jeżeli po ważeniu stwierdzimy, że są kryształy i 1 litr roztworu waży np. 1,27 oznacza to, że w roztworze jest 27% N. Pozostała część jest w krysztale. W procesie krystalizacji, RSM krystalizuje równomolowo, czyli w stosunku 1:1 (mocznik i azotan amonu). Skład chemiczny kryształu to RSM woda, czyli mocznik i azotan amonu. Skuteczne metody przywracania skrystalizowanego RSM do stężenia wyjściowego: mieszanie roztworu, podgrzanie, wpuszczenie do zbiornika przez dolny zawór sprężonego powietrza. Najskuteczniej na skrystalizowany RSM działa wzrost temperatury, który przyspiesza rozpuszczalność kryształu. W zbiornikach otwartych może nastąpić odparowanie i zatężenie RSM. Nie powinno się przechowywać RSM w zbiornikach otwartych! Krystalizacja jest wypadkową stężenia RSM, temperatury otoczenia i czasu. 12
RSM na polskim rynku od 1990 roku Uruchomienie produkcji RSM Dopuszczenie RSM do obrotu w Polsce Rozpoczęcie tworzenia sieci sprzedaży Nowy logotyp RSM 1990 1992 1997 1999 2010 2011 Sprzedaż krajowa 1000 ton Sprzedaż krajowa 100 000 ton Sprzedaż krajowa 240 000 ton 13
RSM płynna formuła na sukces 1 Płynna forma nawozu powoduje szybkie i skuteczne działanie nawóz tuż po zastosowaniu wsiąka w okolice systemu korzennego. 2 Posiada wszystkie dostępne formy azotu w korzystnych proporcjach. 3 Zapewnia roślinom stały dopływ azotu w okresie wegetacji. 4 Stosowany do nawożenia przedsiewnego i pogłównego. 5 Nawóz o szybkim i zarazem długotrwałym działaniu. 6 Płynna forma przyśpiesza przyswajanie azotu przez rośliny. 7 Wykazuje wysoką skuteczność nawozu w okresach suszy. 8 Oprysk lub wylew nawozu umożliwia bardzo równomierne jego rozprowadzanie na powierzchni pola. 9 Niższa cena czystego składnika (N) min. 10% w stosunku do saletry amonowej. 10 Mniejsze straty azotu w porównaniu z nawozami zawierającymi tylko azotan amonu lub w porównaniu z mocznikiem. 11 Możliwość równoczesnej aplikacji RSM oraz nawozów mikroelementowych. 12 Duże możliwości wykorzystania RSM do wytwarzania nawozów zawiesinowych. 13 Możliwość wzbogacania nawozu o dodatkowe składniki pokarmowe (np. siarka). 14 Pozwala na pełną mechanizację nawożenia, co prowadzi do oszczędności nakładów na robociznę. 15 Puławski RSM 32% N posiada znak jakości Q. 14
Zasady stosowania RSM i nawozów płynnych na jego bazie opryski grubokropliste (średnica kropli pow. 400 μm) lub rozlew na glebę, nie należy stosować oprysku drobnokroplistego!, nie należy mieszać z innymi nawozami i pestycydami stosowanymi techniką oprysku drobnokroplistego, temperatura powietrza powinna wynosić maksymalnie 20 C, wilgotność względna powietrza > 60%, stosować najlepiej w dni pochmurne, rośliny powinny być całkowicie osuszone z deszczu lub rosy, rośliny powinny być w dobrej kondycji zdrowotnej (turgor), opryskiwać po zakończeniu oblotu roślin przez pszczoły, pole powinno być odpowiednio przygotowane do zabiegu (ścieżki przejazdowe, które uzyskuje się przez wykonywanie siewu pasoworzędowego umożliwiają przemieszczanie się ciągnika z opryskiwaczem, nie ugniatając i nie uszkadzając roślin). Ryzyko uszkodzenia (poparzenia) roślin: Nawożenie przed wschodami max. 3 dni po siewie Nawożenie pożniwne Uszkodzenia mrozowe lub silnie wybujałe rośliny Zboża Łąki, pastwiska Rzepak Buraki cukrowe Ziemniaki Kukurydza Przymrozki (powtarzalne zmrożenie - rozmrożenie) 5 C Niesprzyjające warunki pogodowe (permanentny opad, parowanie, mgła) Uszkodzone rośliny (grad, itp.) brak ryzyka wysokie ryzyko 15
Terminy stosowania nawozów azotowych Terminy stosowania nawozów azotowych (Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i trwałych użytków zielonych, Materiały szkoleniowe nr 95, T. Jadczyszyn, J. Kowlaczyk, W. Lipiński, ISBN 978-83-7562-054, IUNG 2010). Rośliny I dawka II dawka III dawka Zboża ozime Przed rozpoczęciem wegetacji wiosną Faza krzewienia (II dawka) Faza strzelania w źdźbło (III dawka) Początek kłoszenia Zboża jare Przedsiewnie Faza strzelania w źdźbło Początek kłoszenia Kukurydza Przedsiewnie Do wysokości rośliny max 30 cm Rzepak Przed rozpoczęciem wegetacji wiosną Faza rozety Ziemniaki średnio późne i późne Przed sadzeniem Początek wschodów Początek pąkowania do zielonego pąka Buraki Przedsiewnie Po przerywce lub w fazie 4 6 liści Trawy, motylkowate i ich mieszanki w roku siewu Przedsiewnie Po 1 pokosie (w warunkach siewu wiosennego) Trawy, motylkowe i ich mieszanki w latach pełnego użytkowania Przed ruszeniem wegetacji wiosną Po 1 pokosie Po 2 pokosie 16
Dlaczego rolnicy tak chętnie stosują RSM? WARUNKI ATMOSFERYCZNE: mniejsze uzależnienie od opadów i wilgotności gleby, trzy formy azotu najszybciej działające formy azotanowa oraz amonowa, a jednocześnie stopniowe uwalnianie azotu z formy amidowej (pozwala uniknąć nagłego wzrostu i spadku dostępności azotu dla roślin występującej przy stosowaniu saletry amonowej), roślina przez cały okres wegetacji ma dostęp do azotu. AGROTECHNIKA: równomierność nawożenia przy dużych szerokościach roboczych oraz na skłonach, mniejsze zaangażowanie sprzętu i ludzi, precyzyjna aplikacja równomierny rozkład składników na całej szerokości stosowania dzięki dyszom firmy Lechler, możliwość zastosowania w różnych okresach roku i wegetacji roślin, również aplikacja pożniwna, wspomagająca mineralizację resztek pożniwnych, zastosowanie w zbożach wczesną wiosną umożliwia wprowadzenie wysokich dawek do 100 kg N/ha. EKONOMIA: większe plony (od 8 do 10%) i lepsza jakość ziarna tym samym większe zyski, korzystna cena minimum 10% N od saletry amonowej. 17
Logistyczne możliwości dostaw RSM Indywidualnie analizujemy potrzeby każdego Klienta i wspólnie z innymi służbami szukamy najlepszych rozwiązań. Oferujemy nowoczesny serwis logistyczny w oparciu o: własny i dzierżawiony tabor kolejowy w ilości ok. 400 cystern do przewozu RSM, tabor samochodowy koncesjonowanych przewoźników najemnych w ilości ok. 100 cystern do przewozu RSM, system informatyczny awizowanie dostaw wychodzących do Klientów terminowość i jakość dostaw. Profesjonalna kadra pracowników. RSM produkowany w Grupie Azoty PUŁAWY nie podlega przepisom dotyczącym przewozu towarów niebezpiecznych RID/ADR. 18
Logistyka RSM Rozwój logistyki produktu gwarantuje sukces dystrybucji i stosowaniu RSM Model transportu RSM : wysyłki całopociągowe (min. 800 t) w cysternach z PUŁAW do BAZ RSM, wysyłki grup wagonowych (min. 200 799 t) w cysternach z PUŁAW do BAZ RSM, Z w/w BAZ RSM produkt trafia do rolnika za pomocą cysterny samochodowej (dzielone dostawy/ilości) lub DPPL. wysyłki cysterny samochodowe (23 25 t) w każde miejsce w Polsce do gospodarstw. 19
Infrastruktura zbiorniki liniowe RSM NIEUSTANNY ROZWÓJ SIECI Nowe zbiorniki liniowe 25 m 3 50 m 3 dostarczone na rynek krajowy od 2011 roku w ilości 600 sztuk. Nowe zbiorniki: zarówno w fazie projektowania, jak i produkcji, są poddawane ostrym rygorom jakościowym, spełniające wszystkie wymogi bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Wyposażone są w niezbędna do prawidłowej eksploatacji infrastrukturę m.in. kwasoodporne zawory, tacę awaryjną, drabinkę, podest obsługowy oraz pełne zabezpieczenia antykorozyjne (wewnątrz i na zewnątrz). 20
Posadowienie zbiornika Zbiornik do magazynowania RSM musi być posadowiony na utwardzonym podłożu płyty drogowe, płyty betonowe. Rekomendujemy wylanie ław betonowych. Zbiornik nie może stać bezpośrednio na ziemi ciężar zbiornika powoduje osadzanie się w ziemi i utratę stabilizacji, co w konsekwencji grozi pęknięciem lub nawet wywróceniem się zbiornika. Planując posadowienie zbiornika należy pamiętać, o zapewnieniu swobodnego dojazdu autocysterny z nawozem. 21
Terenowe stanowisko do załadunku i rozładunku RSM Nawóz RSM przechowywany jest w zbiornikach wykonanych ze stali węglowej lub z PCV RSMR. W trakcie użytkowania zbiornika należy bezwzględnie przestrzegać przepisów BHP i zasad dotyczących przechowywania RSM PCV. Na wyposażeniu zbiornika powinny być : Właz rewizyjny Drabinka i podest z barierkami ochronnymi Zawór spustowy Taca awaryjna 22
Infrastruktura opryskiwacze RSM jest najtańszym i najefektywniejszym nawozem azotowym. Dzięki płynnej formie azot jest łatwo przyswajalny przez rośliny, a jego aplikacja z wykorzystaniem opryskiwacza zapewnia również doskonałą precyzję dawkowania tego składnika. Większość współczesnych opryskiwaczy jest fabrycznie przystosowana do używania RSM. Przy zakupie opryskiwacza używanego warto zwrócić uwagę, czy układ cieczowy oraz elementy konstrukcyjne nie zawierają elementów ocynkowanych lub mosiężnych. Zbiorniki z tworzywa sztucznego, pompy, rury cieczowe i węże wykonane z materiałów odpornych na żrące działanie środków chemicznych, pozwalają bez problemów napełnić i aplikować RSM. Nawożenie RSM nie pociąga za sobą wielkich i kosztownych modernizacji. Ograniczają się one praktycznie do montażu rozpylaczy odpowiednich do stosowania RSM lub założenia węży rozlewowych. Koszt dodatkowego pełnego doposażenia opryskiwacza o szerokości 18 m to kwota rzędu 2 3 tys. zł netto. 23
Techniki aplikacji RSM (I) Nowoczesna ochrona i nawożenie roślin to precyzyjna aplikacja i równomierne pokrycie upraw. Największe znaczenie w nawożeniu roślin odgrywają rozpylacze ciśnieniowe, które wykorzystują energię sprężonej cieczy do wytworzenia kropel. Do nawożenia RSM zaleca się rozpylacze utrzymujące niskie ciśnienie i tym samym wytwarzające duże krople. Powyższe parametry spełniają rozpylacze płaskostrumieniowe, eżektorowe i wielootworowe (3, 5 lub 7). Gruba kropla eliminuje ryzyko poparzenia roślin oraz tzw. efekt znoszenia, czyli zjawisko polegające na przenoszeniu kropel poza obszar opryskiwany przez wiatr. Wielkość znoszenia zależy od czynników technicznych oraz warunków meteorologicznych, takich jak: wielkość kropel, prędkość robocza, wysokość oprysku, prędkość wiatru, temperatura i wilgotność względna powietrza. Zaleca się, aby oprysków dokonywać, gdy prędkość wiatru nie przekracza 6 m/s (przy silniejszym wietrze oprysk należy wykonywać przy najniższych dopuszczalnych ciśnieniach, prędkość nie większa niż 6/8 km/ha). Zabieg należy bezwzględnie przerwać, gdy temperatura przekracza 25 C a wilgotność wzglę na powietrza jest mniejsza niż 50%. Ilość i wielkość kropel zależy m.in. od ciśnienia roboczego, wielkości i kształtu dyszy wylotowej i gęstości cieczy. 24
Techniki aplikacji RSM (II) Wielkość kropel, podatność na znoszenie, zastosowanie Kategoria kroplistości Ekstremalnie grubokroplisty Średnica kropli (μm ) Znoszenie Rodzaj rozpylacza Przeznaczenie > 400 Wyjątkowa odporność na znoszenie Wachlarzowy, wielootworowy (niskie ciśnienie) Grubokroplisty 300 400 Duża odporność na znoszenie Wielootworowy Średniokroplisty 200 300 Duża odporność na znoszenie Eżektorowy Antyznoszeniowy Fungicydy Chwasty dwuliścienne Drobnokroplisty 150 200 Podwyższone ryzyko Tradycyjne Fungicydy Chwasty jednoliścienne Bardzo drobnokroplisty < 150 Wysokie ryzyko Tradycyjne Drzewa krzewy owocowe 25
Techniki aplikacji RSM (III) Do aplikacji RSM najlepsze są rozpylacze wytwarzające duże krople, łatwo staczające się z liści oraz węże rozlewowe stosowane w późniejszych fazach rozwojowych roślin. Rozpylacze wielootworowe (zmiana dawki cieczy dokonuje się poprzez wymianę kryzy dozującej) oraz rozpylacz wachlarzowy typu FD z zintegrowanym systemem dozowania tradycyjny model aplikowania RSM. Dysza wielootworowa efekt Grupa Azoty Puławy i Lechler GmbH rekomendują stosowanie rozpylaczy wachlarzowych typu FD. Rozpylacz wachlarzowy FD efekt 26
Techniki aplikacji RSM (IV) Do aplikacji RSM idealne są rozpylacze wachlarzowe typu FD produkowane przez firmę Lechler GmbH. Zalety rozpylaczy wachlarzoych typu FD: poziomy wachlarzowy strumień cieczy skierowany do tyłu jazdy, ekstremalnie grube krople ograniczające do minimum uszkodzenia roślin, doskonały rozkład poprzeczny cieczy, wyeliminowanie efektu zebry typowego dla rozpylaczy wielootworowych, bardzo duży, profilowany otwór wylotowy dyszy, ograniczający zapychanie się rozpylacza, optymalny do zmiennego dawkowania RSM (mapowanie pól), elastyczne dawkowanie dzięki dużemu zakresowi ciśnień i prędkości roboczych, beznarzędziowy demontaż kryzy dozującej do czyszczenia, ograniczenie zjawiska samooprysku elementów belki polowej. Rozkład poprzeczny cieczy rozpylacz wielootworowy Rozkład poprzeczny cieczy rozpylacz wachlarzowy FD 27
Gwarancja wysokich plonów : kondycja rośliny, właściwa technika aplikacji, stosowanie nawozu płynnego. Techniki aplikacji w różnych fazach rozwojowych (BBCH) zboża 28
Technologia nawożenia Technologia nawożenia RSM PUŁAWY kukurydza Technologia nawożenia RSM PUŁAWY pszenica ozima Technologia nawożenia RSM PUŁAWY rzepak ozimy 29
System nawożenia RSM Puławy (I) W 2012 r. we współpracy z Instytutem Nawozów Sztucznych i Instytutem Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa została opracowana pod kierownictwem dr. Piotra Ruska Analiza możliwości wprowadzenia na rynek polski nawozów płynnych na bazie RSM wraz z rekomendacjami i technologią nawożenia. Analiza została poparta doświadczeniami produkcyjnymi w gospodarstwie doświadczalnym INS w Goczałkowie Górnym i stała się podstawą do opracowania Technologii Nawożenia RSM. JAKOŚĆ NAWOZÓW nawozy wytwarzane na bazie RSM 32%, z dodatkiem siarki i magnezu, produkowanego przez Grupę Azoty PUŁAWY, są wyrobem wysokiej jakości, spełniającym wymagania zawarte w Rozporządzeniu (WE) nr 2003/2003 Parlamentu Europejskiego. Składy i właściwości fizykochemiczne zostały opracowane i przebadane w Instytucie Nawozów Sztucznych w Puławach. KONDYCJA ROŚLIN nawozy na bazie RSM należy stosować na uprawy, będące w dobrej kondycji fizjologicznej, umożliwiającej pobranie składników pokarmowych w dobranych i zalecanych dawkach, zgodnie z dobrą praktyką rolniczą. Dopuszczalne uszkodzenia roślin nawożonych nawozami na bazie RSM powinny zawierać się w przedziale 2 5%. Powyżej tych wartości może wystąpić obniżenie plonowania. TECHNIKI APLIKACJI rekomendowane stosowanie dysz wachlarzowych typu FD produkcji Lechler GmbH wytwarzających ekstremalnie grube krople. Przy polowej aplikacji RSM należy przestrzegać zaleceń dotyczących: wysokości prowadzenia belki polowej, ciśnienia roboczego odpowiedniej prędkości ciągnika z opryskiwaczem. W przypadku stosowania rozpylaczy wielootworowych może wystąpić efekt zebry widoczne jaśniejsze i ciemniejsze pasy po nawożeniu. Efekt ten nie występuje w przypadku rekomendowanych rozpylaczy wachlarzowych. W późniejszych stadiach rozwojowych roślin zaleca się stosowanie węży rozlewowych. 30
Instytut Nawozów Sztucznych System nawożenia RSM Puławy (II) Nawozy typu RSM, RSM + S, RSM + Mg z uwagi na swoją płynną formę, mogą być stosowane przedsiewnie i pogłównie działają szybciej od nawozów stałych, co szczególnie jest ważne w okresach suszy, wsiąkając równomiernie w okolice systemu korzeniowego lepsze efekty plonotwórcze. Posiadają azot w formie azotanowej, amonowej i amidowej, co wpływa na szybkość jak również długotrwałość działania. Bardziej równomierne rozmieszczenie składników na powierzchni pola (nie występuje zjawisko rozdzielania się składników) wzrost plonów o 8 do 15% (Badania INS-IUNG PIB 2000-2010 r.). Większa elastyczność dostosowania składu (mieszanek) nawozu do potrzeb pokarmowych roślin, poprzez optymalny dodatek innych makroelementów, takich jak fosfor, potas, magnez czy siarka wzrost plonu do 8%. Precyzyjne dozowanie składników pokarmowych roślin również w okresie ich wzrostu. Ograniczone przemieszczanie się składników do wód gruntowych, ze względu na szybkie wykorzystanie przez rośliny, jak również możliwość nawożenia pod powierzchnią gleby, co zmniejsza straty związków azotu i korzystnie wpływa na stan środowiska. Ograniczona zawartość zbędnych substancji balastowych takich jak antyzbrylacze, wypełniacze itd. Pełna mechanizacja prac transportowo-przeładunkowych. Nawozy tego typu nie podlegają przepisom dotyczącym przewozu towarów niebezpiecznych RID/ADR. 31
Próby produkcyjne nawozów płynnych na bazie RSM 32% w Goczałkowie Górnym Instytut Nawozów Sztucznych Nawozy płynne na bazie RSM wykonane w gospodarstwie doświadczalnym INS w Goczałkowie Górnym we wrześniu 2012 roku, w ramach działań premarketingowych, pod kątem wprowadzenia na rynek nawozów RSM S 26N+3 S oraz PULASKA 20N + 6 S. Aplikacje dokonano dyszami wachlarzowymi typu FD. Nawozy RSM S 27N+2S i 20N + 5S wykonano na bazie wodnego 40% roztworu siarczanu amonu (NH 4 )2SO 4. Nawóz RSM Mg 20N + 4Mg wykonano na bazie 35% roztworu azotanu magnezu Mg (NO 3 ) 2. Właściwości fizyko-chemiczne testowanych nawozów płynnych Wyszczególnienie RSMS 20N + 5 S RSMS 27 N + 2 S RSMMg 20 N + 4Mg N azotanowego 3,9% 6,4% 7,1% N amonowego 7,8% 7,9% 4,3% N amidowego 8,3% 12,7% 8,6% N ogółem 20%wag. 27%wag. 20%wag. Gęstość ( kg/dm³ ) 1,27 1,30 1,31 Wskaźnik ph 5,8 6,1 6 6,2 6,5 7,5 Temp. krystalizacji -8-12 -14 32
Technologia nawożenia RSM PUŁAWY kukurydza 33
Technologia nawożenia RSM PUŁAWY kukurydza (I) Instytut Nawozów Sztucznych Kukurydza jest rośliną mającą wysokie potrzeby pokarmowe. Największym zagrożeniem dla tej rośliny są niekorzystne warunki pogodowe w tym okresowe susze oraz stresy termiczne. Od kilku lat obserwujemy wzrost powierzchni uprawy kukurydzy w Polsce. W 2012 roku kukurydza obsiana była na powierzchni ponad 1 mln ha (źródło: Kukurydza piękna księżniczka Podlasia ze smolickim charakterem HR Smolice, prof. dr hab. Józef Adamczyk). Kukurydza najintensywniej pobiera azot i potas, ale potrzebuje też wapnia, magnezu, siarki i cynku. Intensywne zapotrzebowanie kukurydzy na składniki pokarmowe występuje w okresie od 6-8 liści i trwa do fazy zasychania znamion. Kukurydza zwykle w okresie od drugiej dekady czerwca do połowy sierpnia pobiera ok. 85% całkowitej ilości azotu, reszta zużywana jest w początkowym okresie wzrost (3%) i podczas wypełniania ziarna (12%). W przypadku azotu ważna jest nie tylko wielkość dawki N ale i termin jej stosowania. Zalecany jest podział dawki na przedsiewną i pogłówną. W uprawie kukurydzy oprócz nawozów stałych azotowych z powodzeniem może być używany RSM i nawozy płynne wykonane na jego bazie. Zaleca się podział dawki na 2 3 części. Przedsiewnie stosujemy RSM dokonując aplikacji za pomocą rozpylaczy wachlarzowych lub wielootworowych. Pogłównie aplikujemy RSM za pomocą węży rozlewowych lub systemu Dropleg, który umożliwia idealne dostosowanie rozstawu międzyrzędzi (w kukurydzy ok. 75 cm). Nawozy potasowe i fosforowe najlepiej zastosować jesienią pod orkę. Występujące w kukurydzy objawy niedoborów składników zwłaszcza mikroelementów (cynk, bor) można usunąć stosując dolistnie, płynne nawozy wieloskładnikowe (INSOL). Dokarmianie nawozami płynnymi wykonuje się stosując dwukrotne opryskiwanie w fazie 6 8 liści i 10 dni później. 34
Instytut Nawozów Sztucznych Technologia nawożenia RSM Puławy kukurydza (II) Przystępując do nawożenia w pierwszej kolejności należy oszacować potrzeby pokarmowe roślin, gdyż wiedza o zapotrzebowaniu roślin na dany składnik pokarmowy jest podstawą racjonalnego ich nawożenia. Nawożenie zawsze powinniśmy opierać o aktualne badania zasobności gleby, rodzaju przedplonu i spodziewanego plonu. Wysokie plony roślin można uzyskać na glebach o uregulowanym odczynie i co najmniej średniej zawartości makro i mikroelementów. Orientacyjne dawki nawozów w kg/ha gleby średnie N P 2 O 5 K 2 O MgO S Zn Jednostkowe pobranie składników pokarmowych w kg/t nasion plonu 17,5 20kg 10 12,5 kg 16 20 kg 8 kg 3 kg INSOL Zn Plon ziarna 8 ton / ha 140 160 kg 80 100 kg 130 160 kg 45 kg 24 kg INSOL Zn Plon ziarna 10 ton / ha 175 200 kg 100 105kg 150 175 kg 60 kg 30 kg INSOL Zn 35
Technologia nawożenia RSM Puławy kukurydza (III) Instytut Nawozów Sztucznych Przystępując do nawożenia w pierwszej kolejności należy oszacować potrzeby pokarmowe roślin, gdyż wiedza o zapotrzebowaniu roślin na dany składnik pokarmowy jest podstawą racjonalnego ich nawożenia. Nawożenie zawsze powinniśmy opierać o aktualne badania zasobności gleby, rodzaju przedplonu i spodziewanego plonu. Wysokie plony roślin można uzyskać na glebach o uregulowanym odczynie i co najmniej średniej zawartości makro i mikroelementów. Orientacyjne dawki nawozów w kg/ha gleby średnie N P 2 O 5 K 2 O MgO S Zn Jednostkowe pobranie składników pokarmowych w kg/t plonu 3,7 kg 1 kg 1,3 kg 2 2,2 kg 0,4 0,5 kg 0,5 0,6 kg INSOL Zn Plon zielonej masy 70 ton / ha 245 260kg 70 90 kg 140 150 kg 30 kg 30 40 kg INSOL Zn Plon zielonej masy 80 ton / ha 260 290 kg 80 100 kg 160 165 kg 35 kg 40 45 kg INSOL Zn 36
Instytut Nawozów Sztucznych Przykładowa technologia nawożenia kukurydzy na ziarno dla plonu 8 t/ha 37
Gwarancja wysokich plonów: kondycja rośliny, właściwa technika aplikacji, s tosowanie nawozu płynnego. Techniki aplikacji w różnych fazach rozwojowych (BBCH) kukurydza Rozpylacze FD: przedsiewnie, do fazy BBCH 05 (korzeń zarodkowy wyrasta z ziarniaka). Węże rozlewowe, zestaw opryskowy Dropleg: do BBCH 34 (faza 4 kolanka). 38
Technologia nawożenia RSM PUŁAWY pszenica ozima 39
Technologia nawożenia RSM PUŁAWY pszenica ozima (I) Instytut Nawozów Sztucznych Zboża ozime podwaliny pod przyszły plon budują jesienią im wcześniej powstanie źdźbło, tym większa jest szansa, że roślina wytworzy dorodny kłos. Przed siewem zboża ozime wymagają nawożenia fosforem i potasem rzadziej azotem, magnezem i siarką. Fosfor decyduje między innymi o szybkości wzrostu systemu korzeniowego i tym samym określa zdolność rośliny do pobierania wody i składników pokarmowych z gleby, a także ma wpływ na wczesne rozpoczęcie wegetacji i szybki wzrost roślin w okresie wiosennym oraz lepsze zaziarnienie kłosów, co skutkuje wyższymi plonami. Potas jako składnik, który jest pobierany przez rośliny w dużych ilościach (na wysoko plonujących plantacjach maksymalne pobranie tego składnika, które przypada na okres kwitnienia jest zbliżone, a często nawet przekracza pobranie azotu) ma wpływ na przezimowanie roślin, kontroluje gospodarkę wodną, przez co zwiększa odporność roślin na suszę, a wraz z fosforem i innym składnikami pokarmowymi (między innymi magnezem i siarką) decyduje o efektywności nawożenia azotem, co znacząco zmniejsza koszty związane z nawożeniem tym składnikiem. Azot w okresie jesiennym w uprawie zbóż podobnie, jak ma to miejsce w przypadku rzepaku nie jest wskazany nadmiar azotu w glebie. Sprzyja to budowaniu przez rośliny silnego systemu korzeniowego, a także poprawia ich zdrowotność i zimotrwałość. Jednakże nie jest wskazany również niedobór tego składnika, gdyż skutkuje to przede wszystkim słabym rozwojem roślin oraz ich niedożywieniem (i to nie tylko azotem, ale również innymi składnikami pokarmowymi), przez co nie są one odpowiednio przygotowane do zimy. Stąd też w warunkach niskiej podaży tego składnika z gleby, jak również w przypadku spóźnionych siewów wskazane jest nawożenie azotem w dawce od 20-40 kg N/ha. Należy jednocześnie pamiętać, że ilość azotu resztkowego, który pozostaje w glebie po zbiorze rośliny przedplonowej i dopływ tego składnika z bieżącej mineralizacji bardzo często wystarcza, aby zapewnić odpowiedni rozwój i stan odżywienia roślin przed zimą. 40
Instytut Nawozów Sztucznych Technologia nawożenia RSM PUŁAWY pszenica ozima (II) Pszenica ozima wymaga łatwo dostępnych składników pokarmowych, ponieważ jej system korzeniowy jest słabiej rozwinięty, niż u innych zbóż. W nawożeniu azotowym nie mniejszą rolę niż dawka ma termin stosowania azotu. Stosowanie dawki przedsiewnej jesienią nie wpływa na plonowanie pszenicy ozimej. Dawka przedsiewna spełnia więc swą rolę jedynie na glebach słabszych, mniej zasobnych, po gorszych przedplonach i przy opóźnionym siewie. Pierwsza (wiosenna) dawka azotu ma na celu pobudzenie pszenicy ozimej do krzewienia, uzyskanie optymalnej liczby źdźbeł oraz dużej liczby zawiązków kłosków w różnicującym się stożku wzrostu. W przypadku, gdy dawka ta jest zbyt wysoka, może stymulować powstawanie kłosów płonnych. W sytuacji, gdy pszenica jest wysiana w optymalnym terminie, na stanowisku zasobnym i po dobrym przedplonie, azot można zastosować dopiero w stadium wyczuwalnego pierwszego kolanka. Natomiast, jeśli przed zimą rośliny nie wykrzewiły się dostatecznie, słabo przezimowały lub stanowisko nie jest zasobne w azot, pierwszą dawkę nawozu dobrze jest zastosować tuż po ruszeniu wegetacji wiosennej. Wielkość dawki startowej wynosi przeważnie 30 50 kg/n. Druga dawka azotu zabezpiecza przed redukcją źdźbła kłosonośne. Wpływa również na tworzenie się kłosów i ich długość, na zawiązywanie liczby ziaren w kłosie, a także wpływa na ogólny wzrost roślin. Najlepiej zastosować ją w chwili początku wyczerpywania się azotu na polu, czyli najczęściej w czasie, gdy pszenica osiąga stadium 2 4 wyczuwalnych węzłów. Ostatnia dawka wpływa z kolei na cechy jakościowe ziarna. Zwiększa wielkość masy 1000 ziaren, zawartość białka ogólnego, jak również wpływa na polepszenie właściwości wypiekowych mąki. Dlatego w uprawie odmian jakościowych i chlebowych, głównie w celu zwiększenia zawartości białka w ziarnie, korzystne jest zastosowanie niewielkiej dawki azotu pod kłos. 41
Technologia nawożenia RSM PUŁAWY pszenica ozima (III) Instytut Nawozów Sztucznych Przystępując do nawożenia w pierwszej kolejności należy oszacować potrzeby pokarmowe roślin, gdyż wiedza o zapotrzebowaniu roślin na dany składnik pokarmowy jest podstawą racjonalnego ich nawożenia. W tym celu należy pomnożyć wartość pobrania jednostkowego razy wysokość zakładanego plonu (zakładany plon musi być realny, tj. możliwy do uzyskania w warunkach gospodarstwa). W glebach o niskiej zasobności nawożenie mineralne należy zwiększyć o około 25 do 50%. Nawożenie zawsze powinniśmy opierać o aktualne badania zasobności gleby, rodzaju przedplonu i spodziewanego plonu. Wysokie plony roślin można uzyskać na glebach o uregulowanym odczynie i co najmniej średniej zawartości makro i mikroelementów. Orientacyjne dawki nawozów w kg/ha gleby średnie N P 2 O 5 K 2 O MgO S Jednostkowe pobranie składników pokarmowych w kg/t nasion plonu 18 23kg 7 9 kg 13 16 kg 2,5 3,5 kg 2,5 3,5kg Plon ziarna 8 ton / ha 140 190 56 72 105 135 20 30 kg 20 28 kg 42
Przykładowa technologia nawożenia pszenicy ozimej zamierzony plon 7 t/ha 43
Gwarancja wysokich plonów: kondycja rośliny, właściwa technika aplikacji, stosowanie nawozu płynnego. Techniki aplikacji w różnych fazach rozwojowych (BBCH) pszenica ozima Rozpylacze wachlarzowe FD do BBCH 49 (widoczne pierwsze ości). Rozpylacze eżektorowe do BBCH 37 (widoczny nie rozwinięty liść flagowy), w wyjątkowo sprzyjających warunkach do BBCH 39 (liść flagowy całkowicie rozwinięty). Węże rozlewowe oraz przedłużacze rurowe BBCH 31 (pierwszy węzeł) do BBCH 51(górna część kłosa wyłania się z pochwy liściowej). 44
Technologia nawożenia RSM PUŁAWY rzepak ozimy 45
Technologia nawożenia RSM PUŁAWY rzepak ozimy (I) Instytut Nawozów Sztucznych Rzepak ma bardzo duże wymagania pokarmowe. Przedsiewnie zalecane jest jesienne nawożenie fosforem, potasem oraz azotem i magnezem (zwłaszcza w przypadku niskiej zasobności tych składników w glebie). Fosfor odpowiada między innymi za prawidłowy rozwój systemu korzeniowego (dobrze rozwinięty system korzeniowy zapewnia lepszą zimotrwałość roślin, a także dostępność wody i składników pokarmowych, przez co rośliny są lepiej odżywione i mniej wrażliwe na suszę). Potas wraz z fosforem i innym składnikami pokarmowymi pełni kluczową rolę w tworzeniu rozety rzepaku i jego przezimowaniu (potas zagęszcza sok komórkowy przez co zwiększa się odporność roślin na mróz). Rzepak pobiera około 50 kg S/ha. Przy niedoborze siarki młode rośliny mają jasnozielone zabarwienie krawędzi liści, liście są marmurkowate, sztywne, kruche. Wykształcają się mniejsze kwiaty, barwy jasnożółtej i jako mniej atrakcyjne dla owadów gorzej są zapylane. Mniejsza jest również liczba i wielkość łuszczyn, czyli niższy plon nasion. Należy zachować umiar w nawożeniu azotem przenawożenie może doprowadzić do nadmiernego wybujania łanu i zwiększyć ilość wody w roślinie co zmniejszy mrozoodporność roślin. Wiosenne nawożenie azotem powinno być przeprowadzone jak najwcześniej, pomiędzy połową lutego i marca (często na zamarzniętą glebę rzepak pobierze azot po rozmarznięciu). Obowiązuje zasada im gorszy stan łanu tym wcześniej należy zastosować azot wybierając najlepiej rozpuszczalne formy. Najszybciej działa RSM, potem saletra amonowa saletrzak siarczan amonu mocznik. Termin i wielkość I dawki zależy od stanu rośliny: rzepaki słabsze lub ze zniszczona przez mróz masą liściową ok. 60% dawki całkowitej, rzepaki optymalnie rozwinięte przed zimą (8 12 liści), dobrze zimujące ok. 50% dawki całkowitej, rzepaki bujne (powyżej 12 liści), dobrze zimujące 40% dawki całkowitej. Termin II dawki 3 4 tygodnie przed kwitnieniem najbardziej efektywne pobranie azotu. Ważne jest, aby dokonując wyboru formy azotu wybierać te, które jako drugi składnik posiadają w swym składzie siarkę. Azot aby został optymalnie wykorzystany musi być zbilansowany z innymi składnikami pokarmowymi. Dawka siarki jest powiązana z dawka azotu i powinna się kształtować w zakresie 1:5 dawki azotu. 46
Instytut Nawozów Sztucznych Technologia nawożenia RSM PUŁAWY rzepak ozimy (II) Całkowitą dawkę azotu oblicza się mnożąc pobranie jednostkowe tego składnika (średnio 60 kg N/t nasion + odpowiednia masa słomy) przez zakładany plon. Następnie od tak wyliczonych potrzeb pokarmowych należy odjąć ilość N, którą rośliny mają do dyspozycji z gleby tzw. N nim. Wahania ilości azotu glebowego są stosunkowo duże, zależą od wielkości zapasów i szybkości ich rozkładu. Można przyjąć, że na przeciętnym stanowisku po zbożu jest to zwykle od 10 do 40, a na dobrych stanowiskach 40 80 kg N/ha. Orientacyjne dawki nawozów w kg / ha gleby średnie N P 2 O 5 K 2 O MgO S Ca Jednostkowe pobranie składników pokarmowych w kg/t nasion + słoma (łodygi, łuszczyny) 52 60 kg 20 25 kg 35 45 kg 6 8 kg 10 12 kg 50 kg Plon ziarna 4 ton/ha 210 240 kg 80 100 kg 140 180 kg 24 32 kg 40 50 kg 200 kg Przystępując do nawożenia w pierwszej kolejności należy oszacować potrzeby pokarmowe roślin, gdyż wiedza o zapotrzebowaniu roślin na dany składnik pokarmowy jest podstawą racjonalnego ich nawożenia. Wysokie plony roślin można uzyskać na glebach o uregulowanym odczynie i co najmniej średniej zawartości makro i mikroelementów. 47
Przykładowa technologia nawożenia rzepaku ozimego zamierzony plon 4 tony/ha Instytut Nawozów Sztucznych 48
Gwarancja wysokich plonów : kondycja rośliny, właściwa technika aplikacji, stosowanie nawozu płynnego. Techniki aplikacji w różnych fazach rozwojowych (BBCH) rzepak Rozpylacze FD, wielootworowe oraz węże rozlewowe do oraz fazy BBCH 51 (faza zielonego pąka ). 49
Lider opinii jak to się robi? (I) Top Farms Wielkopolska Sp. z o.o. gospodaruje na gruntach rolnych zlokalizowanych na terenie Wielkopolski. Działalność firmy koncentruje się głównie na produkcji roślinnej: produkcja zbóż (pszenica ozima ok. 14 tysięcy ton rocznie), rzepaku (ok. 10 tysięcy ton rocznie), buraków cukrowych (ok. 50 tysięcy ton rocznie) oraz ziemniaków. Nawożenie oparte jest głównie na RSM z PUŁAW, w 2012 roku firma przeprowadziła jako pierwsza w Polsce aplikację nawozów RSM S, wyprodukowanych na bazie roztworu siarczanu amonu. Stosowanie nawozów płynnych na bazie RSM daje możliwość precyzyjnej aplikacji równomierny rozkład składników na całej szerokości stosowania oraz możliwość ich zastosowania w różnych okresach roku i wegetacji roślin, w tym również aplikacji pożniwnej, wspomagająca mineralizację resztek pożniwnych. Rzepak RSM S to możliwość precyzyjnej aplikacji startowego nawożenia wiosennego azotowego z siarką w rzepaku ozimym najważniejsze nawożenie w rzepaku (roślina o wysokim zapotrzebowaniu na S), wpływające na poprawę kondycji roślin po zimie i dające odporność na stres w dalszej wegetacji. Jesienna aplikacja jest możliwa, lecz ze względu na prawdopodobieństwo wymywania i straty siarki z gleby mniej korzystna. Jeden kilogram niedoboru siarki w glebie ogranicza pobranie do 10 kilogramów azotu. Zboża/Pszenica W zbożach RSM S daje możliwość aplikacji późnowiosennej dla wprowadzenia N w normalnych, ale i mniejszych dawkach rzędu 15 30 kg N/ha. Azot wpływa głównie na wielkość plonu, a równolegle wprowadzana siarka poprawia znacznie jakość ziarna (białko, gluten ). Zastosowanie w zbożach wczesną wiosną umożliwia wprowadzenie wysokich dawek, nawet do 100 kg N/ha. Pierwsza dawka N (+S) poprawiająca krzewienie, ustalenie odpowiedniej liczby źdźbeł i zawiązków kłosów w stożku wzrostu. Druga dawka N(+S) utrzymująca źdźbła kłosonośne i wpływająca na tworzenie kłosów i liczbę ziaren w kłosie (wszystkie formy N). Trzecia dawka N (+S) wpływająca na jakość ziarna, wyrównana masa tysiąca ziaren i zawartość białka i właściwości wypiekowych. 50
Lider opinii jak to się robi? (II) Ireneusz Panawo prowadzi gospodarstwo rolne o powierzchni 150 ha położone na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie kętrzyńskim. Gleby ciężkie i bardzo ciężkie okresowo nadmiernie uwilgotnionych. Obserwacje polowe (szybkość działania, precyzja) oraz koszty nawożenia wymusiły stopniowe przejście na stosowanie azotu w formie RSM. W roku 2012 nawozy granulowane stanowiły ok. 20% zastosowanego azotu. Istnieje realna możliwość przejścia na dostarczanie azotu w formie płynnej w 100% pod warunkiem dostępności nawozów typu RSM S. Pierwszą dawkę RSM 28% można zaaplikować, na zamarzniętą ziemię, (rzepak 300 l), (pszenica 150l) ok. 5 15 marca, o ile nie będzie śniegu. Nawożenie rozpoczynamy wcześnie rano między 4 5 godziną, a kończymy o 9 10 godzinie, ponieważ gleba już rozmarza. Druga dawka RSM 32% do dwóch tygodni po pierwszej na rzepak (300 l), pszenica (do 300 l). Nawożenie pszenicy ozimej 236 kg N/ha (wiosna 2012): wiosną przed ruszaniem wegetacji 52 kg N w postaci siarczano-azotanu amonu; w fazie krzewienia 71 kg N w postaci RSM 28 %, w fazie początku strzelania w źdźbło 63 kg N w postaci RSM 32, w fazie przed ukazaniem się liścia pod flagowego 50 kg N RSM 32 (węże rozlewowe). Nawożenie rzepaku ozimego 212 kg N/ha (wiosna 2012): wiosną przed ruszeniem wegetacji 60 kg N/ha w postaci siarczano-azotanu amonu, w fazie rozety do dwóch tygodni po pierwszym nawożeniu 89 kg N/ha w postaci RSM 28%, w fazie rozety do tygodnia po drugim nawożeniu 63 kg N/ha w postaci RSM 32%. Stosując RSM wczesną wiosną nie musimy obawiać się o poparzenia, ponieważ rośliny są w początkowych fazach rozwojowych, a temperatura powietrza jest niższa. W uprawie rzepaku ozimego stosuję ostatnią dawkę azotu ok. 30 dni przed kwitnieniem. Z moich obserwacji, w technice stosowania RSM istotne są następujące parametry: temperatura nie wyższa niż 20 C, rośliny suche, zabieg należy wykonać wieczorem lub w dni pochmurne. 51
Lider opinii jak to się robi? (III) Krzysztof Doliński, rolnik posiadający gospodarstwo rolne w Kramarzewie koło Działdowa o powierzchni 1250 ha (gleby średnie) 400 ha rzepak, 250 ha kukurydza, 450 ha zboża (pszenżyto, pszenica), reszta to łąki. Gospodarstwo zużywa ok. 600 ton RSM rocznie. Zagospodarowanie plonu N P 2 O 5 K 2 O CaO MgO 1 tona ziarna 20 8 5 <1 2,5 Słoma 8 5 30 7,5 5,5 Ziarno+słoma 28 13 35 8 8 Każde 10 ton zielonej masy na kiszonkę 30 18 40 15 8 Orientacyjne dawki nawozów kukurydza gleby średnie Azot intensywnie pobierany jest w fazie 6 8 liści do fazy zasychania znamion. Wielkość dawki N/ha wyliczona na podstawie potrzeb nawożenia kukurydzy. Podział całkowitej, wyliczonej dawki N na przedsiewną i pogłówną. Nawożenie w gospodarstwie jest uzależnione od możliwości produkcyjnych gleb i oczekiwanych plonów. Aplikację RSM wykonuję opryskiwaczem zaczepianym zaopatrzonym dysze rozlewowe 7-otworowe z kryzą 1mm. Zabieg przeprowadza się zawsze, gdy rośliny są suche, można wykonywać zabieg podczas opadów, ale muszą one być ciągłe! Do dozowania RSM nie używa się węży rozlewowych. Obserwacje własne pokazały, że dysze rozlewowe 7-otworowe bardzo dobrze sprawują się w każdym momencie aplikacji. Węże rozlewowe często dawkują strumień RSM pod samą roślinę parząc ją przy powierzchni gleby. Zawsze stosuję RSM 32% nie rozcieńczam na mniejsze stężenia. 52
Lider opinii jak to się robi? (IV) Dlaczego stosuję RSM? Niższa cena jednostkowa składnika, co poprawia efektywność zabiegu nawożenia. (przyrost plonu do ceny jednostkowej N wyższy a niżeli ma to miejsce w nawozach stałych. Pomimo okresowych susz nawożenie RSM wykazuje wyższą skuteczność, niż nawozy azotowe granulowane (łagodzi niedobory opadów). Technicznie zabieg nawożenia RSM jest bardziej precyzyjny i równomierny. Niższe koszty transportu, przeładunku i magazynowania oraz pełna mechanizacja tych prac. 53
Zasobność gleb w siarkę Saldo bilansu siarki w rolnictwie i zasobność gleb obniża się na skutek ograniczenia emisji siarki do atmosfery. Szacuje się, że obecnie roczne zapotrzebowanie roślin uprawnych na siarkę na świecie wynosi około 17 18 mln ton. Oznacza to światowy deficyt tego pierwiastka wynoszący obecnie 7 8 mln t. Prawie 70% gleb w Polsce jest ubogich w siarkę. Z plonem roślin wynoszone jest od 15 kg do 60 kg/ha. Wymyciu z gleby ulega 30 70 kg S z hektara, a zmniejsza się ilość zanieczyszczeń w formie kwaśnych deszczy. Pod względem wymagań w stosunku do siarki rośliny można podzielić na trzy grupy: rośliny o bardzo dużym zapotrzebowaniu na siarkę rzepak, kapustne, cebula, czosnek ze średnim plonem rośliny te pobierają ok. 50 kg siarki z 1 ha; rośliny o dużym zapotrzebowaniu na siarkę rośliny motylkowe (kończyna, lucerna) oraz kukurydza i buraki średni pobór ok. 40 kg siarki z ha; rośliny o niewielkim zapotrzebowaniu na siarkę ziemniaki, trawy (w tym zboża) średni pobór do 25 kg siarki z 1 ha. 54
Siarka ważny element rozwoju rośliny Zaliczana jest do podstawowych składników pokarmowych warunkujących rozwój wszystkich organizmów żywych: decyduje o prawidłowym rozwoju roślin, poprawia jakość plonów i walory smakowe, jest jednym z podstawowych składników białka, niektórych witamin i enzymów, zwiększa odporność roślin na choroby i szkodniki oraz na wyleganie. Niedobór siarki ogranicza: rozwój i plon roślin, zawartość i jakość białka, obniża zawartość cukrów i tłuszczów (rośliny oleiste), nadmierne gromadzenie się azotanów w roślinie. Badania naukowe dowodzą na silną interakcję pomiędzy wysokością nawożenia azotem i dawkami siarki. Wskazane jest zachowanie następujących proporcji N do S rzepak 1:5, kukurydza 1:6, zboża 1:7 1 kg niedoboru siarki w glebie ogranicza pobranie do 10 kg azotu. Dawki siarki (kg S/ha) w zależności od zawartości składnika w glebie Rośliny i grupy roślin Zawartość siarki w glebie bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka Zboża 35 30 25 Motylkowate 85 80 75 30 Ziemniak 65 50 45 20 Kukurydza 60 50 40 20 Rzepak 75 80 50 25 Burak cukrowy 60 70 40 20 Łąki i pastwiska 70 65 60 30 Źródło: Terminy stosowania nawozów azotowych (Zalecenia nawozowe dla roślin uprawy polowej i trwałych użytków zielonych, Materiały szkoleniowe nr 95, T. Jadczyszyn, J. Kowlaczyk, W. Lipiński, ISBN 978-83-7562-054, IUNG 2010). 55
Magnez wpływ na kondycję rośliny (I) Magnez jest składnikiem chlorofilu, wpływa na regulację procesów fotosyntezy i przemian energetycznych. Jest też aktywatorem procesów odpowiedzialnych za pobieranie składników mineralnych z gleby. Jego zawartość wpływa w istotny sposób na kondycję i rozwój roślin. Korzystnie oddziałuje na rozwój wegetatywnych i generatywnych części roślin. Magnez: wpływa korzystnie na podziały komórkowe, zwiększa syntezę chlorofilu w liściach, wpływa na wydajność procesu asymilacji oraz syntezy białka, przez co zwiększa wydajność fotosyntezy, aktywizuje procesy życiowe w warunkach stresowych: zwiększa odporność roślin na niekorzystne warunki atmosferyczne, wysokie temperatury, suszę, nadmierne promieniowanie UV, stymuluje pobieranie nawozów z gleby. Efekty deficytu magnezu Niedobór magnezu objawia się na liściach rośliny głównie chlorozami międzynaczyniowymi. Utrzymujący się deficyt magnezu prowadzi do zaniku zielonej barwy, a następnie do ich obumierania. W pierwszej kolejności chlorozy występują na liściach starszych. Objawy niedoboru tego pierwiastka, najlepiej widoczne są w latach suchych, z dużym nasłonecznieniem. Jego niedobór w liściach prowadzi do zmniejszenia ilości węglowodanów transportowanych do korzeni, a następstwem jest ograniczenie pobierania pierwiastków mało ruchliwych, takich jak fosfor i potas. W konsekwencji niedobór magnezu powoduje słaby wzrost, opóźnianie faz rozwojowych roślin, niższą zawartość białka, spadek odporności na choroby i w konsekwencji spadek plonu. 56