Prawo autorskie (sp4-1.3.3) Wprowadzenie Zapewne nikt nie byłby zadowolony, gdyby jego praca została, przez kogoś innego w sieci lub na zajęciach w szkole przedstawiona, jako własna. Czasem zdarza się, że pod wykonaną przez nas pracą podpisuje się inna osoba. Nie należy się z tym godzić. Trzeba pamiętać, że istnieje prawo autorskie, zapewniające ochronę naszej twórczości. Podpisując imieniem I nazwiskiem swoją pracę, informujesz, kto jest jej autorem. Ważne Do oznaczania dzieł chronionych prawem autorskim służy poniższy symbol. Każde dzieło jest chronione przez prawa autorskie! Z dzieł nieoznaczonych powyższym symbolem, nie wolno korzystać bez ograniczeń. Jeżeli przy jakiejś pracy nie ma znaku, nie znaczy to, że wolno z niej korzystać bez ograniczeń. Każde dzieło jest chronione przez prawo autorskie. Rozróżniamy dwa rodzaje praw autorskich: prawo majątkowe umożliwia zarabianie na utworzonym dziele. Może być przekazywane innej osobie. prawo osobiste przypisuje na stałe nazwisko autora do dzieła, co oznacza, że tylko on może firmować je swoim podpisem. Autor, którego prawa zostały naruszone, może żądać odszkodowania oraz kary pieniężnej dla osoby wykorzystującej bez zezwolenia nie swoje dzieło. Jeżeli zamierzasz skorzystać z treści i zdjęć znalezionych na stronach internetowych, musisz pamiętać, że możesz użyć ich tylko wtedy, kiedy twórca wyrazi zgodę na rozpowszechnianie i kopiowanie jego dzieła. Możesz wprawdzie w swoim wypracowaniu umieścić niewielki fragment cudzego utworu znaleziony w Internecie, ale pamiętaj o podaniu imienia i nazwiska jego autora, tytułu utworu oraz adresu strony internetowej, z której go skopiowałeś.
Stosowanie prawa autorskiego (sp5-1.5.3) Uzasadnienie konieczności stosowania prawa autorskiego Korzystając z zasobów sieci internetowej lub materiałów znalezionych w czytelni czy bibliotece, musisz przestrzegać prawa autorskiego, zgodnie z podstawowym aktem prawnym, czyli z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ciekawostka Stosownie do art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, twórca, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa: zaprzestania naruszania; usunięcia skutków naruszenia; naprawienia wyrządzonej szkody najczęściej poprzez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej, lub wydania uzyskanych korzyści. Wykorzystywanie zasobów Internetu z uwzględnieniem prawa autorskiego Chcąc w zgodzie z prawem autorskim korzystać z zasobów Internetu, musisz poznać możliwości korzystania z udostępnionych w nim zasobów. Możesz mieć darmowy dostęp do informacji: znajdujących się w tzw. domenie publicznej (Zbiór utworów dostępnych dla każdego i do wykorzystania w dowolnym czasie.), wykorzystanych w ramach tzw. dozwolonego użytku, udostępnionych w ramach licencji Domena publiczna (DP) Jeśli chcesz dzielić się w sieci zasobami własnego autorstwa, np. prezentacją czy filmem, pamiętaj by do ich tworzenia wykorzystywać materiały z legalnych źródeł, np. znajdujących się w domenie publicznej (ang.: public domain ). Są to zasoby, z których możesz korzystać bez ograniczeń, bo prawa majątkowe do twórczości wygasły, minęło 70 lat od śmierci ich twórcy, ewentualnie minęło 70 lat od pierwszego rozpowszechnienia utworu danego twórcy.
Dozwolony użytek Najważniejszym elementem prawa autorskiego jest możliwość nieodpłatnego korzystania z utworów w określonych sytuacjach, tzw. dozwolony użytek. Przykładowo, zakazane jest wykorzystanie utworu w celach zarobkowych, ale możesz sam lub w towarzystwie członków rodziny i bliskich znajomych: Uwaga pobrać plik z muzyką ze strony WWW, pożyczyć książkę znajomemu, zrobić kserokopię książki, wykonać kopię płyty CD, odtwarzać muzykę na imprezie urodzinowej, odwiedzać strony WWW. Ponadto, dozwolonym użytkiem jest pobranie materiałów ze stron internetowych na własne potrzeby, ale nie wolno udostępniać dzieł innych twórców w sieci oraz zmieniać ich i prezentować, jako własne dzieło. Dozwolony użytek prywatny nie obejmuje płatnych programów komputerowych. Taki program komputerowy trzeba zawsze zakupić. Licencje oprogramowania Poszukując programu komputerowego, potrzebnego do zrealizowania jakiegoś zadania, możesz skorzystać z oprogramowania, które jest oprogramowaniem udostępnianym na licencjach różnego typu. Licencja to umowa, w której autor utworu określa warunki, na jakich pozwala odbiorcy utworu (np. użytkownikowi oprogramowania) z niego korzystać. Zawsze więc, gdy zechcesz skorzystać z tzw. darmowego oprogramowania, przeczytaj dołączoną do niego instrukcję licencyjną. Podstawowe rodzaje licencji oprogramowania komputerowego to: Freeware program udostępniany bezpłatnie i bez żadnych ograniczeń. Prawa autorskie pozostają nadal w mocy. Shareware program udostępniany bezpłatnie do testów przed ewentualnym zakupem. Adware programy, za których użytkowanie się nie płaci, ale umieszczane są w nich reklamy. Powszechna Licencja Publiczna GNU pozwala na nieodpłatne użytkowanie programu, modyfikowanie go i rozpowszechnianie pod warunkiem dołączenia informacji o zmianach oraz źródle oryginalnej wersji. O tzw. wolnych licencjach (Creative Commons), które nie dotyczą oprogramowania komputerowego, a wykorzystujących prawo autorskie w taki sposób, aby umożliwić autorowi przekazanie innym części przysługujących mu praw, dowiesz się w klasie szóstej.
Rodzaje licencji na oprogramowanie (sp6-1.2.2) Licencja oprogramowania jest umową określającą warunki korzystania z programów komputerowych. Używając programów komputerowych, zgadzasz się na warunki licencji. Licencje na oprogramowanie sprzedawane są w dwóch podstawowych postaciach: OEM to programy sprzedawane wraz ze sprzętem komputerowym (przypisane do konkretnego komputera), po wymianie sprzętu na nowszy, nie można ich przenieść na nowy komputer tylko trzeba ponownie je zakupić. BOX to programy, które można przenosić na kolejne komputery jednak pod warunkiem, że zawsze zainstalowany jest tylko na jednym komputerze. Legalny jest tylko program ostatnio zainstalowany. Możemy spotkać się z następującymi rodzajami licencji: Adware to programy rozpowszechniane za darmo (bez kodu źródłowego), ale zawierające funkcję wyświetlającą reklamy. Freeware to programy które mogą być używane bezpłatnie, jednak prawa autorskie pozostają w mocy, dlatego nikt nie może wprowadzać zmian w ich kodzie źródłowym. Open Source (otwarte oprogramowanie) to alternatywa dla Freeware (wolne oprogramowanie), którego celem jest istnienie swobodnego dostępu do oprogramowania dla wszystkich jego uczestników. Zapewnia swoim użytkownikom prawo do legalnego oraz darmowego uruchamiania, kopiowania, rozpowszechniania, analizowania, modyfikacji oraz ulepszania i rozbudowy istniejących produktów. Shareware to program udostępniony bezpłatnie do testów, dzięki czemu przed decyzją o zakupie można przetestować go pod kątem swoich indywidualnych potrzeb. Demo to darmowe programy, które mają mocno ograniczone funkcje lub czas użytkowania. Beta to typ oprogramowania, które jest jakby próbnym modelem, prototypem w znacznej mierze ukończonym, nie do końca pozbawionym ukrytych błędów. Trial to rodzaj licencji na programy komputerowe polegający na tym, że można go używać przez z góry ustalony czas. Po upływie ustalonego czasu, jedyną rzeczą, na którą pozwoli program, jest rejestracja albo usunięcie go z dysku twardego. Specjalnym rodzajem licencji jest Public domain (dobro publiczne) - "licencja" ta jest stosowana do tekstów, zdjęć, muzyki, dzieł sztuki, oprogramowania itp., które na skutek decyzji twórcy, braku spadkobierców, lub upływu odpowiedniego czasu, stały się dostępne dla dowolnych zastosowań bez ograniczeń wynikających z przepisów prawa autorskiego. Programy posiadające ten status, mogą być używane bezpłatnie i bez ograniczeń. Copyright Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie 2016
Samodzielne korzystanie z wyszukanych informacji z uwzględnieniem poszanowania praw autorskich (sp6-1.5.2) Wiesz już, że na świecie powszechnie obowiązującym systemem ochrony praw twórców jest prawo autorskie. W Polsce regulowane jest ono ustawą o prawie autorskim I prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. Przepisy prawa autorskiego odnoszą się także do zasobów Internetu. Napotkasz w nim materiały, które możesz wykorzystywać bez konieczności pytania kogokolwiek (autora, twórcę) o zgodę. Będą to materiały udostępniane w ramach dozwolonego użytku i znajdujące się w domenie publicznej oraz znajdujące się w tzw. Otwartych Zasobach Edukacyjnych. Otwarte zasoby edukacyjne Materiały udostępniane w podręcznikach internetowych, kursach online, testach stanowią najczęściej otwarte zasoby edukacyjne, to znaczy, że każdy ma prawo się nimi dzielić, poprawiać i tłumaczyć na inne języki. Przykładowo, na stronie internetowej o adresie http://creativecommons.pl, możesz znaleźć materiały dotyczące lekcji tworzonych dla dzieci polskich zamieszkujących za granicą. Myśl o potraktowaniu wiedzy jako dobra, z którego mogą korzystać wszyscy ludzie, pojawiła się na początku XXI wieku. Aby było to legalne w świetle prawa autorskiego, przy publikacji materiałów, stosowane są wolne licencje Creative Commons. Zapamiętaj Licencja to zbiór zasad, które mówią co wolno, a czego nie wolno robić z danym utworem.
Wolne licencje Licencje Creative Commons wykorzystują prawo autorskie w taki sposób, aby było możliwe przekazanie przez autora części przysługujących mu praw innym osobom. Zgodnie z nimi, opracowane przez autora materiały można wykorzystywać zmieniając je, dostosowując do swoich potrzeb (np. tłumaczyć tekst z języków obcych), łączyć z innymi materiałami (np. do tekstu dołączać dźwięk), dzielić się swoją pracą z innymi. Autor ma do wyboru zestaw czterech różnych warunków licencji CC udostępnienia swojego utworu. Uznanie autorstwa CC BY Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory pod warunkiem, że zostanie podane nazwisko autora pierwowzoru. Użycie niekomercyjne CC NC Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory bez uzyskiwania korzyści finansowych. Na tych samych warunkach CC SA Wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. Bez utworów zależnych CC ND Wolno kopiować, rozprowadzać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci.
Na bazie licencji Uznanie autorstwa, gwarantującej najszersze swobody, powstały jeszcze licencje: BY SA Uznanie autorstwa-na tych samych warunkach BY NC Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne BY ND Uznanie autorstwa-bez utworów zależnych BY NC SA Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne - Na tych samych warunkach BY NC ND Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne -Bez utworów zależnych Wszystkie wymienione powyżej licencje Creative Commons są darmowe ale tylko dwie z nich są całkowicie wolne. Są to licencje to CC BY i CC NC, ponieważ CC BY wymaga jedynie podania imienia i nazwiska autora, żeby móc kopiować, edytować i rozpowszechniać dzieło autora, a CC NC nie pozwala jedynie na wykorzystanie komercyjne. (Ignacy 2bz) Zapamiętaj Każda z licencji mówi, że jeżeli chcemy wykorzystać dany materiał, musimy: 1. Oznaczyć autorstwo utworu. 2. Podać nazwę licencji. 3. Podać link do treści licencji.
Wyszukiwanie informacji i elementów graficznych udostępnianych w Internecie w otwartych zasobach edukacyjnych (sp6-1.5.3) Wyszukiwanie treści Obecnie istnieje kilka rozwiązań, które ułatwiają dotarcie do zasobów na wolnych licencjach. Materiały, z których możemy korzystać bez obawy o naruszenie prawa autorskiego a posiadające licencje Creative Commons znajdują się w serwisach, które można znaleźć np. poprzez wyszukiwarkę searchcreativecommons.org, wyszukiwarkę google.pl, wyposażoną w dodatkowe możliwości pozwalające na przeglądanie wyników według typu licencji oraz wyszukiwarki zbudowane specjalnie do przeglądania tego rodzaju zasobów, np. otwartezasoby.pl.
Wyszukiwanie zdjęć Poszukując w zasobach Internetu zdjęć, możesz korzystać z możliwości wyszukiwarek ogólnych, takich jak Bing czy Google oraz wykorzystywać specjalistyczne serwisy, takie jak np. Flickr. Znajduje się w nim olbrzymi zasób fotografii na wolnych licencjach, a jego stronę czołową zobaczysz na ekranie monitora po wpisaniu w pasku adresowym przeglądarki adresu http://www.flickr.com. Chcąc przetłumaczyć powyższą stronę wystarczy, gdy klikniesz przycisk Przetłumacz, na pasku narzędzi Bing Bar (znajdujący się pomiędzy przyciskiem Wideo i Skype ) i wybierzesz język, w którym strona ma być wyświetlona. Flickr posiada duży zestaw materiałów objętych domeną publiczną. Możesz dostać się do nich po zarejestrowaniu się wybierając z góry menu Explore (Zarejestruj się), a później Commons (Fotografia). Tak wygląda strona, na którą trafisz:
Poniżej zobaczysz pierwsze fotografie: Szukając zdjęcia w widocznym okienku wyszukiwania, możesz wpisać słowa charakteryzujące je, na przykład, żeby znaleźć zdjęcia autentycznych koron, możesz wpisać słowo "crown" (korona) i kliknąć przycisk Search (Szukaj). W ukazanym oknie zobaczysz wiele zdjęć, z których możesz wybrać to, które będzie twoim zdaniem najbardziej przydatne do wzbogacenia tworzonego pliku tekstowego. Aby pobrać zdjęcie z serwisu, kliknij w nie, a następnie wybierz ikonę strzałki u dołu ekranu obrazującej możliwość ściągnięcia zdjęcia Download this Fhoto (Ściągnij to zdjęcie). W ukazanym okienku możesz określić wielkość ściąganego zdjęcia, a w następnym kroku zapisać go w wybranej lokalizacji, na twoim komputerze.
Fotografowanie, a prawo (sp5-1.3.2) Zanim zdecydujesz się wykonywać i wykorzystywać swoje fotografie zapoznaj się z przepisami prawa dotyczącymi tego zagadnienia. Fotografia, w myśl prawa autorskiego, jest utworem, a osoba naciskająca spust migawki jest jego autorem. Posiada ona do utworu zarówno prawa majątkowe, jak i osobiste. Te pierwsze możesz odstąpić bądź sprzedać, praw osobistych nie możesz się wyrzec. To znaczy, że prawa osobiste do fotografii ma tylko ta osoba, które je wykonała. Pamiętaj, że podpisanie się swoim nazwiskiem pod cudzą fotografią, nawet taką, którą otrzymałeś w prezencie jest naruszeniem prawa autorskiego. Zapewne często wykonujesz zdjęcia różnym przypadkowym osobom. Działanie takie jest oczywiście dozwolone. Problemem staje się taka fotografia opublikowana i udostępniona do oglądania szerszemu gronu osób. Pamiętaj, że działanie zmierzające do opublikowania fotografii, przedstawiających obce osoby, wymaga od nich zgody na upowszechnienie ich zdjęć. Fotografie często przedstawiają tłum ludzi. Fotograf towarzyszy im w wielu miejscach, które pragnie uwiecznić na fotografii. W takim przypadku, mimo że poszczególne twarze ludzi są rozpoznawalne, nie jest wymagane udzielenie zgody na publikowanie fotografii. Jeżeli jednak jedna z osób w tłumie wyróżnia się szczególnie, a jej usunięcie zmieni charakter zdjęcia, musisz jej wizerunek traktować jak portret. Publikacja tej fotografii wymaga zgody osoby przedstawionej na zdjęciu.