5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzieñ bilansowy Aktywa finansowe, w tym zaliczone do aktywów instrumenty pochodne, wycenia się nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego, w wiarygodnie ustalonej wartości, bez jej pomniejszania o koszty transakcji, jakie jednostka poniosłaby, zbywając te aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innych przyczyn, chyba że wysokość tych kosztów byłaby znacząca, z wyjątkiem: 1) pożyczek udzielonych i należności własnych, których jednostka nie przeznacza do sprzedaży wyceniane są w wysokości skorygowanej ceny nabycia oszacowanej za pomocą efektywnej stopy procentowej, niezależnie od tego, czy jednostka zamierza utrzymać je do terminu wymagalności, czy też nie; należności o krótkim terminie wymagalności, dla których nie określono stopy procentowej, można wycenić w kwocie wymaganej zapłaty, jeżeli ustalona za pomocą stopy procentowej przypisanej tej należności wartość bieżąca przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę nie różni się istotnie od kwoty wymaganej zapłaty; 2) aktywów finansowych utrzymywanych do terminu wymagalności wyceniane są w wysokości skorygowanej ceny nabycia oszacowanej za pomocą efektywnej stopy procentowej; 3) składników aktywów finansowych, dla których nie istnieje cena rynkowa ustalona w aktywnym obrocie regulowanym albo których wartość godziwa nie może być ustalona w inny wiarygodny sposób jeżeli jest ustalony termin wymagalności, wyceniane są w skorygowanej cenie nabycia, jeżeli nie jest ustalony termin wymagalności, wyceniane są w cenie nabycia z uwzględnieniem trwałej utraty wartości; 4) składników aktywów finansowych objętych zabezpieczeniem (pozycji zabezpieczanych) stosowane są zasady rachunkowości zabezpieczeń. Za wiarygodną wartość godziwą uznaje się wartość ustaloną w szczególności drogą: 1) wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej w aktywnym obrocie regulowanym, gdy informacje o tej cenie są ogólnie dostępne; 2) oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami; 3) zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, gdy wprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego obrotu regulowanego; 4) oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny obrót regulowany, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w aktywnym obrocie regulowanym ceny nieróżniącego się istotnie podobnego instrumentu finansowego albo cen składników złożonego instrumentu finansowego; 5) oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne. 220
5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzieñ bilansowy Schemat 5.3. Szacowanie wartoœci Źródło: Opracowanie własne. Skorygowana cena nabycia (lub inaczej zamortyzowany koszt) to: 1) cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych (wartość początkowa), 2) pomniejszona o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego), 3) pomniejszona lub powiększona o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, 4) pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość. Efektywna stopa procentowa stanowi stopę, za pomocą której następuje zdyskontowanie do bieżącej wartości związanych z instrumentem finansowym przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych w okresie do terminu wymagalności, a w przypadku instrumentów o zmiennej stopie procentowej do terminu następnego oszacowania przez rynek poziomu odniesienia. Efektywna stopa procentowa stanowi wewnętrzną stopę zwrotu składnika aktywów lub zobowiązania finansowego za dany okres. Przy wyliczeniu skumulowanej kwoty dyskonta aktywów finansowych i zobowiązań finansowych za pomocą efektywnej stopy procentowej uwzględnia się wszelkie opłaty płacone lub otrzymywane przez strony kontraktu. Zobowiązania finansowe (bez pozycji zabezpieczanych) wycenia się nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego, w wysokości skorygowanej ceny nabycia, z wyjątkiem zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu oraz instrumentów pochodnych o charakterze zobowiązań, które wycenia się w wartości, o ile możliwe jest jej wiarygodne ustalenie. 221
Tabela 5.1. Przyk³ady metod wyceny dla wybranych instrumentów finansowych Rodzaj instrumentu finansowego Charakterystyka Kategoria Metody wyceny Akcje nabyte w celach spekulacyjnych przeznaczone do obrotu nabyte w celach lokacyjnych dostêpne do sprzeda y Instrumenty d³u ne (np. obligacje) nabyte z zamiarem i mo liwoœci¹ utrzymania do terminu wymagalnoœci utrzymywane do terminu zapadalnoœci w skorygowanej cenie nabycia nabyte w celach spekulacyjnych przeznaczone do obrotu nabyte w celach lokacyjnych bez zamiaru b¹dÿ mo liwoœci utrzymywania do terminu wymagalnoœci dostêpne do sprzeda y Po yczki udzielone je eli okreœlono harmonogram sp³at po yczki udzielone i nale noœci w³asne w skorygowanej cenie nabycia je eli nie okreœlono harmonogramu sp³at po yczki udzielone i nale noœci w³asne w kwocie wymaganej zap³aty Instrumenty pochodne je eli nie s¹ traktowane jako instrumenty zabezpieczaj¹ce przeznaczone do obrotu Instrumenty d³u ne (np. obligacje) wyemitowane przez jednostkê, zawsze powinny byæ traktowane jako utrzymywane do terminu wymagalnoœci utrzymywane do terminu zapadalnoœci w skorygowanej cenie nabycia Po yczki otrzymane je eli okreœlono harmonogram sp³at zobowi¹zania finansowe w skorygowanej cenie nabycia je eli nie okreœlono harmonogramu sp³at zobowi¹zania finansowe w kwocie wymagaj¹cej zap³aty Źródło: Opracowanie własne. 222
5.4. Wycena instrumentów finansowych na dzieñ bilansowy Skutki przeszacowania aktywów finansowych wycenianych w wartości i zakwalifikowanych do kategorii: 1) przeznaczonych do obrotu zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie; 2) dostępnych do sprzedaży wykazuje się w sposób wybrany przez jednostkę do ujęcia wszystkich takich aktywów, od dnia ich nabycia lub powstania do dnia ich wyłączenia z ksiąg rachunkowych, tzn.: zyski lub straty z przeszacowania zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie, albo zyski lub straty z przeszacowania odnosi się na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Skutki przeszacowania aktywów i zobowiązań finansowych wycenianych w wysokości skorygowanej ceny nabycia (z wyjątkiem pozycji zabezpieczanych i zabezpieczających), np. odpisy z tytułu dyskonta lub premii, zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym nastąpiło przeszacowanie. W bilansie instrumenty finansowe są prezentowane w podziale na długoi krótkoterminowe. Aktywa finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu zawsze będą prezentowane jako krótkoterminowe instrumenty, natomiast instrumenty finansowe z pozostałych kategorii mogą być zarówno długo-, jak i krótkoterminowe. Wartości aktywów finansowych i zobowiązań finansowych w bilansie kompensuje się ze sobą i wykazuje w wartości netto, jeżeli jednostka posiada ważny prawnie tytuł do kompensaty określonych aktywów i zobowiązań finansowych oraz zamierza rozliczyć transakcję w wartości netto poddanych kompensacie składników aktywów i zobowiązań finansowych lub jednocześnie takie składniki aktywów wyłączyć z ksiąg rachunkowych, a zobowiązanie finansowe rozliczyć. 223
Schemat 5.4. Wycena instrumentów finansowych Źródło: Opracowanie własne. 224
5.11. Przyk³ady Przyk³ad 5.1. Wycena po yczki wed³ug SCN (ZK) Założenia: Spółka X otrzymała dnia 1 stycznia 2013 r. pożyczkę w wysokości 5.000.000,00 PLN. Pożyczka została udzielona na okres 5 lat, spłata pożyczki następować będzie w 5 rocznych ratach po 1.000.000,00 PLN, płatnych na koniec każdego roku wraz z oprocentowaniem wynoszącym 8% w skali roku. Na dzień przekazania kwoty pożyczki została pobrana prowizja w wysokości 5% kwoty pożyczki, tj. 250.000,00 PLN. Należy ustalić harmonogram spłat pożyczki i wycenić pożyczkę według skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) oraz zaksięgować stosowne operacje na dzień bilansowy 31 grudnia 2013 r. Plan spłaty i odpowiednie wyliczenia zawiera tabela na sąsiedniej stronie. Operacje gospodarcze: 1) wpływ pożyczki na rachunek bankowy w kwocie 4.750.000,00 PLN; a) kwota pożyczki wynosząca 5.000.000,00 PLN; b) kwota pobranej prowizji 250.000,00 PLN; 2) spłata na koniec roku raty pożyczki wraz z należnym oprocentowaniem w kwocie 1.400.000,00 PLN, z czego: a) rata pożyczki 1.000.000,00 PLN; b) kwota zapłaconych odsetek 400.000,00 PLN; 3) wycena pożyczki na dzień bilansowy 31 grudnia 2013 r. według skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) 171.658,00 PLN. Schemat księgowań: (2a) (3) Sk. Kredyty i po yczki Rachunek bankowy 1.000.000,00 5.000.000,00 (1a) (1) 4.750.000,00 1.400.000,00 (2) 171.658,00 1.171.658,00 5.000.000,00 3.828.342,00 5.000.000,00 5.000.000,00 (1b) (2b) Koszty finansowe 250.000,00 400.000,00 Przychody finansowe 171.658,00 (3) Uwagi: Do obliczenia wewnętrznej stopy zwrotu IRR posłużono się funkcją IRR w arkuszu kalkulacyjnym programu Microsoft Excel. W analizowanym przypadku wycena według skorygowanej ceny nabycia dla potrzeb polskiego prawa bilansowego jest taka sama jak według zamortyzowanego kosztu dla potrzeb Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. 244
5.11. Przyk³ady Plan sp³aty data: 1.01.2013 31.12.2013 31.12.2014 31.12.2015 31.12.2016 31.12.2017 Wyliczenie IRR a. kwota otrzymanej po yczki 5.000.000,00 b. bilans otwarcia 5.000.000,00 4.000.000,00 3.000.000,00 2.000.000,00 1.000.000,00 c. prowizje zap³acone 250.000,00 d. odsetki (b oprocentowanie 8%) 400.000,00 320.000,00 240.000,00 160.000,00 80.000,00 e. kapita³ 1.000.000,00 1.000.000,00 1.000.000,00 1.000.000,00 1.000.000,00 f. rata razem (d+e) 1.400.000,00 1.320.000,00 1.240.000,00 1.160.000,00 1.080.000,00 g. bilans zamkniêcia 5.000.000,00 4.000.000,00 3.000.000,00 2.000.000,00 1.000.000,00 0,00 wartoœæ bez wyceny SCN h. przep³yw z tytu³u zad³u enia (a c f) 4.750.000,00 1.400.000,00 1.320.000,00 1.240.000,00 1.160.000,00 1.080.000,00 i. IRR 10,07% Wyliczenie wed³ug skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) A. bilans otwarcia 4.750.000,00 3.828.342,00 2.893.870,00 1.945.293,00 981.191,00 B. + kwoty otrzymane 5.000.000,00 C. + naliczone odsetki (A IRR) 478.342,00 385.528,00 291.423,00 195.898,00 98.809,00 D. sp³aty wg umowy 250.000,00 1.400.000,00 1.320.000,00 1.240.000,00 1.160.000,00 1.080.000,00 E. bilans zamkniêcia 4.750.000,00 3.828.342,00 2.893.870,00 1.945.293,00 981.191,00 0,00 wartoœæ bilansowa wg SCN F. Ró nica (g E) 171.658,00 245
Zauważyć należy, że koszt uzyskania przychodu stanowić będzie kwota prowizji oraz kwota zapłaconych odsetek. Wycena według skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) nie jest honorowana dla celów podatkowych, w związku z czym przychody finansowe ujęte w przedstawionym przykładzie nie będą przychodami podatkowymi w celu ustalenia podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych i fizycznych. Przyk³ad 5.2. Odpisy aktualizuj¹ce aktywa wyceniane w skorygowanej cenie nabycia Założenia: Spółka Y udzieliła spółce X dnia 1 stycznia 2011 r. pożyczki w wysokości 5.000.000,00 PLN. Pożyczka została udzielona na okres 5 lat, spłata pożyczki następować będzie w 5 rocznych ratach po 1.000.000,00 PLN, płatnych na koniec każdego roku wraz z oprocentowaniem wynoszącym 8% w skali roku. Na dzień przekazania kwoty pożyczki została pobrana prowizja w wysokości 5% kwoty pożyczki, tj. 250.000,00 PLN. Spółka X z powodu trudności finansowych nie spłaciła ani odsetek, ani rat kapitałowych w 2011 oraz w 2012 r., w związku z czym na koniec 2012 r. spółka Y utworzyła odpis aktualizujący w wysokości 100% kwoty pożyczki wycenionej na dzień 31 grudnia 2012 r. według skorygowanej ceny nabycia. W 2013 r. spółka Y podpisała porozumienie ze spółką X, w którym spółka X zobowiązała się do uregulowania zaległych spłat, a spółka Y zrezygnowała z naliczania odsetek za zwłokę w zapłacie. Na koniec 2013 r. spółka X spłaciła należne do 31 grudnia 2013 r. odsetki oraz 3 raty kredytowe. Należy ustalić harmonogram spłat pożyczki i wycenić pożyczkę według skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) oraz zaksięgować stosowne operacje występujące w 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. w spółce Y. Plan spłaty i odpowiednie wyliczenia zawierają tabele na sąsiednich stronach. Operacje gospodarcze: 1) rozwiązanie odpisu aktualizującego z tytułu utraty wartości pożyczki w kwocie 2) ujęcie odsetek od pożyczki należnych za 2013 r. w kwocie 3) spłata na koniec roku 2013 rat pożyczki wraz z należnym oprocentowaniem w kwocie 4) wycena pożyczki na dzień bilansowy 31 grudnia 2013 r. według skorygowanej ceny nabycia (zamortyzowanego kosztu) 5.613.870,00 PLN; 240.000,00 PLN; 3.960.000,00 PLN; 51.423,00 PLN. 246