Część I Odpowiedzialność cywilna, karna i dyscyplinarna nauczycieli dr Jerzy Grad Naczelnik Wydziału Oświaty Śląski Kurator Oświaty w latach 2002-2006
Karty Nauczyciela Art. 9.1 Stanowisko nauczyciela, może zajmować osoba, która: a) posiada kwalifikacje b) przestrzega podstawowych zasad moralnych; c) spełnia warunki zdrowotne Ustawa o systemie oświaty Art. 4. Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia.
Karta Nauczyciela Art. 75. 1. NAUCZYCIEL PODLEGA ODPOWIEDZIALNOŚCI DYSCYPLINARNEJ: za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub naruszenia obowiązków nauczyciela, o których mowa w art. 6 Karty Nauczyciela
Art. 6 Karty Nauczyciela Nauczyciel zobowiązany jest w szczególności do: rzetelnego realizowania zadań związanych z powierzonym stanowiskiem w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę wspierania każdego ucznia w jego rozwoju kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
Etyka zawodu nauczyciela Posłannictwo nauczyciela, zgodnie z wielowiekową tradycją, wyrasta z powołania. Jest bowiem służbą drugiemu człowiekowi. Etyka zawodu nauczyciela dotyczy postawy nauczyciela, jego kultury osobistej, odpowiedzialności, wrażliwości, samokrytycyzmu, uczciwości, hierarchii wartości, światopoglądu, wiedzy i kompetencji.
Obywatel może robić wszystko czego nie zabrania prawo! Nauczyciel jako osoba publiczna musi kierować się modelem postępowania, które wyznaczają przepisy prawa (w tym oświatowego)
Rodzaje odpowiedzialności ponoszonych przez nauczyciela odpowiedzialność za wykroczenia; odpowiedzialność karna (art.26.1 KN!!!); Nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej niezależnie od odpowiedzialności karnej.
odpowiedzialność cywilna art. 417 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność jednostka samorządu terytorialnego Zatem, jeśli wypadek zdarzy się na terenie szkoły lub podczas wycieczki szkolnej za ucznia odpowiada szkoła. (Orzeczenie Sądu Najwyższego) co nie wyklucza jej odpowiedzialności na podstawie art. 415 Kodeksu Cywilnego. (Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia )
Odpowiedzialność cywilna c.d. Przewidziana w art. 427 Kodeksu Cywilnego odpowiedzialność opiera się na winie osoby zobowiązanej do nadzoru. Omawiany przepis wprowadza domniemanie winy osoby zobowiązanej do nadzoru - np. nauczyciela Zobowiązany do nadzoru nauczyciel, chcąc uwolnić się od odpowiedzialności musi wykazać swoją "bezwinność" udowadniając, że nadzór był sprawowany należycie lub że szkoda nastąpiłaby i przy starannym wykonywaniu pieczy nad małoletnim.
Odpowiedzialność cywilna c.d. Jeżeli małoletni powyżej lat 13 wyrządzi szkodę działając z rozeznaniem, to osoba, pod której pieczą się on znajduje nie będzie odpowiadała na podstawie art. 427 KC. W przypadku dziecka poniżej 13 lat odpowiedzialność ponosi osoba, pod piecza której się znajduje.
Odpowiedzialność cywilna c.d. art. 430 Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.
Tezy wybranych orzeczeń Sądu Najwyższego Cały teren szkoły w czasie, gdy odbywają się zajęcia, pozostaje pod jej opieką i nadzorem wobec czego obowiązek należytego nadzoru obciąża szkołę w czasie gdy szkoła jest czynna, i młodzież ma możność przebywania na szkolnym boisku (wyrok SN I CR 260/71 OSNC 1972/4/71). Obowiązek sprawowania opieki oraz zapewnienia bezpieczeństwa ze strony szkoły dotyczy tylko uczniów powierzonych funkcjonariuszom szkoły lub szkole jako całości. (wyrok SN II CR 643/73 OSP 1974/10/202).
Obowiązek nadzoru ze strony szkoły nie ustaje z chwilą osiągnięcia pełnoletności lub zbliżania się do tego wieku. (wyrok SN II CR 289/74 LEX nr 7526). Wiek uczniów wpływa na zróżnicowanie stopnia i formy sprawowanego nad uczniami nadzoru przez nauczycieli w tym rozumieniu, iż młodzieży starszej należy pozostawić więcej samodzielności.
Za wadliwą i nie zapewniającą takiej młodzieży ( młodzieży starszej) należytej opieki należy uznać taką organizację nadzoru, przy której w stałych, z góry znanych i długich odcinkach czasu nie może on być wykonywany nawet sporadycznie." (wyrok SN IV CR LEX nr 7909).
c.d. odpowiedzialności prawnej: odpowiedzialność pracownicza (porządkowa i materialna); odpowiedzialność dyscyplinarna. Kara porządkowa wyklucza karę dyscyplinarną
Kto podlega odpowiedzialności porządkowej i dyscyplinarnej? Odpowiedzialności porządkowej podlegają wszyscy pracownicy szkoły. Do 8 sierpnia 2009r odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegali tylko nauczyciele mianowani i dyplomowani Obowiązująca aktualnie KN zrównuje wszystkich nauczycieli (!!!), którzy uczą w szkołach publicznych i niepublicznych (niezależnie od sposobu zatrudnienia)
Odpowiedzialność porządkowa Na podstawie art. 75 ust. 2 Karty Nauczyciela nauczyciel ponosi odpowiedzialność porządkową w rozumieniu art. 108 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy
Nauczyciel za nieprzestrzeganie: ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przepisów przeciwpożarowych opuszczenie pracy (stanowiska pracy) bez usprawiedliwienia stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości spożywanie alkoholu w czasie pracy może być ukarany karą: upomnienia, nagany lub karą pieniężną
Art. 83. 1. KN Dyrektor szkoły może zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w szkole. W szczególnych przypadkach można zawiesić nauczyciela przed złożeniem wniosku
1a. Dyrektor szkoły z mocy prawa zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczy naruszenia praw i dobra dziecka.
Nauczycielowi, za uchybienia godności zawodu i obowiązkom nauczyciela, komisja dyscyplinarna na podstawie art. 76 ust. 1 KN może wymierzyć karę: nagany z ostrzeżeniem, zwolnienia z pracy, zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania; wydalenia z zawodu nauczycielskiego.
OCHRONA PRAWNA NAUCZYCIELA Zgodnie ze znowelizowanym zapisem w Karcie Nauczyciela nauczyciele uzyskali gwarancję ochrony przewidzianą w kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych. W artykule 63 Karty Nauczyciela czytamy : Nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w Kodeksie karnym
W związku z tym, że nauczyciele zostali objęci ochroną jak funkcjonariusze publiczni organ prowadzący szkołę i dyrektor szkoły są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla niego uprawnienia zostaną naruszone.
Art. 222. 1. kk kto narusza nietykalność cielesną funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3
Art. 223. kk Kto, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami lub używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 226. 1. Kto znieważa funkcjonariusza publicznego podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
20 stycznia 2010 r. w Sądzie Okręgowym w Lublinie ogłoszono wyrok w sprawie znieważenia nauczyciela szkoły zawodowej w Rykach. Jarosława O. (głównego sprawcę) sąd uznał za winnego pięciokrotnego znieważenia nauczyciela słowami wulgarnymi i obelżywymi oraz naruszenia jego nietykalności cielesnej przez kopnięcie w ramię. Został on skazany na rok i trzy miesiące pozbawienia wolności w zawieszeniu na okres pięciu lat oraz na 600 zł grzywny. Sąd orzekł wobec niego także dozór kuratora.
Sąd w Katowicach skazał ośmioro gimnazjalistów, którzy przez kilka miesięcy znieważali pedagogów. Sąd uznał, że podejrzani o znieważanie nauczycieli gimnazjaliści są zdemoralizowani. Połowa ukaranych 15-latków została skierowana do młodzieżowego ośrodka wychowawczego lub na leczenie psychiatryczne, trzem wyznaczono dozór kuratora.
Minusy bycia funkcjonariuszem publicznym Art. 231 par 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Minusy bycia funkcjonariuszem publicznym Art. 266 par. 2. Funkcjonariusz publiczny, który ujawnia osobie nieuprawnionej informację stanowiącą tajemnicę służbową, a której ujawnienie może narazić na szkodę prawnie chroniony interes, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Ocena zachowania ucznia przez nauczyciela Przestępstwo czyn karalny demoralizacja Postępowanie w sprawie demoralizacji do 18 roku życia Postępowania w sprawach o czyny karalne od 13 do 18 roku życia Postępowanie karne od 17 roku życia - w przypadku zabójstwa, ciężkiego pobicia lub naruszenia bezpieczeństwa publicznego, gwałtu ze szczególnym okrucieństwem, rozboju - 15-latek jest traktowany jak dorosły
Demoralizacja O demoralizacji można mówić tylko wtedy, gdy wymienione jej przejawy występują ze znacznym nasileniem, mają charakter trwałych i powtarzających się zachowań a nieletni ma pozytywny stosunek do swojego zachowania
Demoralizacja O demoralizacji można mówić tylko wtedy, gdy wymienione jej przejawy występują ze znacznym nasileniem, mają charakter trwałych i powtarzających się zachowań a nieletni ma pozytywny stosunek do swojego zachowania
Demoralizacja Zgodnie z ZARZĄDZENIEM Nr 590 KOMENDANTA GŁÓWNEGO POLICJI z dnia 24 października 2003 r. demoralizacja to: Przestępczość nieletnich jako podstawowy przejaw demoralizacji Narkomania Picie alkoholu Ucieczki z domów rodzinnych i placówek opiekuńczowychowaczych Subkultury młodzieżowe Uprawianie nierządu - prostytucja nieletnich Niedostosowanie społeczne
Przestępczość nieletnich jako podstawowy przejaw demoralizacji. W latach 1989-1990 nastąpił skokowy wzrost wskazywanej przez statystyki liczby przestępstw nieletnich. W minionej dekadzie najbardziej dramatyczny był rok 1995, kiedy stwierdzono popełnienie 82 551 czynów karalnych W 2010 r nieletni dopuścili się 100 425 czynów karalnych. To największa liczba czynów karalnych popełnionych przez nieletnich przez ostatnich 20 lat.
Badania przeprowadzone wśród młodzieży III klasy gimnazjum i II klasy Liceum 1. Gimnazjum: 65,8% z nich piło alkohol w ciągu ostatnich 30 dni (71,5% chłopców, 60,3% dziewcząt); 29,2% z nich UPIŁO się w ciągu ostatnich 30 dni (38,1% chłopców, 20,8% dziewcząt); 2. Liceum: 78,9% z nich piło alkohol w ciągu ostatnich 30 dni (84,6% chłopców, 73,2% dziewcząt); 37,2% z nich UPIŁO się w ciągu ostatnich 30 dni (47,7% chłopców, 26,5% dziewcząt);
Główne zadania szkoły: Rozpoznawanie sytuacji związanych z naruszeniem prawa przez nieletniego; Przekazywanie informacji rodzicom lub faktycznym opiekunom nieletniego; Powiadamianie policji lub sądu rodzinnego
Czy można poprzestać na powiadomieniu rodziców? Tak, jeżeli z postawy nieletniego (widoczne zrozumienie, skrucha, zadośćuczynienie), charakteru zdarzenia (pojedynczy epizod, nieporozumienie), wynika, że do przejawu demoralizacji nie doszło, (bez konieczności informowania policji lub sądu rodzinnego)
Poprzestanie na powiadomieniu rodziców Podobnie postępuje się, jeżeli dojdzie do przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, m.in.: zniesławienie art. 216 k.k., naruszenie nietykalności cielesnej art. 217 k.k., lekki uszczerbek na zdrowiu art. 157 2 k.k.,
Zasady obowiązujące przy zawiadamianiu Policji: Policję należy powiadamiać zawsze, jeżeli: doszło do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia przez osobę, która ukończyła 17 rok życia, nieletni dokonał czynu karalnego, który jest ścigany z oskarżenia publicznego.
Jeżeli doszło do przejawu demoralizacji poprzez zachowania określone jako przestępstwa przez nieletnich w wieku poniżej 13 roku życia, należy powiadomić policję, w szczególności: posiadania i handlu narkotykami lub rzeczami kradzionymi; usiłowania zabójstwa lub okaleczenia; aktów o charakterze agresji seksualnej; podpaleń, posiadania broni palnej lub gazowej. Policja ma obowiązek powiadomienia sądu rodzinnego o całej sprawie, po przeprowadzeniu niezbędnych czynności własnych.
Zasady obowiązujące przy powiadomieniu sądu: Powiadomienie sądu rodzinnego będzie miało miejsce gdy zachodzi obawa, że doszło demoralizacji u nieletniego: zachodzi powtarzalność zachowań nagannych; rozmowy z nieletnim lub jego postawy wskazują, że ma on nastawienie pozytywne do swojego zachowania; kontaktu z rodzicami lub opiekunami nieletniego albo nie ma, albo są bezskuteczne, albo są oni niewydolni wychowawczo; występuje faktyczny brak opieki nad nieletnim.
Dziękuję Jerzy Grad (tel. 609 947 222)