programowe z przyrody klasa IV Tytuł 1. W jaki sposób będziemy pracować na lekcjach przyrody? wykraczające wyjaśnia, co to jest przyroda; określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa Dział 1. Obserwujemy przyrodę 1. Przyroda i jej elementy 2. Obserwacje i doświadczenia 3. Przyrządy i pomoce przyrodnika 4. Określamy kierunki świata 2. Poznajemy elementy przyrody. 3. Jak być dobrym przyrodnikiem? 4. Poznajemy pomoce i przyrządy przyrodnika. 5. Jak prowadzić obserwacje przyrodnicze? 6. W jaki sposób wyznaczamy kierunki świata? 7/8. Ćwiczymy wyznaczanie kierunków świata. wymienia 3 lub 4 elementy przyrody nieożywionej ; podaje 3 lub 4 przykłady elementów przyrody ożywionej planuje miejsca 2 lub 3 obserwacji ; zanotuje 2 lub 3 spostrzeżenia w czasie obserwacji nazywa przyrządy służące do prowadzenia obserwacji przyrody przeprowadzi obserwację przy użyciu lupy, lornetki ; wykona schematyczny rysunek obserwowanego obiektu nazywa wskazane przez nauczyciela główne kierunki świata, wymienia kierunki pośrednie dowolnym sposobem wyznacza główne kierunki świata wyjaśnia znaczenie pojęcia przyroda nieożywiona (B); wymienia 3 składniki niezbędne do życia wymienia cechy obserwatora przyrody przyporządkuje przyrząd do obserwowanego obiektu ; zaproponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D) określa cechy obserwowanych obiektów stosuje skróty do zapisywania nazw kierunków głównych i pośrednich ; nazywa wskazane przez nauczyciela kierunki pośrednie wyznacza kierunki świata przy użyciu kompasu wymienia cechy ożywionych elementów przyrody ; opisuje rolę poszczególnych składników niezbędnych do życia uzasadnia konieczność posiadania każdej z wymienionych cech przez obserwatora przyrody nazywa pokazując poszczególne części mikroskopu ; wymienia nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji meteorologicznych dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu (D) wyjaśnia, co nazywamy widnokręgiem (B) wyznacza kierunki świata w dzień poznanymi sposobami powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej ; podaje przykłady zmian cyklicznych w przyrodzie planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu (D) określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu przygotowuje mikroskop do obserwacji, zachowując kolejność czynności (D) rysuje trasę wycieczki, mając daną odległość i kierunek marszu (D) omawia, jak wyznaczamy kierunki świata w nocy (B); porównuje dokładność różnych sposobów wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy (B) przeprowadza dowolne doświadczenie wraz z zapisem wyników obserwacji (D) przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin) (D) samodzielnie wykonuje prosty preparat mikroskopowy (D) omawia znaczenie posiadania umiejętności wyznaczania kierunków (B) odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela (D) 1
5. Obserwujemy zmiany pór roku 6. Obserwujemy pogodę 7. Obserwujemy rośliny i zwierzęta 9. Jak zmienia się przyroda w czasie jesieni i zimy? 10. Jakie zmiany zaobserwujemy w przyrodzie wiosną i latem? 11. Składniki pogody i sposoby ich pomiaru. 12/13. Składniki pogody i sposoby ich pomiaru. 14. Jak prowadzić hodowlę roślin? 15. W jaki sposób wykonać zielnik? wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowej jesieni i zimy ; podaje 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie jesienią i zimą ; proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowej wiosny i lata ; podaje 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie wiosną i latem wymienia składniki pogody ; odczytuje dodatnią i ujemną temperaturę powietrza odczytuje z mapy prognozę pogody dla swojego regionu zakłada hodowlę fasoli lub rzeżuchy ; określa zasady postępowania z hodowanymi organizmami (B) wykonuje zielnik zgodnie z podaną instrukcją ; rozpoznaje kilka (np. 5) pospolitych roślin wyjaśnia, co nazywamy równonocą jesienną, przesileniem zimowym (B); wymienia nazwy ptaków odlatujących na zimę i pozostających w kraju wyjaśnia, co nazywamy równonocą wiosenną, przesileniem letnim (B) wymienia rodzaje opadów ; nazywa przyrządy służące do pomiaru składników pogody ; zmierzy ilość opadów określa kierunek wiatru ; nazywa rodzaje wiatrów wyjaśnia, w jakim celu prowadzimy hodowle (B) rozpoznaje rośliny (5-10) występujące w najbliższym otoczeniu omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem jesienią i zimą (B); wyjaśnia, czym jest górowanie Słońca i południe słoneczne (B) omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem wiosną i latem (B) rozpoznaje rodzaje chmur ; oblicza różnicę temperatur (ujemna-dodatnia, dodatnia-dodatnia, ujemnaujemna) (C/D) omawia rodzaje wiatrów ; wyjaśnia, czym jest wilgotność powietrza (B); dużej i małej wilgotności powietrza planuje obserwacje do założonej hodowli (D) zapisuje instrukcję do przygotowania zielnika ; opisuje zebrane rośliny (D) wyznaczania kierunków świata (D) porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia jesienią i zimą porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia wiosną i latem wyjaśnia, jak powstają poszczególne rodzaje osadów i opadów objaśnia, jak powstaje wiatr (B); wyjaśnia, czym jest ciśnienie powietrza (B) formułuje problem badawczy (D) klasyfikuje zebrane rośliny według siedliska (przydroże, las, łąka) (D) wykraczające wyjaśnia, dlaczego następuje zmiana pór roku (B); wymienia fenologiczne pory roku określa zależność działań człowieka od pór roku (D) przeprowadza pomiary składników pogody przez określony czas, a następnie opracowuje i prezentuje zebrane wyniki (D) samodzielnie przygotowuje doświadczenie wraz z pełnym opisem (D) prezentuje informacje dotyczące zebranych roślin ; gromadzi informacje o roślinach chronionych występujących w najbliższym otoczeniu 16. W jaki opowiada wymienia 3 lub 4 nazwy samodzielnie zakłada planuje temat, problem przygotowuje ciekawostki 2
8. Podsumowanie sposób prowadzimy hodowle zwierzęce? o hodowanym zwierzęciu ; wymienia czynności, które powinien wykonywać hodowca zwierząt, które można hodować w szkolnej pracowni ; określa warunki niezbędne do prowadzenia hodowli wybranego zwierzęcia (B) 17., 18. Podsumowanie i sprawdzian z działu Obserwujemy przyrodę. hodowlę dżdżownic ; prowadzi dziennik obserwacji hodowanego zwierzęcia (D); badawczy, hipotezę do hodowli dżdżownic (D) wykraczające dodatkowe informacje na temat wybranego zwierzęcia Dział 2. Życie na Ziemi 1. Jak są zbudowane organizmy? 2. Organizm żywy co to znaczy? 3. Każdy organizm powstaje z organizmu macierzystego 4. Zależności między organizmami 19. Poznajemy budowę organizmów. 20. Co to znaczy organizm żywy? 21. Poznajemy inne cechy istot żywych. 22. W jakim celu rozmnażają się organizmy żywe? 23. Jakie zależności występują między organizmami? odróżnia organizm jednokomórkowy od wielokomórkowego ; rysuje oglądane organizmy ; podaje przykłady narządów i organów roślin i zwierząt wymienia 3 lub 4 czynności charakterystyczne dla organizmów żywych sposobów poruszania się zwierząt organizmów rozmnażających się przez podział ; rysuje schemat podział komórki bakterii z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy ; podaje po 2 przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych ; nazywa wskazane narządy i organy wymienia czynności życiowe organizmów ; klasyfikuje organizmy ze względu na sposób odżywiania się ruchów roślin ; klasyfikuje zwierzęta ze względu na sposób poruszania się wyjaśnia, w jakim celu organizmy rozmnażają się (B); nazywa części roślin służące do rozmnażania bezpłciowego nazywa ogniwa łańcucha pokarmowego ; wymienia inne niż pokarmowe zależności między roślinami a zwierzętami wykonuje preparat zgodnie z instrukcją ; rysuje przykładowe kształty komórek zwierzęcych porównuje organizmy jednokomórkowe z wielokomórkowymi ; wyjaśnia pojęcia: komórka, tkanka, narząd (B) samożywność i cudzożywność pasożytnictwo (B); omawia (B); sposób produkowania pokarmu wymiana gazowa (B) przez rośliny ; wymienia etapy oddychania wzrost organizmu (B); omawia cel wydalania przyporządkowuje nazwy organizmów do podanego sposobu rozmnażania ; porównuje wygląd organizmów potomnych powstałych w rozmnażaniu płciowym i bezpłciowym (D) uzasadnia nazwy ogniw łańcucha: producenci, konsumenci rozwój organizmów (B) rozmnażanie płciowe (B) uzasadnia, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt (C/D) zbiera informacje na temat najmniejszych i największych organizmów pasożytów w świecie roślin i zwierząt przygotowuje informacje o największych organizmach w świecie roślin i zwierząt lub długowiecznych wskazuje przykłady praktycznego zastosowania bezpłciowego rozmnażania roślin (sadownictwo, ogrodnictwo) (D) roślin owadożernych, pasożytów ; uzasadnia, że zniszczenie jednego elementu przyrody może doprowadzić do wyginięcia innych (D) 3
5. Podsumowanie 24., 25. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Życie na Ziemi. wykraczające Dział 3. Tajemnice ciała 1. Czym się odżywiamy? 2. Żywność a zdrowie 3. Wędrówka" pokarmu 4. Krążenie krwi 26. Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu. 27. Jakie są zasady właściwego odżywiania się? 28. Na czym polega higiena odżywiania? 29. Co dzieje się z pokarmem w twoim organizmie? 30. Jaką rolę pełni krew w organizmie? pokarmów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego ; wymienia podstawowe składniki odżywcze wymienia 3 zasady właściwego odżywiania odszukuje na opakowaniu datę ważności i skład produktu spożywczego ; podejmuje próbę wskazania tych składników, które powinny zwrócić uwagę konsumenta (D) nazywa narządy budujące układ pokarmowy ; wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia zębów po każdym posiłku (D) na schemacie pokazuje serce i naczynia krwionośne ; wymienia 2 funkcje krwi ; podejmie próbę pomiaru tętna (policzy) (D) określa rolę poszczególnych składników odżywczych ; pokarmów należących do grup o dużej zawartości białek, cukrów, tłuszczów, witamin na podstawie analizy piramidy pokarmowej proponuje przykładowy zestaw pokarmów dla dziecka w klasie IV (C/D) sformułuje 2 lub 3 zasady dotyczące higieny żywienia ; wskazuje te składniki produktów spożywczych, które powinny zwrócić uwagę konsumenta pokazuje na modelu położenie poszczególnych narządów układu pokarmowego ; określa rolę poszczególnych narządów omawia rolę tętnic i żył ; wymienia składniki krwi omawia rolę wybranych witamin w organizmie prezentuje informacje na temat gospodarstw ekologicznych (B) omawia, na czym polega higiena żywienia ; podaje przykłady skutków niewłaściwego odżywiania się opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia ; omawia rolę wątroby omawia rolę poszczególnych składników krwi ; omawia pracę serca wyjaśnia, dlaczego pokarmy bogate w witaminy należy spożywać na surowo (B); omawia, na czym polega prawidłowe odżywianie omawia wpływ chemizacji rolnictwa na jakość produktów spożywczych (B) uzasadnia konieczność spożywania różnorodnych pokarmów (D); planuje zdrowy posiłek (D) wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wymienia miejsca mechanicznego i chemicznego przekształcania pokarmu ; omawia rolę pozostałych narządów wspomagających trawienie na podstawie przeprowadzonego doświadczenia formułuje wnioski dotyczące wpływu wysiłku fizycznego na pracę serca (D) omawia rolę białek, cukrów, tłuszczów i witamin w organizmie ; proponuje ilościowy (więcej/mniej) skład pokarmu dla osób w różnym wieku (D) objaśnia istotę gospodarstw ekologicznych (B) przedstawia krótkie informacje na temat barwników, sztucznych aromatów, konserwantów przygotowuje informacje na temat najczęstszych chorób wątroby i trzustki (D) przedstawia krótkie informacje na temat chorób krwi (anemia, białaczka) 5. Jak 31. Na czym wyjaśnia, dlaczego nazywa narządy tworzące określa cel wymiany gazowej omawia rolę poszczególnych wskazuje różnice między 4
oddychamy? 6. Energia jest niezbędna do życia 7. Ciągle w ruchu 8. Praca organizmu jest pod kontrolą 9. Podsumowanie polega oddychanie? 32. Jak organizm uzyskuje energię? 33. Poznajemy układ szkieletowy człowieka. 34. Jak funkcjonuje układ mięśniowy? 35. W jaki sposób kontrolowana jest praca organizmu? 36. Co zagraża układowi nerwowemu? powietrze należy wdychać nosem (B); pokazuje układ oddechowy na modelu lub planszy dydaktycznej wymienia przykłady zawodów, które wymagają dużego wysiłku fizycznego ; proponuje pokarm dla osób pracujących w wymienionych zawodach na modelu pokazuje zasadnicze elementy szkieletu ; wyjaśnia pojęcie stawy (B) ruchów, które możemy kontrolować ; podaje 2 lub 3 przykłady pozytywnej roli ćwiczeń fizycznych na schemacie zaznacza mózg, rdzeń kręgowy, nerwy nazywa substancje zaliczane do używek ; społecznych skutków alkoholizmu ; podejmuje próbę przekonania kolegi o szkodliwości palenia tytoniu (D) układ oddechowy ; na podstawie obserwacji opisuje fazę wdechu i wydechu (D) wyjaśnia, w jaki sposób organizm wykorzystuje pokarm (B); wskazuje sytuacje, w których wzrasta zapotrzebowanie organizmu na pokarm i tlen wymienia 2 funkcje szkieletu ; nazywa główne stawy organizmu człowieka podaje 2 lub 3 przykłady mięśni, których praca jest niezależna od naszej woli ; wymienia czynniki wpływające na rozwój mięśni nazywa główne narządy budujące układ nerwowy ; wskazuje na planszy lub modelu położenie głównych narządów budujących układ nerwowy wyjaśnia, dlaczego dym papierosowy jest szkodliwy dla palaczy czynnych i biernych (B); podaje przykłady negatywnego wpływu narkotyków na organizm człowieka 37., 38. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Tajemnice ciała. ; porównuje zużycie tlenu w trakcie wykonywania różnych czynności (D) wykorzystywania energii słonecznej w przyrodzie ; wskazuje najważniejsze kości szkieletu ; podaje przykłady narządów, które są chronione przez szkielet omawia budowę mięśnia ; uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń fizycznych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D) omawia rolę narządów budujących układ nerwowy przygotowuje informacje na temat skutków stosowania używek ; wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B) narządów układu oddechowego ; objaśnia, co dzieje się z pobranym powietrzem (B) wyjaśnia, jaki związek zachodzi między odżywianiem, oddychaniem a krążeniem krwi (B) wyjaśnia, dlaczego szkielet stanowi część układu ruchu człowieka (B) wyjaśnia, jak pracują mięśnie szkieletowe (B); podaje przykłady zginaczy i prostowników objaśnia rolę narządów zmysłów (B) określa negatywny wpływ używek na organizm człowieka (D) wykraczające oddychaniem a wymianą gazową (D) uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D) wyjaśnia, dlaczego ważne jest prawidłowe siedzenie w ławce, noszenie plecaków (B) wyjaśnia, dlaczego należy dobrze rozgrzać mięśnie przed większym wysiłkiem (B) świadczące o nadrzędnej roli mózgu ; skutków uszkodzeń układu nerwowego wykorzystując dostępne źródła informacji, przygotowuje informacje na temat skutków stosowania używek 5
wykraczające Dział 4. Zanim zostaniesz rodzicem 1. Kobieta, mężczyzna, dziecko 2. Od poczęcia do narodzin 3. Od niemowlęcia do ucznia 4. Dojrzewanie czas wielkich zmian 5. Ku dorosłości 6. Podsumowanie 39. Jakie są różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny? 40. Zanim przyszedłeś na świat... 41. Poznajemy etapy rozwoju dziecka. 42/43. Dlaczego dojrzewanie to czas wielkich zmian? 44/45. Porozmawiajmy o przyjaźni, miłości i asertywności. klasyfikuje cechy charakteryzujące kobietę i mężczyznę nazywa komórki rozrodcze męskie i żeńskie ; na schemacie pokazuje macicę nazywa etapy życia po narodzeniu ; charakteryzuje dowolny etap rozwojowy zmian świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u chłopców i dziewcząt wymienia 2 lub 3 zasady dbania o swój organizm w okresie dojrzewania wymienia cechy przyjaciela ; podaje przykłady sytuacji, w których powinien zachować się asertywnie ; uczestniczy w scence pokazującej zachowanie asertywne (C/D) wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny ; wymienia narządy rozrodcze kobiety i mężczyzny na schemacie wskazuje narządy produkujące komórki rozrodcze ; wyjaśnia pojęcie: ciąża, poród (B) zmian zachodzących w poszczególnych etapach rozwojowych dojrzewanie fizyczne (B); wymienia zmiany fizyczne w okresie dojrzewania ; wyjaśnia, dlaczego w okresie dojrzewania mogą zdarzać się omdlenia lub zasłabnięcia (B) zagrożeń, na które narażona jest młodzież w okresie dojrzewania ; uczestniczy w scence pokazującej zachowanie asertywne (C/D) 46., 47. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Zanim zostaniesz rodzicem. omawia żeński i męski układ rozrodczy na schemacie wskazuje miejsce zapłodnienia ; wyjaśnia, co to jest zapłodnienie (B) opisuje zmiany zachodzące w poszczególnych etapach rozwojowych wymienia zmiany psychiczne zachodzące w okresie dojrzewania ; formułuje podstawowe zasady higieny w okresie dojrzewania ; wyjaśnia przyczyny trądziku (B) przyjaźń, a na czym miłość (B); proponuje scenkę pokazującą zachowania asertywne (C/D) klasyfikuje narządy rozrodcze na zewnętrzne i wewnętrzne omawia wpływ trybu życia matki na rozwijające się dziecko na podstawie zebranych informacji formułuje wnioski dotyczące różnic w rozwoju dziecka (wykres) (D) wyjaśnia, dlaczego dojrzewanie u tej samej płci może rozpoczynać się w różnym wieku (B); uzasadnia konieczność racjonalnego odżywiania się w okresie dojrzewania wyjaśnia znaczenie pojęcia asertywność (B); proponuje scenkę pokazującą zachowania asertywne (C/D) wskazuje różnice między kobietą a mężczyzną dotyczące zainteresowań i zachowań (D) czynników, które mogą zakłócić rozwój płodu na podstawie zebranych informacji formułuje wnioski dotyczące różnic w rozwoju dziecka (wykres) (D) wymienia czynniki, które mogą opóźnić okres dojrzewania ; proponuje wykaz kosmetyków do pielęgnacji ciała w okresie dojrzewania (D) świadczące o tym, że dojrzałość fizyczna nie oznacza dojrzałości psychicznej (D) Dział 5. Kiedy zachorujesz 1. Choroby, którymi można 48. Co to są choroby zakaźne? wymienia pierwsze objawy chorób zakaźnych ; wyjaśnia, co to jest choroba (B); wyjaśnia, czym jest gorączka (B) wymienia przyczyny chorób zakaźnych wymienia czynniki sprzyjające zakażeniu ; wskazuje źródła zakażeń wyjaśnia pojęcie: wrota zakażenia (B) 6
się zarazić 2. Czym grozi nieprzestrzeganie higieny osobistej? 3. Choroby, którymi nie można się zarazić 4. Profilaktyka co to znaczy? 5. Uważajcie na siebie i innych 49. Poznajemy niektóre choroby zakaźne. 50. Inne choroby i ich przyczyny. 51/52. Poznajemy choroby, którymi nie można się zarazić. 53. Jak zapobiegać chorobom? 54. Jak zaplanować dzień? 55. Jak uniknąć wypadków w najbliższym otoczeniu? 56. Na czym polega bezpieczeństwo wymienia nazwy 2 lub 3 chorób zakaźnych wieku dziecięcego ; omawia objawy dowolnej choroby wymienia przyczyny zatruć pokarmowych ; zachowania zwierząt, które mogą świadczyć o tym, że zwierzę jest chore na wściekliznę ; wymienia choroby pasożytnicze człowieka ; wymienia przyczyny chorób współczesnego człowieka ; proponuje zasady zachowania w stosunku do osób niepełnosprawnych podaje co najmniej 2 sposoby zapobiegania chorobom przedstawia swój rozkład dnia ; proponuje ewentualne zmiany, które może do niego wprowadzić (D) wymienia przyczyny wypadków rozróżnia podstawowe znaki drogowe ; wyjaśnia, jak należy wyjaśnia, dlaczego nie należy lekceważyć grypy (B); charakteryzuje objawy anginy opisuje wybraną chorobę pasożytniczą ; podaje przykłady innych chorób odzwierzęcych chorób wywołanych czynnikami cywilizacyjnymi podaje co najmniej 2 sposoby świadczące o prowadzeniu higienicznego trybu życia (B) opracowuje własny rozkład dnia (D) omawia zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych takich zachowań pieszych i rowerzystów, które mogą być omawia objawy ospy wietrznej wymienia objawy zatruć pokarmowych ; opisuje przykładowe choroby odzwierzęce ; formułuje kilka zasad, których przestrzeganie pozwoli ustrzec się poznanych chorób wyjaśnia, dlaczego bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie chorób nowotworowych (B); podaje cechy nowotworu łagodnego i złośliwego ; wymienia przyczyny i objawy alergii wyjaśnia pojęcie: profilaktyka" ; higieniczny tryb życia wymienia reguły, których powinno się przestrzegać przy planowaniu dnia wymienia zagrożenia związane ze środkami chemicznymi i lekami zachowań pieszych i rowerzystów podnoszące ich porównuje objawy i przebieg grypy i anginy (C/D) charakteryzuje salmonellozę ; omawia najczęstsze choroby pasożytnicze (objawy, zapobieganie) wyjaśnia pojęcie: choroba wrodzona (B); podaje przykłady chorób wrodzonych ; wyjaśnia, dlaczego anoreksję zaliczamy do ciężkich chorób (B) odporność wrodzona i nabyta (B) wskazuje skutki dla organizmu wywołane niewłaściwym planowaniem dnia (D) sporządza wykaz niebezpiecznych substancji używanych w domu (D) formułuje zasady bezpieczeństwa nad wodą wykraczające zbiera dane na temat częstotliwości zachorowań na poszczególne choroby w swoim regionie w ostatnich latach (D); dane przedstawia na wykresie słupkowym (D) omawia inne choroby pasożytnicze ; podaje sposoby zapobiegania innym chorobom pasożytniczym wykonuje plakat na temat niebezpieczeństw związanych z anoreksją (D) gromadzi informacje na temat kalendarza szczepień ; omawia istotę szczepień ochronnych ; wyjaśnia, kiedy podaje się surowicę (B) uzasadnia konieczność przestrzegania ustalonego rytmu dobowego (D) sporządza wykaz niebezpiecznych miejsc w najbliższej okolicy (D); przygotowuje wykaz symboli umieszczanych na substancjach szkodliwych (D) zbiera informacje na temat liczby wypadków z udziałem dzieci (np. w ciągu ostatniego 7
na drogach i w terenie? 57. Zasady udzielania pierwszej pomocy. zachować się przed wybranymi znakami drogowymi (B); wymienia zasady bezpieczeństwa na drodze określa zasady postępowania w przypadku drobnych zranień lub podejrzenia złamania kończyny ; unieruchamia kończynę przyczyną wypadków (B) podaje numery telefonów, pod które należy dzwonić w razie wypadku ; wyjaśnia, jak należy postąpić w przypadku zranienia, poparzenia (B) bezpieczeństwo na drogach (B) wyjaśnia, dlaczego opatrunek zakładany na zranienia musi być jałowy (B) omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przy skręceniach stawu, zwichnięciach, poparzeniach ; wymienia te czynności, których nie wolno wykonywać w przypadku omdleń wykraczające roku, kwartału) (D) przygotowuje pokaz udzielania pierwszej pomocy (D) 6. Podsumowanie 58., 59. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Kiedy zachorujesz. Dział 6. Wędrówki po bliższej i dalszej okolicy 1. Co to jest skala, plan i mapa? 2. Jak korzystać ze skali? 60. Co to jest skala? 61/62. Jak zamieniać skale? 63. Skala, mapa. 64/65. Jak obliczyć odległość na planie i mapie? rysuje plany przedmiotów w prostych skalach od 1 : 1 do 1 : 10 wymienia rodzaje skal ; zapisuje proste skale w postaci liczbowej i mianowanej odczytuje skale map zamieszczonych w atlasie oblicza odległość za pomocą linijki i skali mianowanej (D) wyjaśnia pojęcia: skala, plan (B); poprawnie odczytuje skalę rozpoznaje rodzaj skali ; zapisuje wymiary przedmiotu w skali liczbowej, mianowanej, liniowej ; oblicza odległość rzeczywistą, stosując skalę liniową wskazuje różnice między planem a mapą oblicza odległość za pomocą kroczka i skali liniowej (D) oblicza rzeczywiste wymiary przedmiotu w podanej skali (C/D) poprawnie zapisuje poszczególne rodzaje skal ; oblicza odległość rzeczywistą, stosując skalę liczbową i mianowaną ; przelicza jednostki długości: centymetry na metry i metry na kilometry (C/D) wymienia przykłady skal, w jakich sporządza się mapy oblicza rzeczywistą odległość na podstawie mapy, wykorzystując skalę liczbową (C/D); dobiera metodę obliczania rzeczywistej odległości w zależności od przebiegu trasy (D) rysuje plany dużych obiektów z zastosowaniem mniejszej skali (1 : 50 i mniej) oraz trudniejszych obliczeń zapisuje skalę w dowolnej postaci (D) zamienia skale map (C/D) oblicza odległość na mapie, mając daną odległość rzeczywistą i skalę mapy (D); oblicza rzeczywistą długość trasy składającej się z kilku odcinków za pomocą kroczka i skali liniowej (D) wyjaśnia potrzebę stosowania skali (D) biegle zapisuje i zamienia skale, wychodząc od dowolnej postaci (D) biegle zapisuje i zamienia skale map, wychodząc od dowolnej postaci (D) porównuje rzeczywiste odległości między wskazanymi miejscowościami przebiegające różnymi trasami (D) 66. Jak wybierać określa przeznaczenie dobiera mapę do określonego wyjaśnia pojęcia: skala porównuje mapy w różnych porównuje skale map 8
3. Znaki na planie i mapie, orientowanie mapy 4. Uogólnienie mapy 5. Jak pokazać na mapie ukształtowanie terenu? 6. Rzeźbiarze krajobrazu mapę? 67/68. Ćwiczenia w obliczaniu odległości i przeliczaniu skal. 69. Poznajemy znaki na planie i mapie. 70. Na czym polega orientowanie planu i mapy? 71. Jak uogólnić mapę? 72. Jak pokazać na mapie ukształtowanie terenu? 73. Poznajemy mapę hipsometryczną. 74/75. Doskonalimy czytanie mapy. 76/77. Jakie siły rzeźbią krajobraz? poszczególnych rodzajów map doskonali nabyte umiejętności odczytuje informacje zapisane w legendzie planu, mapy ; odszukuje na mapie wskazane obiekty (C/D) wskazuje kierunki świata na mapie, planie korzystając z indeksu nazw, odszukuje na planie nazwy wskazanych ulic i obiektów (C/D) wyjaśnia, co to jest poziomica (B); na schematycznym rysunku zaznacza wysokość bezwzględną wskazuje na mapie niziny, wyżyny, góry działania sił wewnętrznych ; wymienia rzeźbiarzy krajobrazu zadania doskonali nabyte umiejętności odczytuje obiekty przedstawione na planie, mapie za pomocą znaków topograficznych (C/D) określa położenie innych obiektów na planie w stosunku do podanego porównuje dokładność informacji przedstawionych na planie i mapie odczytuje z mapy poziomicowej wysokość bezwzględną, na której znajduje się wskazany punkt wyjaśnia pojęcie: depresja (B); odczytuje na mapie hipsometrycznej wysokości bezwzględne podanych obiektów wpływu człowieka na krajobraz najbliższej okolicy ; omawia, w jaki sposób człowiek zmienia krajobraz ; duża, skala mała (B); porównuje skale map (C/D) wykonuje obliczenia dotyczące skali (C/D) opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie, uwzględniając kierunki świata (D) orientowanie planu (B); orientuje plan za pomocą kompasu uogólnianie mapy (B) na podstawie mapy poziomicowej oblicza wysokości bezwzględne punktów znajdujących się między poziomicami ; na podstawie mapy poziomicowej oblicza wysokości względne wskazuje różnice między mapą poziomicową a hipsometryczną ; wyjaśnia zasadę doboru barw hipsometrycznych (B) na podstawie doświadczenia opisuje zmiany w wyglądzie góry, które są efektem działania wód opadowych ; działalności wiatru ; wyjaśnia wpływ skalach pod względem dokładności (D) wykonuje obliczenia dotyczące skali (D) rysuje plan swojej miejscowości lub osiedla, wykorzystując znaki topograficzne (D) orientuje plan za pomocą obiektów w terenie (D) wyjaśnia, w jakim celu uogólniamy mapy (B); wskazuje związek liczby szczegółów ze skalą mapy (D) na podstawie mapy poziomicowej rozpoznaje formy terenu oraz nachylenie stoków klasyfikuje formy terenu, uwzględniając wysokości bezwzględne ; opisuje sposób tworzenia mapy ogólnogeograficznej (B) omawia sposób powstawania krajobrazu krasowego ; omawia, w jaki sposób rzeka zmienia krajobraz wykraczające w atlasie oraz wielkości obszarów przedstawionych na tych mapach (D) biegle wykonuje obliczenia dotyczące skali (D) na podanym fragmencie planu rysuje trasę wycieczki, opisuje ją, uwzględniając jej długość oraz kierunek marszu (D) dostosowuje sposób orientowania planu do otaczającego terenu (D) na podstawie planu dowolnej miejscowości oraz map jej okolic projektuje krótki przewodnik turystyczny z uwzględnieniem długości tras i kierunku jazdy (D) wykonuje mapę poziomicową na podstawie opisu fragmentu terenu przygotowanego przez nauczyciela (D) oblicza różnicę wysokości między najwyżej a najniżej położonym miejscem w Polsce, na świecie zmian, jakie mogą zajść w krajobrazie najbliższej okolicy na skutek działalności człowieka (D) 9
7. Formy terenu dzieło rzeźbiarzy krajobrazu 8. Wędrujemy po Polsce 9. Podsumowanie 78. Poznajemy formy terenu. 79. Wędrujemy po Polsce. wymienia nazwy form terenu posługując się mapą ogólnogeograficzną, wskazuje położenie gór, wyżyn, nizin w Polsce ; potrafi odszukać na mapie krainę geograficzną, w której mieszka krajobrazów naturalnych i przekształconych przez człowieka rozróżnia: pagórek, wzgórze, górę ; rozpoznaje formy terenu w najbliższej okolicy odczytuje z mapy nazwy krain geograficznych, miast, rzek (C/D); określa, w jakim pasie jest położony region, w którym mieszka 80., 81. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Wędrujemy po bliższej i dalszej okolicy. działalności lądolodu na krajobraz wyjaśnia pojęcia: dolina, kotlina (B) odszukuje na mapie Polski miejsca najwyżej i najniżej położone form terenu powstałych na skutek działalności człowieka posługując się skalą barw w legendzie mapy, określa przybliżone wysokości form terenu (D) wykraczające przygotowuje folder opisujący formy trenu najbliższej okolicy (D) proponuje miejsca w Polsce, w których można obserwować poznane formy krajobrazu (D) Dział 7. Ziemia jako środowisko życia 1. Trzy stany skupienia wody 2. Obieg wody w przyrodzie 3. Woda największe środowisko życia 4. Życie w wodzie 82. W jakich stanach skupienia woda występuje w przyrodzie? 83. Jak woda krąży w przyrodzie? 84. Poznajemy wodne środowisko życia. 85. Jak organizmy przystosowały się do życia w wodzie? wymienia stany skupienia, w jakich występuje woda ; potwierdzające zjawisko parowania na podstawie schematu omawia krążenie wody w przyrodzie wskazuje na mapie zbiorniki wodne ; wymienia kilka organizmów żyjących w środowisku wodnym wskazuje przystosowania w budowie ryby do życia w wodzie (B) występowania wody w poszczególnych stanach skupienia ; wyjaśnia na czym polega topnienie i krzepnięcie (B) rysuje schemat obiegu wody w przyrodzie pokazuje na mapie położenie zbiorników wód słodkich słonych ; nazywa pokazane zbiorniki opisuje przystosowania roślin do życia w wodzie (B); podaje przykłady przystosowań organizmów, które spędzają w wodzie większą część życia omawia parowanie ; omawia schemat zmiany stanów skupienia wody (B) wyjaśnia, w jaki sposób powstają źródła i rzeki (B) klasyfikuje zasoby wody Ziemi ; porównuje ilość wody słodkiej i słonej na Ziemi ; wyjaśnia, dlaczego najwięcej organizmów żyje w strefach przybrzeżnych (B) porównuje warunki życia na lądzie i w wodzie ; wyjaśnia, w jaki sposób oddychają zwierzęta żyjące w wodzie (B) omawia rolę wody w przyrodzie uzasadnia, że obieg wody pozwala zachować stałą jej ilość na Ziemi (D) wyjaśnia związek między głębokością zbiornika a ilością organizmów żywych (B) wymienia cechy charakterystyczne organizmów żyjących w środowisku wodnym ; wyjaśnia, dlaczego organizmy wyjaśnia, popierając przykładami zjawiska sublimacji i resublimacji (B) wyjaśnia, w jaki sposób zanieczyszczenia powietrza niszczą też wody, glebę i rośliny (B) organizmów żyjących w wodach słonych na różnych szerokościach geograficznych wyjaśnia, dlaczego woda w dużych zbiornikach nie zamarza do dna (B) 10
5. Płynie, wije się rzeczka 6. Życie na lądzie 7. Tam gdzie szumi las 8. Witamy na łące 9. Pole uprawne 86. Jak rzeka zmienia krajobraz? 87. Jak organizmy przystosowały się do życia w rzece? 88. Poznajemy warunki życia na lądzie. 89/90. Las i jego mieszkańcy. 91. Poznajemy łąkę. 92. Co uprawiamy na polu? na podstawie planszy dydaktycznej lub schematu wskazuje elementy rzeki i doliny rzecznej na podstawie ilustracji wskazuje przystosowania wybranych organizmów do życia w rzece środowisk lądowych ; podaje cechy charakterystyczne dowolnego środowiska lądowego nazywa piętra roślinności w lesie ; przyporządkowuje nazwy organizmów do poszczególnych warstw lasu ; omawia, w jaki sposób należy zachować się w lesie opowiada o wyglądzie łąki (trawy, drobne zwierzęta) ; podaje 2 przykłady znaczenia łąki ; wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw (B) rozpoznaje co najmniej 3 rośliny uprawiane przez człowieka na polu ; podaje co najmniej 2 przykłady wykorzystania roślin nazywa odcinki rzeki i wskazuje je na schemacie ; wskazuje dowolną rzekę na mapie od źródeł do ujścia ; omawia, jak rzeka zmienia krajobraz porównuje warunki panujące w górnym i dolnym biegu rzeki ; wyjaśnia konieczność posiadania przez organizmy specjalnych przystosowań do życia w biegu górnym (B) określa, które czynniki utrudniają życie na pustyni, w wysokich partiach gór, na obszarach polarnych organizmów występujących w poszczególnych piętrach leśnych ; omawia znaczenie lasów wskazuje różnice między łąką a lasem ; wymienia przykładowych mieszkańców łąki i jej gości klasyfikuje rośliny uprawiane przez człowieka (D); podaje znaczenie wskazanych roślin ; rozpoznaje 2 lub 3 chwasty porównuje wygląd rzeki w poszczególnych odcinkach ; opisuje warunki panujące w poszczególnych odcinkach rzeki (B) nazywa organizmy żyjące w poszczególnych odcinkach rzeki ; omawia przystosowanie organizmów roślinnych i zwierzęcych do życia w poszczególnych odcinkach wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie (B) omawia poszczególne warstwy lasu, uwzględniając występującą w nich roślinność i zwierzęta przedstawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku ; rozpoznaje 5 gatunków roślin występujących na łące wyjaśnia, jakie rośliny nazywamy chwastami (B); wymienia sprzymierzeńców człowieka występujących na polu wodne mogą przetrwać zimę przy dnie zbiorników (B) wyjaśnia, jak powstają starorzecza (B); wyjaśnia, w jaki sposób rzeka rzeźbi krajobraz na poszczególnych odcinkach (B) wskazuje związek między panującymi warunkami a ilością organizmów w poszczególnych odcinkach rzeki (D) porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie ; wyjaśnia, dlaczego na obszarach ubogich w roślinność żyje niewiele zwierząt (B) rozpoznaje organizmy występujące w poszczególnych warstwach lasu (D) przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki ; wskazuje powiązania między organizmami występującymi na łące innych upraw ; przedstawia zależności występujące na polu w formie łańcuchów pokarmowych (D) wykraczające pozytywnego i negatywnego wpływu rzeki na gospodarkę i życie człowieka pozytywnego i negatywnego wpływu rzeki na organizmy żyjące w jej pobliżu (D) dowodzi, popierając przykładami, że minimalna ilość jednego czynnika decyduje o występowaniu organizmów żywych (D) przygotuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych z uwzględnieniem przystosowań do życia w danej warstwie lasu objaśnia rolę organizmów glebowych występujących na łące (B) podaje naturalnych wrogów (walkę biologiczną) wskazanych upraw (D); walka biologiczna (B) 11
10. Park miejski 11. Podsumowanie 93. Poznajemy park miejski. uprawianych ; wymienia 2 szkodniki upraw polowych podaje kilka cech charakterystycznych parku ; określa zasady zachowania się w parku podaje cechy charakterystyczne krajobrazu miejskiego ; wymienia kilka (4 lub 5) gatunków roślin i zwierząt, które można spotkać w parkach 94., 95. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Ziemia jako środowisko życia. rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w parkach ; wyjaśnia, w jakim celu zakłada się parki (B) projektuje park, wykorzystując podane informacje (D); wskazuje podobieństwa i różnice między parkiem a ogrodem botanicznym (D) wykraczające przygotuje informacje na temat najbliższego parku lub ogrodu botanicznego ; planuje wycieczkę po parku (D) 12
programowe z przyrody klasa V Tytuł 1. W jaki sposób będziemy pracować na lekcjach przyrody? wykraczające wyjaśnia, co to jest przyroda; określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa Dział 1. Obserwujemy przyrodę 1. Przyroda i jej elementy 2. Obserwacje i doświadczenia 3. Przyrządy i pomoce przyrodnika 4. Określamy kierunki świata 2. Poznajemy elementy przyrody. 3. Jak być dobrym przyrodnikiem? 4. Poznajemy pomoce i przyrządy przyrodnika. 5. Jak prowadzić obserwacje przyrodnicze? 6. W jaki sposób wyznaczamy kierunki świata? 7/8. Ćwiczymy wyznaczanie kierunków świata. wymienia 3 lub 4 elementy przyrody nieożywionej ; podaje 3 lub 4 przykłady elementów przyrody ożywionej planuje miejsca 2 lub 3 obserwacji ; zanotuje 2 lub 3 spostrzeżenia w czasie obserwacji nazywa przyrządy służące do prowadzenia obserwacji przyrody przeprowadzi obserwację przy użyciu lupy, lornetki ; wykona schematyczny rysunek obserwowanego obiektu nazywa wskazane przez nauczyciela główne kierunki świata, wymienia kierunki pośrednie dowolnym sposobem wyznacza główne kierunki świata wyjaśnia znaczenie pojęcia przyroda nieożywiona (B); wymienia 3 składniki niezbędne do życia wymienia cechy obserwatora przyrody przyporządkuje przyrząd do obserwowanego obiektu ; zaproponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D) określa cechy obserwowanych obiektów stosuje skróty do zapisywania nazw kierunków głównych i pośrednich ; nazywa wskazane przez nauczyciela kierunki pośrednie wyznacza kierunki świata przy użyciu kompasu wymienia cechy ożywionych elementów przyrody ; opisuje rolę poszczególnych składników niezbędnych do życia uzasadnia konieczność posiadania każdej z wymienionych cech przez obserwatora przyrody nazywa pokazując poszczególne części mikroskopu ; wymienia nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji meteorologicznych dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu (D) wyjaśnia, co nazywamy widnokręgiem (B) wyznacza kierunki świata w dzień poznanymi sposobami powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej ; podaje przykłady zmian cyklicznych w przyrodzie planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu (D) określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu przygotowuje mikroskop do obserwacji, zachowując kolejność czynności (D) rysuje trasę wycieczki, mając daną odległość i kierunek marszu (D) omawia, jak wyznaczamy kierunki świata w nocy (B); porównuje dokładność różnych sposobów wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy (B) przeprowadza dowolne doświadczenie wraz z zapisem wyników obserwacji (D) przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin) (D) samodzielnie wykonuje prosty preparat mikroskopowy (D) omawia znaczenie posiadania umiejętności wyznaczania kierunków (B) odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela (D) 13
5. Obserwujemy zmiany pór roku 6. Obserwujemy pogodę 7. Obserwujemy rośliny i zwierzęta 9. Jak zmienia się przyroda w czasie jesieni i zimy? 10. Jakie zmiany zaobserwujemy w przyrodzie wiosną i latem? 11. Składniki pogody i sposoby ich pomiaru. 12/13. Składniki pogody i sposoby ich pomiaru. 14. Jak prowadzić hodowlę roślin? 15. W jaki sposób wykonać zielnik? wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowej jesieni i zimy ; podaje 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie jesienią i zimą ; proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowej wiosny i lata ; podaje 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie wiosną i latem wymienia składniki pogody ; odczytuje dodatnią i ujemną temperaturę powietrza odczytuje z mapy prognozę pogody dla swojego regionu zakłada hodowlę fasoli lub rzeżuchy ; określa zasady postępowania z hodowanymi organizmami (B) wykonuje zielnik zgodnie z podaną instrukcją ; rozpoznaje kilka (np. 5) pospolitych roślin wyjaśnia, co nazywamy równonocą jesienną, przesileniem zimowym (B); wymienia nazwy ptaków odlatujących na zimę i pozostających w kraju wyjaśnia, co nazywamy równonocą wiosenną, przesileniem letnim (B) wymienia rodzaje opadów ; nazywa przyrządy służące do pomiaru składników pogody ; zmierzy ilość opadów określa kierunek wiatru ; nazywa rodzaje wiatrów wyjaśnia, w jakim celu prowadzimy hodowle (B) rozpoznaje rośliny (5-10) występujące w najbliższym otoczeniu omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem jesienią i zimą (B); wyjaśnia, czym jest górowanie Słońca i południe słoneczne (B) omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem wiosną i latem (B) rozpoznaje rodzaje chmur ; oblicza różnicę temperatur (ujemna-dodatnia, dodatnia-dodatnia, ujemnaujemna) (C/D) omawia rodzaje wiatrów ; wyjaśnia, czym jest wilgotność powietrza (B); dużej i małej wilgotności powietrza planuje obserwacje do założonej hodowli (D) zapisuje instrukcję do przygotowania zielnika ; opisuje zebrane rośliny (D) wyznaczania kierunków świata (D) porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia jesienią i zimą porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia wiosną i latem wyjaśnia, jak powstają poszczególne rodzaje osadów i opadów objaśnia, jak powstaje wiatr (B); wyjaśnia, czym jest ciśnienie powietrza (B) formułuje problem badawczy (D) klasyfikuje zebrane rośliny według siedliska (przydroże, las, łąka) (D) wykraczające wyjaśnia, dlaczego następuje zmiana pór roku (B); wymienia fenologiczne pory roku określa zależność działań człowieka od pór roku (D) przeprowadza pomiary składników pogody przez określony czas, a następnie opracowuje i prezentuje zebrane wyniki (D) samodzielnie przygotowuje doświadczenie wraz z pełnym opisem (D) prezentuje informacje dotyczące zebranych roślin ; gromadzi informacje o roślinach chronionych występujących w najbliższym otoczeniu 16. W jaki opowiada wymienia 3 lub 4 nazwy samodzielnie zakłada planuje temat, problem przygotowuje ciekawostki 14
8. Podsumowanie sposób prowadzimy hodowle zwierzęce? o hodowanym zwierzęciu ; wymienia czynności, które powinien wykonywać hodowca zwierząt, które można hodować w szkolnej pracowni ; określa warunki niezbędne do prowadzenia hodowli wybranego zwierzęcia (B) 17., 18. Podsumowanie i sprawdzian z działu Obserwujemy przyrodę. hodowlę dżdżownic ; prowadzi dziennik obserwacji hodowanego zwierzęcia (D); badawczy, hipotezę do hodowli dżdżownic (D) wykraczające dodatkowe informacje na temat wybranego zwierzęcia Dział 2. Życie na Ziemi 1. Jak są zbudowane organizmy? 2. Organizm żywy co to znaczy? 3. Każdy organizm powstaje z organizmu macierzystego 4. Zależności między organizmami 19. Poznajemy budowę organizmów. 20. Co to znaczy organizm żywy? 21. Poznajemy inne cechy istot żywych. 22. W jakim celu rozmnażają się organizmy żywe? 23. Jakie zależności występują między organizmami? odróżnia organizm jednokomórkowy od wielokomórkowego ; rysuje oglądane organizmy ; podaje przykłady narządów i organów roślin i zwierząt wymienia 3 lub 4 czynności charakterystyczne dla organizmów żywych sposobów poruszania się zwierząt organizmów rozmnażających się przez podział ; rysuje schemat podział komórki bakterii z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy ; podaje po 2 przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych ; nazywa wskazane narządy i organy wymienia czynności życiowe organizmów ; klasyfikuje organizmy ze względu na sposób odżywiania się ruchów roślin ; klasyfikuje zwierzęta ze względu na sposób poruszania się wyjaśnia, w jakim celu organizmy rozmnażają się (B); nazywa części roślin służące do rozmnażania bezpłciowego nazywa ogniwa łańcucha pokarmowego ; wymienia inne niż pokarmowe zależności między roślinami a zwierzętami wykonuje preparat zgodnie z instrukcją ; rysuje przykładowe kształty komórek zwierzęcych porównuje organizmy jednokomórkowe z wielokomórkowymi ; wyjaśnia pojęcia: komórka, tkanka, narząd (B) samożywność i cudzożywność pasożytnictwo (B); omawia (B); sposób produkowania pokarmu wymiana gazowa (B) przez rośliny ; wymienia etapy oddychania wzrost organizmu (B); omawia cel wydalania przyporządkowuje nazwy organizmów do podanego sposobu rozmnażania ; porównuje wygląd organizmów potomnych powstałych w rozmnażaniu płciowym i bezpłciowym (D) uzasadnia nazwy ogniw łańcucha: producenci, konsumenci rozwój organizmów (B) rozmnażanie płciowe (B) uzasadnia, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt (C/D) zbiera informacje na temat najmniejszych i największych organizmów pasożytów w świecie roślin i zwierząt przygotowuje informacje o największych organizmach w świecie roślin i zwierząt lub długowiecznych wskazuje przykłady praktycznego zastosowania bezpłciowego rozmnażania roślin (sadownictwo, ogrodnictwo) (D) roślin owadożernych, pasożytów ; uzasadnia, że zniszczenie jednego elementu przyrody może doprowadzić do wyginięcia innych (D) 15
5. Podsumowanie 24., 25. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Życie na Ziemi. wykraczające Dział 3. Tajemnice ciała 1. Czym się odżywiamy? 2. Żywność a zdrowie 3. Wędrówka" pokarmu 4. Krążenie krwi 26. Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu. 27. Jakie są zasady właściwego odżywiania się? 28. Na czym polega higiena odżywiania? 29. Co dzieje się z pokarmem w twoim organizmie? 30. Jaką rolę pełni krew w organizmie? pokarmów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego ; wymienia podstawowe składniki odżywcze wymienia 3 zasady właściwego odżywiania odszukuje na opakowaniu datę ważności i skład produktu spożywczego ; podejmuje próbę wskazania tych składników, które powinny zwrócić uwagę konsumenta (D) nazywa narządy budujące układ pokarmowy ; wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia zębów po każdym posiłku (D) na schemacie pokazuje serce i naczynia krwionośne ; wymienia 2 funkcje krwi ; podejmie próbę pomiaru tętna (policzy) (D) określa rolę poszczególnych składników odżywczych ; pokarmów należących do grup o dużej zawartości białek, cukrów, tłuszczów, witamin na podstawie analizy piramidy pokarmowej proponuje przykładowy zestaw pokarmów dla dziecka w klasie IV (C/D) sformułuje 2 lub 3 zasady dotyczące higieny żywienia ; wskazuje te składniki produktów spożywczych, które powinny zwrócić uwagę konsumenta pokazuje na modelu położenie poszczególnych narządów układu pokarmowego ; określa rolę poszczególnych narządów omawia rolę tętnic i żył ; wymienia składniki krwi omawia rolę wybranych witamin w organizmie prezentuje informacje na temat gospodarstw ekologicznych (B) omawia, na czym polega higiena żywienia ; podaje przykłady skutków niewłaściwego odżywiania się opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia ; omawia rolę wątroby omawia rolę poszczególnych składników krwi ; omawia pracę serca wyjaśnia, dlaczego pokarmy bogate w witaminy należy spożywać na surowo (B); omawia, na czym polega prawidłowe odżywianie omawia wpływ chemizacji rolnictwa na jakość produktów spożywczych (B) uzasadnia konieczność spożywania różnorodnych pokarmów (D); planuje zdrowy posiłek (D) wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wymienia miejsca mechanicznego i chemicznego przekształcania pokarmu ; omawia rolę pozostałych narządów wspomagających trawienie na podstawie przeprowadzonego doświadczenia formułuje wnioski dotyczące wpływu wysiłku fizycznego na pracę serca (D) omawia rolę białek, cukrów, tłuszczów i witamin w organizmie ; proponuje ilościowy (więcej/mniej) skład pokarmu dla osób w różnym wieku (D) objaśnia istotę gospodarstw ekologicznych (B) przedstawia krótkie informacje na temat barwników, sztucznych aromatów, konserwantów przygotowuje informacje na temat najczęstszych chorób wątroby i trzustki (D) przedstawia krótkie informacje na temat chorób krwi (anemia, białaczka) 5. Jak 31. Na czym wyjaśnia, dlaczego nazywa narządy tworzące określa cel wymiany gazowej omawia rolę poszczególnych wskazuje różnice między 16
oddychamy? 6. Energia jest niezbędna do życia 7. Ciągle w ruchu 8. Praca organizmu jest pod kontrolą 9. Podsumowanie polega oddychanie? 32. Jak organizm uzyskuje energię? 33. Poznajemy układ szkieletowy człowieka. 34. Jak funkcjonuje układ mięśniowy? 35. W jaki sposób kontrolowana jest praca organizmu? 36. Co zagraża układowi nerwowemu? powietrze należy wdychać nosem (B); pokazuje układ oddechowy na modelu lub planszy dydaktycznej wymienia przykłady zawodów, które wymagają dużego wysiłku fizycznego ; proponuje pokarm dla osób pracujących w wymienionych zawodach na modelu pokazuje zasadnicze elementy szkieletu ; wyjaśnia pojęcie stawy (B) ruchów, które możemy kontrolować ; podaje 2 lub 3 przykłady pozytywnej roli ćwiczeń fizycznych na schemacie zaznacza mózg, rdzeń kręgowy, nerwy nazywa substancje zaliczane do używek ; społecznych skutków alkoholizmu ; podejmuje próbę przekonania kolegi o szkodliwości palenia tytoniu (D) układ oddechowy ; na podstawie obserwacji opisuje fazę wdechu i wydechu (D) wyjaśnia, w jaki sposób organizm wykorzystuje pokarm (B); wskazuje sytuacje, w których wzrasta zapotrzebowanie organizmu na pokarm i tlen wymienia 2 funkcje szkieletu ; nazywa główne stawy organizmu człowieka podaje 2 lub 3 przykłady mięśni, których praca jest niezależna od naszej woli ; wymienia czynniki wpływające na rozwój mięśni nazywa główne narządy budujące układ nerwowy ; wskazuje na planszy lub modelu położenie głównych narządów budujących układ nerwowy wyjaśnia, dlaczego dym papierosowy jest szkodliwy dla palaczy czynnych i biernych (B); podaje przykłady negatywnego wpływu narkotyków na organizm człowieka 37., 38. Podsumowanie i sprawdzian z działu: Tajemnice ciała. ; porównuje zużycie tlenu w trakcie wykonywania różnych czynności (D) wykorzystywania energii słonecznej w przyrodzie ; wskazuje najważniejsze kości szkieletu ; podaje przykłady narządów, które są chronione przez szkielet omawia budowę mięśnia ; uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń fizycznych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D) omawia rolę narządów budujących układ nerwowy przygotowuje informacje na temat skutków stosowania używek ; wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B) narządów układu oddechowego ; objaśnia, co dzieje się z pobranym powietrzem (B) wyjaśnia, jaki związek zachodzi między odżywianiem, oddychaniem a krążeniem krwi (B) wyjaśnia, dlaczego szkielet stanowi część układu ruchu człowieka (B) wyjaśnia, jak pracują mięśnie szkieletowe (B); podaje przykłady zginaczy i prostowników objaśnia rolę narządów zmysłów (B) określa negatywny wpływ używek na organizm człowieka (D) wykraczające oddychaniem a wymianą gazową (D) uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D) wyjaśnia, dlaczego ważne jest prawidłowe siedzenie w ławce, noszenie plecaków (B) wyjaśnia, dlaczego należy dobrze rozgrzać mięśnie przed większym wysiłkiem (B) świadczące o nadrzędnej roli mózgu ; skutków uszkodzeń układu nerwowego wykorzystując dostępne źródła informacji, przygotowuje informacje na temat skutków stosowania używek 17