SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140-3(4)/13 Warszawa, 26 czerwca 2013 r. Pani Ewa Kopacz Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowna Pani Marszałek Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec poselskiego projektu ustawy - o zmianie ustawy o usługach płatniczych (druk nr 1013). Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Finansów do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych. Z wyrazami szacunku (-)Donald Tusk
Stanowisko Rządu RP wobec poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych (druk nr 1013) I. Informacje o projekcie Projekt ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych (druk nr 1013) przewiduje dokonanie zmiany w art. 2 oraz dodanie art. 9a w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U., Nr 199, poz. 1175, z późn. zm.). W zakresie zmiany art. 2 przewidziano dodanie definicji opłaty interchange do słowniczka pojęć. W art. 9a zaproponowano ujęcie zakresu przedmiotowego projektu należy zauważyć, iż obejmuje on wszystkie karty płatnicze, a także instrumenty podobne w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy o usługach płatniczych. Projekt przewiduje ustalenie maksymalnego poziomu opłaty interchange na poziomie 0,7% wartości pojedynczej transakcji, z trzymiesięcznym okresem vacatio legis, bez rozłożonego w czasie, kaskadowego obniżania opłat. Biorąc pod uwagę, iż przedmiotem regulacji jest opłata interchange, projekt swoim zakresem nie obejmie tzw. systemów trójstronnych na rynku kart płatniczych oraz opłaty akceptanta w systemach czterostronnych. Projekt zawiera również przepisy dotyczące obowiązku ustalania opłaty interchange w oparciu o przejrzyste kryteria, z uwzględnieniem potrzeb rozwoju rynku usług płatniczych, maksymalnie jednak do wysokości 0,7% wartości transakcji oraz przepisy dotyczące zakazu rekompensowania obniżki opłaty interchange wzrostem innych opłat i marż, w tym również związanych z wydawaniem karty i obsługą transakcji. Projekt przewiduje uprawnienie dla Komisji Nadzoru Finansowego do wydawania decyzji administracyjnej dla poszczególnych dostawców usług płatniczych, w przypadku w którym stawka interchange nie będzie odpowiadała wartości określonej w ustawie (art. 9a ust. 1) oraz nie będzie odpowiadała kryteriom z art. 9a ust. 2. Przewidziano również, iż Minister Finansów będzie określał, w drodze rozporządzenia, formę, zakres i termin przekazywania przez uczestników transakcji płatniczych do Komisji Nadzoru Finansowego informacji niezbędnych do określenia spełniania warunków dot. wysokości opłaty interchange oraz jej zmian. II. Uwagi ogólne
W zakresie potrzeby regulacji tego obszaru rynku finansowego należy pozytywnie ocenić tę inicjatywę ustawodawczą. Koszty obsługi płatności bezgotówkowych w Polsce należą do najwyższych w Europie, a jednocześnie dynamika rozwoju sieci akceptacji elektronicznych instrumentów płatniczych, tj. sieci terminali POS (point-of-sales), przebiega najwolniej w Europie, co pokazuje, że pobudzanie wydawnictwa kart płatniczych wysokimi opłatami nie wystarcza do rozwoju powszechnego obrotu bezgotówkowego w Polsce. Aby karta płatnicza miała praktyczną wartość dla ich posiadaczy musi być zapewnione odpowiednie nasycenie urządzeniami akceptującymi karty. W ocenie Rządu RP najpoważniejszą barierą dynamicznego rozwoju płatności bezgotówkowych w Polsce są wysokie prowizje na rynku płatności bezgotówkowych przy użyciu karty płatniczej. Ponad 85% opłaty akceptanta (punkt usługowo-handlowy po zakończeniu cyklu rozliczenia otrzymuje od banku lub innego dostawcy usług płatniczych agenta rozliczeniowego, kwotę zakupu pomniejszoną o opłatę akceptanta) stanowi opłata interchange na rzecz wydawcy karty płatniczej. Opłaty potrącane są w systemie rozliczeniowym VISA i MasterCard. W tym kontekście projektodawcy słusznie zauważają, iż brak rozwoju sieci akceptacji szczególnie mocno hamuje rozwój obrotu bezgotówkowego na terenach wiejskich oraz w miastach do 50 000 mieszkańców. III. Uwagi szczegółowe 1. Odnosząc się do zakresu przedmiotowego projektu, należy zauważyć, że przedstawione podejście do kwestii uregulowania modeli prowizyjnych na rynku płatności kartowych, które znajduje w projekcie wyraz w określeniu maksymalnej stawki opłaty interchange fee, jest podejściem, które zasługuje na akceptację i poparcie. Przykłady stosowanych w rozwiniętych krajach (np. USA i Australia) rozwiązań regulacyjnych wpływających na obniżenie opłaty interchange pokazują, że regulacje tego typu polegają zasadniczo na określaniu maksymalnych stawek opłaty interchange, będącej głównym składnikiem opłaty akceptanta (opłatą akceptanta bank lub niebankowy agent rozliczeniowy dzieli się z bankiem wydawcą karty, który pobiera interchange stanowiącą przeważający udział w opłacie akceptanta). Merytorycznie uzasadnione wydaje się uregulowanie wyłącznie stawek opłaty interchange i pozostawienie pozostałej części opłaty akceptanta (opłaty za przetwarzanie transakcji, marża agenta rozliczeniowego) ukształtowaniu przez mechanizmy rynkowe, gdyż odmienne niż w przypadku opłat interchange np. opłaty za przetwarzanie transakcji są w dużej mierze ustalane jednolicie na poziomie europejskim. 2
Konkurencja organizacji płatniczych w zakresie wydawania kart prowadzi do oferowania bankom kart z coraz wyższą opłatą interchange, czemu nie mogą przeciwdziałać inni uczestnicy rynku z uwagi na zablokowanie przez organizacje kartowe np. mechanizmu rynkowego surcharge czy nakazanie zasady honour all cards (honoruj wszystkie karty). Przy zwiększeniu konkurencji na rynku organizacji kartowych (obecnie duopol dwóch systemów czterostronnych) opłaty na rynku płatności kartowych powinny podlegać naturalnym zasadom prawidłowo działającej konkurencji a więc obniżeniu. Tymczasem obecne ukształtowanie rynku organizacji płatniczych w Polsce powoduje, iż naturalne zasady konkurencji są poważnie zakłócone. 2. Biorąc pod uwagę, iż stawki opłaty interchange są stawkami wewnątrzsystemowymi, a ich sposób ustalania nie jest przejrzysty i osiągnął w Polsce poziom najwyższy w Europie, regulowanie poziomu tej opłaty znajduje większe uzasadnienie niż regulowanie całości opłat, w tym opłaty za przetwarzanie, podobnie jak uzasadnienie znalazło uregulowanie w telekomunikacji stawki połączeń roamingowych czy w energetyce stawki za przesył prądu czy gazu. Pozostała część opłaty akceptanta, poza opłatą interchange, jest ustalana w ramach konkurencji między agentami rozliczeniowymi. Podmiotów takich funkcjonuje na polskim rynku już kilkanaście, a konkurencja między nimi jest bardzo intensywna, przy niskich i konkurencyjnych marżach. Ponadto działalność agentów rozliczeniowych opiera się na stosunkowo prostych zasadach w ramach przejrzystej relacji agent-handlowiec. Handlowcy mają możliwość porównywania cen i ich negocjacji. Zatem rynek agentów rozliczeniowych działa wysoce konkurencyjnie i potencjalnie - samoczynnie dostosuje poziom stawek opłat akceptantów po uregulowaniu ustawowym opłaty interchange. Rynek agentów rozliczeniowych nie wymaga interwencji regulacyjnej na obecnym etapie rozwoju. 3. Podejście zakładające istnienie ustawowej regulacji wyłącznie w zakresie opłaty interchange zasługuje na poparcie, również ze względu na fakt, iż pozostawiona zostanie swoboda rynkowa co do kształtowania się opłat akceptanta na rynku modeli trójstronnych dla kart płatniczych. Należy podkreślić, że w modelach trójstronnych również pobierane są opłaty na rzecz wydawców kart, jednak nie są one nazywane w praktyce rynkowej opłatą interchange. Różnica polega na tym, że mają one charakter opłat negocjowanych. W przypadku tych opłat organizacja płatnicza pełni rolę centrum autoryzacyjnego oraz nie są blokowane w tym przypadku mechanizmy typu surcharge. 3
W opinii Rządu RP obejmowanie ustawową regulacją modeli trójstronnych dla kart płatniczych nie będzie właściwym rozwiązaniem m.in. z następujących względów: w modelach trójstronnych nie występuje opłata interchange, która co do zasady nie podlega negocjacjom z akceptantem, w systemach trójstronnych opłata akceptanta jest ustalana w ramach negocjacji dwustronnych między akceptantami a organizacjami płatniczymi, będącymi jednocześnie centrami rozliczeniowymi, znikomy udział w rynku kartowym systemów trójstronnych (zarówno w Polsce jak i na terenie EOG) siła rynkowa oraz powszechność systemów czterostronnych rażąco kontrastują z systemami trójstronnymi, gdyż te ostatnie nie mają dominującego charakteru, a zatem ingerencja ustawodawcza w tym zakresie mogłaby okazać się nadmierna, w stosunku do systemów trójstronnych nie toczą się postępowania o praktyki niezgodne z prawem konkurencji, zarówno na poziomie poszczególnych państw członkowskich, jak również przed Komisją Europejską, będącą organem antymonopolowym Unii Europejskiej w przeciwieństwie do systemów czterostronnych, przeciw którym toczy się w państwach członkowskich EOG kilkanaście takich postępowań. 4. Projekt przewiduje ustalenie maksymalnego poziomu opłaty interchange na poziomie 0,7% wartości pojedynczej transakcji, z 3 miesięcznym vacatio legis, bez rozłożonego w czasie, kaskadowego obniżania opłat (art. 9a ust. 1). Oznacza to zmianę poziomu opłaty intercharge ze średniego poziomu 1,6% do maksymalnie 0,7%, co w kontekście samej proponowanej stawki znajduje pewne uzasadnienie faktem, iż Polska należy do krajów europejskich z najwyższym poziomem opłaty interchange (jej średni poziom w krajach UE wynosi 0,7 %, bez uwzględnienia Polski). Warto zauważyć, że kraje, które odnotowują podobne do Polski poziomy opłaty interchange, posiadają też inne, alternatywne wobec VISA i MasterCard, systemy płatności, co powoduje, że rzeczywiste krajowe średnie opłaty interchange ulegają znacznemu obniżeniu (np. Niemcy). Ponadto należy wskazać, iż Komisja Europejska uznaje za wartość odpowiednią dla płatności transgranicznych poziom 0,2% dla kart debetowych i 0,3% dla kart kredytowych. W opinii Rządu RP należy zapewnić stopniowe oraz rozłożone w czasie obniżanie opłat, pozwalające na niezbędne dostosowanie planów finansowych instytucji, dla których wpływy z opłat stanowią ważną cześć strony dochodowej (dochody wydawców kart płatniczych z opłaty interchange). Należy zapewnić taki harmonogram obniżek, który w wystarczający sposób zapewni promowanie efektywnego kosztowo obrotu bezgotówkowego w Polsce, a jednocześnie nie naruszy stabilności finansowej sektora płatności. 4
Na pewien poziom referencyjny w kaskadowym obniżaniu opłat wskazał Narodowy Bank Polski w Programie Redukcji Opłat Kartowych (efekt pracy Grupy Roboczej ds. Opłaty Interchange), który był pozycją wyjściową w debatach o potrzebie wprowadzenia ustawowego harmonogramu obniżek opłat na rynku kartowym (proponowane przez NBP stawki docelowe to 0,7% dla kart debetowych oraz 0,84% dla kart kredytowych, wiążące od 1 stycznia 2017 r.). Należy wskazać, iż stawkom w nim proponowanym towarzyszyć miały dodatkowe działania po stronie uczestników rynku. W opinii Rządu RP innym, wartym rozważenia rozwiązaniem w stosunku do propozycji zawartej w Programie Redukcji Opłat Kartowych w kwestii harmonogramu obniżek opłaty interchange, jest propozycja zawarta w senackim projekcie ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych (druk nr 191), zakładająca ewolucyjne osiąganie docelowego poziomu maksymalnego opłaty interchange w dniu 1 stycznia 2016 r. na poziomie 0,5% wartości pojedynczej transakcji. Celem redukcji stawek jest bowiem efektywny wzrost sieci akceptacji oraz poprawa efektywności kosztowej instrumentów płatniczych, w stopniu który pozwoli na dyskontowanie pozytywnych skutków rozwoju obrotu bezgotówkowego wszystkim uczestnikom rynku, w tym nie tylko akceptantom, ale też konsumentom (docelowo powinno pozwolić zrekompensować utracone dochody, a nawet zwiększyć je także wydawcom kart). 5. Odnosząc się do zaproponowanego w opiniowanym projekcie uprawnienia Komisji Nadzoru Finansowego do wydawania decyzji administracyjnych skierowanych do poszczególnych dostawców usług płatniczych w przypadku gdy stosowana przez dany podmiot stawka interchange nie będzie odpowiadała wartości określonej w ustawie (art. 9a, ust. 1) oraz będzie wiązała się z podwyższeniem innych opłat (przesłanki z dodawanego art. 9a ust. 2) należy poddać ponownej analizie potrzebę przyznania tego rodzaju kompetencji organowi nadzoru w zaproponowanym kształcie. Jednocześnie należy ocenić pozytywnie zmiany w projekcie dokonane przez projektodawcę wskutek wniesienia autopoprawki w zakresie omawianej regulacji i odejście od konstrukcji wydawania takich decyzji administracyjnych w oparciu o dyskrecjonalne i nieprecyzyjne kryteria, które znalazły się w poprzedniej wersji projektu. Biorąc pod uwagę zaproponowane regulacje w zakresie zakazu podwyższania opłat innych niż interchange wskutek proponowanej obniżki tej opłaty do 0,7% (art. 9a ust. 2), rola Komisji Nadzoru Finansowego w kontekście administracyjnego ustalania opłaty interchange wydaje się niejasna, gdyż trudno będzie organowi nadzoru ocenić, w jakim zakresie przyczyną podwyższania innych opłat związanych z transakcją przy użyciu karty płatniczej było obniżenie opłaty interchange, a w jakim były to inne czynniki. Nie wskazano ponadto, 5
w jaki sposób Komisja Nadzoru Finansowego miałaby pozyskiwać informacje o wszystkich stosowanych przez poszczególne podmioty opłat, biorąc pod uwagę, że są one w zakresie np. opłat na rzecz organizacji płatniczych (poza opłatą interchange) objęte tajemnicami umów. Wydaje się, że niezbędne byłoby ustalenie odrębnej procedury dla organu nadzoru w przedmiotowej kwestii, bądź objęcie pewną formą nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego podmiotów odpowiedzialnych za ustalanie wysokości stawek opłaty interchange (organizacje kartowe). Nie określono ponadto, w oparciu o jakie wytyczne Komisja Nadzoru Finansowego miałaby wykazywać związek pomiędzy podwyżkami opłat a obniżką opłaty interchange. Przepis ust. 2 zdanie ostatnie Wysokość opłaty ustalona zostanie na poziomie zachowującym warunki transakcji płatniczych zgodnie z ust. 1 i 2. nie przesądza tego w sposób dostateczny. Ponadto przepis ten, wraz z przepisem ust. 3 ( w przypadku, gdy stawka opłaty interchange nie odpowiada wartości określonej w ust. 1 lub jej zmiana następuje w okolicznościach o których mowa w ust. 2 ) wskazuje, że jedynym warunkiem ustalenia opłaty interchange przez Komisję Nadzoru Finansowego może być warunek określony w ust. 1, tj. przypadek gdy stawka opłaty interchange nie odpowiada wartości określonej ust. 1. Budzi to poważne wątpliwości co do możliwej uznaniowości decyzji Komisji Nadzoru Finansowego przepis nie przesądza bowiem, że może być to jedynie stawka 0,7%; byłoby to bezprzedmiotowe gdyż tak stanowi ustawa, a dla możliwości ustalenia stawki niższej niż maksymalna stawka ustawowa nie wskazuje żadnych kryteriów, na których Komisja Nadzoru Finansowego miałaby się oprzeć. W opinii Rządu RP dla zapewnienia skuteczności stosowania przez uczestników rynku płatniczego stawki maksymalnej wystarczające są uregulowania ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. W myśl art. 58 ust. 1 kc, czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu jej obejście jest nieważna. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Postanowienia umowne sprzeczne z przepisami będą bezwzględnie nieważne, w związku z czym nie będą wywoływały żadnych skutków wynikających z treści oświadczenia. W tym przypadku nieważność następować będzie z mocy prawa. Na nieważność czynności prawnej będzie mógł powołać się każdy kto ma w tym interes prawny, a w razie sporu sąd powinien uwzględnić tę nieważność z urzędu, czyli nawet wówczas, gdy żadna ze stron się na nią nie powoła. Taki mechanizm zabezpieczający przed stosowaniem stawek opłaty interchange niezgodnych z ustawą będzie wystarczający, by zapewnić stosowanie stawek ustawowych. 6
Nawet gdyby ograniczyć proponowaną regulację do przypadku określonego w ust. 2 (i działań Komisji Nadzoru Finansowego w tym zakresie), z uwzględnieniem, że stawką maksymalną będzie zawsze stawka wynikająca z ust. 1, uprawnienie Komisji Nadzoru Finansowego do wydawania decyzji administracyjnej w sprawie stawki opłaty interchange dla konkretnego dostawcy usług płatniczych byłoby również utrudnione z uwagi na nieostrość zaproponowanych kryteriów (wytycznych), które Komisja Nadzoru Finansowego miałby brać pod uwagę ustalając stawkę interchange (zmiana wysokości opłat nie może być powiązana ze wzrostem innych opłat i marż związanych z usługą płatniczą, wysokość opłaty nie może być uzależniona od miejsca wydania karty). Oznaczałoby to w praktyce badanie innych opłat, które nie mogą wzrosnąć, natomiast Komisja Nadzoru Finansowego nie uzyskałaby narzędzi do realizacji tego celu. 6. Odrębnego omówienia wymaga sformułowanie projektowanego art. 9a ust. 2 przewidującego, że wysokość opłaty nie może być uzależniona od miejsca wydania karty. Niejasne jest, czy należy przy tym stosować kryteria geograficzne, czy podmiotowe. Należy też zauważyć, że co do zasady wysokość opłaty interchange jest powiązana z miejscem wydania karty, jak również z miejscem dokonania transakcji. W tym kontekście można wyróżnić transakcje krajowe i transgraniczne, dla których obowiązują odmienne stawki opłat. Transakcje krajowe to takie, w których kraj wydania karty i dokonywania transakcji jest tożsamy (np. transakcje dokonywane w Polsce za pomocą karty wydanej na terenie Polski), natomiast przy transakcjach transgranicznych kraj wydania karty i dokonania transakcji różnią się (np. transakcja dokonana w Polsce za pomocą karty wydanej w Czechach). Obecnie w wyniku postępowań antymonopolowych prowadzonych przez Komisję Europejską stawka dla transakcji transgranicznych jest znacząco niższa niż przewidywany w projekcie ustawy pułap 0,7%. Jeżeli zatem wysokość opłaty interchange nie mogłaby zależeć od miejsca wydania karty (jak postuluje projektodawca), dokonywane w Polsce transakcje transgraniczne musiałyby być rozliczane według wyższych stawek krajowych, co stanowiłoby złamanie wiążących prawnie zobowiązań organizacji kartowych VISA i MasterCard wobec Komisji Europejskiej, albo krajowe stawki opłat interchange nie mogłyby przekraczać stawek transgranicznych, co z kolei uczyniłoby przepis ustalający maksymalną stawkę ustawową przepisem martwym i de facto zbędnym, ponieważ - niezależnie od ustalonej stawki ustawowej opłaty interchange stawki opłat krajowych wyznaczane byłyby zgodnie ze zobowiązaniami organizacji kartowych w zakresie stawek transgranicznych. 7
7. Niejasny jest również przepis art. 9a ust. 4, który przewiduje, iż Minister Finansów będzie określał w drodze rozporządzenia formę, zakres i termin przekazywania przez uczestników transakcji płatniczych do Komisji Nadzoru Finansowego informacji niezbędnych do określania spełniania warunków określonych w art. 9a ust. 1 i 2. Trudno przede wszystkim określić, jaki zakres danych (informacji) miałby być przekazywany przez uczestników transakcji płatniczych do Komisji Nadzoru Finansowego, aby mogła ona wydawać indywidualne decyzje w sprawie wysokości stawki opłaty interchange dla konkretnego dostawcy usług płatniczych. Delegacja ustawowa do wydania rozporządzenia powinna być pochodną określonych przepisów materialnoprawnych. W tym przypadku nie został zaproponowany przepis zobowiązujący uczestników transakcji płatniczych do przekazywania Komisji Nadzoru Finansowego informacji niezbędnych do określania spełniania warunków dotyczących wysokości opłaty interchange oraz jej zmian. Nie jest także jasne, do kogo ten przepis jest kierowany, gdyż nie przewidziano w projekcie ustawy definicji uczestników transakcji płatniczych. Zaproponowana delegacja ma wobec tego charakter blankietowy i nie zawiera wytycznych, które są niezbędnym elementem delegacji ustawowej do wydania rozporządzenia. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że niedopuszczalne jest blankietowe formułowanie upoważnienia, które upoważnia projektodawcę rozporządzenia do samodzielnego uregulowania w rozporządzeniu zagadnień, do których w tekście ustawy nie ma bezpośrednich unormowań czy wskazówek i pozostawia upoważnionemu prawodawcy nadmierną swobodę w kształtowaniu merytorycznej treści rozporządzenia. Nie jest możliwe także wnioskowanie wytycznych ze szczegółowego kontekstu normatywnego ustawy. Wymaga przy tym podkreślenia, że administracyjne nakładanie opłat typu interchange w każdym przypadku stanowi ingerencję w wolnorynkowe mechanizmy, których zakłócanie winno ograniczać się do niezbędnego i absolutnego minimum. Odejście od ograniczenia ingerencji w wysokość opłaty interchange do materii ustawowej może narażać projektodawców na zarzuty podmiotów, których dotyczy regulacja, o próby ręcznego sterowania mechanizmami, które powinny być pozostawione działaniom rynku. IV. Podsumowanie Rząd RP pozytywnie ocenia intencję poselskiej inicjatywy ustawodawczej, mającej za cel regulację rynku kart płatniczych w Polsce. Uzasadnienie trafnie wskazuje przyczyny ustawowej ingerencji w kwestii opłat i modeli prowizyjnych na rynku kart płatniczych. Zaproponowane przez projektodawców sposoby realizacji zakładanego celu są w wielu obszarach zbieżne ze wspieranymi przez Rząd RP koncepcjami regulacyjnego podejścia do 8
tego fragmentu rynku finansowego w Polsce (regulacja wyłącznie opłaty interchange, nieobejmowanie regulacją systemów trójstronnych). Jednak we wskazanych wyżej obszarach proponowane przepisy, w opinii Rządu RP, nadmiernie ingerują w ten segment rynku finansowego (jednorazowe, znaczące obniżenie stawek opłaty interchange, wyposażenie KNF w uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnej w sprawie wysokości stawki interchange, objęcie regulacją również transakcji transgranicznych kartą płatniczą). Z uwagi na realizację wspólnego celu, polegającego na ustawowym obniżeniu wysokości opłaty interchange, Rząd RP proponuje wykorzystanie w dalszych pracach legislacyjnych zawartych w projekcie rozwiązań, korzystnych dla rozwoju sieci punktów handlowo usługowych realizujących płatności za pomocą kart płatniczych. 9