Polacy o najważniejszych problemach Polski i o problemach lokalnych

Polacy o najważniejszych problemach Polski i o problemach lokalnych Warszawa, maj 2002 roku Aż 87% Polaków pytanych o trzy najważniejsze problemy kraju wymieniło bezrobocie. Następna w kolejności ze spraw warunki materialne ludzi uzyskała już niemal trzykrotnie mniej wskazań (30%). Na trzecim miejscu najczęściej wskazywanych problemów Polski znalazła się ochrona zdrowia (ceny leków, dostęp do lekarzy itp. wymieniało 18% pytanych). Niewiele rzadziej niż o kłopotach z systemem opieki zdrowotnej badani mówili o kłopotach krajowej gospodarki (14%). Dla co dziesiątego z pytanych jednym z najbardziej palących problemów jest sytuacji polskiej wsi i rolnictwa (10%). Wśród innych przywoływanych jeszcze przez Polaków spraw znalazły się: problem przestępczości (7%), korupcja i afery gospodarcze (7%), sytuacja ludzi młodych (5%), oświata (5%), jakość elit władzy (5%), brak osłon socjalnych (4%), integracja z UE (4%), fiskalizm państwa (3%), sytuacja mieszkalnictwa (3%) oraz stan prawodawstwa i egzekwowania prawa (2%). Hierarchia najważniejszych problemów regionu, najbliższej okolicy badanych różniła się nieco od hierarchii najważniejszych problemów kraju, choć dwie najczęściej wskazywane sprawy w przypadku obu rankingów są identyczne: na pierwszym miejscu ponownie znalazło się bezrobocie (75%) i materialny poziom życia mieszkańców (16%). Jednak już kolejne sprawy mówiły o poczuciu zagrożenia przestępczością w miejscu zamieszkania (9%), następne problemach rolnictwa (8%) i infrastrukturze komunikacyjnej (problem dróg w Polsce wymieniło 7% osób, zastrzeżenia dotyczące komunikacji: 2%, chodników 1%). Wśród innych wymienianych przez badanych bolączek lokalnej społeczności znalazły się jeszcze problemy młodzieży (5%), służba zdrowia (4%), mieszkalnictwo (3%), infrastruktura kulturalno-rozrywkowa (3%), ekologia (3%), a także: zastrzeżenia dotyczące władz samorządowych (2%), finanse samorządów (2%), oświata (2%), opieka społeczna (2%), korupcja i łapówkarstwo (2%) oraz kanalizacja (2%). TNS OBOP ul. Dereniowa 11, 02 776 Warszawa Tel: (48 22) 648 2044 (-46), 644 9995 Fax: (48 22) 644 9947 e-mail: obop@obop.com.pl www.obop.com.pl Biura w ponad 50 krajach Grupa Taylor Nelson Sofres

Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła. Jesienią tego roku odbędą się wybory samorządowe. Rozliczenie dotychczasowych władz i oczekiwania, jakie pokładać będą mieszkańcy w nowo wybranych już za chwilę staną się przedmiotem dyskusji wewnątrz lokalnych struktur państwa oraz kampanii, którą rozpoczną ubiegający się o głosy poparcia wyborców kandydaci do trzech szczebli samorządu. Na kilka miesięcy przed tymi wyborami zapytaliśmy Polaków, jakie są w ich odczuciu najważniejsze problemu regionu, okolicy, w której mieszkają oraz jakie są najważniejsze problemy, z jakimi boryka się nasz kraj 1. Respondenci mieli możliwość wskazania trzech ich zdaniem najważniejszych spraw. Pytania miały charakter otwarty oparty na spontanicznych skojarzeniach i wypowiedziach; zakres odpowiedzi nie był determinowany listą. PROBLEMY KRAJU Problemem Polski numer jeden jest w opinii przytłaczającej większości Polaków bezrobocie (na kwestię tę wskazało niemal dziewięciu na dziesięciu pytanych). Żadna inna sprawa nie koncentrowała uwagi tak licznej grupy ludzi: następny w kolejności problem uzyskał odsetek wskazań niemal trzykrotnie niższy - 30% Polaków wymieniło materialny poziom życia ludzi: biedę, rosnące koszty utrzymania, wysokie ceny w stosunku do dochodów, ubożenie społeczeństwa. Na trzecim miejscu w hierarchii problemów znalazła się opieka zdrowotna, ceny leków, problemy z dostępem do lekarzy, w tym lekarzy specjalistów zagadnienia te w swoich wypowiedziach poruszała prawie jedna piąta osób. Niewiele mniejsza grupa pytanych o najważniejsze problemy kraju wskazywała na złą sytuację gospodarczą kraju: deficyt budżetowy, zadłużenie, ujemny bilans handlowy. Na piątym miejscu jako ostatni z problemów uzyskujących wynik dwucyfrowy znalazło się rolnictwo i sytuacja wsi polskiej (kwestie te poruszał co dziesiąty z pytanych). 1 Sondaż TNS OBOP zrealizowany w dniach 20-22 kwietnia 2002 r. na reprezentatywnej, losowej 1015-osobowej ogólnopolskiej próbie osób od 15 roku życia. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2

Poczucie zagrożenia przestępczością, jako najważniejszy problem kraju wskazało 7% pytanych. Dokładnie taki sam odsetek wskazań uzyskał inny rodzaj przestępstw gospodarczych i finansowych (korupcja, afery, łapówkarstwo). Nieco rzadziej (po 5%) wymieniane były takie kwestie jak sytuacja ludzi młodych (5%), system oświaty (5%) oraz jakość elit politycznych, elit władzy (5%). Wśród innych wymienianych jeszcze stosunkowo często przez badanych spraw znalazły się: osłony socjalne (opieka społeczna, pomoc dla bezdomnych, bezradnych, ludzi starych, niepełnosprawnych, dla matek z dziećmi), integracja z UE i obawy z tym związane (po 4%), fiskalizm państwa (3%), mieszkalnictwo (3%) oraz nasze prawodawstwo i egzekwowanie prawa w Polsce (2%). Pojedyncze wypowiedzi odnosiły się jeszcze do stanu polskiej przedsiębiorczości (polityki wobec przedsiębiorstw, małych firm itp.), sytuacji pracobiorców (braku respektowania praw pracowniczych, krytyki propozycji zmian w kodeksie pracy, wykorzystywania przez pracodawców), kryzysu wartości moralnych, prywatyzacji, nierówności społecznych oraz problemów sprzedaży ziemi. Bardzo rzadko badani przywoływali zły stan sieci dróg w Polsce oraz politykę zagraniczną (z wyłączeniem integracji z UE) osoby, które wskazywały na te problemy stanowiły w sumie mniej niż jeden procent w badanej populacji. W dotychczas prowadzonych badaniach, jeszcze nigdy problem bezrobocia nie był przez Polaków tak powszechnie podkreślany jak dziś. W latach poprzednich, kwestia ta podobnie jak obecnie uznawana była za problem numer 1, ale odsetek wskazań kształtował się na poziomie zaledwie ok. dwóch trzecich populacji 2. 2 Ze względu na różnice w sposobie kodowania uzyskiwanych wypowiedzi, zestawianie tamtych wyników bezpośrednio z obecnymi nie jest w całości możliwe. 3

KTÓRE Z PROBLEMÓW, Z JAKIMI BORYKA SIĘ NASZ KRAJ UWAŻA PAN(I) ZA NAJWAŻNIEJSZE? PROSZĘ WYMIENIĆ NIE WIĘCEJ NIŻ TRZY SPRAWY. bezrobocie 87 niski standard życia ludności, bieda, niskie płace i wysokie ceny, zubożenie społeczeństwa, drożyzna, rosnące koszty utrzymania służba zdrowia i opieką zdrowotną, wysokie ceny leków, ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej, reforma zdrowia, trudny dostęp do lekarzy specjalistów sytuacja gospodarcza kraju, stan finansów państwowych, dziura budżetowa, zadłużenie Polski; ujemny bilans handlowy sytuacja wsi i rolnictwa, ciężkie warunki w rolnictwie, drogie kredyty rolnicze, niskie ceny płodów rolnych korupcja, afery, łapówkarstwo nieuczciwość polityków; niewykryte afery gospodarcze 7 Przestępczość, zagrożenie poczucia bezpieczeństwa 7 młodzież, sytuacja, problemy ludzi młodych, brak perspektyw życiowych dla młodych; problemy startu w życie młodych ludzi oświata, reforma szkolnictwa, dostęp do szkolnictwa, nowy system egzaminów; likwidacja szkół, programy szkolne krytyka elit politycznych; złe rządzenie 5 sprawy społeczne (inne niż wymienione), brak osłon socjalnych 4 Integracja z UE 4 podatki, fiskalizm państwa; zbyt duże obciążenia, podatek od oszczędności 3 sytuacja mieszkaniowa brak mieszkań 3 wypowiedzi dotyczące stanu prawodawstwa w Polsce, egzekwowania prawa; brak poszanowania prawa; krytyka sądownictwa sytuacja polskiej przedsiębiorczości 1 zła sytuacja pracowników, krytyka propozycji zmian w kodeksie pracy 1 kryzys wartości moralnych, pogoń za pieniądzem, osłabienie więzi społecznych, brak poszanowania wartości, niechęć między ludźmi, upodlenie ludzi, pogoń za pieniędzmi, brak czasu dla siebie prywatyzacja niepotrzebne prywatyzowanie na siłę wszystkiego, wyprzedaż resztek majątku narodowego, sprzedawanie polskich fabryk nierówności społeczne 1 problem sprzedaży ziemi 1 ogólnie: niepewność jutra, brak perspektyw; brak nadziei na lepsze jutro 1 inne społeczne 1 inne gospodarcze 1 inne 2 trudno powiedzieć 1 Dane w proc. Wyniki nie sumują się do 100%, ponieważ badani mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi 30 18 14 10 5 5 2 1 1 4

Bezrobocie Problem bezrobocia dominował w wypowiedziach wszystkich niezależnie od sytuacji materialnej czy społeczno-zawodowej pytanych. Kwestia ta jeszcze powszechniej niż przez innych podkreślana była przez samych bezrobotnych (96% z nich), pracowników administracji i usług (92%), robotników (91%), dwudziestolatków (92%), elektoratu PO (92%). Stosunkowo najrzadziej o trudnościach na rynku pracy mówili rolnicy (78%; przy czym opinie mieszkańców wsi nie różniły się od opinii ogółu badanych), elektorat PSL (81%). Materialny poziom życia ludzi Warunki bytowe Polaków, jako jeden z najważniejszych problemów badani wskazywali tym częściej, im gorsza była ich własna sytuacja materialna (wśród osób znajdujących się w dobrej sytuacji materialnej mówiło o tym 24%, w średniej 30%, a w złej 34% osób). Częściej niż inni na sprawę tę zwracali uwagę robotnicy (39%), renciści (38%), gospodynie domowe (35%), ludzie z wykształceniem zasadniczym zawodowym (36%). Problem standardu życia ludności w naszym kraju nieco częściej niż wśród innych przewijał się w wypowiedziach mieszkańców średnich i dużych miast (35% w miastach o ludności 20-100 tys. i 100-500 tys.), czterdziesto- i pięćdziesięciolatków (34%-35%), niedawnych wyborców PO (40%), nieco większą wagę przykładały do niego kobiety (33%) niż mężczyźni (28%). Natomiast rzadziej niż inni o problemach finansowych Polaków wspominali natomiast ludzie młodzi (22% nastolatków i 25% dwudziestolatków), ludzie z wykształceniem wyższym (25%), mieszkańcy miast największych (w ponad 500 tys. aglomeracjach - 24%) i najmniejszych (25% w miastach do 20 tys. ludności), uczniowie i studenci (22%), ludzie bardzo zainteresowani polityką (16%) oraz elektorat PiS (23%). Służba zdrowia Na problemy dotyczące opieki zdrowotnej w Polsce największą uwagę zwracali ludzie z wykształceniem wyższym (24%), kierownicy i specjaliści (26%), renciści 5

(27%), ludzie bardzo zainteresowani polityką (24%), niedawni wyborcy koalicji SLD- UP (22%), więcej uwagi sprawie tej poświęcały kobiety (21%) niż mężczyźni (14%). Z kolei mniejszą wagę do problemu ochrony zdrowia przykładali mieszkańcy wsi (14%; dla porównania w miastach ogółem 20%), ludzie młodzi (11% nastolatków), uczniowie i studenci (10%) oraz elektorat PiS (9%). Sytuacja gospodarcza kraju Odwrotnie niż to miało miejscu w przypadku kwestii materialnego poziomu życia ludzi, w przypadku sytuacji ekonomicznej kraju, częstszemu zwracaniu uwagi na ten problem tym razem sprzyjała lepsza sytuacja materialna pytanych (wśród osób, którym wiedzie się źle o problemach gospodarki mówiło 9% pytanych, którym wiedzie się średnio 15%, a dobrze 22%). O trudnościach ekonomicznych kraju najczęściej mówili ludzie z wykształceniem wyższym (27%) i kwestia ta wskazywana była przez nich równie często co lokujące się wśród ogółu na wyższych pozycjach rankingu problemów kraju: kondycja materialna społeczeństwa (25%) i ochrona zdrowia (24%). Zły stan finansów państwa częściej niż inni zaliczali do najważniejszych problemów Polski kierownicy i specjaliści (35%), uczniowie i studenci (21%), robotnicy (20%), ludzie o sympatiach prawicowych (21%) i centrolewicowych (20%), niedawni wyborcy PiS (25%) i PO (24%). O kłopotach gospodarczych częściej mówili ludzie aktywni zawodowo (18%) niż niepracujący (12%), częściej mężczyźni (18%) niż kobiety (11%), częściej też mieszkańcy miast (ogółem w miastach 17%) niż wsi (10%). Z kolei rzadziej o kłopotach ekonomicznych kraju, w kontekście najważniejszych problemów Polski mówili najstarsi badani (10% osób w wieku 60. i więcej lat), ludzie z wykształceniem podstawowym (10%) i zasadniczym zawodowym (11%), rolnicy (4%), bezrobotni (5%), prywatni przedsiębiorcy (10%), osoby w ogóle nie zainteresowane polityką (6%), niedawne elektoraty LPR (8%), SLD-UP i PSL (po 11%). Sytuacja wsi i rolnictwa Problemy wsi i rolnictwa, to zagadnienia zdecydowanie najczęściej przywoływane przede wszystkim przez samych mieszkańców wsi (18%), a zwłaszcza 6

rolników (45%); dla porównania średnio w miastach było to 4% (wielkość miasta nie miała zasadniczego wpływu na deklaracje badanych). Kwestie te za najważniejsze dla kraju uznali przede wszystkim wyborcy PSL (22%) i Samoobrony (20%). Stopień zainteresowania polityką nie wpływał znacząco na częstotliwość przywoływania przez badanych tych spraw; wpływało wykształcenie: im niższe, tym częściej przywoływane były problemy wsi i rolnictwa (wśród osób z wykształceniem wyższym 5%, ze średnim 8%, zawodowym 10%, a podstawowym 13%). Korupcja, afery Korupcja i afery, były przez badanych wskazywane jako najważniejsze problemy kraju tym częściej, im wyższe wykształcenie (5% osób z wykształceniem podstawowym i 7% - z zasadniczym zawodowym, 9% - ze średnim i 10% - z wyższym) i większe zainteresowanie ludzi polityką (3% w ogóle nie zainteresowanych, 6% - raczej nie, 10% - zainteresowanych trochę i 12% - bardzo). O problemach tych najczęściej mówili ludzie w średnim wieku i starsi (11% trzydziestolatków i po 9% wśród starszych) bardzo rzadko młodzi (1%-2% wśród nastolatków i dwudziestolatków). Problem korupcji i afer gospodarczych wyróżniali najczęściej mieszkańcy największych miast (16% w ponad 500 tys. aglomeracjach), emeryci (12%) oraz kierownicy i specjaliści (10%). Przestępczość Problem bezpieczeństwa publicznego najczęściej przywoływany był przez ludzi starszych (10% osób w wieku 60. i więcej lat), mieszkańców dużych (o ludności 100-500 tys. 10%) i największych miast (w ponad 500 tys. 9%). 7

PROBLEMY LOKALNE Bezrobocie, to nie tylko najważniejszy problem kraju, ale również najbliższej okolicy aż 75% osób pytanych o najważniejsze problemy regionu, zamieszkiwanej okolicy wskazało na trudności na lokalnym rynku pracy. Na drugim miejscu pod względem liczby wskazań znalazła się (podobnie jak w przypadku problemów kraju i podobnie jak bezrobocie z mniejszym niż w rankingu problemów ogólnopolskich odsetkiem wskazań) sytuacja materialna ludzi (16%). Natomiast wyższe miejsca niż w rankingu problemów kraju (choć jednocześnie odsetki wskazań na te kwestie były podobne jak wtedy, gdy mowa była o problemach państwa) uzyskały zagrożenie przestępczością (9%) oraz problemy wsi i rolnictwa (8%). Wśród kwestii lokalnych, wysoko ulokowały się problemy infrastruktury komunikacyjnej: 7% osób wskazywało na stan sieci dróg (konieczność modernizacji, budowy nowych, obwodnic, poboczy), 2% na konieczność poprawy komunikacji (częstotliwość kursowania autobusów, korki itp.), 1% - stan chodników, 1% - oświetlenie, a mniej niż co setny budowę i naprawę mostów oraz wiaduktów. Problemy młodzieży wymieniało 5% pytanych (tyle samo kwestia ta uzyskała w rankingu problemów kraju), problemy okolicznej służby zdrowia już tylko 4% (w skali całego kraju kwestia ta, wskazywana przez niemal co piątego z pytanych i lokowała się na trzecim miejscu w rankingu problemów). Wśród problemów innych niż wymienione w tabeli, a przywoływanych jeszcze przez respondentów, znalazły się zastrzeżenia dotyczące podziału administracyjnego kraju, sprawy własności gruntów, melioracji gruntów, regulacji rzek (każdorazowo wskazywane jednak były przez odsetek osób stanowiący mniej niż 1%). 8

A CO PANA(I) ZDANIEM, JEST OBECNIE NAJWAŻNIEJSZYM PROBLEMEM DLA MIESZKAŃCÓW REGIONU, OKOLICY, W KTÓREJ PAN(I) MIESZKA? PROSZĘ WYMIENIĆ NIE WIĘCEJ NIŻ TRZY SPRAWY. Bezrobocie 75 Materialny poziom życia ludzi, zubożenie mieszkańców, bieda niskie płace, renty i emerytury, coraz wyższe są koszty utrzymania 16 przestępczość, poczucie zagrożenia w miejscu zamieszkania 9 problemy rolnictwa 8 drogi, ulice, budowa nowych, poprawa stanu istniejących, obwodnice; nawierzchnie dróg; pobocza 7 problemy młodzieży, brak perspektyw dla młodych 5 służba zdrowia likwidacja szpitala; mała dostępność do służby zdrowia; źle działająca służba zdrowia, problemy z dostaniem się do lekarza specjalisty 4 mieszkania budowa mieszkań, przydziały, utrzymanie 3 brak rozrywek, placówek kulturalnych, sportowych miejsc do spędzania wolnego czasu, 3 ekologia, brak zielonych terenów, ochrona środowiska, budowa oczyszczalni ścieków, zanieczyszczenie środowiska 3 zastrzeżenia wobec funkcjonowania samorządu, władz samorządowych - za mały kontakt władz lokalnych w mieszkańcami; brak wpływu na władzę 2 oświata niski poziom szkoły, zbudować szkołę; polikwidowane szkoły; budowa gimnazjum 2 brak środków finansowych w samorządzie (wsi, gminie, powiecie), brak kapitału, niemożność przyciągnięcia nowych inwestorów, zadłużenie gminy 2 poprawa komunikacji doprowadzić linię MPK do wsi; słaba komunikacja, za mało autobusów ; komunikacja miejska, korki; ograniczenia prędkości 2 opieka społeczna opieka nad bezdomnymi, pomoc bezradnym 2 korupcja, afery, kumoterstwo w samorządzie; oszustwa w urzędach 2 kanalizacja 2 estetyka miasta zaniedbanie, porządek na targowisku, niechlujne obejścia domów; nieporządek na ulicach i chodnikach 1 problemy związane z okolicznym handlem supermarkety upadek drobnego handlu ; potrzeba wybudowania nowego sklepu 1 patologie tj.: alkoholizm, narkomania 1 wodociągi 1 stosunki międzyludzkie, brak więzi społecznych, nieżyczliwość sąsiedzka, nie liczy się zwykły człowiek ; nieufność społeczności małomiasteczkowej 1 chodniki, budowa, naprawa chodników 1 gazyfikacja brak gazu 1 oświetlenie 1 wysypisko śmieci, problem wywożenie śmieci, likwidacja wysypiska śmieci 1 ogólnie: niepewność jutra, brak perspektyw; brak nadziei na lepsze jutro 1 nie ma żadnych problemów, nie ma takich spraw wszystko jest dobrze 1 inne społeczne 0 inne gospodarcze 2 inne 3 trudno powiedzieć 2 Dane w proc. Wyniki nie sumują się do 100%, ponieważ badani mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi 9

Bezrobocie Brak pracy, jako najważniejszy problem zamieszkiwanej okolicy zdecydowanie najczęściej przywoływali mieszkańcy miasteczek (93% w miastach o ludności do 20 tys.), nieco rzadziej mieszkańcy miast średnich (86% w miastach 20-100 tys.) i dużych (83% w miastach 100-500 tys.). Na plan pierwszy wysuwali bezrobocie stosunkowo najrzadziej mieszkańcy największych aglomeracji (już tylko 52% w miastach pow. 500 tys.) oraz mieszkańcy wsi (66%). Postrzeganie tego problemu, w kontekście najtrudniejszych spraw regionu wiąże się też z sytuacją społeczno-zawodową pytanych, ich wiekiem i wykształceniem; nie ma związku z sytuacją materialną. O likwidowaniu zakładów i braku miejsc pracy najczęściej mówili sami bezrobotni (88%), kierownicy i specjaliści (87%), gospodynie domowe (84%), pracownicy administracji i usług (82%), robotnicy (81%), ludzie w wieku największej aktywności zawodowej (86% dwudziestolatków, 78% trzydziestolatków i 79% czterdziestolatków), osoby z wykształceniem wyższym (84%), a z elektoratów partyjnych elektorat PO (89%). Relatywnie najrzadziej bezrobocie za jeden z najbardziej palących problemów regionu uznawali pięćdziesięciolatkowie (67%) i starsi (64%), ludzie z wykształceniem podstawowym (69%), rolnicy (46%), prywatni przedsiębiorcy (63%), emeryci (66%), renciści (67%), niedawni wyborcy PSL (57%) i Samoobrony (69%), ale też osoby bardzo zainteresowane polityką (69%). Materialny poziom życia ludzi Materialny poziom życia mieszkańców najbliższej okolicy wymieniany był przez badanych tym częściej, im większe było ich miejsce zamieszkania (o ile na wsiach wskazywało nań 13% osób, to w największych aglomeracjach już 20%) i gorsza sytuacja materialna (wśród osób znajdujących się w dobrej sytuacji materialnej 9%, w średniej 16%, a w złej 20%). Na trudne warunki bytowe najczęściej wskazywali czterdziestolatkowie (24%), pracownicy administracji i usług (23%), renciści (22%), robotnicy (21%), niedawni wyborcy SLD-UP i LPR (po 21%). Przestępczość Dostrzeganie problemu przestępczości wiąże się najsilniej z miejscem zamieszkania ludzi. Zdecydowanie największe zagrożenie odczuwają mieszkańcy 10

największych aglomeracji (29%), wśród których kwestia ta znalazła się na drugiej pozycji, wyprzedzając nawet zagadnienie warunków bytowych ludności (20%). W innych ośrodkach sprawy bezpieczeństwa poruszane były już rzadziej (w miastach 100-500 tys. 13%, miastach do 20 tys. i 20-100 tys. 7%-9%, a na wsiach 2%). Przestępczość wśród najważniejszych problemów regionu wymieniali najczęściej ludzie najmłodsi (14% nastolatków) i najstarsi (11%-12% wśród pięćdziesięciolatków i starszych), uczniowie i studenci, renciści (po 14%), osoby znajdujące się w dobrej sytuacji materialnej (15%), bardzo zainteresowane polityką (13%). Rolnictwo Tak jak problem przestępczości w największych aglomeracjach, tak problem wsi i rolnictwa wśród mieszkańców wsi znalazł się na drugim miejscu bezpośrednio za bezrobociem (na kwestię tę wskazało 20% mieszkańców wsi). W wypowiedziach rolników bolączki tego sektora pojawiały się równie często (48%), co bezrobocie (46%). Wśród elektoratów partyjnych, wyraźnie częściej niż inni trudności wsi i rolnictwa do największych problemów regionu zaliczali niedawni wyborcy PSL (34%) niż Samoobrony (17%). Drogi Postulaty dotyczące stanu dróg (ich budowy, rozbudowy, napraw) częściej pojawiały się w wypowiedziach mieszkańców wsi (10%) i mniejszych miast (6% w miastach do 20 tys. ludności i 8% - o ludności 20-100 tys.) niż większych miast (po 2% w miastach 100-500 tys. i pow. 500 tys.); za to w największych aglomeracjach mieszkańcy najczęściej zgłaszali postulaty dotyczące poprawy komunikacji (7%). 11