PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW www.farmacjapraktyczna.pl Farmacja praktyczna POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 5 (65) Maj 2013 Cena: 6,70 zł adrenalina ratuje życie przy wstrząsie anafilaktycznym franczyza jakie są za i przeciw psychologia wypalenie komu grozi wypalenie zawodowe i jak się przed nim bronić? TEMAT NUMERU Elektroniczna recepta Sprawdzamy, czy obawy środowiska farmaceutów związane z wprowadzeniem elektronicznej recepty są uzasadnione
neomycyna + gramicydyna + octan fludrokortyzonu DICORTINEFF 1 NEOMYCYNA + GRAMICYDYNA SZEROKIE SPEKTRUM DZIAŁANIA PRZECIWBAKTERYJNEGO FLUDROKORTYZON ZMNIEJSZENIE ODCZYNÓW ZAPALNYCH I UCZULENIOWYCH WSKAZANIA W OKULISTYCE: STANY ZAPALNE: gałki ocznej, spojówek, błony naczyniowej, brzegów powiek. DAWKOWANIE: 1-2 krople do worka spojówkowego 2-5 razy na dobę. Dicortineff (Neomycinum, Gramicidinum, Fludrocortisoni acetas) Skład i postać: Krople do oczu i uszu, zawiesina. 1 ml zawiera 2 500 j.m. neomycyny w postaci neomycyny siarczanu, 25 j.m. gramicydyny, 1 mg udrokortyzonu octanu. Substancje pomocnicze: benzalkoniowy chlorek, roztwór 0,2 mg/ml. Wskazania: W okulistyce: stany zapalne gałki ocznej, błony naczyniowej, spojówek i brzegów powiek. W laryngologii: stany zapalne ucha zewnętrznego i środkowego, stany zapalne ucha po zabiegach operacyjnych, stany pourazowe zewnętrznego przewodu słuchowego. Dawkowanie i sposób podawania: Zwykle stosowane dawki: W okulistyce. Podanie do oka. 1-2 krople do worka spojówkowego 2 do 5 razy na dobę. W laryngologii: Podanie do ucha. 2-4 krople do przewodu słuchowego na opatrunku 2-4 razy na dobę. Preparat może być również zakrapiany bezpośrednio do przewodu słuchowego. Pacjent powinien leżeć z uchem zwróconym do góry, po zakropieniu pozostać w pozycji leżącej przez około 15 minut. Długość leczenia: do 2 dni po ustąpieniu objawów, lecz nie dłużej niż 7 dni. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu lub inne antybiotyki aminoglikozydowe. Wirusowe, gruźlicze lub grzybicze zakażenia oka lub ucha. Choroby połączone z ubytkami nabłonka rogówki. Jaskra. Perforacja błony bębenkowej ucha, jeśli lek stosowany ma być do ucha. Nie stosować preparatu w przypadku założonych miękkich soczewek kontaktowych. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Ze względu na zawartość w preparacie chlorku benzalkoniowego osoby noszące miękkie (hydro lne) szkła kontaktowe nie powinny zakładać ich w okresie stosowania preparatu. Należy usunąć soczewki kontaktowe przed zakropieniem i odczekać co najmniej 30 minut przed ponownym założeniem. Chlorek benzalkoniowy może powodować podrażnienie oczu i zmienia zabarwienie soczewek kontaktowych. Preparatu nie należy stosować długotrwale, ponieważ może dojść do nadkażeń bakteryjnych i grzybiczych. Długotrwałe stosowanie preparatu w chorobach oczu może spowodować u osób predysponowanych podwyższenie ciśnienia śródgałkowego. a nawet doprowadzić do powstania zaćmy posteroidowej. Szczególną ostrożność należy zachować podczas stosowania leku u pacjentów, u których podejrzewa się perforację błony bębenkowej, ponieważ przedostanie się leku do ucha środkowego może wywołać piekący ból, a nawet uszkodzenie nerwu słuchowego. Działania niepożądane: Preparat jest zazwyczaj dobrze tolerowany i zwykle nie wywołuje istotnych działań niepożądanych. Rzadko ( 1/10 000 do < 1/1000): niespecy czne zapalenie spojówek lub reakcje uczuleniowe. Może wystąpić świąd lub pieczenie spojówek. Podmiot odpowiedzialny: WZF Polfa SA. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu R/2432 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL: 2008-12-15 1. Charakterystyka Produktu Leczniczego Dicortineff DICO/006/04-2013 grupa
R E K L A M A spis treści Szanowni Państwo! Nieuchronnie zbliża się termin ostatecznego wprowadzenia elektronicznego systemu wystawiania recept. Graniczna data podawana przez Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia to 2014 rok. Wtedy to e-recepta powinna znaleźć się w powszechnym użyciu. Informatyzacja systemu ochrony zdrowia jest koniecznością. Z czasem spowoduje uproszczenie procedur i ułatwi pracę farmaceutom zmagającym się na co dzień z problemem nieczytelności recept i błędami związanymi z ich wystawianiem. Jednak wielu farmaceutów zadaje sobie pytanie, czy środowisko jest gotowe na tą zmianę? Obawy dotyczą tego, czy wprowadzenie nowego systemu wiązało się będzie z dodatkowymi kosztami oraz czy wygeneruje wiele problemów, których nie da się w tej chwili przewidzieć? Aby ułatwić sobie wejście w nową rzeczywistość warto już teraz zdobywać informacje i sprawdzić, co będzie konieczne, aby nowe procedury zostały wdrożone płynnie. Pamiętajmy, że im lepiej my będziemy przygotowani, tym mniej problemów przyniesie nam nowy system w codziennej pracy, a tym większym będzie ułatwieniem. System e-recepty pomoże wyeliminować wiele błędów mgr farm. Barbara Misiewicz-Jagielak Redaktor Merytoryczna Farmacji Praktycznej 12 21 30 Aktualności 4 Informacje 8 Ciekawostki / gadżety apteki 10 raport E-recepta nowy system, nowe wyzwania 12 Sonda CZY JEsteśmy gotowi na nowy system? Prawo 14 Prawidłowa recepta na leki psychotropowe 16 zakazana reklama? Opieka farmaceutyczna 18 znaczenie badania moczu w leczeniu zum 21 kiedy adrenalina ratuje życie 24 jak ważny jest smak leku dla małego dziecka 26 aby praca dawała satysfakcję Prowadzenie apteki 28 wpływ zadłużenia na stan apteki 30 franczyza czy to dobry pomysł? Nauka 33 torasemid działanie i właściwości DERMOKOSMETYKI 36 Rola antyoksydantów w pie- lęgnacji skóry problemowej Życie jest piękne 40 Metamorfozy Z figurą 42 przegląd wiosennych trendów 44 ziołowe mieszanki 46 kuchnia farmaceutyczna 47 wino: w krainie malbeka 48 kultura 50 krzyżówka Farmacja Praktyczna Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Lilianna Bartowska-Lewicka, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek, Patryk Starak, Wiktor Zajchowski. Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa Redaktor naczelny: Anna Dąbrowska Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Adam Świderski farmacja praktyczna 5/2013 3
informacje Wartość leków sprzedawanych na receptę rośnie! W porównaniu z zeszłym rokiem wartość sprzedaży leków na receptę wzrosła o blisko 13% wynika z analiz IMS Health. Informacja o wzroście sprzedaży jest optymistyczna, ponieważ po wprowadzeniu ustawy refundacyjnej w zeszłym roku obawiano się trwałego spadku sprzedaży leków na receptę. Dodatkowo z badań wynika, że poprawiła się także sprzedaż preparatów OTC. Rynek ten wzrósł o ponad 18% w porównaniu z analogicznym okresem w poprzednim roku. Wytłumaczeń tego zjawiska jest kilka. Na pewno znaczenie dla poprawy sytuacji na rynku miała rekordowa liczba zachorowań i podejrzeń zachorowania na grypę notowana w tym roku. Polacy masowo, aż o 27% częściej niż w ubiegłym roku, kupowali środki na leczenie infekcji dróg oddechowych. Zdaniem autorów raportu wzrosła też odpłatność za leki refundowane w porównaniu z rokiem 2011, czyli przed datą wprowadzenia ustawy refundacyjnej. Z wyliczeń wynika, że w I kwartale 2011 r. pacjenci dopłacali do ceny leku 37,9%. Obecnie współczynnik ten wzrósł do 40%. W I kwartale 2012 r. na zakup leków refundowanych pacjenci wydali 150 mln zł, co stanowiło 16% całkowitych wydatków pacjenta na leki podlegające refundacji. W I kwartale 2013 r. kwota ta wzrosła do 220 mln zł i obecnie stanowi już 20 proc. całkowitych wydatków pacjenta na leki podlegające refundacji. źródło: Dziennik Gazeta Prawna Wsparcie w walce z łupieżem W sieci pojawiło się nowe miejsce, w którym można znaleźć rzetelne informacje dotyczące łupieżu i sposobów jego zwalczania: strona www.pirolam.pl. Patronuje jej Pirolam szampon specjalistyczny kosmetyk apteczny zawierający cyklopiroksolaminę substancję o udokumentowanym działaniu przeciwłupieżowym, rekomendowaną przez Polskie Towarzystwo Dermatologiczne w walce z łupieżem i łojotokowym zapaleniem skóry. Strona stanowi atrakcyjne źródło wiedzy zarówno dla osób cierpiących na tę przypadłość, jak i dla farmaceutów, którzy na co dzień wspierają swoich pacjentów, rekomendując im najlepsze produkty. Poza tym internauci znajdą tam szczegółowe informacje dotyczące szamponu Pirolam, takie jak: skład, działanie każdego ze składników, a także w jaki sposób stosować szampon Pirolam, aby trwale pozbyć się łupieżu. Zapraszamy na stronę www.pirolam.pl wsparcie w walce z łupieżem. źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o. o. Uwaga na uczniów! Opolscy lekarze biją na alarm: młode osoby coraz częściej kupują leki zawierające kodeinę, wykorzystując ich działanie euforyzujące. Mieczysława Kwolek-Pawełczak ze Stowarzyszenia na rzecz Ludzi Uzależnionych To człowiek w Opolu przestrzega: Kodeina wywołuje spustoszenie w organizmie. Z czasem coraz mocniej uzależnia. Kodeina zażywana w dużych ilościach wprawia w euforię, powoduje złudzenie, że świat jest piękny. Niestety, dziecko często staje się nadmiernie pobudzone, roztrzęsione, ma nienaturalnie rozszerzone źrenice, a gdy zażywa ten lek w coraz większych dawkach, popada w bezsenność. Dochodzi u niego do zaburzeń przemiany materii, zaparć, utraty apetytu. Mogą wystąpić zaburzenia rytmu serca. Dlatego tak ważna jest edukacja rodziców, aby mogli zauważyć u dziecka symptomy uzależnienia. źródło: Nowa Trybuna Opolska 4 farmacja praktyczna 5/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
informacje R E K L A M A Studenci piszą do Ministra Arłukowicza Studenci uczelni farmaceutycznych napisali do Ministra Zdrowia Bartosza Arłukowicza list, w którym wyrażają obawy o swoją przyszłość. Pomysł zainicjowali studenci piątego roku farmacji Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. Akcja objęła wszystkie farmaceutyczne ośrodki akademickie w Polsce. Najważniejszymi punktami petycji wystosowanej do ministra zdrowia są między innymi: prośba o jednoznaczne określenie ram zawodu farmaceuty, o jasne i nie pozostawiające wątpliwości regulacje prawne dotyczące zakresu obowiązków farmaceuty oraz technika farmaceutycznego czy wprowadzenie obowiązku zatrudniania magistra farmacji w szpitalach (zwłaszcza uniwersyteckich) na stanowisku farmaceuty klinicznego oraz jego uczestnictwo w zespole badawczym. Teraz studenci zbierają podpisy pod petycją. Tylko w samym Gdańsku udało się ich zebrać 600. Liczymy, że minister będzie na tyle zainteresowany inicjatywą oddolną, że poświęci odrobinę swojego czasu na przeczytanie petycji i jakkolwiek się do niej odniesie. Mamy nawet nadzieję na odpowiedź pisemną mówi Katarzyna, studentka V roku Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, jedna ze współautorek opisywanej petycji. źródło: Laboratoria.net.pl W Senacie rozmawiano na temat zdrowia W kwietniu br. w Senacie odbyła się dyskusja, w której uczestniczyli przedstawiciele środowisk związanych z systemem opieki zdrowotnej. Uczestnicy rozmowy uznali, że trzeba pilnie powrócić do dialogu społecznego na temat systemu opieki zdrowotnej w naszym kraju, najważniejszych problemów i systemowych zagrożeń ochrony zdrowia. Przewodniczący obradom senator Stanisław Karczewski podkreślił, że aż 80 proc. badanych Polaków negatywnie ocenia obecny system opieki zdrowotnej. Większość uczestników debaty zgodziła się z opinią, że nie wystarczą niewielkie korekty niezbędna jest gruntowna przebudowa całego systemu. W dyskusji głos zajął wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej dr Marek Jędrzejczak. Poruszył on między innymi problem dostępności leków. Pod koniec lutego tego roku samorząd aptekarski uruchomił na swojej stronie internetowej formularz, dzięki któremu aptekarze z aptek ogólnodostępnych, punktów aptecznych oraz aptek szpitalnych mogą przekazywać informacje dotyczące braków i utrudnionej dostępności do leków dopuszczonych do obrotu na terenie całej Polski. W ciągu niespełna miesiąca do Naczelnej Izby Aptekarskiej napłynęło ponad 500 zgłoszeń większość z nich pochodziła z aptek ogólnodostępnych. Dr Marek Jędrzejczak wskazał, że tzw. system dostaw bezpośrednich do aptek, który w ocenie samorządu aptekarskiego jest niezgodny z obowiązującym w Polsce prawem, w istotny sposób ogranicza możliwość zaopatrzenia aptek w leki istotne w terapii licznych schorzeń. źródło: Naczelna Izba Aptekarska farmacja praktyczna 2/2013 5
informacje R E K L A M A Nowa możliwość dla farmaceutów Dzięki Platformie Rejestrów Medycznych zarówno przedsiębiorcy, jak i urzędnicy, wszystkie sprawy dotyczące rejestracji, zmiany wpisu czy likwidacji apteki i hurtowni farmaceutycznej mogą teraz załatwić elektronicznie. Do rejestrów dostęp mają: przedsiębiorca prowadzący lub zamierzający prowadzić apteki, punkty apteczne, hurtownie farmaceutyczne jako użytkownicy końcowi, Główny Inspektor Farmaceutyczny i 16 Wojewódzkich Inspektoratów Farmaceutycznych jako instytucje prowadzące rejestry i wydające zezwolenia, osoby indywidualne chcące uzyskać dostęp do znajdujących się na platformie danych z rejestrów aptek i hurtowni farmaceutycznych. Platforma umożliwia rejestrację i korzystanie z jej zasobów oraz funkcjonalności pozwalającej złożyć wnioski do Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego w każdym z 16 województw. W ten sposób można bez konieczności udawania się do urzędu ubiegać się o: zezwolenie na prowadzenie apteki ogólnodostępnej, R E K L A M A zezwolenie na prowadzenie punktu aptecznego, zgodę na prowadzenie apteki szpitalnej, zmianę zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej, zmianę zezwolenia na prowadzenie punktu aptecznego. Również za pomocą Platformy Rejestrów Medycznych właściciele hurtowni farmaceutycznych mogą składać wnioski do Głównego Inspektoratu Farmaceutycznego w zakresie udzielenia zezwolenia na prowadzenie hurtowni oraz zmiany zezwolenia na prowadzenie hurtowni farmaceutycznej. Platforma Rejestrów Medycznych dostępna jest pod adresem: www.rejestrymedyczne.csioz.gov.pl/aktualnosci źródło: CSIOZ Maj 2013 aktywność w mediach Produkt TV Radio Prasa Internet Biotinum ** * źródło: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. *Wyrób medyczny; **Acidum acetylsalicylicum, Coffeinum, Ethenzamidum 6 farmacja praktyczna 5/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
dobra noc udany dzień Dostępne opakowanie: 10 mg x 20 tabl. Zolpic (Zolpidemi tartras). Skład i postać: tabletki powlekane, 1 tabl. zawiera 10 mg winianu zolpidemu. Wskazania do stosowania: Krótkotrwałe leczenie bezsenności. Dawkowanie i sposób podawania: Sposób podawania: doustnie. Winian zolpidemu jest lekiem działającym bardzo szybko, dlatego powinien być stosowany bezpośrednio przed pójściem spać lub w łóżku. Dorośli: Zalecana dawka dobowa dla dorosłych wynosi 10 mg. Pacjenci w podeszłym wieku: U pacjentów w podeszłym wieku lub pacjentów osłabionych, którzy mogą być szczególnie wrażliwi na winian zolpidemu, zaleca się dawkę 5 mg na dobę. Pacjenci z niewydolnością wątroby: U pacjentów z niewydolnością wątroby, ze względu na zmniejszony klirens i metabolizm winianu zolpidemu, leczenie należy rozpoczynać od dawki 5 mg na dobę. U dorosłych poniżej 65 lat, w dobrym stanie ogólnym i w przypadku niewystarczającej skuteczności mniejszej dawki, dawkę dobową można następnie zwiększyć do 10 mg na dobę. Dzieci i młodzież: Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania zolpidemu u dzieci i młodzieży w wieku poniżej 18 lat nie zostały określone. Z uwagi na to, nie należy stosować zolpidemu w tej grupie pacjentów. Zalecany czas stosowania leku wynosi od kilku dni do dwóch tygodni. Podobnie jak w przypadku innych leków nasennych, winianu zolpidemu nie należy stosować dłużej niż 4 tygodnie. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu; napady bezdechu sennego; miastenia; ciężka niewydolność wątroby; ostra niewydolność płuc lub zaburzenia oddychania. Ze względu na brak wystarczających danych, leku nie należy stosować u dzieci i pacjentów z chorobami psychicznymi. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Przed zaleceniem środka nasennego, należy w miarę możliwości wyjaśnić przyczynę bezsenności i wyeliminować czynniki ją wywołujące. Utrzymywanie się bezsenności po 7 14 dniach leczenia, może wskazywać na występowanie pierwotnych zaburzeń psychicznych lub zycznych i powinno być poddane wnikliwej ocenie; Niewydolność oddechowa: Ze względu na to, że leki nasenne mogą hamować czynność ośrodka oddechowego, należy zachować ostrożność w przypadku stosowania zolpidemu u pacjentów z zaburzeniem czynności oddechowej. Stosowanie u dzieci i młodzieży: Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania zolpidemu u dzieci i młodzieży poniżej 18 lat nie zostały ustalone. Z tego względu nie należy stosować zolpidemu w tej grupie pacjentów. W badaniach prowadzonych w czasie 8 tygodni u dzieci w wieku od 6 do 17 lat z objawami bezsenności związanymi z występowaniem zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami układu nerwowego, w grupie stosującej zolpidem obserwowano zwiększoną częstość występowania działań niepożądanych w porównaniu do grupy stosującej placebo. Dotyczyło to następujących działań niepożądanych: zawroty głowy (23,5% w stosunku do 1,5%), bóle głowy (12,5% w stosunku do 9,2%) i omamy (7,4% w stosunku do 0%); Depresja: Winian zolpidemu, tak jak inne leki nasenne, należy ostrożnie stosować u pacjentów z objawami depresji. Ze względu na istnienie ryzyka tendencji samobójczych w tej grupie pacjentów, przepisywana ilość leku powinna być jak najmniejsza, aby zapobiec celowemu przedawkowaniu. Podczas stosowania zolpidemu może ujawnić się wcześniej istniejąca depresja. Ze względu na to, że bezsenność może być objawem depresji, należy pacjenta ponownie zbadać w przypadku utrzymywania się bezsenności; Tolerancja: Podczas stosowania dłuższego niż kilka tygodni, obserwuje się niekiedy zmniejszenie skuteczności leków nasennych; Uzależnienie: Stosowanie leków nasennych może prowadzić do rozwoju uzależnienia psychicznego i zycznego. Niebezpieczeństwo rozwoju uzależnienia wzrasta proporcjonalnie do stosowanej dawki oraz czasu trwania leczenia, jest ono również większe u pacjentów uzależnionych od alkoholu lub narkotyków w wywiadzie. Tacy pacjenci powinni być pod obserwacją podczas stosowania leków nasennych. U pacjentów, u których doszło do rozwoju uzależnienia, po nagłym odstawieniu leku mogą wystąpić objawy, takie jak na przykład: bóle głowy i mięśni, lęk i napięcie psychiczne, niepokój, splątanie i drażliwość, a w ciężkich przypadkach mogą również wystąpić: derealizacja, depersonalizacja, nadwrażliwość na bodźce dźwiękowe, światło i dotyk, drętwienie i mrowienie kończyn, omamy i napady drgawkowe. Bezsenność z odbicia: Jest to przemij ający zespół, w którym nasileniu ulegają objawy będące przyczyną przepisania leku. Może on wystąpić po odstawieniu preparatu. Bezsenności z odbicia towarzyszyć mogą inne objawy, takie jak zmiany nastroju, niepokój, lęk. Pacjenta należy poinformować o możliwości wystąpienia bezsenności z odbicia. Ponieważ ryzyko wystąpienia tych objawów jest większe po nagłym odstawieniu leku, zaleca się stopniowe zmniejszanie jego dawki. Istnieją doniesienia, że w przypadku stosowania leków nasennych o krótkim czasie działania, zespół odstawienny może występować w przerwie pomiędzy kolejnymi dawkami, zwłaszcza wtedy gdy dawki te są duże; Niepamięć: Leki nasenne mogą powodować niepamięć następczą, która występuje najczęściej w kilka godzin po przyjęciu leku. Aby zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia, pacjent powinien zapewnić sobie 7-8 godzin nieprzerwanego snu; Reakcje psychiczne i paradoksalne : Podczas stosowania leków nasennych (szczególnie u pacjentów w podeszłym wieku) mogą wystąpić reakcje takie, jak: niepokój, pobudzenie, rozdrażnienie, agresywność, urojenia, napady wściekłości, koszmary nocne, omamy, psychozy, nieadekwatne zachowanie i inne zaburzenia zachowania. W takich przypadkach leczenie należy przerwać; Somnambulizm i podobne rodzaje zachowań: U pacjentów, którzy przyjmowali zolpidem i nie obudzili się całkowicie, mogą wystąpić następujące zaburzenia: chodzenie we śnie i podobne zaburzenia zachowania, takie jak prowadzenie pojazdu we śnie, przygotowanie i spożywanie jedzenia, rozmowy telefoniczne lub stosunki seksualne we śnie z niepamięcią wykonywanych czynności. Jak się wydaje, spożycie alkoholu lub przyjęcie innych leków o działaniu depresyjnym na ośrodkowy układ nerwowy, w skojarzeniu z zolpidemem, zwiększa ryzyko występowania takich zachowań, podobnie jak stosowanie zolpidemu w dawkach przekraczających maksymalną zalecaną dawkę. U pacjentów zgłaszających takie zachowania (np. prowadzenie pojazdu we śnie), ze względu na bezpieczeństwo pacjenta jak i innych osób należy rozważyć przerwanie stosowania zolpidemu. Produkt zawiera laktozę. Nie powinien być stosowany u pacjentów z rzadko występującą dziedziczną nietolerancją galaktozy, niedoborem laktazy (typu Lapp) lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Działania niepożądane: Istnieją dowody, że działania niepożądane po zastosowaniu winianu zolpidemu, zwłaszcza ze strony przewodu pokarmowego i ośrodkowego układu nerwowego, zależą od dawki. Działania niepożądane są mniej nasilone, jeżeli lek jest przyjmowany bezpośrednio przed pójściem spać lub w łóżku. Obserwuje sieje częściej u pacjentów w podeszłym wieku; Zaburzenia układu nerwowego: Często: senność, bóle głowy, zawroty głowy, nasilenie bezsenności, niepamięć następcza (niepamięć może być związana z nieprawidłowym zachowaniem). Częstość nieznana: senność utrzymująca się następnego dnia po zażyciu leku, zaburzenia świadomości; Zaburzenia psychiczne: Często: omamy, pobudzenie koszmary senne. Niezbyt często: stan splątania, drażliwość. Częstość nieznana: niepokój, agresja, urojenia, gniew, zaburzenia zachowania, psychozy, somnambulizm, uzależnienie (po przerwaniu leczenia mogą wystąpić objawy odstawienne lub zjawiska z odbicia ), zaburzenia libido, aktywność podczas snu: chodzenie we śnie i podobne zaburzenia zachowania, takie jak prowadzenie pojazdu we śnie, przygotowanie i spożywanie jedzenia, rozmowy telefoniczne lub stosunki seksualne we śnie z niepamięcią wykonywanych czynności. Większość psychicznych działań niepożądanych związana jest z reakcjami paradoksalnymi. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania:często: zmęczenie. Częstość nieznana: zaburzenia chodu, tolerancja na lek, upadek (głównie u pacjentów w podeszłym wieku oraz w przypadkach, kiedy zolpidem nie był przyjmowany zgodnie z zaleceniami); Zaburzenia oka: Niezbyt często: podwójne widzenie; Zaburzenia żołądka i jelit: Często: biegunka, nudności, wymioty, ból brzucha; Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: Częstość nieznana: osłabienie mięśni; Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Częstość nieznana: wysypka, świąd, pokrzywka, nadmierne pocenie się; Zaburzenia układu immunologicznego: Częstość nieznana: obrzęk naczynioruchowy; Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych: Częstość nieznana: zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 9890 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. ChPL z dnia 14.12.2012 r. ZOLP/015/02-2013
ciekawostki / gadżety apteki Nadzieja w leczeniu szpiczaka Nowe badania dotyczące migreny Gdy duńscy naukowcy postanowili sprawdzić, co odpowiada za pojawianie się migreny, odkryli coś zaskakującego. Okazało się, że nagłe ataki bólu głowy mogą być wynikem czegoś innego niż dotąd sądzono. Ludzie cierpiący na migreny często twierdzą, że podczas ataków mają wrażenie jakby coś rozsadzało im głowę od środka. Między innymi dlatego dotychczas uważano, że za migrenowe bóle głowy odpowiedzialne są naczynia krwionośne, które w pewnym momencie zaczynają nagle zwiększać swoją objętość i tym samym wywierają nacisk na mózg. Grupa duńskich naukowców postanowiła to sprawdzić. W tym celu poddano badaniu rezonansem magnetycznym (MRI) 19 kobiet. Kobiety badano w chwili, kiedy akurat cierpiały na migrenę. Ochotniczki chorowały na odmianę tego schorzenia, która jest ograniczona tylko do połowy mózgu. Dzięki temu podczas skanowania narządów naukowcy mogli od razu porównać bolące obszary z tymi zdrowymi. W przeciwieństwie do tego, co sądzono dotychczas, odkryliśmy, że tętnice zewnątrzczaszkowe nie rozszerzają się wcale podczas ataków migreny. Natomiast tętnice wewnątrzczaszkowe rozszerzyły się tylko odrobinę po stronie, po której odczuwano ból powiedział Faisal Mohammad Amin, członek duńskiego zespołu. Eksperyment ten może świadczyć o tym, że niekoniecznie to naczynia krwionośne są odpowiedzialne za migreny. Naukowcy twierdzą, że bóle te można wyjaśnić nagłym uwrażliwieniem się zakończeń nerwowych, które oplatają tętnice. Oznacza to, że dotychczas stosowane leki działają zupełnie inaczej, niż przypuszczano. źródło: The Lancet W japońskim Kioto odbyła się międzynarodowa konferencja poświęcona szpiczakowi chorobie nowotworowej układu krwiotwórczego. Jednym z ważnych wydarzeń w ramach tej konferencji było wystąpienie naukowca pochodzenia polskiego, profesora Andrzeja Jakubowiaka. Przedstawił on obiecujące wyniki badań klinicznych nowej metody leczenia szpiczaka. Badania dotyczyły terapii skojarzonej, zastosowanej u pacjentów w podeszłym wieku z wcześnie zdiagnozowanym szpiczakiem mnogim. Terapia ta opiera się na zaproponowanej przez zespół profesora Jakubowiaka kombinacji trzech rodzajów substancji aktywnych: immunomodulatora, inhibitora proteasomu oraz przeciwzapalnego glikokortykosteroidu. Uzyskane wyniki okazały się bardzo ciekawe. Ze wstępnych wyników badań klinicznych wynika, że w grupie pacjentów w wieku około 70 lat aż w 60% przypadków udało się doprowadzić do całkowitej, trwałej remisji choroby. Co więcej, redukcja nowotworu o co najmniej połowę miała miejsce częściej niż u 9 na 10 pacjentów. Dodatkowo okazało się, że terapia skojarzona nie nasila skutków ubocznych leczenia. Wyniki tych badań dają więc nadzieję, na opracowanie nowej, skutecznej metody leczenia. źródło: PAP Pierwsza nerka z hodowli Naukowcom z USA udało się stworzyć w laboratorium nerkę zdolną produkować mocz i oczyszczać organizm z toksycznych substancji. Mimo że pierwsza nerka z hodowli przeznaczona była dla szczura, nie umniejsza to wagi odkrycia. W przyszłości może stać się szansą dla tysięcy chorych, którzy czekają na przeszczep nerki lub muszą się poddawać częstym dializom. Zespół kierowany przez doktora Haralda Otta z Massachusetts General Hospital posłużył się metodą podobną do tej, dzięki której udało się już wyhodować pęcherz moczowy i tchawicę. Wyhodowane w laboratorium nerki były w stanie osiągnąć 23% wydajności normalngo zdrowego organu. Po wszczepieniu do organizmu zwierzęcia wydajność jednak wyraźnie spadła do poziomu około 5%. Jednak, jak podkreśla dr Ott, wyniki tych badań są bardzo obiecujące. Tym bardziej, że taka wydajność pracy nie odbiega wiele od wydajności obserwowanej u chorych poddawanych dializom. Przystosowanie tej techniki do warunków ludzkich to kolejne, kluczowe zadanie, z którym będą musieli zmierzyć się naukowcy. źródło: Science News 8 farmacja praktyczna 5/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
ciekawostki / gadżety apteki R E K L A M A Pamiętaj, że... Ruch w pionie zmniejsza głód Prawidłowe żywienie ma szczególne znaczenie u dzieci i młodzieży ze względu na bardzo intensywne procesy wzrastania i dojrzewania zachodzące w tym okresie życia. Niedobory żywieniowe mają poważne konsekwencje dla zdrowia i rozwoju. 1 n Niedobór żelaza w dzieciństwie ma negatywny wpływ na rozwój centralnego układu nerwowego. 2 Wpływa także na obniżenie koncentracji i sprawności umysłowej oraz fizycznej, co w efekcie może wywierać bezpośredni niekorzystny wpływ na naukę. 1,3 n Dzieci i młodzież w okresie dojrzewania należą do grupy największego ryzyka niedoboru jodu. 4 Umiarkowany niedobór jodu może spowodować opóźnienie rozwoju fizycznego u dzieci. 4 Czy wiesz, że... dzienne zapotrzebowanie na jod wg zaleceń WHO to: 90 μg u dzieci w wieku przedszkolnym (do 5 r.ż.), 120 μg u dzieci w wieku szkolnym (6-12 lat) i 150 μg u dzieci powyżej 12 r.ż i dorosłych. 4 polecany w okresie intensywnego wzrostu dzieci Zespół naukowców z Japonii ustalił, że ćwiczenia związane z ruchem w pionie, np. skakanie na skakance, zmniejszają uczucie głodu. Okazało się, że działanie takich ćwiczeń jest lepsze niż ćwiczeń, w których ciało przyjmuje pozycję poziomą. Zespół z Waseda University porównał skakanie na skakance, czyli ćwiczenie, przy którym środek ciężkości przewodu pokarmowego przemieszcza się w pionie, z jazdą na rowerze. Kiedy zestawiono oba rodzaje aktywności stwierdzono, że po 25 minutowej sesji osoby, które skakały na skakance czuły się mniej głodne. Komentatorzy doniesień z pisma Appetite uważają, że ruch wertykalny może wywoływać silniejszy stres przewodu pokarmowego. Ponadto, takie ćwiczenia prowadzą do większego wzrostu temperatury, a to także wpływa na apetyt. źródło: Kopalnia Wiedzy Syrop zawiera: wapń, fosfor i witaminę D3 potrzebne do prawidłowego wzrostu i rozwoju kości i zębów jod, który przyczynia się do prawidłowego wzrostu dzieci żelazo Lipofer w mikrokapsułkach, które wspomaga rozwój funkcji poznawczych u dzieci tiaminę, która wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego Nie należy przekraczać zalecanej porcji do spożycia w ciągu dnia. Zrównoważona i zróżnicowana dieta oraz zdrowy styl życia są podstawą zapewnienia prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dzienna dawka jodu dla dzieci w produkcie Profilaktin Zdrowy Rozwój = 69,5 μg. Maksymalna tolerowana dzienna dawka jodu u dzieci w wieku 1-14 lat = 300 μg. 5 1. Jarosz M. Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia. Instytut Żywienia i Żywności 2008 2. Konikowska K, Regulska-Ilow B, Różańska D. The influence of components of diet on the symptoms of ADHD in children. Rocz Państw Zakł Hig 2012; 63 (2): 127 134 3. Hulthen L. Iron deficiency and cognition. Scandinavian Journal of Nutrition 2003; 47 (3): 152-156 4. Minister Zdrowia. Program Eliminacji Niedoboru Jodu w Polsce na lata 2012-2016. Warszawa 2012 5. WHO. Iodine Deficiency in Europe: A continuing public health problem. WHO, Genewa 2007 Zmiana flory bakteryjnej wpływa na wagę? Naukowcy z Harvardu sugerują, że zmiana mikroflory jelit może powodować spadek wagi. Nowa populacja mikroorganizmów przeszczepiona do wysterylizowanych jelit myszy spowodowała spadek masy ich ciała aż o 20%. Badania prowadzone przez naukowców z Harvardu dały zaskakujące efekty. Przy okazji badań nad operacją pomostowania żołądka okazało się, że mikroflora mysich jelit przechodzi drastyczne zmiany w następstwie zabiegu. Naukowcy odkryli, że zaaplikowanie nowych kultur drobnoustrojów do sterylnych jelit myszy spowodowało gwałtowny spadek ich masy ciała! Transfer alternatywnych mikroorganizmów do mysich jelit spowodował obniżenie wagi ciała nawet o 20%. Dodatkowo, u myszy zaobserwowano utrzymanie na stałe niższego poziomu tkanki tłuszczowej. Badania mogą sugerować, iż zmiana mikroflory jelit może powodować utratę wagi. Może to stanowić pierwszy krok w kierunku walki z otyłością poprzez manipulację populacją mikroorganizmów zasiedlających jelita stwierdza Lee Kaplan z Metabolism and Nutrition Institute w MG. źródło: Biotechnologia.pl farmacja praktyczna 5/2013 9
raport E-recepta nowy system, nowe wyzwania autor: mgr farm. Michał Byliniak Wdrożenie programu e-zdrowia jest niewątpliwie momentem przełomowym w funkcjonowaniu systemu opieki zdrowotnej. Wprowadzeniu e-recepty towarzyszą jednak obawy pacjentów, farmaceutów i lekarzy. Sprawdzamy, jakie wyzwanie stanowi dla aptek pojawienie się nowych procedur. Aby zarządzanie systemem opieki zdrowotnej było efektywne, Ministerstwo Zdrowia postanowiło wprowadzić elektroniczny system, który ma ułatwić pracę lekarzom, farmaceutom oraz pacjentom. Czy tak właśnie będzie? Nowy system informatyczny W 2000 r. powołane zostało Centrum Systemów Informatycznych Ochrony Zdrowia (CSIOZ). Jest to jednostka prowadząca i nadzorująca wdrażanie programów e-zdrowia w postaci Elektronicznej Platformy Gromadzenia, Analizy i Udostępniania Zasobów Cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych (Projekt P1). Projekt P1 ma na celu m.in. stworzenie elektronicznej dokumentacji pacjenta wraz z narzędziami do jej tworzenia, analizowania, udostępniania i gromadzenia oraz umożliwienie elektronicznego obiegu recept, skierowań oraz rezerwacji wizyt lekarskich. System jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. E-recepta Z punktu widzenia farmaceutów kluczowymi elementami Platformy P1 są: e-recepta oraz aplikacje dla aptek (m.in. elektroniczne rozliczenia). E-recepta jest rozwiązaniem stosowanym w systemach opieki zdrowotnej m.in. Szwecji, Holandii. Doświadczenia z implementacji elektronicznych recept w krajach europejskich są zróżnicowane, ale w większości przypadków zauważalna była poprawa komfortu pracy aptekarza oraz usprawnienie przepływów finansowych w systemach opartych na systemie refundacji aptecznej. Zgodnie z założeniami przyjętymi w ustawie ostatecznym terminem wdrożenia wszystkich elementów Platformy P1 jest ostatni kwartał 2014 r. Z informacji przekazywanych przez przedstawicieli CSIOZ wynika, że system będzie gotowy pod koniec bieżącego roku. Rok 2014 będzie przeznaczony na wdrożenie i testy nowych rozwiązań. W celu wyeliminowania błędów oraz uwzględnienia wszystkich elementów związanych z ordynacją i realizacją recept CSIOZ prowadzi programy pilotażowe. W 2011 r. e-recepta była testowana w powiecie leszczyńskim. Obecnie prowadzony jest pilotaż w Gdańsku, Grudziądzu, Jaworznie, Krakowie, Lesznie, Miliczu, Warszawie-Żoliborzu, Wrocławiu, Zgorzelcu oraz Zielonej Górze. Pilotaże nie obejmują jednak pełnej funkcjonalności e-recepty i należy mieć nadzieję, że pomimo pewnych problemów występujących na początkowym etapie testowania systemu, kolejne próby będą już pozbawione błędów i pozwolą na przekonanie farmaceutów do proponowanych rozwiązań. Jakie są korzyści? Założenia Projektu P1 oraz e-recepty obejmują między innymi: umieszczenie elektronicznej recepty w systemie centralnym, dostęp do recept dla każdej apteki po autoryzacji pacjenta, automatyczne generowanie zestawienia zrealizowanych recept na preparaty refundowane, preautoryzację dotyczącą zarówno apteki, jak i konkretnego farmaceuty, udostępnienie spójnej bazy leków dla lekarzy i aptek, udostępnienie modułu służącego do kontroli interakcji, dostęp do informacji o wcześniej realizowanych receptach, możliwość częściowej realizacji recepty. Apteki muszą się dostosować Funkcjonowanie systemu wymagać będzie od aptek dostosowania zaplecza sprzętowego, wprowadzenia zmian w systemach aptecznych oraz zapewnienia stałego, stabilnego dostępu do łącza internetowego i poniesienia kosztów związanych ze spełnieniem wymagań systemu. Dodatkowy koszt będzie się wiązał także z przeszkoleniem wszystkich farmaceutów i techników farmaceutycznych z obsługi systemu realizacji recept oraz kierowników aptek z zakresu raportowania i uzyskiwania refundacji. Pod znakiem zapytania stoi użyteczność e-recepty w prowadzeniu przez apteki opieki farmaceutycznej. Wydaje się, że e-recepta może być doskonałym narzędziem dającym farmaceucie dostęp do kluczowych informacji o stosowanych przez pacjentów lekach, historii terapii oraz ewentualnym zaprzestaniu leczenia. Dzięki temu możliwe stanie się zwiększenie roli aptek w prowadzeniu farmakoterapii oraz zapewnienie pacjentom opieki na nieosiągalnym dzisiaj poziomie. Dodatkowo należy mieć nadzieję, że e-recepta definitywnie rozwiąże problem czytelności recepty i błędów formalnych związanych z jej wystawieniem (nie ma technicznej możliwości, aby system dopuścił do 10 farmacja praktyczna 5/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
raport wystawienia recepty z błędem), a tym samym ograniczy ilość sporów z płatnikiem. Deklarowane przez CSIOZ przygotowanie jednej, spójnej bazy danych dla lekarzy i aptek może wykluczyć obecne problemy z ordynacją niedostępnych opakowań leków. Niestety, pomimo zaawansowania prac nad Projektem P1, ostateczny efekt działania nowego systemu jest niemożliwy do przewidzenia. W dotychczasowych ustaleniach przedstawiciele środowiska aptekarskiego uczestniczyli w niewielkim stopniu. Tymczasem kluczem do powstania systemu e-recepty o właściwej użyteczności dla aptek i farmaceutów jest aktywne uczestnictwo przedstawicieli farmaceutów w pracach prowadzonych w CSIOZ. Jest to szczególnie istotne ze względu na wejście projektu w kluczowy etap, w którym rozstrzygnie się ostateczna funkcjonalność e-recepty i aplikacji dla aptek. Dlatego warto już dzisiaj rozszerzać wiedzę na jej temat i szukać pomysłów na jej wykorzystanie. Obecna trudna sytuacja aptek i wzrastająca frustracja farmaceutów wymaga wprowadzenia rozwiązań pozwalających na wzrost ich roli w leczeniu oraz umożliwienie wykorzystania posiadanej wiedzy i doświadczenia z korzyścią dla pacjenta oraz całego systemu opieki zdrowotnej. @ Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl Rozmowa z Dyrektorem Centrum Systemów Informatycznych Ochrony Zdrowia Marcinem Kędzierskim Czy wdrożenie e-recepty wymaga poniesienia kosztów ze strony aptek? Wprowadzenie nowego systemu będzie realizowane na dwa sposoby. Pierwszy polega na udostępnieniu bezpłatnie uprawnionym pracownikom medycznym stosownej funkcjonalności w Aplikacji Usługodawców i Aptek (AUiA), będącej elementem systemu P1. Z tego rozwiązania będą korzystali przede wszystkim usługodawcy, którzy nie posiadają własnych rozwiązań informatycznych dostosowanych do współpracy z systemem P1. Drugi sposób natomiast dedykowany jest tym, którzy chcą dostosować swoje wewnętrzne rozwiązania informatyczne do współpracy z systemem P1 w zakresie recept elektronicznych. I to rozwiązanie może nieść ze sobą koszty dla aptek do czasu wprowadzenia odpowiednich funkcjonalności przez producentów oprogramowania, z którego korzysta apteka. Czy e-recepta wyeliminuje problemy związane z formalnymi uchybieniami w wystawianiu recept? W dużym zakresie tak się stanie. Wyniknie to na przykład z tego, że na jednej recepcie elektronicznej będzie przepisywany tylko jeden produkt leczniczy. Wyeliminuje to konieczność obsługi częściowej realizacji recepty. Dodatkowo lekarzowi i farmaceucie udostępniona będzie informacja o wycofanych partiach produktów leczniczych (dzięki współpracy systemu z systemem GIF dotyczących wstrzymanych lub wycofanych określonych serii konkretnych produktów leczniczych). Czy procedura refundacji leku zostanie uproszczona? System przyspieszy refundację recept oraz ułatwi kontrolę rozliczeń przekazywanych do płatnika. Będzie to możliwe przede wszystkim dzięki temu, że system będzie pracował w czasie rzeczywistym. W podobnym trybie będzie przekazana tzw. taksacja recepty. Umożliwi to przekazanie do NFZ informacji niezbędnych do prawidłowej refundacji bez konieczności dwutygodniowej zwłoki jak to ma miejsce w chwili obecnej. Elektroniczna postać recepty może wpłynąć na obniżenie kosztów kontroli aptek prowadzonych dzisiaj przez NFZ, który mógłby zamawiać w aptece określone partie recept bez konieczności osobistej obecności kontrolera w aptece. farmacja praktyczna 5/2013 11
sonda Czy jesteśmy gotowi na nowy system? oprac. mgr farm. Paweł Kowalik Pytamy farmaceutów, co sądzą o nowym systemie e-recepty. Opowiadają nam, jakie są ich obawy, a jakie widzą zalety nowego systemu. E-recepta powinna dawać farmaceucie podgląd do innych leków stosowanych przez danego pacjenta mgr farm. Tomasz Dziedzic-Kusiński farmaceuta z Warszawy Mgr farm. Tomasz Dziedzic-Kusiński, farmaceuta z Warszawy Mam nadzieję, że elektroniczny system rozwiąże wiele problemów związanych z realizacją recept, ułatwi dostęp świadczeniobiorcom do leków oraz przyczyni się do lepszego wykorzystania środków na refundację. Jednak musi zostać spełnionych kilka warunków. System powinien działać niezależnie od recepty papierowej, a nie być tylko dodatkiem do niej. W tym drugim przypadku nierozwiązane zostaną problemy z interpretacją recept papierowych. System powinien też dawać farmaceucie podgląd leków stosowanych przez pacjenta, co umożliwi prowadzenie opieki farmaceutycznej (kontrola interakcji, dawkowania itp). Mając taki podgląd, farmaceuta powinien mieć możliwość wydania bez recepty, pełnopłatnie leku na receptę stosowanego przewlekle, jeśli nagłe odstawienie może spowodować zagrożenie zdrowia (leki hipotensyjne, przeciwzakrzepowe). Takie awaryjne wydanie leku powinno być przez aptekę odnotowywane w systemie e-recepty. Mgr farm. Kamil Kruk, farmaceuta z Warszawy E-recepta pomoże rozwiązać kilka ważnych problemów. Na przykład recepty elektronicznej nie da się zgubić. Ale pomoże też rozwiązać problemy, z jakimi na co dzień borykają się pacjenci, w stylu: Czy mając trzy opakowania leku refundowanego na recepcie, mogę z tej samej recepty wydać w jednej z aptek dwa opakowania, a w kolejnej opakowanie ostatnie w przypadku braku stanów w tej pierwszej?. Elektroniczna recepta powinna zostać wprowadzona chociażby dlatego, że bez niej nie jest możliwe prowadzenie opieki farmaceutycznej w najpełniejszej formie. E-recepta powinna umożliwiać dostęp do informacji o dostępności do danych leków, o braku czasowym lub stałym danego preparatu na polskim rynku. Powinna pomóc uniknąć sytuacji, kiedy przepisywany jest lek nierefundowany, podczas gdy może być przepisany lek refundowany. Ważny jest też dostęp do pełnej informacji o pacjencie i historii jego choroby. Dzięki temu farmaceuta będzie pewien na przykład tego, że pacjent nie wyłudza leków z każdej apteki napotkanej na ulicy. E-recepta rozwiąże część problemów związanych z techniczną i po części formalną stroną preskrypcji jak i realizacji. Na pewno nie wyeliminuje trudności, które wynikają z absurdalnego miejscami prawa, które jest niejasne i nierzadko wiąże ręce personelowi aptek. Mgr farm. Łukasz Waligórski, farmaceuta z Poznania Sporadycznie zdarza mi się realizować e-recepty. Do tej pory nie miałem z żadną z nich problemu. System e-recepty przede wszystkim powinien ułatwiać pracę. E-recepta powinna być nośnikiem informacji o farmakoterapii 12 farmacja praktyczna 5/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
sonda Najpierw stwórzmy bazę, która uporządkuje informacje o pacjentach mgr farm. Paweł Madej farmaceuta z Kielc pacjenta i przysługujących mu zniżkach. Obecne recepty ze względu na bezsensowne błędy formalne i ciągle zaostrzane przepisy, coraz częściej są przeszkodą dla pacjenta, który nie może uzyskać leku z przysługującą mu refundacją. Dlatego e-recepta powinna jednoznacznie definiować uprawnienia pacjenta do zniżek szczególnie jeśli chodzi o refundację leków przepisywanych przez specjalistów lub leków posiadających podwójną odpłatność. Mam wrażenie, że obecnie tylko e-recepta jest w stanie rozwiązać nasze problemy z realizacją recept. Hipotetycznie powinna ona bowiem zlikwidować kwestie nieczytelności recept, błędów dawkowania czy niejasnych uprawnień pacjenta. Doświadczenia takich krajów jak Szwecja pokazują, że system ten może bardzo uprościć przepływ informacji między lekarzem, farmaceutą i ubezpieczycielem. Niestety specyfika polskiego systemu refundacyjnego sprawia, że trzeba poważnie rozważyć wszystkie aspekty tego rozwiązania przed jego wprowadzeniem. Niestety przewiduję całe mnóstwo problemów związanych z wdrażaniem systemu. Największym będzie zdecydowana niechęć lekarzy do komputeryzacji, której doświadczyliśmy już pod koniec 2011 roku, gdy planowano wprowadzenie nowej ustawy refundacyjnej. Poza tym problemem może być zebranie wszystkich informacji o uprawnieniach danego pacjenta, szczególnie jeśli leczy się on u wielu specjalistów, a to charakterystyczne dla polskich pacjentów. Najpierw musi powstać system, który uporządkuje informacje dotyczące konkretnego pacjenta. Dopiero wtedy e-recepta będzie mogła zadziałać bezbłędnie. Mgr farm. Paweł Madej, farmaceuta z Kielc E-recepta jest koniecznością w dzisiejszych czasach. Ale powinna być wprowadzona w życie najpóźniej w zeszłym roku, razem z ustawą refundacyjną wprowadzającą daleko idące zmiany związane z rozliczeniami z NFZ. Jeżeli jednak e-recepta będzie wdrażana na zasadzie dowolności, to jestem niemal pewny, że większość POZ nie będzie tego wdrażało. Bo po co, skoro to generuje dodatkowe koszty? Gdyby jednak ten system został wprowadzony obligatoryjnie to nie powinno być problemów większych niż odpowiednie wyedukowanie lekarzy i personelu w aptekach. W teorii e-recepta powinna przyspieszyć obsługę pacjenta i ułatwić świadczenie opieki farmaceutycznej na wysokim poziomie. System e-recepty zapobiegnie wielu nadużyciom ze strony lekarzy, pacjentów jak i samego NFZ. Skończą się także problemy z nieprawidłowo wydanymi lekami, za które później apteki są obciążane kosztami nienależnej refundacji. A przecież często jest tak, że coś zostało wydane niepoprawnie ponieważ lekarz coś naskrobał, a kontroler to nieprawidłowo odczytał. Uważam także, że e-recepta powinna zapewniać kontrolę leków wypisywanych przez różnych lekarzy. Dlaczego? Bo zapobiegnie to gromadzeniu leków w domach pacjentów i ich pożyczaniu. Ukróci to także nielegalny handel lekami. Korzystne byłoby również wprowadzenie możliwości kontroli interakcji na poziomie wypisywania leku przez lekarza (na podstawie historii wystawionych recept i wykupionych leków). Według mnie e-recepta na pewno rozwiąże wiele z obecnych problemów przynajmniej tych związanych z ciągłą obawą jak NFZ po swojemu odczyta lek z recepty, jego dawkę, ilość i okres kuracji. @ Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2013 13
prawo Prawidłowa recepta na leki psychotropowe autor: dr n. farm. Grzegorz Pakulski Na samym początku pragnę podkreślić, że niniejsza próba pokazania najczęstszych błędów podczas wypisywania recept dla preparatów z grupy III-P i IV-P jest tylko zarysem i nie wyczerpuje wszystkich aspektów z tym związanych. A nalizując problemy związane z receptami psychotropowymi należy na początku przypomnieć akty prawne, do których trzeba zajrzeć, by móc zarówno prawidłowo wypisać, jak i zrealizować receptę na leki z grupy III-P i IV-P. Do podstawowych aktów prawnych regulujących wypisywanie recept na środki psychotropowe należą: Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jednolity Dz.U. 2012, poz. 124), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2006 r. w sprawie środków odurzających, substancji psychotropowych, prekursorów kategorii 1 i preparatów zawierających te środki lub substancje (Dz.U. 2006 nr 169, poz. 1216 z późn. zm.), Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. 2011 nr 277, poz. 1634, z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych uprawnień zawodowych felczera (Dz.U. 2005 nr 45 poz. 434), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie recept lekarskich (Dz.U. 2012, poz. 260 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych (Dz.U. 2002, nr 183, poz. 1531). Klasyfikacja substancji czynnych do poszczególnych grup substancji psychotropowych opiera się na załączniku nr 2 do ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Recepta, na której wypisano refundowane leki z grupy III-P i IV-P powinna zawierać następujące dane: dane osoby uprawnionej posiadającej umowę z NFZ lub dane świadczeniodawcy, dane pacjenta imię, nazwisko, adres, nr PESEL (ewentualnie nr PESEL opiekuna), wiek (dla dzieci do 18 r.ż. jeżeli nie można wieku ustalić na podstawie nr PESEL), nr PESEL lub numer paszportu lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość, numer paszportu lub innego dokumentu ze zdjęciem potwierdzającego tożsamość dla cudzoziemca nieuprawnionego, identyfikator płatnika kod oddziału NFZ lub X dla pacjentów nieposiadających dokumentu potwierdzającego ubezpieczenie lub nieuprawnionych; lub symbol instytucji (przepisy o koordynacji), dane dotyczące leków nazwa, postać, dawka, ilość [dodatkowo opisującą słownie łączną ilość substancji aktywnej], sposób dawkowania, odpłatność, datę wystawienia recepty, datę realizacji od dnia lub X (jeśli nie dotyczy), dane osoby uprawnionej imię, nazwisko, nr PWZ, pieczątka lekarza, dodatkowo, lekarz może dopisać cito, nie zamieniać, NZ, pro auctore, pro familiae. W przypadku recept na nierefundowane leki psychotropowe można pominąć: dane dotyczące umowy z NFZ, identyfikator płatnika, odpłatność, kod uprawnień dodatkowych, numer poświadczenia lub innego dokumentu dla pacjentów korzystających z przepisów o koordynacji. Osoba realizująca recepty Osoba realizująca recepty na leki z grupy III-P i IV-P (czyli zarówno farmaceuta, jak i technik farmaceutyczny) jest zobowiązana do sprawdzenia prawidłowości wystawienia recepty. Osoba wydająca może odmówić wydania leku i zatrzymać receptę w przypadku uzasadnionego podejrzenia co do autentyczności dokumentu oraz niezwłocznie powiadomić pisemnie WIF. PESEL PESEL wymagany jest zawsze. Leki z grupy III-P i IV-P Leki z grupy III-P i IV-P mogą być przepisywane wyłącznie na drukach recept zgodnych z rozporządzeniem. Termin realizacji recepty nie może przekroczyć 30 dni od daty jej wystawienia. Leki wydawane są w pełnych opakowaniach lub podlegają dzieleniu, tak aby ilość leku wydawanego maksymalnie zbliżyć do ilości określonej przez osobę wystawiającą receptę, jednak nie większej niż ilość określona przez osobę wystawiającą receptę. 14 farmacja praktyczna 5/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
prawo Uwaga! Przykładowa recepta na nierefundowany lek psychotropowy z grupy IV-P Recepta 0000000000000000000 Świadczeniodawca Pacjent Rp. Nazwa Przychodni lub Praktyki Dokładny adres Telefon REGON: 000000000 Imię Nazwisko Pacjenta Dokładny adres PESEL 00000000000 Zolpic tabl. a 10 mg 20 tabl. tj. 200 mg (dwieście miligramów zolpidemu) DS. 1 tabl. przed snem 00 Oddział NFZ Uprawnienia dodatkowe Odpłatność 100% wzór recepcie w sposób szczegółowy, nawet jeśli lekarz przepisuje jedno najmniejsze, zarejestrowane opakowanie preparatu i nie musi być wyrażone słownie. Wymagane jest podanie drogi podania (ampułki). W przypadku świadomego przekroczenia dawki dobowej, konieczne jest zaznaczenie wykrzyknikiem potwierdzone pieczątką i podpisem lekarza. Odpłatność W większości leki zawierające substancje z grup III-P i IV-P mają odpłatność 100%. W przypadku, gdy zdiagnozowana jednostka chorobowa uprawnia lekarza do wystawienia recepty z inną odpłatnością lub pacjent posiada uprawnienia np. IB, recepta jest realizowana zgodnie z zasadami podanymi w rozporządzeniu. Kody kreskowe Od 1 stycznia 2013 r. na recepcie w postaci kodu muszą znajdować się: numer identyfikacyjny, nr PWZ oraz REGON świadczeniodawcy lub osoby uprawnionej. W przypadku recept, na których przepisano leki zawierające substancje psychotropowe z grup III-P i IV-P, recepta musi odpowiadać wzorowi określonemu w załączniku nr 6 do rozporządzenia (Dz.U. 2012 poz. 260) pomimo faktu, że przepisano wyłącznie leki niepodlegające refundacji. 000000000000000000 Data wystawienia: dzień/miesiąc/rok Data realizacji: dzień/miesiąc/rok Nazwy leków Dozwolone jest używanie nazw międzynarodowych dla substancji czynnych oraz skrótów mg czy ml. Ilość leków na recepcie Na jednej recepcie można przepisać tylko jeden preparat zawierający substancje psychotropowe i nie można przepisywać innych produktów leczniczych na tej samej recepcie. Może być przepisana ilość leku niezbędna pacjentowi do maksymalnie 90-dniowego stosowania wyliczonego Dane i podpis lekarza Imię Nazwisko Lekarza Prawo wyk. zawodu: 0000000 Dane podmiotu odpowiedzialnego za druk na podstawie określonego na recepcie sposobu dawkowania. Na recepcie musi być podana słownie ilość substancji czynnej. Niepoprawne jest podanie słowne ilości tabletek, gdyż przepisy mówią, iż: Recepta wystawiona na preparaty zawierające substancje psychotropowe zawiera również ilość substancji psychotropowej wyrażoną dodatkowo słownie. Dawkowanie i droga podania Dawkowanie musi być podane na Zakwestionowane recepty Inspektorzy WIF podkreślają konieczność obecności na receptach na preparaty z grupy III-P i IV-P ilości substancji czynnej napisanej słownie. Słowne podanie ilości tabletek jest nieprawidłowe wówczas recepta uznawana jest za nieprawidłową i należy poprosić lekarza o dokonanie korekty na recepcie. Jest to szczególnie ważne w przypadku recept podlegających refundacji, gdyż zostaną zakwestionowane. W sytuacji gdy mamy przepisane dwa leki na recepcie, w tym jeden na lek z grupy III-P lub IV-P, nie wolno nam jej zrealizować, gdyż jest to złamanie obowiązujących przepisów. Najlepszym rozwiązaniem jest prośba o poprawę takiej recepty. @ Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2013 15
prawo Zakazana reklama? autor: mgr farm. Michał Byliniak Przepisy dotyczące zakazu reklamy aptek obowiązują od ponad roku, mimo to dalej brakuje jednoznacznej wykładni prawa w tej sprawie. Wraca pytanie: jak apteki radzą sobie z obowiązującymi przepisami? Głównymi punktami spornymi związanymi z zakazem reklamy są: listy cenowe, i prezentacja rabatów lub promocji cenowych Z miany w zapisach Prawa farmaceutycznego wdrożone przy okazji wejścia w życie ustawy refundacyjnej wzbudziły wiele kontrowersji. Polegały m.in. na wprowadzeniu zakazu reklamy aptek oraz sankcji karnych za jego złamanie. Przypomnijmy: artykuł 94 a ust. 1 ustawy refundacyjnej mówi, że Zabroniona jest reklama aptek i punktów aptecznych oraz ich działalności. Nie stanowi reklamy informacja o lokalizacji i godzinach pracy apteki lub punktu aptecznego. Sankcją za złamanie zakazu reklamy jest kara pieniężna do wysokości 50 tys. zł i może być nałożona przez Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego. Do końca lutego 2013 r. Wojewódzkie Inspektoraty Farmaceutyczne wydały 185 decyzji nakazujących zaprzestanie prowadzenia niedozwolonej reklamy oraz nałożyły kary na łączną kwotę przekraczającą 235 tys. zł. Trudna interpretacja Na pierwszy rzut oka przepis jest jednoznaczny. Wskazuje, jakiego typu informacje nie są reklamą, co sugeruje, że wszystkie inne komunikaty mogą być traktowane jako działanie niedozwolone. Nie pozwala więc na jakąkolwiek komunikację odnoszącą się do apteki i jej działalności czyli np. nie dopuszcza przekazywania informacji o przygotowywaniu leków recepturowych, sprzedaży pieluchomajtek czy choćby umieszczania numeru telefonu w książkach telefonicznych. Niemniej jednak okazało się, że sprawa nie jest tak jednoznaczna, jak mogłoby się wydawać. Obowiązujące regulacje dopuszczają możliwość prowadzenia reklamy leków oraz zezwalają przedsiębiorcom na przekazywanie pacjentom informacji o cenach oferowanych produktów. Dodatkowo, zgodnie z konstytucyjną zasadą wolności gospodarczej, każdy przedsiębiorca może dowolnie ustalać politykę cenową i rabatową w stosunku do preparatów nierefundowanych oraz ma prawo komunikować ją konsumentom. Nałożenie się tych kilku regulacji w dużym stopniu utrudniło ich interpretację i doprowadziło do wystąpienia rozbieżności w ocenach prezentowanych przez Inspekcję Farmaceutyczną oraz przedsiębiorców i reprezentujących ich kancelarii prawnych. Głównymi punktami spornymi są listy cenowe, prezentacja rabatów i promocji cenowych. Największym jednak problemem jest jednoznaczne określenie, co tak naprawdę jest reklamą apteki, a co nią nie jest. Decyzje Inspektoratów Ze względu na brak orzecznictwa i wypracowanej praktyki postępowania poszczególne Wojewódzkie Inspektoraty Farmaceutyczne przyjęły różne schematy działania: dlatego też decyzje poszczególnych inspektoratów w podobnych sprawach czasem się od siebie różnią. Część po zaprzestaniu przez przedsiębiorcę prowadzenia zabronionej działalności odstępowała od wszczęcia postępowania, niektóre umarzały wszczęte postępowania, natomiast inne (np. Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny w Warszawie) każdorazowo wydawały decyzje zawierające klauzule natychmiastowej wykonalności i nakładały kary finansowe. Początkowo wydawane decyzje dotyczyły oczywistych przypadków działalności reklamowej tzn. gazetek i ulotek. W kolejnych miesiącach postępowania objęły m.in. działania podmiotów w internecie, gazetki wydawane przez hurtownie farmaceutyczne zawierające charakterystyczne dla hurtowni i części aptek logo, reklamy aptek prowadzonej przez wydawnictwa, a także programy lojalnościowe. 16 farmacja praktyczna 5/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
prawo Co uznano za reklamę? Do 15 kwietnia 2013 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny wydał 31 orzeczeń w sprawie niedozwolonej reklamy, w zasadniczej większości oddalających skargi podmiotów na decyzje Głównego Inspektora Farmaceutycznego, między innymi w sprawie Programu Opieki Farmaceutycznej oraz Programu 60+. W toku prowadzonych kontroli Inspekcja Farmaceutyczna uznała za niezgodne z przepisami m.in.: publikowanie informacji o numerze telefonu apteki, reklamowanie apteki ogólnodostępnej i jej działalności za pomocą wyświetlacza tekstowego (tablicy LED), prowadzenie przez wydawcę miesięcznika reklamy apteki ogólnodostępnej, katalogi rozpowszechniane w aptece oraz internecie zawierające informacje o cenach leków oraz lokalizacji apteki, informację o możliwych formach płatności zamieszczoną na stronie internetowej apteki czy szyld zawierający nazwę inną niż w zezwoleniu. Jednocześnie wielu przedsiębiorców przy wsparciu kancelarii prawnych zaczęło poszukiwać możliwości prowadzenia działań informacyjnych nienaruszających zakazu reklamy aptek lub uzasadnienia zgodności prowadzonych działań z brzmieniem artykułu 94 a. Efektem tych prac były m.in.: funkcjonowanie pod jednym szyldem drogerii i aptek, wprowadzenie programu opieki farmaceutycznej czy polis lekowych oferowanych przez ubezpieczycieli lub banki. Pojawiające się kolejne decyzje oraz wyroki wymusiły nawet na największych graczach zawieszenie kwestionowanych przez inspekcję działań. Wpływ zmian w przepisach odbił się wyraźnie na wynikach finansowych części przedsiębiorców bazujących we wcześniejszych latach na działaniach reklamowych, prowadząc do restrukturyzacji i zmiany profilu ich działania lub nawet do wycofania się z prowadzenia działalności aptecznej. W ostatnich miesiącach zauważalne jest również zwiększenie aktywności PR-owej, prowadzonej w prasie i innych mediach, podmiotów zainteresowanych prowadzeniem kampanii reklamowych oraz organizacji ich zrzeszających. Rola Samorządu Aptekarskiego Samorząd Aptekarski będący współautorem przepisu zakazującego reklamy aptek wspiera działania inspektoratów, przesyłając wszystkie zgłoszone przypadki podejrzenia naruszenia art. 94 a właściwym organom. Naczelna Rada Aptekarska 21 listopada 2012 r. wyraziła stanowisko w sprawie zakazu reklamy aptek i punktów aptecznych oraz ich działalności wskazując plakaty, gazetki reklamowe, ogłoszenia, programy lojalnościowe, napisy umieszczane wewnątrz lub na zewnątrz apteki lub punktu aptecznego, w tym napisy wykorzystujące własne nazwy apteki, jeżeli posiadają cechy reklamy, jako działania niezgodne z przepisami. Prezes NRA dr Grzegorz Kucharewicz w korespondencji z Ministrem Zdrowia oraz Głównym Inspektorem Farmaceutycznym wskazywał na zbyt mało stanowcze działania Inspekcji Farmaceutycznej oraz konieczność zintensyfikowania prowadzonych postępowań ze względu na brak ich skuteczności. Nie czekając na efekt działań inspekcji część z Okręgowych Izb Aptekarskich zaczęła zgłaszać do Wojewódzkich Inspektoratów Farmaceutycznych wszystkie przypadki działań reklamowych oraz zdecydowała się wszczynać postępowania dyscyplinarne wobec kierowników aptek prowadzących reklamę. Nowością w działaniu izb stały się zgłoszenia naruszenia zakazu reklamy na policję, których efektem są pierwsze wyroki nakazowe. Pomimo pojawienia się pierwszych wyroków WSA, zakaz reklamy aptek oraz zakres działań niedozwolonych ciągle nie został ostatecznie zdefiniowany. Cały czas środowisko czeka na kolejne wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazujące kierunek w którym rozwijać się będzie rynek apteczny, walka marketingowa i cenowa czy też konkurencja jakością i poszukiwanie alternatywnych sposobów na zwiększenie rentowności apteki. Oczekuje się, że z czasem wypracowana zostanie jednoznaczna wykładnia, która ułatwi farmaceutom postępowanie zgodne z prawem. @ Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 5/2013 17
opieka farmaceutyczna R E K L A M A Znaczenie badania moczu w leczeniu ZUM autorzy: lek. med. Michał Puszyński dr hab. n. med. Marcin Słojewski Katedra i Klinika Urologii i Onkologii Urologicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego lek. med. Katarzyna Luterek-Puszyńska Katedra i Klinika Ginekologii Operacyjnej i Onkologii Ginekologicznej Dorosłych i Dziewcząt Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego W przypadku podejrzenia Zapalenia Układu Moczowego poza wywiadem i badaniem fizykalnym w pierwszej kolejności powinno być wykonane badanie ogólne moczu [BOM]. Jest to badanie tanie, łatwo dostępne i powszechnie stosowane. Obejmuje ono ocenę cech fizycznych, biochemicznych i morfologicznych moczu. Prawidłowo pobrany materiał do badania to podstawa prawidłowego rozpoznania i dalszego leczenia. [1] Próbka moczu zarówno do badania diagnostycznego jak i bakteriologicznego (na posiew) powinna zostać odpowiednio pobrana. Zasady pobierania moczu do badania różnią się nieco u kobiet, mężczyzn i dzieci. Jak prawidłowo pobrać mocz do badania? Mocz przeznaczony do badania powinien pochodzić z porannej próbki moczu, a jeśli to nie jest możliwe, powinien pozostawać w pęcherzu przynajmniej 4 godziny. Badanie moczu najlepiej jest wykonać w ciągu dwóch godzin od pobrania. W przypadku mężczyzn, pacjentowi należy zwrócić uwagę na dokładne umycie rąk wodą z mydłem, następnie po odciągnięciu napletka i umyciu okolic ujścia cewki moczowej wodą z mydłem oddanie pierwszego strumienia moczu do toalety, a następnie środkowego strumienia do jałowego pojemnika na mocz. Należy unikać przypadkowego zanieczyszczenia brzegów i wewnętrznej powierzchni pojemnika. U kobiet po dokładnym umyciu rąk i ich osuszeniu należy umyć okolicę krocza oddać pierwszą partię moczu Zakażenia Układu Moczowego (ZUM) należą do częstych, dokuczliwych czasem nawet zagrażających życiu schorzeń infekcyjnych. Dlatego tak ważna jest prawidłowa diagnostyka. do toalety, a następnie środkowy strumień do przygotowanego wcześniej sterylnego pojemnika tak, aby uniknąć jego zanieczyszczenia. Jeśli nie można pobrać moczu w sposób podany wyżej (np. u dzieci i niemowląt), należy pobrać mocz do sterylnego woreczka przyklejonego tak, aby obejmował ujście cewki moczowej z uważnym zachowaniem zasad higieny. Po oddaniu nawet niewielkiej ilości moczu woreczek należy odkleić i dostarczyć do badania. W takim przypadku, aby wykluczyć fałszywie dodatni wynik, należy badanie powtórzyć. Pamiętajmy, że wykryty bakteriomocz może być następstwem nieprawidłowo pobranej próbki moczu, dlatego tak ważne jest właściwe pobranie próbki Tabela 1: Wartości referencyjne wybranych parametrów badania ogólnego moczu oraz przykłady ich odchyleń Wybrane parametry BOM Barwa Wartości prawidłowe Jasnożółta ph 5.0-7.0 Ciała ketonowe Brak Przykładowe odchylenia Mleczny: w ropnych schorzeniach układu moczowego. Pomarańczowy: po witaminie z grupy B, przy podwyższonej zwartości urobilinogenu. Czerwony: krwiomocz lub hemoglobinuria. Ciemnobrązowy: stany gorączkowe, żółtaczka. Dieta bogatobiałkowa powoduje zakwaszenie moczu do ph 5,2, a dieta bogatowarzywna alkalizuje mocz do ph 8,2. Kwasica cukrzycowa, głodówka, dieta ubogowęglowodanowa, bogatotłuszczowa. Białko Brak Białkomocz fizjologiczny: przegrzanie, trzeci trymestr ciąży. Białkomocz patologiczny: zapalenie kłębuszków nerkowych, nadciśnienie tętnicze, zatrucie związkami nefrotoksycznymi, choroby przebiegające z gorączką. Osad moczu - leukocyty Do 4-5 w polu widzenia Zakażenie układu moczowego. 18 farmacja praktyczna 5/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
opieka farmaceutyczna do badania. Badanie moczu obejmuje analizę fizyczną, chemiczną oraz badanie osadu moczu. Wynik BOM potrafi pomóc w diagnostyce nie tylko ZUM, ale także szeregu innych chorób. W tabeli 1 przedstawiono wartości referencyjne wybranych parametrów badania BOM. Badanie bakteriologiczne moczu Oprócz podstawowego badania moczu zaleca się także wykonanie badania moczu pod kątem bakteriologicznym. Bakteriomocz znamienny rozpoznaje się w następujących sytuacjach: obecność co najmniej 100000 (10 5 ) żywych bakterii w 1 ml moczu, obecność co najmniej 10000 (10 4 ) żywych bakterii w 1 ml moczu u kobiet z objawami odmiedniczkowego zapalenia nerek, obecność co najmniej 1000 (10 3 ) żywych bakterii w 1 ml moczu u kobiet z objawami zapalenia pęcherza moczowego i u mężczyzn z objawami każdego zakażenia układu moczowego, każda ilość bakterii w moczu pobranego drogą nadłonowego nakłucia pęcherza moczowego. [1] Stwierdzenie znamiennego bakteriomoczu świadczy o zakażeniu układu moczowego jest wskazaniem do wdrożenia odpowiedniego leczenia czy jego kontynuowaniu. Bezobjawowego bakteriomoczu nie leczymy. Wyjątkiem jest postępowanie u kobiet w ciąży, u których bezobjawowy bakteriomocz (potwierdzony w dwóch badaniach zazwyczaj wykonywanych w pierwszym trymestrze ciąży) powinien być leczony antybiotykiem w dawce jednorazowej. [2] Klasyfikacja objawów zakażenia układu moczowego Anatomicznie ZUM możemy podzielić na zapalenie cewki moczowej, zapalenie pęcherza moczowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek (OZN), urosepsę. Dodając czynniki ryzyka (np. zachowania seksualne, płeć, niewydolność nerek, ciąża, cukrzyca) oraz patogen wywołujący ZUM dzielimy na: Zapalenie pęcherza wywołane przez Escherichia coli z dobrą wrażliwością na antybiotyki [Tab. 1]. OZN wywołane przez Klebsiella z wysoką gorączką oraz wymiotami ze średnią wrażliwością na antybiotyki. Urosepsę wywołaną przez Tabela 2: Najczęstsze patogeny wywołujące ZUM Diagnoza Niepowikłane zapalenie pęcherza Ostre niepowikłane odmiedniczkowe zapalenie nerek ZUM z towarzyszącymi czynnikami ryzyka Powikłane ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek Enterococcus sp. u pacjentów z wrażliwością na patogen wywołujący zakażenie. [3] [Tab. 2] Dodatkowo należy zwrócić uwagę na następujące objawy. 1. Dysuria, częstomocz, nykturia, ból okolicy nadłonowej, lędźwiowej mogą sugerować ZUM dolnego odcinka dróg moczowych. 2. Objawy ogólne w postaci gorączki, dreszczy, nudności, wymiotów czy bólu brzucha mogą dotyczyć górnego odcinka dróg moczowych (odmiedniczkowe zapalenie nerek i jego powikłań). [4] Objawy te powinny skłonić pacjenta do wizyty u lekarza i przeprowadzenia badań przed wdrożeniem leczenia. Ważna jest tutaj rola farmaceuty, który może zasugerować pacjentowi konsultację specjalistyczną. Leczenie ZUM Pamiętajmy jednak, że leczenie ZUM nie jest tak proste i skuteczne, jak mogłoby się to wydawać. Dlatego tak ważna jest odpowiednia diagnostyka, która pozwoli wyeliminować ryzyko niepotrzebnej lub nieskutecznej antybiotykoterapii. Prawidłowa diagnoza, leczenie i obserwacja pacjentów z ZUM jest bardzo istotna ze względu na rosnącą oporność na antybiotyki. Alarmujące są ostatnie doniesienia dotyczące pojawienia się bakterii zawierających enzym ESBL-CARBA (New-Dehli metallo-lactamase NDM-1) opornych na wszystkie znane antybiotyki. [5,6,7] Najczęstszy patogen Escherichia coli Klebsiella Proteus Staphylococcus Escherichia coli Proteus Klebsiella Staphylococcus Escherichia coli Enterococcus sp. Pseudomonas Staphylococcus Enterobacter Candida Nierozmyślne stosowanie antybiotykoterapii może spowodować lawinowy rozwój oporności w przeciągu najbliższych 10 lat. Stanowić to będzie jeszcze bardziej realne zagrożenie nie tylko dla skuteczności leczenia ZUM, ale także dla profilaktyki przed operacjami chirurgicznymi czy urologicznymi. [8] Po wyleczeniu ZUM można proponować pacjentom profilaktykę na przykład probiotykową oraz żurawinę. Piśmiennictwo: 1. Choroby wewnętrzne pod red. A. Szczeklika, ss. 1329; 1337 1342 ISBN 83-7430- 069-8. 2. Smaill F, Vazquez JC. Antibiotics for asymptomatic bacteriuria in pregnancy. Cochrane Database Syst Rev 2007 Apr 18;(2): CD000490. 3. Foxman B. Epidemiology of urinary tract infections: incidence, morbidity, and economic costs. Am J Med 2002 Jul; 113 Suppl 1A: 5S-13S. 4. Stamm WE, Hooton TM. Managment of urinary tract infections in adults. N Engl J Med 1993 Oct 28; 329 (18): 1328-34. 5. Carlet J, Collignon P, Goldmann D, et al. Society s failure to protect a precious resource: antibiotics.lancet 2011 Jul 23;378(9788): 369-71. 6. Gyssens IC. Antibiotic policy. Int J Antimicrob Agents. 2011 Dec; 38 Suppl: 11-20. 7. Oteo J, Pérez-Vázquez M, Campos J. Extended-spectrum [beta]-lactamas producing Escherichia coli: changing epidemiology and clinical impact. Curr Opin Infect Dis. 2010 Aug; 23(4): 320-6. @ Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl 20 farmacja praktyczna 5/2013 www.farmacjapraktyczna.pl