BADANIA UKŁADU ZAPŁONOWEGO

BADANIA UKŁADU ZAPŁONOWEGO 1. TYPOWE USZKODZENIA UKŁDU ZAPŁONOWEGO Objawy Przyczyny Posta Skutek Sposób naprawy 1 2 3 4 5 Brak 1. Zwarcie w 1.Niewystarczaj 1. Zbyt słaba 1. Wymieni zapłonu lub przerwy w zapłonie kondesatorze lub w izolacji kondesatora ce napicie w obwodzie wtórnym iskra kondensator 2. Zwarcie lub przepalenie cewki zapłonowej 3. Pkniecie, nadwglenie nalot wilgoci na palcu rozdzielacza 3. Prd płynie do masy 2. Wymieni cewk zapłonow 3. Usun nalot wilgoci i nalot wglowy. Jeeli zuycie kocówek kopułki i palca przekracza 0,3 mm, wymieni palec i kopułk 4. Zuycie lub pknicie szczotek rozdzielacza, odkształcenie spryny 5. Powikszenie styków i skazy punktowe na stykach 4. Uszkodzenie kopułki lub utlenienie szczoteczek 5. Zbyt małe rozwarcie styków przerywacza zapłonu 4. Iskrzenie midzy szczotk a palcem 4. Wymieni kopułk rozdzielacz lub szczoteczk 5. Wyregulowa rozwarcie styków, ewentualnie wymieni styki przerywacza 6. Styki przerywacza utlenione lub nadpalone 6. Uszkodzenie połcze, zaolejenie lub zanieczyszczen ie powierzchni styków 6. Dua rezystancja kondensatora 6. Usun nalot tlenku, w razie potrzeby wymieni kondensator, kopułk lub palec 1

1 2 3 4 5 7. Nadmierne rozwarcie styków Brak zapłonu lub przerwy w zapłonie 8. Pknita kopułka rozdzielacza, nalot wglowy na powierzchni wewntrznej, osadzenie wilgoci 7. Słaba iskra szczególnie przy duych obrotach 8. Prd płynie do masy wzdłu pknicia w miejscu nadpale lub wilgoci 7. Wyregulowa rozwarcie styków 8. Usun naloty wilgoci lub nalot wglowy. Wymieni pknit kopułk na now 9. Niewłaciwa odległo elektrod wiecy zapłonowej lub przebicia wewntrzne wiecy, zmostkowanie wiecy 10. Przetarcia, pknicia lub inne uszkodzenia przewodów zapłonowych 11. Skorodowanie, zanieczyszczeni e kocówki przewodów zapłonowych 12. Niewłaciwe ustawiony kt wyprzedzania zapłonu 13. Niewłaciwe działanie regulatora odrodkowego zapłonu 9. Wyczyci elektrody wiecy lub w razie potrzeby ustali odległo midzy elektrodami, wymieni wiece 10. Wymieni przewody zapłonowe 11. Skontrolowa, oczyci, rozewrze elementy spryste 12. Skontrolowa i ustawi kt wyprzedzenia zapłonu 13. Skontrolowa i wymieni regulator odrodkowy 2

2. DIAGNOSTYKA UKŁADU ZAPŁONOWEGO 2.1. BADANIE OBWODU NISKIEGO NAPIECIA Poszukiwanie usterek w układzie zapłonowym, które powoduj zakłócenia w pracy silnika wymaga w pierwszej kolejnoci sprawdzenia cigłoci obwodu niskiego napicia oraz przepływu prdu w tym obwodzie. Poszukiwanie przerwy w obwodzie niskiego napicia Potrzebne przyrzdy i narzdzia lampka kontrolna (wykonana z arówki samochodowej 5 W lub 21 W,) lub próbnik cigłoci obwodów elektrycznych. Wykonanie pomiaru Zdj kopułk z aparatu zapłonowego i sprawdzi, czy styki przerywacza s zwarte. Jeli s zwarte, naley je rozewrze wsuwajc midzy nie płytk z materiałem izolujcym lub przetaczajc samochód z włczonym najwyszym biegiem. Włczy kluczykiem zapłon. Jeden zacisk lampki kontrolnej połczy starannie z mas samochodu, drugim biegunem dotyka kolejno punktów obwodu pierwotnego, oznaczonych numerami od l do 6 na rysunku 1. Obserwowa moment zawiecenia si lampki. Jeli na przykład zawiecenie nastpiło dopiero w punkcie 3, bdzie to oznaczało istnienie przerwy w obwodzie midzy rozdzielaczem a cewk zapłonow (midzy punktami 2-3) lub upływ prdu do masy w tym miejscu. Rys. 1 Schemat sprawdzania cigłoci obwodu niskiego napicia układu zapłonowego; 1...6 miejsce przyłczenia lampki kontrolnej. Pomiar spadków napicia Poluzowane połczenia przewodów, utlenione styki, zwarcie z mas lub uszkodzenia izolacji s przyczyn powstawania spadków napicia w obwodzie pierwotnym układu zapłonowego, a to z kolei moe wywoływa trudnoci z uruchomieniem silnika, nierównomierno jego pracy. 3

Potrzebne przyrzdy i narzdzia - woltomierz, - odcinek przewodu elektrycznego. Wykonanie pomiaru - Zacisk wejciowy rozdzielacza (l, rys. 2) połczy odcinkiem przewodu z mas, eliminujc w ten sposób wpływ stanu styków przerywacza na wynik pomiaru oraz wykluczajc moliwo uruchomienia silnika. - Podłczy woltomierz do zacisku +" akumulatora i do zacisku 15 cewki zapłonowej. Włczy zapłon i obserwowa wskazania przyrzdu. Dopuszczalny spadek napicia w stosunku do znamionowego moe wynosi 0,8 V, Rys. 2 Schemat pomiaru spadku napicia w układzie zapłonowym. przy instalacji 12 V i 0,4 V przy instalacji 6 V. Jeeli spadek napicia przekracza t warto, naley - w celu zlokalizowania miejsca zbyt duych oporów przepływu prdu - pozostawi zacisk +" woltomierza podłczony do akumulatora, a drugim sprawdza punkty 3, 5 i 6 (rys. 2). - Podłczy woltomierz do zacisku +" akumulatora i do zacisku 6 rozrusznika. Na krótko uruchomi rozrusznik i odczyta wskazania przyrzdu. Dopuszczalne spadki napicia wynosz 0,6 V przy instalacji 12 V i 0,25 V przy instalacji 6 V. - Podłczy woltomierz do zacisku -" akumulatora i do obudowy (masy) rozrusznika. Na krótko uruchomi rozrusznik. Przyrzd powinien wskaza spadki napicia nie przekraczajcego 0,1...0,2 V. 2.2 BADANIE CEWKI ZAPŁONOWEJ. Cewka zapłonowa, dziki odpowiedniej budowie, naley do bardziej niezawodnych elementów układu zapłonowego. Dlatego te w przypadku stwierdzenia niezadowalajcej pracy układu zapłonowego, przyczyn usterki powinno si najpierw szuka w pozostałych elementach układu. Niesprawnoci cewki najczciej wynikaj z: - przepalenia uzwojenia, - pknicia głowicy, - znacznego zanieczyszczenia głowicy. 4

Sprawdzenie cigłoci uzwoje Wykonanie pomiaru - Obróci wał korbowy silnika na tyle, aby uzyska zwarcie styków przerywacza, - Włczy zapłon, - Wyj z kopułki rozdzielacza przewód wysokiego napicia od cewki i jego koniec zbliy do masy, np. do kadłuba silnika, na odległo kilku milimetrów, maksymalnie 10 mm, (rys. 4.5). - Kilkakrotnie rozewrze styki przerywacza. Do wykonania tej czynnoci mona posłuy si wkrtakiem. Ocena wyników Brak przeskoków iskry z koca przewodu do masy wiadczy o uszkodzeniu cewki. Natomiast o jej sprawnoci, jak równie pozostałych elementach układu zapłonowego, bdzie wiadczyło pojawienie si równomiernych i energicznych wyładowa o niebieskiej barwie iskry. Sprawdzanie rezystancji uzwoje Metoda ta pozwala na dokładniejsze sprawdzenie cigłoci obwodu uzwojenia pierwotnego i wtórnego cewki zapłonowej. Podczas pomiaru rezystancji nie jest konieczne wymontowywanie cewki z samochodu. Wykonujc badania w pojedzie naley jednak pamita o odłczeniu przewodów z zacisków na głowicy cewki. Potrzebne przyrzdy i narzdzia - omomierz. Wykonanie pomiaru - Odczyta wskazania omomierza. Ocena wyników W obu pomiarach zmierzona warto rezystancji powinna odpowiada danym fabrycznym. Jeeli brak jest takich danych, mona przyj, e rezystancja uzwojenia pierwotnego cewki o napiciu 12 V wynosi 3...6 Ω, a cewki o napiciu 6 V wynosi l... 1,5 Ω. Rezystancja uzwoje wtórnych wynosi 4...20kΩ. Duy rozrzut tej wartoci nawet w fabrycznie nowych cewkach powoduje, e badanie jakoci uzwojenia wtórnego jest orientacyjne. Sprawdzanie długoci iskry Badanie cewki zapłonowej pod ktem jej zdolnoci do wytwarzania napicia zapłonu polega, w najprostszej metodzie pomiarowej, na zmierzeniu długoci iskry wytworzonej przez cewk. Potrzebne przyrzdy i narzdzia - iskiernik ostrzowy, np. wchodzcy w skład wyposaenia kasety probierczej KP-6/24 lub KPE-6/24. Wykonanie pomiaru - Połczy badan cewk (rys.3). Badanie moe odbywa si w pojedzie lub po wymontowaniu cewki z samochodu. 5

Rys. 3 Schemat układu do pomiaru napicia wtórnego za pomoc iskiernika ostrzowego. - Włczy wibrator, który spełnia rol przerywacza. - Stopniowo zwiksza odstp midzy elektrodami iskiernika, a dojdzie do nieregularnoci lub zaniknicia wyładowa iskrowych. - Okreli maksymaln odległo midzy elektrodami przy której wystpuj jeszcze cigłe przeskoki iskry. Ocena wyników Zmierzon odległo, nazywan długoci iskry, naley porówna z danymi fabrycznymi. W przypadku braku takich danych mona uzna cewk za sprawn, jeeli długo iskry wyniesie przynajmniej: 9 mm dla cewek zapłonowych standardowych, 12 mm dla cewek zapłonowych duej mocy, 14 mm dla cewek elektronicznych układów zapłonowych. W przypadku powstania wtpliwoci co do uzyskanego wyniku, zaleca si powtórzenie pomiaru po podgrzaniu cewki do temperatury 80 C. Długo iskry nie powinna by mniejsza o wicej ni 2 mm w porównaniu z podanymi wyej wartociami. 2.3 BADANIE ROZDZIELACZA ZAPŁONU 2.3.1 Sprawdzenie spadku napicia stykach przerywacza Badanie to słuy do szybkiej oceny stopnia zuycia styków przerywacza, a ponadto pozwala ujawni te nieprawidłowoci, które nie s łatwo dostrzegalne podczas wzrokowych ogldzin, jak na przykład zanieczyszczenie styków smarem lub olejem, przerwanie wewntrznego połczenia elektrycznego. Potrzebne przyrzdy i narzdziu - woltomierz wchodzcy w skład miernika diagnostycznego, np. SUS-9. Wykonanie pomiaru - Obracajc wał korbowy silnika doprowadzi do zwarcia styków przerywacza. - Podłczy woltomierz; jedn kocówk do zacisku rozdzielacza zapłonu, a drug do masy - Włczy zapłon i odczyta wskazania miernika. Ocena wyników Styki uznaje si za wystarczajco dobre, jeeli spadek napicia na nich nie przekracza 0,15 V, niezalenie od nominalnego napicia sieci (6 lub 12 V). W przypadku wikszych wartoci spadku napicia, styki naley oczyci, a nastpnie powtórzy pomiar. Jeeli miernik 6

bdzie nadal wskazywał spadek napicia przekraczajcy 0,15 V, styki wymagaj wymiany na nowe. W przypadku dysponowania miernikiem diagnostycznym wyposaonym w mikroprocesor moliwe jest mierzenie spadku napicia na stykach przerywacza podczas pracy silnika. Za dopuszczalny spadek napicia naley przyjmowa warto okrelon w instrukcji obsługi miernika. 2.3.2 Pomiar odstpu midzy stykami przerywacza i kta zwarcia. Pomiar i regulacja odstpu midzy stykami przerywacza Ze wzgldu na sposób przeprowadzenia badania naley je traktowa jako mało dokładne. Dotyczy to szczególnie styków, które były ju przez pewien czas uytkowane (rys. 4). Styki nadmiernie zuyte powinno si bezwzgldnie wymienia na nowe. Potrzebne przyrzdy i narzdzia - szczelinomierz z blaszkami o odpowiedniej gruboci, - wkrtak. Rys. 4 W przypadku uformowania si narostu i krateru nie mona dokładnie zmierzy odstpu midzy stykami przerywacza; a styki nowe; b styki uywane Wykonanie pomiaru - Obróci wal korbowy silnika, doprowadzajc do maksymalnego rozwarcia si styków przerywacza. - Blaszk szczelinomierza, której grubo odpowiada wymaganemu odstpowi, wsun midzy rozwarte styki przerywacza. Szczelinomierz powinien dawa si przesuwa midzy stykami z wyczuwalnym, niewielkim oporem. - Jeeli odstp midzy stykami okae si niewłaciwy, naley przeprowadzi jego regulacj zmieniajc połoenie kowadełka po zluzowaniu wkrta, który go mocuje. - Zaleca si wykonanie pomiaru szczeliny midzy stykami kolejno dla wszystkich garbów krzywki w celu sprawdzenia luzu promieniowego walka. Rónice w zmierzonych wartociach nie powinny przekracza 0,10 mm. Pomiar i regulacja kta zwarcia Potrzebne przyrzdy i narzdzia - miernik kata zwarcia, stanowicy oddzielny przyrzd, np. miernik MKZ-200, lub wchodzcy w skład przyrzdu diagnostycznego, np. SUS-9. - obrotomierz, jeeli miernik kta zwarcia nie umoliwia pomiaru prdkoci obrotowej, - wkrtak. 7

Wykonanie pomiaru - Podłczy miernik zgodnie z zaleceniami instrukcji obsługi. Z reguły przyrzd łczy si z zaciskami l i 15 cewki zapłonowej (rys. 5). - Uruchomi silnik i pozostawi na biegu jałowym obserwujc wskazanie przyrzdu. Jeeli posługujemy si przyrzdem SUS-9, to warto kta zwarcia naley odczyta na podziałce: O... 60 dla silników 6-cylindrowych, O... 90 dla silników 4-cylindrowych, O... 90 dla silników 2-cylindrowych (odczyt naley pomnoy przez 2). - Korzystajc z obrotomierza ustali prdko obrotow silnika na ok. 2000 obr/min, a nastpnie sprowadzi płynnie do prdkoci biegu jałowego, obserwujc jednoczenie zmiany na mierniku kta zwarcia. Rys. 5 Schemat podłczenia miernika kta zwarcia. Zmierzony kt zwarcia mona uzna za prawidłowy jeli mieci si on w zakresie: 125 0...140 0 dla silników 1 3 cylindrowych dwusuwowych 35 0...65 0 dla silników 4 cylindrowych czterosuwowych 35 0...41 0 dla silników 6 cylindrowych 32 0...37 0 dla silników 8 cylindrowych Dane te s orientacyjne i dlatego zmierzone wartoci naley porówna z danymi producenta. 2.4 BADANIA KONDENSATORA. Sprawdzanie kondensatora za pomoc próbnika Dokładniejsze badanie kondensatora zamontowanego lub wymontowanego z samochodu mona przeprowadzi dopiero za pomoc odpowiedniego : miernika wielkoci elektrycznych. Potrzebne przyrzdy i narzdzia - próbnik kondensatorów, np. PK-2 lub PK-3 - narzdzia do ewentualnego wymontowania kondensatora z samochodu. Wykonanie pomiaru i ocena wyników - Próbnik odpowiednio podłczy do zasilania i do kondensatora po odłczeniu wyprowadzenia kondensatora od zacisku rozdzielacza; ustawi przełcznik na dany pomiar. 8

- Warto pojemnoci kondensatora odczyta bezporednio na skali przyrzdu. Powinna si mieci w granicach 0,20...0,25 µf. Zbyt mała pojemno bdzie powodowała iskrzenie na stykach, a zbyt dua -zmniejszenie napicia w obwodzie, - Włczy pomiar rezystancji równoległej kondensatora (inaczej opornoci izolacji) i okreli jej warto z połoenia wskazówki na kolorowym polu skali. Jeeli rezystancja jest właciwa, to wskazówka powinna si zatrzyma w polu prawidłowej pracy. - Przyłoy do kondensatora prd zmienny w celu sprawdzenia rezystancji szeregowej. Mona j uzna za prawidłow, jeeli wskazówka zatrzyma si w polu prawidłowej pracy. 2.5 SPRAWDZENIE I USTAWIENIE KTA WYPRZEDZENIA ZAPŁONU Sprawdzenie wyprzedzenia zapłonu za pomoc lampy stroboskopowej Potrzebne przyrzdy i narzdzia - lampa stroboskopowa, np. XENON (WTW), KS 8403 (Radiotechnika), wzgldnie wchodzca w skład przyrzdu diagnostycznego, np. SUS-9 (FOUS), TS 8600 (Radiotechnika) lub MAG-1 (UNI-TROL), - narzdzia do poluzowania rub zaciskowych rozdzielacza zapłonu. Wykonanie pomiaru - Uruchomi silnik i nagrza go do normalnej temperatury pracy. - Podłczy lamp stroboskopow dwoma przewodami do zasilania, a trzecim do przewodu wysokiego napicia pierwszego cylindra (wg rys. 6). - Pozostawi silnik pracujcy na biegu jałowym oraz odłczy, jeeli jest, przewód od podcinieniowego regulatora wyprzedzenia zapłonu. Rys. 6 Schemat podłczenia lampy stroboskopowej. - Skierowa pulsujce wiatło lampy na obracajce si koło pasowe (lub koło zamachowe). Wskutek efektu stroboskopowego znak na kole bdzie si wydawał nieruchomy. Jeeli zatrzyma si naprzeciw odpowiedniego znaku wykonanego na pokrywie rozrzdu lub na obudowie sprzgła, to ustawienie zapłonu mona uzna jako prawidłowe. W przypadku nie pokrycia si znaków zachodzi konieczno regulacji wyprzedzenia zapłonu poprzez odpowiednie obracanie obudowy rozdzielacza w sposób poprzednio ju opisany. Jeeli 9

znak na kole nie stoi" w jednym punkcie, lecz oscyluje, wiadczy to o zuyciu przekładni napdu rozdzielacza zapłonu lub napdu wałka rozrzdu. - W silniku, który ma oznaczony tylko zwrot zewntrzny tłoka (FIAT 125P) do ustawiania zapłonu naley uy, jeeli brak jest odpowiednio wyskalowanego szablonu, lampy stroboskopowej o regulowanym opónieniu błysków i miernika wskazujcego warto tego opónienia w stopniach ktowych, np. przyrzdu SUS-9. Ustawienie zapłonu sprawdza si w ten sposób, e po skierowaniu wiatła lampy na obracajce si koło pasowe (lub zamachowe) pokrtłem w lampie opónia si jej błyski do chwili uzyskania pokrycia si znaków. 2.6 SPRAWDZENIE REGULATORA WYPRZEDZENIA ZAPŁONU Sprawdzenie odrodkowego regulatora wyprzedzenia zapłonu Przyczyn niedomagania odrodkowego regulatora wyprzedzenia zapłonu jest najczciej: - zmiana charakterystyki spryn (osłabienie spryn), - pknicie spryny, - nadmierne luzy osi ciarków i ich sworzni. Potrzebne przyrzdy i narzdzia - miernik kta wyprzedzenia zapłonu oraz lampa stroboskopowa z układem opónienia błysku, - obrotomierz. Wykonanie pomiaru Uruchomi silnik i nagrza go do normalnej temperatury pracy. - Zdj z regulatora podcinieniowego (jeeli jest) przewód łczcy go z ganikiem w celu wyeliminowania ewentualnego wpływu podcinienia na wyprzedzenie zapłonu. - Podłczy przyrzdy i wykorzystujc obrotomierz zwikszy prdko obrotow silnika do jednej z wartoci wybranych na podstawie poniszych wskazówek. - Skierowa pulsujce wiatło lampy na koło pasowe (lub wieniec koła zamachowego) i pokrtłem w lampie stroboskopowej doprowadzi do pokrycia si znaków na kole pasowym i pokrywie napdu rozrzdu (kadłubie silnika). Na mierniku odczyta warto kta wyprzedzenia zapłonu. Jeeli znak stały (na kadłubie silnika) wyznacza moment zapłonu, to miernik wskae przyspieszenie zapłonu wywołane działaniem regulatora. Natomiast w przypadku istnienia na silniku tylko punktu ZZ naley od wartoci wskazanej przez miernik odj kt wstpnego wyprzedzenia zapłonu. - Pomiar wykona dla kilku charakterystycznych wartoci prdkoci obrotowej silnika wtedy, kiedy: - zaczyna działa jedna spryna regulatora (z reguły midzy 1000 i 1500 obr/min), - zaczyna działa druga spryna, jeeli regulator ma charakterystyk dwustopniow (z reguły midzy 2000 i 3000 obr/min), - przestaje działa regulator odrodkowy (z reguły powyej 3000 obr/min). Przy wyborze prdkoci obrotowej najkorzystniej posłuy si charakterystyk danego regulatora, zamieszczon w ksice napraw samochodu. Ocena wyników Po zakoczeniu pomiarów sprawdzi czy otrzymane wartoci przyspieszenia zapłonu s zgodne z charakterystyk i mieszcz si granicach wyznaczonych tolerancji. Naley pamita aby dane z charakterystyki powikszy o kt wstpnego wyprzedzenia zapłonu. 10

Jeeli dane nie mieszcz si w polu tolerancji, naley wymieni spryny lub regulator na nowy. Sprawdzenie podcinieniowego regulatora wyprzedzenia zapłonu Typowymi uszkodzeniami podcinieniowego regulatora wyprzedzenia! zapłonu s: - nieszczelnoci przepony, - zmiana charakterystyki lub pknicie spryny, - zanieczyszczenie lub nieszczelno przewodu łczcego regulator z ganikiem, - unieruchomienie tarczy z przerywaczem (zatarcie). Sprawdzanie regulatora za pomoc lampy stroboskopowej Potrzebne przyrzdy i narzdzia - miernik kta wyprzedzenia zapłonu oraz lampa stroboskopowa z układem opónienia błysku, - obrotomierz. Wykonanie pomiaru - Uruchomi silnik i nagrza go do normalnej temperatury pracy. Rys. 7 Przyrzd do sprawdzenia podcinieniowego regulatora wyprzedzenia zapłonu - Podłczy przyrzdy i wykorzystujc obrotomierz ustawi prdko obrotow silnika na ok.2000 obr/min (przy tej prdkoci działaj zarówno regulator odrodkowy, jak i podcinieniowy). - Skierowa wiatło lampy na znaki słuce do ustawiania zapłonu. Pokrtłem w lampie doprowadzi do pokrycia si znaków i odczyta na mierniku kt wyprzedzenia zapłonu. - Odłczy od ganika przewód podcinienia wyłczajc w ten sposób z działania regulator podcinieniowy. - Powtórzy pomiar kta wyprzedzenia zapłonu. Ocena wyników Jeeli warto kta wyprzedzenia zapłonu, zmierzona po odłczeniu regulatora podcinieniowego, bdzie mniejsza od pierwszej wartoci, oznacza to, e regulator podcinieniowy jest sprawny. Aby jednak mie pewno poprawnoci działania regulatora podcinieniowego naley sprawdzi jego charakterystyk. 11

3. BADANIE ELEKTRONICZNEGO UKŁADU ZAPŁONOWEGO Sporód wielu rozwiza elektronicznych układów zapłonowych najbardziej rozpowszechniły si tranzystorowe układy zapłonowe, w których mechaniczny przerywacz został zastpiony czujnikiem magnetoindukcyjnym bd czujnikiem z efektem Halla. Oba układy s bezobsługowe. Zaleca si jedynie kontrol i wymian wiec zapłonowych oraz okresowe (co 40 000... 50 000 km) sprawdzanie charakterystyki regulatorów w rozdzielaczu zapłonu. Rys. 8 Schemat elektronicznego układu zapłonowego bezrozdzielaczowego (Fiat Cinquecento 700) l akumulator, 2 wyłcznik zapłonu (stacyjka), 3 cewka zapłonowa dwubiegunowa, 4 wieca zapłonowa, 5 przełcznik podcinieniowy wyboru charakterystyki wyprzedzenia zapłonu, 6 złcze masowe lewe przednie, 7 moduł elektroniczny, 8 czujnik połoenia i prdkoci obrotowej wału korbowego, 9 jeden z trzech wystpów na kole pasowym wału korbowego Sprawdzanie i ustawianie wyprzedzenia zapłonu przeprowadza si tylko w razie potrzeby. Sposób badania jest podobny, jak przy konwencjonalnym układzie zapłonowym, przy czym naley pamita, e w przypadku czujnika magnetoindukcyjnego pomiar moe odbywa si wyłcznie przy pracujcym silniku. Stosujc lamp stroboskopow naley podłczy jeden jej przewód do wiecy pierwszego cylindra, a dwa pozostałe przewody (zasilajce) do biegunów akumulatora. Podłczenie kocówek do cewki zapłonowej moe spowodowa uszkodzenie lampy stroboskopowej. Sposób pomiaru wyprzedzenia zapłonu z wykorzystaniem czujnika połoenia ZZ Wiele nowoczesnych silników, szczególnie wyposaonych w elektroniczne układy zapłonowe, wymaga bardziej dokładnego ustawienia zapłonu ni zapewnia to lampa stroboskopowa. Producenci takich silników, m.in. firma Audi, Opel, VW, Daimler-Benz, Volvo, umieszczaj na kole zamachowym (lub innej czci obrotowej zwizanej z wałem korbowym) znak w postaci nacicia lub kołka (jednego lub dwóch), instalujc jednoczenie w bloku silnika indukcyjny czujnik połoenia ZZ (rys.9). Czujnik ten moe by równie zakładany tylko na czas pomiaru. Do odczytania kta wyprzedzenia zapłonu słu urzdzenia diagnostyczne przystosowane do łczenia z czujnikiem, np. tester QST 900 firmy SUN, multitest z serii 15, 18 lub 21 firmy Hofmann. Urzdzenie podłcza si do czujnika oraz do wiecy zapłonowej lub przewodu wysokiego napicia pierwszego cylindra. Podczas pracy silnika urzdzenie otrzymuje dwa impulsy: jeden powstajcy w chwili zapłonu w pierwszym cylindrze i drugi powstajcy podczas mijania czujnika przez kołek lub inny znacznik. 12

Rys. 9 Czujnik połoenia ZZ do kontroli ustawienia zapłonu montowany przez firm OPEL W wale korbowym s umieszczone dwa kołki, natomiast w ciance kadłuba silnika tuleja mosina, przeznaczona do wkładania czujnika. Ze zmierzonego czasu midzy dwoma impulsami oraz prdkoci obrotowej silnika zostaje wyliczony w urzdzeniu kt wyprzedzenia zapłonu. Pomiar bez uycia lampy stroboskopowej jest bardziej dokładny, poniewa nie jest obarczony błdem paralaksy, a take nie wymaga dostpu do adnych znaków na silniku. W samochodach, w których czujnik połoenia ZZ jest zamontowany dokładnie w miejscu odpowiadajcym zwrotowi zewntrznemu tłoka l. cylindra wskazania na diagnoskopie bd odpowiada rzeczywistemu wyprzedzeniu zapłonu. W samochodach, w których czujnik połoenia ZZ jest przesunity wzgldem znaków ustawczych (wystpów), wskazania miernika naley odpowiednio skorygowa; na przykład w samochodzie Cinquecento 700 naley zwikszy o 10. Pomiaru kta zwarcia mona dokona w celu kontroli funkcjonowania rozdzielacza zapłonu, poniewa kt ten nie podlega regulacji. W układach zapłonowych z czujnikiem magnetoindukcyjnym kt zwarcia zaley od prdkoci obrotowej silnika, natomiast w układach z czujnikiem Halla kt ten pozostaje stały w całym zakresie prdkoci obrotowej. Warto kta zwarcia musi by zgodna z danymi producenta. Odchylenia wystpuj bardzo rzadko i wskazuj na uszkodzenie czujnika w rozdzielaczu. Regulacj szczeliny powietrznej midzy wirnikiem a biegunem cewki przewidziano w niektórych rozwizaniach konstrukcyjnych bezstykowych rozdzielaczy zapłonu z czujnikiem magnetoindukcyjnym. Ustawienie zbyt duej szczeliny spowoduje osłabienie impulsu, a w rezultacie zakłócenie w zapłonie mieszanki. Sprawdzanie regulatorów wyprzedzenia zapłonu, odrodkowego i podcinieniowego, przeprowadza si w taki sam sposób, jak w przypadku konwencjonalnego układu zapłonowego (patrz punkt 2.6). Sprawdzanie czujnika magnetoindukcyjnego W przypadku wystpienia niesprawnoci układu zapłonowego, wskazujcej na uszkodzenie czujnika, naley najpierw sprawdzi omomierzem rezystancj cewki czujnika. Jeeli pomiar omomierza nie wykae odchyłki wikszej o 20% od danych fabrycznych, to konieczne jest sprawdzenie sygnału z czujnika oscyloskopem, który pozwoli wykry dodatkowe uszkodzenia jak: zwarcie midzyzwojowe cewki czujnika, wyłamanie nabiegunnika, utrat siły" magnesu czujnika czy zbyt du szczelin. 13

Pomiary czujnika mona przeprowadza albo na wymontowanym rozdzielaczu zapłonu pokrcajc rcznie wałkiem rozdzielacza, albo na rozdzielaczu zamontowanym i napdzanym rozrusznikiem lub silnikiem. Wielko i kształt sygnału zale od prdkoci obrotowej (rys. 10). Rys. 10 Prawidłowy obraz sygnału z czujnika CPW 170 samochodu Fiat Cinquecento 1 n=850 obr/min, 2 n=3000 obr/min Sprawdzanie czujnika hallotronowego Czujnik hallotronowy (Halla) jest umieszczony w rozdzielaczu zapłonu i steruje prac modułu zapłonowego (np. w samochodach Łada Samara, Skoda Favorit, Volkswagen, Toyota) lub pełni funkcj czujnika fazy umocowanego na wałku rozrzdu (układ wtryskowy IAW Weber). Jego elektroniczny element Hallotron wytwarza napicie zalene od tego czy jest poddawany działaniu pola magnetycznego wytwarzanego przez magnes stały, czy nie. Strumie magnetyczny jest modulowany przez wirujcy element. Napicie wyjciowe z czujnika zawiera si pomidzy mas a napiciem zasilania. Czujnik mona rozpozna po trzech wyprowadzeniach elektrycznych (masa, sygnał wyjciowy, napicie zasilajce). Do sprawdzenia czujnika nie mona uy omomierza, w zwizku z czym najłatwiej jest przeprowadzi badanie oscyloskopowe, obserwujc kształt sygnału wyjciowego. Po podłczeniu kocówki pomiarowej oscyloskopu do zacisku wyjciowego czujnika i uruchomieniu silnika, na ekranie powinien pojawi si obraz pokazany na rysunku 11. Wysoko obrazu powinna by stała, niezalena od prdkoci obrotowej silnika, za czstotliwo przebiegu wprost proporcjonalna do obrotów. Brak obrazu lub odchylenia od prawidłowego mog by spowodowane brakiem styku w złczu, uszkodzeniem magnesu lub hallotronu. Jeeli silnika nie mona uruchomi, to rozdzielacz zapłonu trzeba wymontowa (bez odłczania przewodów) i obserwowa przebieg na ekranie podczas obracania wałkiem. 14

Rys.11 Prawidłowy obraz sygnału czujnika hallotronowego zapłonu na przykładzie samochodu Łada Samara (bieg jałowy). 3.1 BADANIE OSCYLOSKOPOWE UKŁADU ZAPŁONOWEGO Oscyloskop wchodzcy w skład zestawu diagnostycznego pokazuje wszystkie fazy przebiegu zapłonu w sposób graficzny, co umoliwia ich obserwacj i na tej podstawie okrelenie stanu układu zapłonowego. Otrzymywany na ekranie oscyloskopu wykres przedstawia chwilowy obraz niezwykle szybkich zmian napicia podczas poszczególnych faz zapłonu. Aby w pełni wykorzysta moliwoci pomiarowe oscyloskopu, naley zapozna si z wzorcowymi oscylogramami otrzymanymi dla w pełni sprawnego układu zapłonowego. Po uruchomieniu silnika uka si na ekranie podłczonego oscyloskopu obrazy zmian napicia w uzwojeniu pierwotnym lub wtórnym w funkcji kta obrotu wałka rozdzielacza (rys. 12). Charakterystyka przebiegu napicia pierwotnego i wtórnego dzieli si na trzy fazy: odcinek działania iskry, odcinek przejciowy lub oscylacyjny i odcinek zwarcia. Na oscylogramie obwodu pierwotnego punkt A okrela moment rozwarcia si styków przerywacza i pocztek narastania napicia do punktu B. Impuls ten przetransformowany na uzwojenie wtórne powoduje w punkcie B' przeskok iskry na elektrodach wiecy zapłonowej. Midzy punktami B i C s widoczne zanikajce oscylacje, powstajce w elektrycznym układzie drgajcym kondensator cewka zapłonowa. W punkcie C nastpuje wyganicie iskry, któremu towarzyszy niewielki wzrost napicia. W drugiej fazie, tzw. przejciowej, midzy punktami C i D nastpuj oscylacje napicia o innej czstotliwoci ni poprzednio, które zanikaj całkowicie, dc do linii poziomej. Z kocem odcinka przejciowego rozpoczyna si odcinek zwarcia, zapocztkowany momentem zetknicia si styków przerywacza. Okres zwarcia styków przedstawia linia pozioma midzy punktami E i F. 15

Rys. 12 Przebieg napicia pierwotnego i wtórnego podczas wyładowania iskrowego na wiecy, rejestrowany na ekranie oscyloskopu. 1 odcinek działania iskry, 2 odcinek przejciowy, 3 odcinek zwarcia Przebieg napicia na oscylogramie obwodu wtórnego rozpoczyna si w punkcie A' prost pionow lini, która obrazuje warto napicia potrzebn do wywołania przeskoku iskry zapłonowej. Linia ta zwana jest lini napicia zapłonu i koczy si w punkcie B'. Po przeskoczeniu na wiecy iskry napicie znacznie si zmniejsza, do wartoci niezbdnej do podtrzymania wyładowania. Na ekranie oscyloskopu jest to widoczne w postaci poziomej lub lekko nachylonej linii, rozpoczynajcej si w punkcie C', 16 Rys. 13 Oscylogramy przebiegu napicia podczas sprawdzania tranzystorowego, bezstykowego układu zapłonowego

a koczcej si w punkcie D'. Ma ona nazw linii iskry, a jej długo wiadczy o czasie trwania iskry. Punkt D' obrazuje zerwanie iskry, poniewa energia cewki zapłonowej nie wystarcza, aby nadal podtrzymywa jej przepływ. W chwili, gdy iskra ganie nastpuje niewielki wzrost napicia, które oscylacyjnie zanika przed rozpoczciem zwarcia. Moment zamknicia styków objawia si w punkcie E' krótk lini pionow, opadajc poniej linii zerowej, a nastpnie przechodzcej z wygasajcymi oscylacjami w lini poziom. W punkcie F' rozwieraj si styki przerywacza i rozpoczyna si nowy cykl zapłonu dla nastpnego cylindra. Pionowe wychylenie linii wykresu na ekranie oscyloskopu przedstawia sob napicie. Jej połoenie wzgldem linii zerowej zaley od biegunowoci napicia. Dla ułatwienia obserwacji przebiegu napicia wtórnego, które ma przeciwn polaryzacj w stosunku do napicia pierwotnego (poniewa elektroda masowa wiecy zapłonowej musi mie biegunowo dodatni), obwód prdowy oscyloskopu ma moliwo niezbdnego odwrócenia fazy. W rzeczywistoci wic pierwszy impuls napicia byłby obserwowany poniej linii zerowej. O pozioma wykresu przedstawia sob czas trwania zapłonu, wyraany ktem obrotu watka rozdzielacza. Jeeli sygnał napiciowy od momentu rozwarcia styków do koca ich zwarcia dokładnie wypełnia przestrze obrazu, to mona zmierzy kt zwarcia, odczytujc go na podziałce poziomej ekranu. W przypadku wyskalowania podziałki w procentach mona posłuy si danymi z tablicy 4 - l, w celu odpowiedniego przeliczenia wartoci kta. Podczas badania tranzystorowego, bezstykowego układu zapłonowego i obraz przebiegu napicia wtórnego na oscyloskopie nie róni si praktycznie od takiego samego przebiegu dla układu konwencjonalnego. Jedynie w opisie obrazu rozwieranie i zwieranie styków przerywacza naley zastpi i blokowaniem (punkt A') lub włczeniem si (E') tranzystora (rys. 13). Obraz przebiegu napicia pierwotnego jest ju nieco inny ni w przypadku układu konwencjonalnego. Midzy punktami B i C brak jest a zanikajcych oscylacji, poniewa elektroniczny układ zapłonowy nie jest wyposaony w kondensator. Na pocztku działania iskry mog by widoczne jedynie niewielkie drgania wywołane przez istniejc pojemno połcze. W tranzystorowych układach zapłonowych z czujnikiem magnetoindukcyjnym (ze zmiennym ktem zwarcia) obserwuje si na ekranie oscyloskopu wdrówk" punktu E' w lewo wraz ze zwikszaniem prdkoci obrotowej silnika. Sposób łczenia oscyloskopu z badanym układem zapłonowym moe by odmienny w zalenoci od typu urzdzenia i spełnianych przez niego funkcji. W przypadku badania elektronicznego układu zapłonowego oscyloskop naley przyłczy do tego zacisku uzwojenia pierwotnego cewki zapłonowej, który jest połczony z modułem zapłonowym. Drugi zacisk uzwojenia pierwotnego jest połczony z +" akumulatora poprzez wyłcznik zapłonu. W zapłonach bezrozdzielaczowych (typu DIS) czsto cewka zapłonowa lub zespół cewek stanowi hermetycznie zamknity podzespół, z którego wychodz przewody wysokiego napicia oraz przewody do urzdzenia sterujcego. Nie ma wic dostpu do uzwojenia pierwotnego cewki. W takim przypadku trzeba uy na przewód pomiarowy nasadki przebijajcej (patrz 5, rys.14), któr nakłada si na jeden z przewodów łczcych urzdzenie sterujce z cewk zapłonow. 17

Rys. 14 Przykłady kocówek pomiarowych diagnoskopu silnika ZI 1 zacisk szczkowy, 2 sonda pomiarowa na przewód wysokiego napicia cewki zapłonowej, 3 - sonda pomiarowa indukcyjna na przewód zapłonowy wiecy, 4 nasadka igłowa, 5 nasadka przebijajca izolacj przewodu, 6 zacisk typu krokodyl, 7 sonda hallotronowa do pomiaru nate prdu Rys. 15 Przystawka DIS Adapter DS. 9400 do współpracy z diagnoskopem GS 3194 (Radiotechnika) 18

Elektroniczny układ zapłonowy moe by sterowany napiciem 5 V zamiast 12 V (np. Polonez 1.5/1.6i). Aby była moliwa obserwacja przebiegów na ekranie konieczne jest wtedy wzmocnienie sygnału z uzwojenia pierwotnego cewki zapłonowej. Do tego celu słu specjalne przystawki, np. przystawka RH 500 firmy HOMEK lub przystawka TTL" DS 9450 do diagnoskopu GS 3194. Podczas testowania układów rozdzielaczowych, w których jest niedostpny przewód wysokiego napicia łczcy cewk zapłonow z rozdzielaczem mona uy przystawk DIS Adapter DS 9400 z sondami zakładanymi na przewody zapłonowe wiec (rys.15). T sam przystawk mona wykorzysta do sprawdzania obwodu wtórnego w bezrozdzielaczowym układzie zapłonowym DIS, kiedy wystpuje kilka cewek zapłonowych. Układ bada si wtedy w jednym kroku, a impulsy zapłonowe dla wszystkich wiec s obrazowane jeden za drugim. W celu otrzymania na ekranie oscyloskopu czytelnego obrazu zaleca si zwikszenie prdkoci obrotowej silnika do ok. 1200 obr/min, co pozwoli na wykluczenie niepodanego wpływu nierównomiernoci jego biegu. W zalenoci od typu urzdzenia istnieje moliwo prezentowania obrazów w rónej postaci: pojedynczy sygnał rozcignity na całym ekranie (rys.12), wszystkie sygnały zapłonu podane w formie obrazów seryjnych (napicie wystpuje w kolejnoci zapłonu, rys.16), wszystkie sygnały zapłonu nałoone na siebie (rys.19), wszystkie sygnały zapłonu podane na ekranie jeden nad drugim, tzw. raster (rys.21). Na rysunkach 16-21 pokazano zestaw obrazów najczciej wystpujcych uszkodze układu zapłonowego. Ze wzgldu na to, e róne typy urzdze nie pokazuj identycznych obrazów, przedstawione oscylogramy maj znaczenie informacyjne o podstawowych kształtach linii. Dokładna interpretacja zmian sygnałów jest podawana w instrukcji obsługi urzdzenia. 19

Rys. 16 Napicie zapłonu we wskazanym cylindrze zbyt niskie na skutek: - za małej przerwy iskrowej w wiecy zapłonowej, - zanieczyszczenia elektrod wiecy, - przebicia w izolacji przewodów wysokiego napicia Rys. 17 Napicie zapłonu we wskazanym cylindrze zbyt wysokie za skutek: - za duej przerwy iskrowej w wiecy, - przerwy w przewodzie wysokiego napicia, Rys. 18 Wysokie, skonie biegnce napicie linii iskry moe by spowodowane: a uszkodzeniem opornika przeciwzakłóceniowego w nasadzie wiecy lub przewodu wysokiego napicia o rozłoonej rezystancji midzy rozdzielaczem a wiec, jeli wystpuje w jednym cylindrze b uszkodzeniem opornika przeciwzakłóceniowego w palcu rozdzielacza lub przewodzie wysokiego napicia o rozłoonej rezystancji midzy cewk a rozdzielaczem, jeli wystpuje we wszystkich cylindrach 20

Rys. 19 Po nałoeniu na siebie przebiegów napi wtórnych obraz nie pokrywa si na skutek zuycia krzywki lub wałka rozdzielacza Rys. 20 Sygnał zwarcia na oscylogramie obwodu wtórnego (a) i pierwotnego (b) przybiera posta silnej oscylacji na skutek: - małej siły docisku styków przerywacza, - poluzowania styku przerywacza, Rys. 21 Przebiegi napicia pierwotnego wszystkich cylindrów w układzie raster Nadmierna niesymetryczno spowodowana m.in. zuyciem przekładni napdu wału rozrzdu, wałka rozdzielacza lub jego elementów 21

4. LITERATURA 1. Trzeciak K.: Diagnostyka samochodów osobowych. Wydawnictwo Komunikacji i Łcznoci, Warszawa 2002 2. Wysocki A., Niiski S.: Diagnostyka samochodów osobowych i ciarowych. Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 1999. 22