TAKTYKA GRY W PIŁKĘ RĘCZNĄ. ĆWICZENIA TECHNICZNO-TAKTYCZNE W TRÓJKACH Opracował: Piotr Mroziewski
Wstęp Współczesna piłka ręczna polega nie tylko na poszukiwaniu nowych rozwiązań metodycznych w szkoleniu, ale również na weryfikacji i unowocześnianiu istniejących. Obecnie piłka ręczna jest grą szybką i wymagającą dokładności i perfekcji w działaniu techniczno-taktycznym, w bezpośrednim kontakcie z przeciwnikiem. Wszystko przemawia za tym, że dominujące znaczenie w treningu piłkarza ręcznego na każdym etapie szkolenia powinna mieć forma fragmentów gry żywo przypominająca sytuację zaistniałą w trakcie walki sportowej na boisku, a więc ujmująca temat w sposób kompleksowy. Ze względu na wieloaspektowość w swoim działaniu prowadzi ona do osiągnięcia dobrych wyników szkoleniowych w krótkim okresie. Wszystkie czynności ruchowe z zakresu techniki, taktyki, oraz motoryki są ze sobą ściśle powiązane zarówno w czasie treningu jak i podczas gry na boisku. Aby realizować proste zadania taktyczne, poziom wyszkolenia technicznego musi być odpowiednio wystarczający. Bardzo ważnym elementem w szkoleniu piłkarzy ręcznych jest odpowiedni poziom przygotowania wytrzymałościowego i siły co pozwala wykonać zawodnikom podstawowe zadania w trakcie walki sportowej na boisku. Nie mniej istotnym czynnikiem w osiąganiu trafnych rozwiązań taktycznych jest poziom inteligencji zawodników. Szczególną uwagę należy zwracać aby nauczać i doskonalić elementy techniczno - taktyczne z przeciwnikiem. Elementy techniczno - taktyczne możemy uznać za w pełni zrealizowane, jeżeli zawodnik potrafi je wykorzystywać w bezpośrednim kontakcie z przeciwnikiem.
TAKTYKA GRY W PIŁKĘ RĘCZNĄ l. Podział taktyki gry w piłkę ręczną. Na wynik sportowy wpływ ma wiele czynników, takich jak: poziom cech somatycznych, sprawność fizyczna ogólna i specjalna, technika, staż zawodniczy, zespół cech psychicznych oraz przygotowanie taktyczne. Pojęcie taktyki w sporcie oznacza racjonalny wybór i zastosowanie form, sposobów i środków prowadzenia walki sportowej, ukierunkowanych na osiągnięcie zwycięstwa nad przeciwnikiem. Każdą z dyscyplin sportowych charakteryzuje pewna specyfika działań taktycznych. Przygotowanie taktyczne, niezależnie od ogólnych definicji taktyki, sprowadza się do planowania i ustalania zadań dla zawodników w kontekście określonej gry, w taki sposób, aby w maksymalny sposób wykorzystać swoje zalety, jednocześnie eliminując możliwości przeciwników. Mistrzostwo taktyczne jest wykładnikiem talentu zawodnika, należy jednak pamiętać, że kreowanie sytuacji, inicjatywa sportowca w czasie gry mają swoje źródło w systematycznym treningu polegającym na kształtowaniu z góry założonych schematów, kombinacji oraz opanowaniu umiejętności podejmowania przez zawodnika decyzji adekwatnych do sytuacji w grze. Przygotowując i realizując ćwiczenia o kierunku taktycznym należy stosować zalecenia: * W procesie treningowym stosuje się ćwiczenia o różnych treściach taktycznych, przy zachowaniu systematyki ćwiczeń. * Rozwijanie i doskonalenie podzielności uwagi. * Rozwijanie i doskonalenie pamięci w grze, przez stosowanie skomplikowanych ćwiczeń o charakterze techniczno-taktycznym. * Nauczanie i doskonalenie elementów technicznych niezbędnych do współpracy w dwójkach i w trójkach. * Nauczanie i doskonalenie współpracy przy rozwiązywaniu stałych fragmentów w grze. * Nauczanie i doskonalenie współpracy przy rozwiązywaniu zmieniających się sytuacji (fragmentów) w grze. * Doskonalenie rytmiczności podczas prowadzenia gry właściwej. W grze w piłkę ręczną dla osiągnięcia celów niezbędne są przemyślane działania indywidualne oraz umiejętność współdziałania z partnerami, zarówno w obronie jak i ataku.
Mówimy wówczas o taktyce indywidualnej i zespołowej. OGÓLNY PODZIAŁ TAKTYKI 2. Taktyka atakowania. Moment wejścia w posiadanie piłki jest dla drużyny sygnałem do rozpoczęcia atakowania. Atak, aby spełnił swoje zadanie, musi być prowadzony z pewną myślą przewodnią, dostosowaną do sytuacji. Taktyka atakowania jest to więc umiejętność przeprowadzenia planowej akcji zaczepnej, zakończonej rzutem do bramki. Aby akcje ataku były płynne i skuteczne, wszyscy zawodnicy muszą się rozumieć i umieć przewidywać ewentualne zagrożenia partnera. Do zasad taktycznych ataku należą: a) utrzymanie piłki, b) zachowanie pozycji, c) uwalnianie się od przeciwnika. Utrzymanie piłki - jest niezbędnym warunkiem zdobycia bramki. Bezpieczeństwo piłki jest zapewnione, gdy posiadający ją podaje do wolnego partnera. Aby mieć pewność, że piłka trafi do rąk chwytającego, należy przestrzegać zasad poszczególnych elementów technicznych. Zachowanie pozycji - bez ważnej przyczyny nie wolno opuszczać swojej pozycji gry. Można to uczynić przy stosowaniu zagrań taktycznych ze zmianą pozycji i wtedy na miejsce zawodnika, który opuści swoją pozycję, powinien wbiec jego partner. Należy zwrócić uwagę na właściwe wykorzystanie skrzydłowych, chcąc otrzymać piłkę przechodzi do środka, powodując zagęszczenie atakujących, przez co ułatwia grę obronie Gra skrzydłami umożliwi zwiększenie luk między obrońcami, co w efekcie zwiększa szansę rzutom ze środka. Uwalnianie się od przeciwnika - zawodnika obowiązuje stałe wychodzenie na
pozycję, celem otrzymania piłki. Atakujący powinien uwalniać się od obrońcy w kierunku bramki lub dążyć do ucieczki w innym kierunku. Tylko stałym ruchem w zmiennym tempie można zaskoczyć przeciwnika oraz wyjść na wolną pozycję. Należy to uwzględniać przy kryciu każdy swego. W całokształcie zagadnień taktyki atakowania rozróżnić należy systemy i fragmenty atakowania. Istnieją dwa systemy atakowania: a) Atak szybki - celem ataku szybkiego (kontratak) jest przeprowadzenie akcji przy pomocy jak najmniejszej ilości podań i zakończenie jej rzutem do bramki. Drużyna atakująca, wykorzystując zaskoczenie przeciwnika, stara się uzyskać przewagę liczbową. Ułatwi to znacznie rozegranie piłki. Kontratak to prosty, ale i jeden z najskuteczniejszych sposobów zdobycia bramki. Wybiegnięcie w przód w odpowiedniej chwili, pewny chwyt, szybkie i dokładne podanie oraz celny rzut, to podstawowe elementy ataku szybkiego. b) Atak pozycyjny - przeprowadza się go w dwóch wypadkach: * po nieudanym kontrataku, * gdy drużyna ze względu na zaistniałą sytuację nie próbuje przeprowadzić ataku szybkiego. Celem ataku pozycyjnego jest uzyskanie dogodnej pozycji do rzutu przez odpowiedni sposób poruszania się i zagrania zawodników. W ataku pozycyjnym można wyróżnić dwie fazy: * przygotowanie ataku, * atak właściwy. Faza przygotowania ataku polega na zajęciu przez zawodników pozycji zgodnych z jedną ze stosowanych jego odmian oraz na kilku podaniach piłki wprowadzających do ataku właściwego. Atak właściwy może być improwizacją opartą na ogólnych zasadach postępowania lub działaniem umownym, w którym uczestniczy cały zespół lub, w ramach fragmentów atakowania, tylko jego część. 3. Taktyka bronienia. Taktyką obrony nazywamy prowadzenie akcji, której celem jest zatrzymanie ataku drużyny przeciwnej, to znaczy skuteczne przeciwstawienie koncepcjom ofensywnym przeciwnika takich form obrony, które w efekcie doprowadzą do zdobycia piłki. Aby to uzyskać, należy wykonać szereg zadań defensywnych, które można ująć w punktach: a) przeszkadzanie w przyjęciu piłki, b) uniemożliwienie podania lub kozłowania,
c) niedopuszczenie do rzutu. Jeżeli te trzy sposoby zawiodą, pozostaje jeszcze interwencja bramkarza. Dobry zawodnik obrony to nie tylko ten, który dostatecznie i właściwie reaguje na poruszanie się przeciwnika; od niego wymaga się przewidywania ataku przeciwnika i odpowiednio do tego wcześniejszego podejmowania właściwych kroków. Doskonały obrońca przedstawia dla drużyny nie mniejszą wartość niż skutecznie grający zawodnik ataku. W taktyce bronienia wyróżnia się systemy: a) Obrona każdy swego - należy ją uznać za podstawową ze względu na jej szczególną wartość. Jest ona punktem wyjścia w nauczaniu pozostałych systemów. Sama już nazwa wskazuje, że w ciągu jednej akcji ofensywnej ci sami obrońcy kryją tych samych zawodników atakujących. Ta obrona ma duże znaczenie wychowawcze, gdyż uczy odpowiedzialności za konkretnie przydzielone zadanie. W piłce ręcznej obrona każdy swego jest stosowana w trzech następujących przypadkach: * celem zaskoczenia przeciwnika i wytrącenia go z rytmu gry przez wprowadzenie krótkotrwałych okresów krycia każdy swego, zwłaszcza w ostatnich minutach spotkania, * gdy przeciwnik jest słaby i daje to gwarancję uzyskania wysokiego wyniku, * w szkoleniu młodzików, juniorów i dorosłych początkujących. b) Obrona stref - punktem zainteresowania całej drużyny jest piłka. Obrońcy, ustawieni przed swoją bramką, odpowiadają za określone pola (strefy), atakując każdego przebywającego w nich przeciwnika z piłką lub bez piłki. Zawodnicy tworzący strefę bronią określonego pola gry, z którego można zdobyć bramkę. Obrona strefowa stanowi zamkniętą całość i opiera się na kolektywnej współpracy, której podporządkowanymi są wszyscy zawodnicy. Na prawidłowe działanie strefy wpływ mają następujące elementy: * ustawienie i poruszanie się na pozycji wyjściowej, * krycie ręki rzucającej, * atakowanie posiadającego piłkę, * przekazywanie, * uwalnianie się od zasłon, * przeszkadzanie przeciwnikowi w zabieganiu, przebiegnięciu i obiegnięciu, * wygarnianie, przechwytywanie i blokowanie piłki rzucanej do bramki,
* koncentrowanie obrony po stronie boiska, w której jest piłka, * współpraca z bramkarzem. W obronie stref wyodrębnić możemy kilka odmian: 6:0, 5:1, 4:2, 3:3, 3:2:1. c) Obrona kombinowana - polega na połączeniu obrony systemem każdy swego z obroną stref. Stosować ją mogą drużyny, które opanowały jeden i drugi system obrony. W grze niejednokrotnie spotykamy się z taką sytuacją, w której ze względów taktycznych wskazane jest stosowanie obrony kombinowanej. Zadaniem obrony kombinowanej jest: * utrudnienie przeciwnikowi rzutu z II linii, * zaskoczenie przeciwnika, * przeszkodzenie przeciwnikowi w prowadzeniu planowej gry z udziałem całego zespołu. Zawodnik spełniający specjalne zadanie krycia każdy swego, musi przewidywać postępowanie przeciwnika, przeszkadzać w realizacji fragmentów gry oraz dążyć do przechwytu piłki. Mówimy wówczas o obronie kombinowanej 5 + 1. Obrona 4 + 2 polega na zastosowaniu przez dwóch obrońców krycia każdy swego, a pozostali zawodnicy bronią strefowo. d) Gra w osłabieniu obrony - zespół broniący pięcioma lub czteroma zawodnikami musi bronić strefą, która może przyjąć formę 5:0 lub 4:0. Przy grze w osłabieniu przestrzegamy następujących zasad: * nie wolno za wszelką cenę dążyć do przechwycenia piłki, * należy koncentrować obronę w środkowym pasie działania, zwalniając pozycje skrajne, * ograniczać agresywność w głąb pola, koncentrując się na przesuwaniu strefy w bok. Czynnikiem decydującym o powodzeniu zespołu osłabionego jest poziom przygotowania psychicznego zawodników, ich umiejętność koncentracji oraz wola walki. e) Obrona rzutów wolnych - najczęściej spotykamy się z obroną rzutów wolnych przy pomocy muru jednoczęściowego, złożonego z jednego, dwóch i trzech zawodników. Skuteczność obrony murem uzależnia się od ustawienia zawodników oraz współpracy z bramkarzem.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ TECHNICZNO-TAKTYCZNYCH 1. Ćwiczenia techniczno-taktyczne w trójkach. Ćwiczenie nr 1. Podania po obwodzie dwóch trójkątów. Ćwiczenie nr 2. Krok dostawny, wymiana piłki, odskok, doskok. Ćwiczenie nr 3. Ćwiczący ustawieni w trzech rzędach. Pierwszy z rzędu B biegnie w kierunku bramki i otrzymuje piłkę od pierwszego z rzędu A, który po podaniu biegnie na koniec rzędu B. Zawodnik B, po chwycie piłki, kozłuje ją i rzuca do bramki w wyskoku
w przód. W chwili gdy on otrzymał piłkę, w jego kierunku rusza pierwszy z rzędu C, biegnie obok niego, pozorując obrońcę i częściowo przeszkadzając w kozłowaniu i rzucie. Po rzucie rzucający biegnie na koniec rzędu C, a obrońca na koniec rzędu A. Ćwiczenie nr 4. Zmiana z piłką SR-PR. Ćwiczenie nr 5. PS po obiegu otrzymuje piłkę od PR.
Ćwiczenie nr 6. Ćwiczący ustawieni w dwóch rzędach. Pierwszy z rzędu A (atakujący) oraz pierwszy z rzędu B (obrońca) biegną naprzeciw siebie. Obrońca zatrzymuje się i częściowo przeszkadza atakującemu, który po otrzymaniu piłki od stałego podającego wykonuje zwód i rzuca do bramki w wyskoku. Po zakończeniu ćwiczenia obaj biegną na koniec przeciwnych rzędów. Ćwiczenie nr 7. Podania skrzydłowych do obrotowych. Ćwiczenie nr 8. Doskonalenie zwodu pojedynczego tyłem.
Ćwiczenie nr 9. Wahadłowe prowadzenie piłki w trójkach. Zwracamy uwagę na wyjście do piłki, dokładne podanie i chwyt. Ćwiczenie nr 10. Ćwiczący ustawieni są w dwóch rzędach. Pierwszy startuje zawodnik z rzędu środkowego biegnąc na pozycję lewoskrzydłowego, otrzymuje piłkę od bramkarza, a następnie podaje ją zawodnikowi, który z lewej strony boiska biegnie na pozycję środkowego lub nieco bardziej w prawo. On też rzuca do bramki przy aktywnej obronie bramkarza. Po wykonaniu rzutu obaj ćwiczący wracają na koniec przeciwnych rzędów.
Wnioski i uwagi końcowe Doskonalenie umiejętności techniczno-taktycznych w nowoczesnej piłce ręcznej jest jednym z najważniejszych elementów procesów szkolenia. Obecnie piłka ręczna stawia wysokie wymagania umysłowego zaangażowania zawodnika w działania taktyczne na polu gry. Efektywność i skuteczność działań prowadzonych w trakcie gry zależy w pierwszym rzędzie od indywidualnych umiejętności szkoleniowych zawodników, ich wiedzy i stopnia przygotowania do gry z całkowitym zaangażowaniem sił fizycznych i psychicznych. Wszystkie te zalety są elementem warunkującym uzyskiwanie wysokiego poziomu sportowego. Stosując ćwiczenia techniczno - taktyczne w jednostce treningowej, pamiętać należy, aby wpierw nauczyć i doskonalić bez przeciwnika, dopiero w drugiej fazie wprowadzamy przeciwnika, a następnie doskonalić we fragmentach gry. W każdym ćwiczeniu zawodnicy atakujący i broniący mają określone zadania. W szkoleniu obowiązuje zasada na treningu - jak w grze. Każdy trener powinien urozmaicać ćwiczenia techniczno - taktyczne, aby trening był ciekawy i przyniósł określone efekty.
Legenda do rysunków
Bibliografia 1. J. Czerwiński: Metodyczne i badawcze aspekty procesu wieloletniego treningu piłkarzy ręcznych. AWF Gdańsk, 1996. 2. W. Jans: Piłka ręczna. Atlas ćwiczeń techniczno-taktycznych. Gra w ataku. AWF Gdańsk, 1993. 3. W. Jans: Piłka ręczna. Atlas ćwiczeń techniczno-taktycznych. RCMSKFiS Warszawa, 1992. 4. L. Krowicki: Piłka ręczna - trening w praktyce. Gdańsk 1993. 5. M. Kamieński: Piłka ręczna - etapy szkolenia podstawowego. RCMSKFiS Warszawa, 1993. 6. Z. Zielonka: Mini - piłka ręczna. RCMSKFiS Warszawa, 1992. 7. W. Stawiński, J. Żarek: Piłka ręczna 7 - osobowa. Sport i turystyka Warszawa, 1973.