mgr Piotr Gaś, dr hab. inż. Jerzy Mischke Ośrodek Edukacji Niestacjonarnej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie Samokontrola postępów w nauce z wykorzystaniem Internetu Wprowadzenie W każdym systemie kształcenia jedną z ważnych faz procesu przyswajania wiedzy jest weryfikacja stopnia opanowania materiału. Weryfikację postępów nauki można podzielić na: 1. Samokontrolę postępów przez uczącego się, 2. Egzamin niezależną od ucznia kontrolę i potwierdzenie osiągniętego poziomu. W tradycyjnym systemie nauczania samokontroli służy wykonywanie różnego rodzaju ćwiczeń, których poprawność może uczeń sprawdzić korzystając np. z rozwiązań umieszczonych na końcu zbioru zadań lub w inny podany przez nauczyciela sposób. W tym systemie są powszechnie stosowane ćwiczenia domowe. Poprawność ich wykonania jest sprawdzana w klasie przez kolegów lub nauczyciela. Użycie sieci komputerowej (np. Internetu) wprowadza zmianę jakościową w tym procederze. Internet jest medium umożliwiającym szybką wymianę informacji między nauczycielem i uczniem, pod warunkiem jednak, że będą to informacje o wysokim stopniu standaryzacji. Na przykład w kształceniu na odległość służy do tego umieszczony w bazie danych zbiór tzw. często zadawanych pytań (ang. FAQ) i odpowiedzi, który pozwala uzyskać żądaną informację bez straty czasu na pisanie listów lub prowadzenie telefonicznych rozmów z nauczycielem. Inną wersją szybkiej metody uzyskiwania odpowiedzi na pytanie: Czy dobrze rozwiązałem zadanie?, są testy wyboru. Test, umieszczony w odpowiednio zorganizowanej bazie, pozwala uczącemu sprawdzać swą wiedzę w dyskusji z komputerem. Wykorzystanie testów w tej formule wymaga oprogramowania, którego jedną z możliwych wersji, opracowaną w naszym Ośrodku, opisano w dalszej części. Struktura oprogramowania W Ośrodku Edukacji Niestacjonarnej AGH zostało opracowane oprogramowanie System autotestów i umieszczone na ogólnodostępnym serwerze (adres: https://www.oen.agh.edu.pl/sti/fizyka/index.php). Obecnie jest ono wykorzystywane do zarządzania testem z zakresu nauczania fizyki na poziomie pośrednim pomiędzy szkołą średnią a uczelnią techniczną. Oprogramowanie System autotestów działa w oparciu o model typu klient serwer, do komunikacji wykorzystując serwer stron WWW. Graficzny interfejs użytkownika jest napisany w języku HTML i może być wykorzystany poprzez dowolną przeglądarkę stron WWW. Ze względu na korzystanie z bezpiecznego, szyfrowanego kanału komunikacyjnego jest konieczne używanie przeglądarek z zaimplementowaną obsługą protokołu SSL. Omawiane oprogramowanie (zob. rys. 1) składa się z:
modułu administracyjnego, modułu obsługi studenta, bazy studentów, bazy testów, bazy odpowiedzi. ADMINISTRATOR SYSTEMU MODUŁ ADMINISTRACYJNY STUDENTÓW TESTÓW ODPOWIEDZI MODUŁ OBSŁUGI STUDENTA Rys. 1. Schemat funkcjonalny systemu. STUDENT Moduł administracyjny może, między innymi, dodawać, usuwać i modyfikować dane studentów, jak również modyfikować liczbę przyznanych im kredytów. Moduł obsługi studenta jest główną częścią systemu. Umożliwia on zapisywanie się studenta, automatyczne generowanie haseł, komunikację ze studentem, rozliczanie studenta z wykorzystanych kredytów, dostarczanie mu zadań oraz weryfikację poprawności odpowiedzi. Baza studentów jest zbiorem informacji, zawierającym dane osobowe (imię, nazwisko itd.) i adresowe (adres email, adres pocztowy) studentów oraz hasła dostępu. Baza testów zawiera zapisane w kodzie HTML teksty testów i możliwe odpowiedzi. Baza odpowiedzi zawiera spis poprawnych rozwiązań zadań. W celu zminimalizowania kosztów w trakcie tworzenia systemu zostało wykorzystane oprogramowanie dostępne na licencji typu open source Moduły: administracyjny oraz obsługi studenta, zostały napisane w języku PHP wersja 4, natomiast bazy danych w systemie PostgreSQL. Komunikacja pomiędzy studentem a systemem jest zapewniona poprzez serwer Apache (serwer stron WWW) wraz z modułem OpenSSL, zapewniającym szyfrowaną transmisję danych. Do komunikacji używane jest standardowe szyfrowanie z wykorzystaniem klucza 128-bitowego. Organizacja testu
Obsługa programu przez studenta jest bardzo prosta dzięki zastosowaniu intuicyjnego, łatwego w obsłudze interfejsu graficznego (zob. rys. 2). Rys. 2. Interfejs graficzny. Chcąc skorzystać z bazy testów, student musi wykonać następujące czynności: 1. Zarejestrować się w systemie jest to czynność jednorazowa, polegająca na wypełnieniu formularza rejestracyjnego (rys. 3), w którym podaje się dane osobowe i dane adresowe. Podany przez studenta adres e-mail jest zarazem jego identyfikatorem w systemie. System automatycznie generuje hasło dostępu i wpisuje go do bazy studentów. Obecnie test jest ogólnodostępny i bezpłatny. Dlatego automatycznie jest przesyłane hasło na podany adres poczty elektronicznej studenta oraz aktywowane konto. W przyszłości, kiedy testy będą wykorzystywane w zamkniętym systemie kształcenia na odległość, konto będzie aktywowane dopiero po otrzymaniu wpłaty lub uzyskaniu przez studenta wpisu na określony kurs (rok studiów).
Rys. 3. Formularz rejestracyjny. 2. Aktywować swoją bazę testów (ang. login) podając swój identyfikator (adres e- mail) oraz hasło (zob. rys. 4). Po weryfikacji danych przez komputer student może korzystać z testów. Rys. 4. Formularz aktywacyjny. Następnie: 1. Student wybiera zadanie (rys. 5), rozwiązuje, zaznacza poprawne jego zdaniem odpowiedzi i wysyła do sprawdzenia, a system je weryfikuje i odsyła wynik weryfikacji albo 2. Student rozwiązuje zadanie, ale odpowiedź wysyła do sprawdzenia dopiero w następnej sesji. W obu przypadkach odejmuje się jeden punkt z przydzielonej wcześniej liczby kredytów dopiero w momencie, gdy do serwera dotrze zapytanie studenta. Student może rozwiązywać jedno zadanie dowolną ilość razy, oczywiście, jeśli pozwala mu na to liczba kredytów pozostałych na koncie. Rys. 5. Zadanie testowe.
Zakończenie Prace nad stworzeniem oprogramowania bazy testów zostały wymuszone brakiem pieniędzy na zakup profesjonalnego pakietu do zarządzania dydaktyką (np. LearningSpace, I.D.E.A, Saba System). Dowodzi to jednak, że operując ogólnodostępnymi narzędziami oraz stosunkowo niewielkim nakładem pracy programisty można wyprodukować użyteczne narzędzie do zdalnego kształcenia studentów. System autotestów został udostępniony na stronie OEN na początku 2001 roku, ale poza rozkolportowaniem informacji w społeczności studentów AGH nie przedsięwzięto szerszej akcji promocyjnej. Test nie stanowi również elementu nauczania żadnego z przedmiotów wykładanych w AGH. W konsekwencji do momentu napisania tego referatu z testu skorzystało tylko około 30 użytkowników w około 150 połączeniach ze stroną testów. Wyciągnięto z tego następujące wnioski: 1. Podejmowanie tego typu prac jest nieopłacalne, jeśli nie są one wkomponowane w praktykę dydaktyczną uczelni. 2. Jest konieczne uzupełnienie oprogramowania o bazę korespondencji, tak aby można było ocenić przydatność nowego testu i poszczególnych jego części (zadań). Obecnie w OEN jest przygotowywana odpowiednia rozbudowa programu. 3. Wspólne korzystanie z testu przez inne szkoły na zasadzie wzajemnego porozumienia przyniosłoby wszystkim użytkownikom wymierne korzyści.