JERZY WRATNY i MAREK BEDNARSKI redakcja naukow a M agdalena Ryc ak M arta Derlacz-Waw row ska Związki zawodowe a niezwiązkowe przedstawicielstwa pracownicze w gospodarce posttransformacyjnej Warszawa 2010
Spis treści WYKAZ SKRÓTÓW... 15 PRZEDMOWA... 19 WPROWADZENIE... 21 Część I ZWIĄZKI ZAWODOWE Rozdział I ZWIĄZKI ZAWODOWE. ZNACZENIE W śyciu POLITYCZNYM I SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM... 27 1. Geneza... 27 2. Próby klasyfikacji... 29 3. Model związków zawodowych w okresie realnego socjalizmu... 30 4. Przełom sierpniowy... 34 5. Stan wojenny i jego następstwa... 36 6. Okrągły stół... 38 7. Ustawa o związkach zawodowych 1991... 38 8. Związki zawodowe a fluktuacje polityczne w III Rzeczpospolitej... 39 9. Symptomy kryzysu... 40 10. Przyczyny kryzysu... 43 11. Związki zawodowe koniecznym elementem ładu społecznego... 44 Rozdział II PRAWNE ASPEKTY DZIAŁALNOŚCI ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH.. 46 1. Uprawnienia związków zawodowych w dziedzinie stosunków pracy... 46 2. Wpływ związków zawodowych na politykę społeczno-gospodarczą państwa... 48 3. Problemy struktury ruchu związkowego... 50 4. Związki reprezentatywne i niereprezentatywne... 52
6 Spis treści Część II NIEZWIĄZKOWE PRZEDSTAWICIELSTWA PRACOWNIKÓW UWAGI WPROWADZAJĄCE... 57 Rozdział III SAMORZĄD ZAŁOGI PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWEGO. PRZEDSTAWICIELE PRACOWNIKÓW W PRZEDSIĘBIORSTWACH POSTPAŃSTWOWYCH... 59 1. Wprowadzenie... 59 2. Antecendencje... 60 3. Preludium... 62 4. Nierozegrana bitwa... 66 5. Przymusowy letarg i wojna pozycyjna... 73 6. Pyrrusowe zwycięstwo... 75 7. Upadek i Ŝycie po Ŝyciu... 78 Rozdział IV EUROPEJSKIE RADY ZAKŁADOWE ORAZ INNE PRZEDSTAWICIELSTWA PRACOWNICZE W ORGANIZACJACH GOSPODARCZYCH O ZASIĘGU WSPÓLNOTOWYM... 86 1. Wprowadzenie... 86 2. Europejskie rady zakładowe... 89 2.1. Geneza instytucji europejskich rad zakładowych (ERZ)... 89 2.2. Przegląd treści dyrektywy o ustanowieniu europejskiej rady zakładowej... 91 2.3. Zrewidowana dyrektywa o europejskich radach zakładowych... 93 2.4. Europejskie rady zakładowe w praktyce. Dalsze perspektywy... 94 2.5. Polska ustawa o europejskich radach zakładowych... 95 2.6. Uwagi dotyczące stosowania ustawy o ERZ w praktyce zakładów pracy... 98 3. Organizacje gospodarcze na prawie europejskim a instytucje partycypacji pracowniczej... 99 3.1. Uwagi wstępne... 99 3.2. ZaangaŜowanie pracowników w spółce europejskiej... 99 3.3. Spółdzielnia europejska... 108 4. Transgraniczne łączenie się spółek a problem partycypacji... 111 4.1. Uwagi wprowadzające... 111 4.2. Problem partycypacji w świetle dyrektywy 2005/56... 112 4.3. Implementacja dyrektywy 2005/56 do prawa polskiego... 113
Spis treści 7 Rozdział V RADY PRACOWNIKÓW. PRZEDSTAWICIELE PRACOWNIKÓW POWOŁYWANI AD HOC... 115 1. Rady pracowników... 115 1.1. Uwagi wprowadzające... 115 1.2. Geneza dyrektywy 2002/14... 116 1.3. Główne postanowienia dyrektywy... 117 1.4. Polska ustawa o informacji i konsultacji pracowniczej... 121 1.5. Status rady pracowników w świetle ustawy o informacji i konsultacji pracowniczej... 122 1.6. Ocena realizacji ustawy w świetle danych statystycznych... 126 2. Przedstawiciele pracowników powoływani ad hoc... 129 2.1. Ogólna charakterystyka i zakres instytucji... 129 2.2. Problemy prawne w funkcjonowaniu przedstawicieli ad hoc... 131 2.3. Status przedstawicieli pracowników w dziedzinie bhp... 134 Część III WYBRANE ASPEKTY PRAWNE FUNKCJONOWANIA PRZEDSTAWICIELSTW PRACOWNICZYCH Rozdział VI SZCZEGÓLNA OCHRONA TRAWAŁOŚCI STOSUNKU PRACY PRZEDSTAWICIELI PRACOWNIKÓW... 139 Wprowadzenie... 139 1. Pojęcie przedstawicieli pracowników w prawie międzynarodowym... 140 2. Ochrona stabilizacji zatrudnienia przedstawicieli związkowych... 142 3. Ochrona stabilizacji zatrudnienia przedstawicieli niezwiązkowych... 154 3.1. Ochrona trwałości stosunku pracy członków rad pracowników... 154 3.2. Ochrona trwałości stosunku pracy członków europejskich rad zakładowych... 158 3.3. Ochrona trwałości stosunku pracy przedstawicieli pracowników w spółce europejskiej, w spółdzielni europejskiej oraz w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek... 160 3.4. Ochrona trwałości stosunku pracy społecznego inspektora pracy... 161 3.5. Ochrona trwałości stosunku pracy przedstawicieli pracowników wybieranych ad hoc... 162 3.6. Zbieg ochrony trwałości stosunku pracy z róŝnych tytułów... 164 Podsumowanie... 165
8 Spis treści Rozdział VII OBOWIĄZEK PRACODAWCY PRZEKAZYWANIA INFORMACJI PRZEDSTAWICIELOM PRACOWNIKÓW A OCHRONA INFORMACJI POUFNYCH... 169 Wprowadzenie... 169 1. Informacje prawnie chronione... 169 2. Dostęp przedstawicieli pracowników do informacji... 172 3. Uprawnienia związków zawodowych w zakresie dostępu do informacji związanych z działalnością pracodawcy... 174 4. Uprawnienia niezwiązkowych przedstawicielstw pracowników do uzyskiwania informacji dotyczących działalności pracodawcy... 176 5. Obowiązek zachowania poufności przez przedstawicieli pracowników... 178 6. Odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie obowiązku udostępnienia informacji przedstawicielom pracowników... 182 7. Odpowiedzialność przedstawicieli pracowników za naruszenie zakazu ujawniania informacji poufnych... 183 Podsumowanie... 189 Część IV RADY PRACOWNIKÓW W ŚWIETLE BADAŃ EMPIRYCZNYCH ORAZ WYBRANYCH TEORII EKONOMICZNYCH Rozdział VIII RADY PRACOWNIKÓW W POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTWACH. WNIOSKI Z BADAŃ EMPIRYCZNYCH... 193 1. Cel, metoda i zakres badania... 193 2. Rezultaty badań... 201 2.1. Wybór rady pracowników... 201 2.2. Ustalenie zasad współpracy z zarządem firmy... 204 2.3. Przekazywanie informacji radzie pracowników... 207 2.4. Konsultacje z radą pracowników... 212 2.5. Rada pracowników na tle partnerów społecznych w przedsiębiorstwie... 217 2.6. Perspektywy rad pracowników... 231 Rozdział IX PARTYCYPACJA PRACOWNICZA. PERSPEKTYWA EKONOMICZNA... 237 1. Wprowadzenie... 237 2. Ekonomiczne uwarunkowania partycypacji pracowniczej ujęcie tradycyjne.... 239
Spis treści 9 3. Ekonomiczne uwarunkowania partycypacji pracowniczej ujęcia neoinstytucjonalne... 242 3.1. Koszty transakcyjne a partycypacja pracownicza.... 242 3.2. Prawa własności a partycypacja pracownicza... 250 3.3. Partycypacja pracownicza z perspektywy teorii agencji... 255 3.4. Partycypacja pracownicza a wybrane behawioralne modele przedsiębiorstwa.... 262 3.5. Kapitał społeczny a partycypacja pracownicza.... 268 4. Podsumowanie... 273 ZAKOŃCZENIE PODSUMOWANIE I PERSPEKTYWY... 277 BIBLIOGRAFIA... 290 AKTY PRAWNE, DOKUMENTY I MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE... 302 ABSTRACT... 307
Trade unions vs. non-trade union workers representations in the post-transition economy Table of Contents GLOSSARY OF ABREVIATIONS... 15 FOREWORD... 19 INTRODUCTION... 21 Part I TRADE UNIONS Chapter I TRADE UNIONS. SIGNIFICANCE IN POLITICAL AND SOCIO-ECONOMIC LIFE... 27 1. Genesis... 27 2. Classification attempts... 29 3. Trade union model in the real socialism era... 30 4. August breakthrough... 34 5. Martial law and its aftermaths... 36 6. Round Table... 38 7. Trade Unions Act of 1991... 38 8. Trade unions vs. political fluctuations in the Republic of Poland III... 39 9. Crisis symptoms... 40 10. Crisis underlying reasons... 43 11. Trade unions inevitable element of social order... 44 Chapter II LEGAL ASPECTS OF TRADE UNIONS' ACTIVITIES... 46 1. Trade unions' rights in the area of employment relations... 46 2. Trade unions impact on socio-economic policy of the State... 48 3. Problems of the structure of the trade union movement... 50 4. Representative and non-representative trade unions... 52
Table of Contents 11 Part II NON-TRADE UNION EMPLOYEE REPRESENTATION INTRODUCTION... 57 Chapter III SELF-GOVERNMENT BODY OF THE STATE ENTERPRISE EMPLOYEES. REPRESENTATIVES OF EMPLOYEES IN FORMER STATE ENTERPRISES... 59 1. Introduction... 59 2. Antecendent circumstances... 60 3. Prelude... 62 4. Battle ended in a draw... 66 5. Forced stagnation and positional play... 73 6. Pyrrhic victory... 75 7. Collapse and life after life... 78 Chapter IV EUROPEAN WORKS COUNCILS AND OTHER EMPLOYEE REPRESENTATIONS IN COMMUNITY-SCALE ECONOMIC ORGANISATIONS... 86 1. Introduction... 86 2. European Works Councils... 89 2.1. Genesis of European Works Councils (EWC)... 89 2.2. Review of Directive establishing European Works Council... 91 2.3. Revised Directive on European Works Council... 93 2.4. European Works Councils in practice. Future longer perspectives... 94 2.5. Polish Act on European Works Councils... 95 2.6. Comments on the application of the Act on European Works Council in practice of establishments... 98 3. Economic organisations operating "under European law vs. workers participation institutions... 99 3.1. Opening remarks... 99 3.2. Engagement of workers in the European Company... 99 3.3. European Co-operative Society... 108 4. Cross-border mergers of companies vs. participation issue... 111 4.1. Opening remarks... 111 4.2. Participation issue in the light of Directive 2005/56... 112 4.3. Implementation of the Directive 2005/56 in the Polish law... 113
12 Table of Contents Chapter V EMPLOYEE COUNCILS. AD HOC EMPLOYEE REPRESENTATIVES... 115 1. Workers Councils... 115 1.1. Opening remarks... 115 1.2. Genesis of Directive 2002/14... 116 1.3. Major provisions of the Directive... 117 1.4. Polish Act on Informing and Consulting Employees... 121 1.5. Status of Workers ' Council under the Act on Informing and Consulting Employees... 122 1.6. Assessment of Act application according to the statistics... 126 2. Ad hoc workers representatives... 129 2.1. General profile and scope of institution... 129 2.2. Legal problems in functioning operation of ad hoc employees... 131 2.3. Status of workers' representatives in the area of health and safety... 134 Part III SELECTED LEGAL ASPECTS OF EMPLOYEE REPRESENTATIONS OPERATIONS Chapter VI SPECIAL PROTECTION OF STABILITY OF EMPLOYMENT OF EMPLOYEE REPRESENTATIVES... 139 Introduction... 139 1. Notion of workers representatives in international law... 140 2. Protection of employment stability of trade union representatives... 142 3. Protection of employment stability of non-trade union representatives... 154 3.1. Protection of stability of employment of Workers Council members... 154 3.2. Protection of stability of employment of European Works Council members... 158 3.3. Protection of stability of employment of workers representatives in the European Company, in European Co-operative and in the company formed as a result of transboundary merger... 160 3.4. Protection of stability of employment of social labour inspector... 161 3.5. Protection of stability of employment of ad hoc workers representatives... 162 3.6. Coincidence of protection of employment stability due to variuos cause... 164 Summary... 165
Table of Contents 13 Chapter VII EMPLOYER'S DUTY TO COMMUNICATE INFORMATION TO EMPLOYEE REPRESENTATIVES VS. PROTECTION OF CONFIDENTIAL DATA... 169 Introduction... 169 1. Legally protected information... 169 2. Access of workers representatives to information... 172 3. Trade unions' rights related to access to information about employer's activities... 174 4. Rights of non-trade union workers representatives to be informed about employer's activities... 176 5. An obligation of workers representatives to keep information in secrecy... 178 6. Employer's responsibility for breaching an obligation to provide information to workers representatives... 182 7. Employee representatives' responsibility for breaching a ban on disclosure of confidential information... 183 Summary... 189 Part IV EMPLOYEE COUNCILS IN THE LIGHT OF EMPIRICAL STUDIES AND SELECTED ECONOMIC THEORIES Chapter VIII EMPLOYEE COUNCILS IN THE POLISH ENTERPRISES. EMPIRICAL STUDY FINDINGS... 193 1. Objective, methodology and scope of study... 193 2. Study findings... 201 2.1. Election of Workers Council... 201 2.2. Establishing rules of co-operation with company management board... 204 2.3. Provision of information to Workers Council... 207 2.4. Consultations with Workers Council... 212 2.5. Workers Council at the background of social partners in the enterprise.. 217 2.6. Prospects of Workers Councils... 231 Chapter IX EMPLOYEE PARTICIPATION. ECONOMIC PERSPECTIVE... 237 1. Introduction... 237 2. Economic determinants of workers participation traditional approach... 239
14 Table of Contents 3. Economic determinants of workers participation neoinstitutional approaches... 242 3.1. Transaction costs vs. workers participation... 242 3.2. Ownership rights vs. workers participation... 250 3.3. Employee participation from agency theory perspective... 255 3.4. Employee participation vs. selected behavioural models of enterprise... 262 3.5. Social capital vs. workers participation.... 268 4. Closing remarks... 273 CLOSING REMARKS SUMMARY AND PERSPECTIVE... 277 BIBLIOGRAPHY... 290 LIST OF LEGAL ACTS, DOCUMENTS AND SOURCES... 302 ABSTRACT... 307