Choroby zawodowe w woj. zachodniopomorskim w latach

Probl Domagała-Dobrzycka Hig Epidemiol 2009, M i wsp. 90(2): Choroby 263-270 zawodowe w woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2006 263 Choroby zawodowe w woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2006 Occupational diseases in the Western Pomeranian Province between 2000-2006 Małgorzata Domagała-Dobrzycka, Paweł Zienkiewicz, Wioletta Czaja, Agnieszka Belcyr, Anna Dynia Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinie Wprowadzenie. Stan zdrowia pracowników w znacznym stopniu zależy od zagrożeń zawodowych, występowania szkodliwych czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych w środowisku pracy. Zagrożenia te znajdują odzwierciedlenie w zapadalności na choroby zawodowe. Cel. Analiza zapadalności na choroby zawodowe w województwie zachodniopomorskim w latach 2000-2006. Materiał i metodyka. Źródłem informacji o chorobach zawodowych w województwie zachodniopomorskim były dane zawarte w indywidualnych kartach stwierdzeń chorób zawodowych nadsyłanych do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Szczecinie przez stacje sanitarnoepidemiologiczne. Informacje dotyczące chorób zawodowych w Polsce uzyskano z Biuletynów Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. W analizie uwzględniono dane dotyczące chorób zawodowych według jednostek chorobowych, płci i wieku, przyczyn wywołujących patologię, długości trwania narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Wyniki. W latach 2000-2006 zmniejszyła się liczba zachorowań na choroby zawodowe w Polsce, jak i województwie zachodniopomorskim. Przewlekłe choroby narządu głosu dominują w strukturze chorób zawodowych w Polsce i w województwie zachodniopomorskim. Stwierdzone w latach 2000-2006 klasyczne choroby zawodowe związane były z wieloletnim narażeniem na czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Wnioski. Jedną z możliwych przyczyn zmniejszenia zachorowalności na choroby zawodowe w latach 2000-2006 była zmiana przepisów prawnych dotyczących chorób zawodowych w 2002 roku. Introduction. The employees health status greatly depends on the occurrence of occupational hazards, physical, chemical and biological risk factors in the work environment. They have a significant impact on the incidence rate of occupational diseases. Aim. The analysis of the occupational diseases incidence rate in the Western Pomeranian Province between 2000-2006. Material and methods. The source of information on the occupational diseases were the Occupational Disease Individual Reports received by the Provincial Sanitary-Epidemiological Station in Szczecin from the sanitaryepidemiological stations. Information on occupational diseases in Poland was obtained from the bulletins issued by the Institute of Occupational Medicine in Łódź. The analysis covered the data concerning the disease type, gender, age, causes and duration of exposure to harmful factors. Results. The occupational diseases morbidity rate decreased between 2000-2006, both in Poland and in the Western Pomeranian Province. Chronic diseases of speech organ prevail in the occupational diseases structure in Poland as well as in Western Pomeranian Province. Between 2000-2006 the typical occupational diseases were associated with longterm exposure to the harmful factors in the work environment Conclusion. One of the possible reasons of the decreasing incidence rate of occupational diseases between 2000-2006 could be the change of legal regulations on occupational diseases in 2002. Key words: occupational diseases, occupational hazards Słowa kluczowe: choroby zawodowe, zagrożenia zawodowe Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 263-270 www.phie.pl Nadesłano: 20.09.2008 Zakwalifikowano do druku: 06.06.2009 Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Małgorzata Domagała-Dobrzycka Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinie ul. Spedytorska 6/7, 70-632 Szczecin tel. 091/432-22-52, e-mail: hp@wsse.szczecin.pl Wprowadzenie Zdrowie pracowników zależy od warunków pracy i ekspozycji na czynniki szkodliwe. Główne zagrożenia zawodowe stanowią klasyczne czynniki zawodowe takie jak: substancje chemiczne, hałas, pyły przemysłowe i czynniki biologiczne. Narażenie w środowisku pracy na substancje chemiczne zależy od ich właściwości fizykochemicznych, toksykokinetycznych oraz w dużym stopniu od predyspozycji genetycznych i cech osobniczych pracowników [1]. Substancje chemiczne mogą wnikać do organizmu pracownika drogą oddechową, poprzez przewód pokarmowy, skórę oraz spojówki oczu [2, 3, 4]. Za szczególnie niekorzystną sytuację należy uznać występowanie w środowisku pracy stężeń czynników chemicznych, przekraczających najwyższe dopuszczalne normatywy higieniczne [5]. Wśród czynników chemicznych na stanowiskach pracy dominują: tlenek węgla, tlenki azotu, dymy spawalnicze, pestycydy, metale (ołów, mangan) tlenki żelaza, dwusiarczek węgla. Trudno jest ocenić wpływ

264 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 263-270 określonego związku chemicznego na organizm człowieka w warunkach ekspozycji zawodowej, ponieważ na stanowiskach pracy występuje jednocześnie kilka czynników chemicznych i fizycznych [6, 7]. Choroby zawodowe mogą być nie tylko następstwem mierzalnych czynników szkodliwych (fizycznych i chemicznych) występujących w środowisku pracy, ale mogą także wynikać ze sposobu wykonywania pracy i związanych z tym obciążeń, szczególnie niebezpiecznych dla przyczepów ścięgien, pochewek ścięgnistych, mięśni, kaletek maziowych, nerwów obwodowych i innych tkanek okołostawowych. Prace powodujące tego typu obciążenia mogą wiązać się z koniecznością wykonywania ruchów monotypowych, podnoszenia i przenoszenia większych ciężarów lub z nieprawidłową, bądź wymuszoną pozycją ciała [8, 9]. Choroby zawodowe są odzwierciedleniem stanu zdrowia pracujących, jak i higienicznych warunków pracy. Analiza danych dotyczących zapadalności na choroby zawodowe dostarcza informacji o kształtowaniu się stanu zdrowia pracujących. Ponadto pozwala identyfikować stanowiska pracy, zakłady, sektory gospodarki narodowej, w których występują warunki pracy, które przyczyniają się do powstawania patologii zawodowych. Cel pracy Analiza zapadalności na choroby zawodowe w województwie zachodniopomorskim w latach 2000 2006. Materiał i metodyka Źródłem informacji o chorobach zawodowych stwierdzonych w woj. zachodniopomorskim były indywidualne Karty stwierdzenia chorób zawodowych nadsyłane do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Szczecinie przez stacje sanitarno-epidemiologiczne woj. zachodniopomorskiego w latach 2000-2006. Zgromadzony materiał obejmuje wszystkie przypadki chorób zawodowych stwierdzonych w analizowanym okresie. Informacje dotyczące chorób zawodowych w Polsce uzyskano z Biuletynów Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi [10, 12, 13]. Do oceny poziomu zapadalności wykorzystane zostały liczby bezwzględne chorób zawodowych, współczynniki zapadalności, określające liczbę przypadków chorób zawodowych na 100 tys. zatrudnionych w gospodarce narodowej. Dane o zatrudnieniu dotyczą wyłącznie pracowników zatrudnionych na podstawie stosunku pracy (umowy o pracę, mianowania, powołania), obejmują one pracowników pełnozatrudnionych, łącznie z sezonowymi i dorywczo zatrudnionymi, oraz niepełnozatrudnionymi w głównym miejscu pracy. Do obliczenia współczynników zapadalności na choroby zawodowe wykorzystano dane, dotyczące liczby zatrudnionych, zawarte w opracowaniach Głównego Urzędu Statystycznego [14, 15]. Ponadto w analizie uwzględniono dane dotyczące występowania chorób zawodowych według jednostek chorobowych, płci, przyczyn wywołujących patologię, długości trwania narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku pracy. W związku z tym, że w analizowanym okresie wykazy chorób zawodowych uległy zmianie jako punkt odniesienia przyjęto wykaz chorób zawodowych z 2002 r. [11]. Analiza obejmowała lata 2000-2006. Uzyskane wyniki badań opracowano statystycznie stosując test niezależności c 2. Za istotne statystycznie różnice przyjęto te różnice, dla których poziom ustaleń p 0,05. Wyniki W latach 2000-2006 w Polsce, jak i woj. zachodniopomorskim, widoczny był spadek bezwzględnej liczby chorób zawodowych (ogółem). W roku 2006 liczba chorób zawodowych w Polsce w porównaniu do roku 2000 zmniejszyła się o 4210, tj. o 57%, zaś w woj. zachodniopomorskim o 161, tj. 63% (tab. I). Różnicy istotnej statystycznie nie stwierdzono (p >0,05). Tabela I. Choroby zawodowe w Polsce i w województwie zachodniopomorskim w latach 2000-2006 Table I. Occupational diseases in Poland and the Western Pomeranian Province between 2000-2006 Polska /Poland 7339 6007 4915 4365 3790 3249 3129 Województwo zachodnio-pomorskie /The Western Pomeranian Province 256 224 183 137 114 131 95 Współczynnik zapadalności na choroby zawodowe w Polsce (na 100 000 zatrudnionych) w analizowanym okresie przyjmował wartość od 32,8 do 73,9, natomiast w woj. zachodniopomorskim od 26,9 do 69,7 (ryc. 1). Podkreślić należy, że w roku 2001 i 2005 współczynnik zapadalności na choroby zawodowe dla woj. zachodniopomorskiego był wyższy niż dla Polski. Najczęstszymi występującymi chorobami zawodowymi w Polsce w latach 2000-2006 były: przewlekłe choroby narządu głosu, zawodowe uszkodzenie słuchu, pylice, choroby zakaźne i inwazyjne, choroby skóry, zespół wibracyjny oraz zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi oraz następstwa tych zatruć stanowiły one od 81% do 86% ogółu stwierdzanych chorób zawodowych (tab. II). W woj. zachodniopomorskim w analizowanym okresie najczęściej dominowały przewlekłe choroby narządu głosu, zawodowe uszkodzenie słuchu, zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi oraz

Domagała-Dobrzycka M i wsp. Choroby zawodowe w woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2006 265 współczynnik zapadalności na 100 tys. zatrudnionych 80 70 60 50 40 30 20 10 0 73,9 61,7 63,2 Ryc. 1. Współczynnik zapadalności na choroby zawodowe na 100 tys. zatrudnionych w Polsce i w województwie zachodniopomorskim w latach 2000-2006. Fig. 1. Occupational diseases incidence rate per 100 000 employees in Poland and the Western Pomeranian Province between 2000-2006 Tabela II. Struktura chorób zawodowych w Polsce w latach 2000-2006 z wyszczególnieniem jednostek chorobowych Table II. Structure of occupational diseases in Poland between 2000-2006 by disease entities Jednostka chorobowa /Disease entity Zatrucia ostre i przewlekłe /Acute and chronic poisoning Pylice płuc /Pneumoconioses Choroby narządu głosu /Diseases of speech organ Choroby skóry /Skin diseases Choroby zakaźne i inwazyjne /Infectious and invasive diseases Uszkodzenie słuchu /Impairment of hearing Zespół wibracyjny /Vibratory syndrome 69,7 53,6 52,2 135 136 94 136 92 86 53 748 820 692 809 754 672 667 2479 1680 1225 1100 881 681 762 504 375 320 214 181 163 128 690 715 684 550 541 615 603 1597 1206 915 738 506 338 295 198 205 216 164 125 98 80 Pozostałe / Other 988 870 769 654 710 596 541 46,6 38,5 41,0 35,2 34,8 37,4 lata Polska woj. zachodniopomorskie następstwa tych zatruć, choroby zakaźne i inwazyjne i choroby skóry, które dotyczyły od 69 do 85% ogółu stwierdzonych przypadków chorób zawodowych w woj. zachodniopomorskim (tab. III). W Polsce i woj. zachodniopomorskim wśród chorób zawodowych w latach 2000-2006 najczęściej dominowały przewlekłe choroby narządu głosu. Liczba chorób w analizowanym okresie do roku 2005 zmniejszyła się 3-krotnie, a ich odsetek do ogólnej liczby chorób zawodowych odpowiednio zmniejszył się w Polsce z 34% do 21% i w woj. zachodniopomorskim z 28% do 16% różnicy istotnej statystycznie 32,8 26,9 Tabela III. Struktura chorób zawodowych w województwie zachodniopomorskim w latach 2000-2006 z wyszczególnieniem najczęściej występujących jednostek chorobowych Table III. Structure of occupational diseases in the Western Pomeranian Province between 2000-2006 by most frequent disease entities Jednostka chorobowa /Disease entity Zatrucia ostre i przewlekłe /Acute and chronic poisoning Choroby narządu głosu /Diseases of speech organ Choroby zakaźne i inwazyjne /Infectious and invasive diseases Uszkodzenie słuchu /Impairment of hearing 29 24 8 31 26 24 19 73 58 55 30 22 21 22 27 23 23 25 21 36 20 69 62 56 31 18 10 14 nie stwierdzono p>0,05. W roku 2006 odnotowano nieznaczny wzrost zachorowania na przewlekłe choroby narządu głosu Polsce o 2,5% i woj. zachodniopomorskim o 1% różnicy istotnej statystycznie nie stwierdzono p>0,05. Drugą grupę pod względem zapadalności w analizowanym okresie tworzyły zawodowe uszkodzenia słuchu. W Polsce na przestrzeni 5 lat zaobserwowano spadek częstości zachorowań. Liczba zawodowych uszkodzeń słuchu zmniejszyła się około 5-krotnie. W woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2005 bezwzględna liczba zachorowań zmalała 7 krotnie, natomiast odsetek zawodowego uszkodzenia słuchu do ogółu chorób w latach 2000-2005 wynosił odpowiednio: 28, 28, 31, 23, 16 i 8. W roku 2006 odnotowano wzrost zachorowań o 3%. Stwierdzono różnicę istotną statystycznie w częstości występowania zawodowego uszkodzenia narządu słuchu w Polsce i w woj. zachodniopomorskim (p<0,05). W analizowanym okresie liczba zawodowych zatruć ostrych i przewlekłych substancjami chemicznymi w województwie zachodniopomorskim była zbliżona, z wyjątkiem roku 2002, w którym odnotowano najniższa liczbę zachorowań 8. Stwierdzone w woj. zachodniopomorskim choroby zawodowe związane z zatruciami substancji chemicznymi to przede wszystkim przewlekłe zatrucia przemysłowe dwusiarczkiem węgla u pracowników pracujących w zakładzie Wiskord w Szczecinie-Żydowcach. W Polsce liczba zawodowych zatruć ostrych i przewlekłych w omawianym okresie zmniejszyła się w roku 2000 wynosiła ona 135, natomiast w roku 2006 53. Stwierdzono różnicę statystycznie istotną w częstości występowania zatruć pochodzenia zawodowego w Polsce i w woj. zachodniopomorskim (p<0,05).

266 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 263-270 Choroby zakaźne i inwazyjne to schorzenia, które najczęściej występowały wśród pracowników ochrony zdrowia. W latach 2000-2006 w Polsce liczba zachorowań była zbliżona, natomiast odsetek tego typu schorzeń do ogółu stwierdzonych chorób zwiększył się. W woj. zachodniopomorskim liczba chorób zakaźnych i inwazyjnych utrzymywała się na podobnym poziomie, zaś odsetek tych chorób zwiększył się z 10,5% w roku 2000 do 21% w 2006 r. (tab. IV). Różnicy istotnej statystycznie nie stwierdzono (p>0,05). W latach 2000-2006 w woj. zachodniopomorskim rozpoznano 175 przypadków chorób zakaźnych i inwazyjnych, wśród których dominowały: wirusowe zapalenie wątroby, gruźlica, borelioza, bruceloza. 140 120 100 80 60 40 20 0 83 60 121 20 89 30 79 0 114 10 100 40 104 30 Polska woj. zachodniopomorskie Tabela IV. Liczba chorób zakaźnych i inwazyjnych w województwie zachodniopomorskim w latach 2000-2006 z podziałem na jednostki chorobowe Table IV. Number of infectious and parasitic diseases in the Western Pomeranian Province between 2000-2006 by disease entities Choroby zakaźne i inwazyjne /Infectious and invasive diseases Jednostka chorobowa /Disease entity wzw B /Hepatits B 4 2 1 0 1 0 1 wzw C /Hepatitis C 6 3 4 1 1 10 4 Gruźlica /Tuberculosis 10 6 3 7 5 3 2 Borelioza /Borreliosis 0 6 6 6 11 19 11 Bruceloza /Brucellosis 4 6 8 11 3 4 1 Pozostałe /Other 3 0 1 0 0 0 1 Ogółem /Total 27 23 23 25 21 36 20 Na rycinie 2 przedstawiono liczbę nowotworów złośliwych powstałych w następstwie działania czynników rakotwórczych występujących w środowisku pracy w Polsce i w woj. zachodniopomorskim. W woj. zachodniopomorskim na przestrzeni 6 lat odnotowano 19 przypadków zachorowań na nowotwory złośliwie, z czego 6 przypadków stwierdzono w 2000 roku. Różnicy istotnej statystycznie nie stwierdzono (p>0,05). Choroby te dominowały u mężczyzn. Najczęstszymi stwierdzanymi nowotworami były nowotwory układu oddechowego. Strukturę chorób zawodowych stwierdzonych w woj. zachodniopomorskim i w Polsce w latach 2000-2006 przedstawiono w tabeli V i w tabeli VI. W latach 2000-2006 większość chorób zawodowych w Polsce, jak w woj. zachodniopomorskim, powstała w wyniku wieloletniej ekspozycji na czynniki szkodliwe i uciążliwe. Wyłączając z analizy choroby, dla których okres narażenia nie odgrywał istotnej roli (choroby zakaźne i inwazyjne) stwierdzono, że najwyższy odsetek chorób zawodowych ze względu na okres kontaktu z czynnikiem szkodliwym w Polsce, jak i w woj. zachodniopomorskim, występował w grupie o najdłuższym narażeniu tj. 20 lat i więcej. Znalazło to odbicie w strukturze chorób zawodowych Ryc. 2. Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników rakotwórczych występujących w środowisku pracy, z wyjątkiem promieniowania jonizującego w Polsce i w województwie zachodniopomorskim w latach 2000-2006. Fig. 2. Malignant neoplasms caused by carcinogens present in work environment in Poland and the Western Pomeranian Province between 2000-2006, with the exception of ionizing radiation. według wieku. Najwięcej chorób zawodowych w Polsce, jak i woj. zachodniopomorskim, stwierdzono u osób wieku 50-59 lat. W strukturze chorób zawodowych według płci przeważali mężczyźni, u których w latach 2000-2006 w Polsce stwierdzono od 54% do 62% wszystkich przypadków. W Polsce do najczęstszych chorób występujących u mężczyzn należało zawodowe uszkodzenie słuchu, zespół wibracyjny, pylice, zatrucia ostre i przewlekłe a wśród kobiet dominowały choroby narządu głosu, choroby zakaźne i inwazyjne, choroby skóry i przewlekłe choroby narządu ruchu. W woj. zachodniopomorskim przewaga udziału kobiet w stosunku do mężczyzn zaznaczyła się w chorobach narządu głosu, chorobach zakaźnych i inwazyjnych, chorobach skóry, przewlekłych chorobach narządu ruchu, przewlekłych chorobach obwodowego układu nerwowego. Wśród mężczyzn dominowały zawodowe uszkodzenia słuchu, zatrucia ostre i przewlekłe, przewlekle choroby oskrzeli, nowotwory złośliwe. Dyskusja Zagrożenia zdrowia w środowisku pracy stanowią ważny problem współczesnego świata. W krajach wysoko i średnio uprzemysłowionych obserwuje się zbyt wiele chorób zawodowych, w tym także śmiertelnych, które są następstwem nieodpowiednich warunków w środowisku pracy lub niewłaściwym wykonywaniem pracy [16]. Zagrożenia zdrowia w miejscu pracy należą do ważnych obszarów zainteresowań wielu organizacji (ONZ, WHO, MOP) według których każdy ma prawo

Domagała-Dobrzycka M i wsp. Choroby zawodowe w woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2006 267 Tabela V. Liczba chorób zawodowych w województwie zachodniopomorskim według jednostek chorobowych w latach 2000-2006 Table V. Occupational diseases in the Western Pomeranian Province between 2000-2006 by disease entities Jednostka chorobowa /Disease entity Zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi /Acute and chronic chemical poisoning 29 24 8 31 26 24 19 Gorączka metaliczna /Metallic fever 0 0 0 0 0 1 0 Pylice płuc /Pneumoconiosis 5 6 1 1 3 7 1 Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu /Asbestos dust-induced pleuropericarditis 0 0 0 0 0 0 0 Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli /Chronic obstructive bronchitis 12 11 15 1 1 1 2 Astma oskrzelowa /Bronchial asthma 0 1 1 1 7 5 3 Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych /Allergic inflammation of pulmonary alveoli 0 0 0 0 0 0 0 Ostre reakcje alergiczne /Acute allergic reactions 0 0 0 0 0 0 0 Byssinoza /Bissinosis 0 0 0 0 0 0 0 Beryloza /Berylliosis 0 0 0 0 0 0 0 Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych /Metal dust-induced pulmonary diseases 0 0 0 0 0 0 0 Alergiczny nieżyt nosa /Allergic rhinitis 1 2 1 0 4 5 1 Alergiczne zapalenie krtani /Allergic laryngitis 0 0 0 0 0 0 0 Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym /Corrosive or irritant-induced nasal septum perforation Przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym /Chronic speech organ diseases related to excessive vocal effort 0 0 0 0 0 1 0 73 58 55 30 22 21 22 Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego /Ionic radiation-induced diseases 0 1 0 1 0 0 0 Nowotwory złośliwe /Malignant neoplasms 6 2 3 0 1 4 3 Choroby skóry /Skin diseases 15 16 11 9 4 9 5 Choroby układu ruchu /Kinetic system diseases 4 6 3 1 3 2 4 Choroby obwodowego układu nerwowego /Peripheral nervous system diseases 11 10 3 5 4 5 1 Ubytek słuchu /Impairment of hearing 72 62 56 31 18 10 14 Zespół wibracyjny /Vibratory syndrome 0 0 3 1 0 0 0 Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego /Diseases induced by increased atmospheric pressure environment Choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia /Diseases induced by excessively high or low surrounding temperature 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Choroby układu wzrokowego /Visual system diseases 0 1 0 0 1 0 0 Choroby zakaźne i inwazyjne /Infectious and invasive diseases 27 23 23 25 21 36 20 RAZEM / TOTAL 256 224 183 137 114 131 95 do pracy w zdrowym i bezpiecznym środowisku bez narażenia na pogorszenie stanu zdrowia lub zdolności do pracy. Warunki pracy mogą stwarzać zróżnicowane zagrożenia zdrowotne, których następstwem mogą być między innymi choroby zawodowe i wypadki przy pracy. Przemiany społeczno-gospodarcze w okresie transformacji w naszym kraju stawiają przed przedsiębiorstwami wymóg dokonania przekształceń restrukturyzacyjnych. Przeobrażenia te, jak również sytuacja na rynku pracy nie pozostają bez wpływu na wskaźniki obrazujące sytuację zdrowotną pracowników. W woj. zachodniopomorskim, podobnie jak i w Polsce, zaobserwowano spadek bezwzględnej liczby chorób zawodowych (tab. I). Podobnie wskaźnik zapadalności na choroby zawodowe na 100 000 zatrudnionych w analizowanym okresie zmalał (ryc. 1). Analizując wieloletnie trendy zapadalności na poszczególne choroby zawodowe obserwuje się postępująca zmianę ich struktury [17]. Klasyczne patologie zawodowe tj. zatrucia ołowiem, tlenkiem węgla, rtęcią, dwusiarczkiem węgla pylice płuc, zespół wibracyjny ustąpiły miejsca przewlekłym chorobom narządu głosu. W ostatnich 10-15 latach choroby te odznaczyły się największą dynamika wzrostu. Według Hanke i wsp. [18] zmniejszenie częstości występowania grupy klasycznych chorób zawodowych w ciągu ostatnich wynika z dwóch czynników, których względnego znaczenia nie da się określić. Z jednej strony przez lata wdrażany system kontroli środowiska pracy pod kątem występowania czynników szkodliwych, jak również system badań kwalifikujących do wykonywania i kontynuowania pracy w warunkach narażenia, sprawdził się jako skuteczny środek zapobiegawczy. Z drugiej strony w warunkach przemian gospodarczych doszło w pierwszej kolejności do eliminacji zakładów pracy, dysponujących starymi technologiami, stwarzającymi tego typu zagrożenia.

268 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 263-270 Tabela VI. Liczba chorób zawodowych w Polsce według jednostek chorobowych w latach 2000-2006 Table VI. Occupational diseases in Poland between 2000-2006 by disease entities Jednostka chorobowa /Disease entity Zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi /Acute and chronic chemical poisoning 135 136 94 136 92 96 53 Gorączka metaliczna /Metallic fever 0 0 0 1 3 1 3 Pylice płuc /Pneumoconiosis 748 820 692 809 754 672 667 Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu /Asbestos dust-induced pleuropericarditis 0 0 0 53 130 74 32 Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli /Chronic obstructive bronchitis 275 238 231 42 20 18 18 Astma oskrzelowa /Bronchial asthma 99 86 51 129 122 105 86 Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych /Allergic inflammation of pulmonary alveoli 0 0 0 20 11 13 16 Ostre reakcje alergiczne /Acute allergic reactions 0 0 0 1 1 4 1 Byssinoza /Bissinosis 0 0 0 1 0 0 0 Beryloza /Berylliosis 0 0 0 0 0 0 0 Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych /Metal dust-induced pulmonary diseases 0 0 0 1 0 0 1 Alergiczny nieżyt nosa /Allergic rhinitis 168 169 170 91 86 65 50 Alergiczne zapalenie krtani /Allergic laryngitis 0 0 0 1 5 2 0 Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym /Corrosive or irritant-induced nasal septum perforation Przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym /Chronic speech organ diseases related to excessive vocal effort 0 0 0 1 2 5 1 2479 1680 1225 1100 881 681 762 Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego /Ionic radiation-induced diseases 17 15 14 9 11 15 22 Nowotwory złośliwe /Malignant neoplasms 83 121 89 79 114 100 104 Choroby skóry /Skin diseases 504 375 320 214 181 163 128 Choroby układu ruchu /Kinetic system diseases 172 124 93 104 93 78 85 Choroby obwodowego układu nerwowego /Peripheral nervous system diseases 146 99 93 89 84 99 108 Ubytek słuchu /Impairment of hearing 1597 1206 915 738 506 338 295 Zespół wibracyjny /Vibratory syndrome 198 205 216 164 125 98 80 Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego /Diseases induced by increased atmospheric pressure environment Choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia / Diseases induced by excessively high or low surrounding temperature 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 2 2 0 0 Choroby układu wzrokowego /Visual system diseases 27 18 28 18 26 17 10 Choroby zakaźne i inwazyjne /Infectious and invasive diseases 690 715 684 550 541 615 603 RAZEM / TOTAL 7339 6007 4915 4365 3790 3249 3129 Eliminowanie starych technologii, automatyzacja i hermetyzacja produkcji spowodowała znaczne zmniejszenie poziomu stężeń i natężeń czynników szkodliwych na stanowiskach pracy. W woj. zachodniopomorskim wśród klasycznych chorób zawodowych w latach 2000-2006 dominowały zawodowe uszkodzenia słuchu oraz zatrucia ostre i przewlekłe, natomiast w Polsce w grupie tej obok ww. schorzeń znajdowały się pylice płuc i choroby skóry. W woj. zachodniopomorskim stwierdzono w omawianym okresie 69 przypadków choroby skóry oraz 24 przypadki pylic płuc (tab. V). Różnice w częstości występowania powyższych schorzeń w woj. zachodniopomorskim a Polską wynikają ze zróżnicowania występowania szczególnie szkodliwych gałęzi przemysłów w innych województwach [17]. Uszkodzenia słuchu spowodowane działaniem hałasu to jedna z najczęstszych a zarazem z najstarszych chorób zawodowych. Stanowi ona około 27% wszystkich stwierdzonych chorób zawodowych w Europie i dotyka od 25-30 milionów mieszkańców naszego kontynentu. W Polsce zawodowe uszkodzenie słuchu stanowi 17-20% ogółu stwierdzanych rocznie chorób zawodowych [19]. Przewlekłe choroby zawodowe narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym dominują od kilku lat wśród ogółu stwierdzanych chorób zawodowych w Polsce, jak i w woj. zachodniopomorskim. Szczególny wzrost zachorowań zaobserwowano w latach 90-tych ubiegłego stulecia. Choroby te nie znajdują się w wykazach chorób uznanych za zawodowe w większości rozwiniętych krajów świata, w tym Stanów Zjednoczonych i Krajów Unii Europejskiej [17]. Jedną z głównych przyczyn wysokiej zachorowalności narządu głosu u nauczycieli jest brak opanowania prawidłowej techniki emisji głosu. Z danych amerykańskich wynika, że około 38% nauczycieli uskarża się na dolegliwości z zakresu narządu głosu wiążąc je z wykonywaną pracą, natomiast 39% z nich musiało przerwać za trudnienie z tego powodu

Domagała-Dobrzycka M i wsp. Choroby zawodowe w woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2006 269 w zawodzie [20]. Badania przeprowadzone przez Śliwińską-Kowalską i wsp. wykazały, że dolegliwości głosowe występują na początku pracy w zawodzie nauczyciela, w tym również u studentów szkół pedagogicznych [21]. W piśmiennictwie zwraca się także uwagę na to, iż częstość chorób organicznych narządu głosu u nauczycieli jest zależna od stażu pracy, natomiast nie wykazuje się takiego związku z wiekiem chorych nauczycieli [22]. Ponadto podkreśla się, że u podłoża chorób zawodowych u nauczycieli leży nieumiejętność racjonalnej pracy głosem. Zawodowe uszkodzenia narządu głosu stanowią poważny problem medyczny, społeczny i ekonomiczny. Statystyki zachorowalności na choroby zawodowe muszą być oceniane ostrożnie, gdyż istnieją choroby, których występowanie jest niedoszacowane, np. są nowotwory pochodzenia zawodowego. Według Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) narażenia zawodowe są odpowiedzialne za około 4% nowotworów u mieszkańców krajów uprzemysłowionych [23]. Frakcja nowotworów uznanych za chorobę zawodową jest zróżnicowana w zależności od umiejscowienia. Problem niedoszacowania liczby zawodowych chorób nowotworowych występuje także w innych krajach [24]. Jedna z przyczyn dla których przypadki nowotworów nie trafiają do statystyk chorób zawodowych jest ich długi okres latencji, a co za tym idzie ujawnienie się choroby nawet po wielu latach od ustania narażenia zawodowego. Takim długim okresem latencji charakteryzuje się międzybłoniak opłucnej [25]. Ocena sytuacji epidemiologicznej chorób zawodowych w woj. zachodniopomorskim wykazała, że zmienia się ich źródło zagrożeń. Wprawdzie udział klasycznych czynników zawodowych w powstawaniu chorób zawodowych jest dość znaczny, ale działania profilaktyczne, winny być ukierunkowane na naukę prawidłowej techniki emisji głosu u nauczycieli (profilaktyka medyczna). Występowanie klasycznych chorób zawodowych związane jest z okresem narażenia na czynniki, które były przyczyną ich powstania. Dlatego też działania organów odpowiedzialnych na nadzór nad warunkami pracy (Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Pracy) winny dążyć do poprawy warunków sanitarno-higienicznych w zakładach na terenie woj. zachodniopomorskiego. Właściwy dobór zdrowotny pracowników do określonych prac, systematyczne monitorowanie ich stanu zdrowia oraz stanowcze działania w zakresie promocji zdrowia i propagowania prozdrowotnych postaw mogą stanowić ważny element profilaktyki chorób zawodowych. Należy uświadomić pracodawcom, że podejmowane przez nich działania zmierzające do poprawy warunków pracy, inwestowanie w zdrowie pracowników może przynieść im wymierne korzyści a tym samym obniżyć ryzyko powstania choroby zawodowej. Podsumowanie i wnioski W latach 2000-2006 zmniejszyła się liczba zachorowań na choroby zawodowe w Polsce, jak i w województwie zachodniopomorskim. W analizowanym okresie przewlekłe choroby narządu głosu dominowały w strukturze chorób zawodowych w Polsce, jak i w województwie zachodniopomorskim. Stwierdzone w latach 2000-2006 klasyczne choroby zawodowe związane były z wieloletnim narażeniem na czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Jedną z możliwych przyczyn zmniejszenia zachorowalności na choroby zawodowe w latach 2000-2006 w Polsce i województwie zachodniopomorskim była zmiana przepisów prawnych dotyczących chorób zawodowych w 2002 roku, które ograniczają czasowo możliwość zgłaszania chorób zawodowych. Propagowanie wśród pracowników i pracodawców prozdrowotnych postaw przez między innymi organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej powinno być ważnym elementem w prewencji chorób zawodowych. Piśmiennictwo / References 1. Hanke J, Indulski JA. Wykrywanie wczesnych efektów ekspozycji zawodowej. Med Pr 1989, 40(1): 85-97. 2. Clarkson TW, et al. Public health consequences of heavy metals in dump cites. Environ Health Perspect 1983, 48, 113. 3. Hańczyc P, Łukasik-Czerek A i wsp. Wpływ czynników środowiskowych na stan układu wzrokowego na podstawie badań przeprowadzonych u pracowników zakładów wytwórczych aparatury precyzyjnej. Med Pr 1989, 40(2): 119-125. 4. Nowicki R, Grubska-Suchanek E, Pawlik H i wsp. Wpływ środowiska pracy na występowanie zmian na skórze pracowników zakładów porcelany stołowej. Med Pr 1992, 43: 421-427. 5. Więcek E. Problemy związane z ustaleniem najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) substancji szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy. Med Pr 1997, 48(1): 75-83. 6. Bilski B. Interakcje między działaniem hałasu i czynników ototoksycznych w środowisku pracy. Med Pr 2003, 54(5): 481-485. 7. Kowalska S, Sułkowski W, Sińczuk-Walczak H. Ocena stanu słuchu u pracowników narażonych na przewlekłe działanie dwusiarczku węgla i hałasu. Med Pr 2000, 51(2): 123-138. 8. Iżycki J, Starzyński Z. Choroby zawodowe w Polsce. Med Pr 1995, 46(supl. 4): 51.

270 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 263-270 9. Bilski B, Sykutera L. Uwarunkowania obciążeń układu ruchu i ich konsekwencje zdrowotne wśród pielęgniarek czterech poznańskich szpitali. Med Pr 2004, 55(5): 411-416. 10. Szeszenia-Dąbrowska N (red). Choroby zawodowe w Polsce w 2003 r. IMP, Łódź 2004. 11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 16 kwietnia 1968 r. w sprawie zgłaszania chorób zawodowych i ich stwierdzenia oraz dokumentacji, sprawozdawczości i statystyki tych chorób (Dz.U. nr 14, poz. 86). 12. Szeszenia-Dąbrowska N (red). Choroby zawodowe w Polsce w 2003 r. IMP, Łódź 2004. 13. Szeszenia-Dąbrowska N (red). Choroby zawodowe w Polsce w 2002 r. IMP, Łódź 2003. 14. Rocznik Statystyczny województwa zachodnio-pomorskiego 2002, tom I i II. Urząd Statystyczny Szczecin. 15. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej 2003. GUS, Warszawa. 16. Więcek E. Zagrożenia zdrowotne w miejscu pracy. Med Pr 1997, 48(supl. 7): 35-45. 17. Szeszenia-Dąbrowska N, Szymczak W. Zapadalność na choroby zawodowe w Polsce. Med Pr 1999, 50(6): 479 496. 18. Hanke W, Szeszenia-Dąbrowska N, Szymczak W. Choroby zawodowe epidemiologiczna ocena sytuacji w Polsce. Med Pr 2002, 53(1): 23-28. 19. Nowak J, Bilski B. Czynniki modyfikujące podatność na uszkodzenie słuchu spowodowane hałasem. Med Pr 2003, 54(1): 81-86. 20. Smith E, et al. Frequency and effects of teachers voice problems. J Voice 1997, 11: 81-87. 21. Śliwinska-Kowalska M i wsp. Ocena wpływu ćwiczeń techniki emisji głosu u uczniów Kolegium Nauczycielskiego. Med Pr 2002, 53(3): 229-232. 22. Śliwinska-Kowalska M i wsp. Ocena skuteczności terapii głosowej w leczeniu zaburzeń głosu u nauczycieli. Med Pr 2003, 53(4): 319-325. 23. Boffeta P, et al. Exposure to occupational carcinogens and social class differences in cancer occurrence. IARC, Scientific Publications 1997, 138: 331-341. 24. Wilczyńska U, Szeszenia-Dąbrowska N. Nowotwory pochodzenia zawodowego w Polsce w latach 1995-2003. Med Pr 2005, 56(2): 113-120. 25. Marek K. Ryzyko nowotworowe związane z narażeniem na azbest. Med Pr 2002, 53(6): 447-449.