Janusz Korczak Jego biografia i idee pedagogiczne Przygotowała Róża Witkowska
Bądź sobą szukaj własnej drogi. Poznaj siebie, zanim zechcesz dzieci poznać. Zdaj sobie sprawę z tego, do czego sam jesteś zdolny, zanim dzieciom poczniesz wykreślać zakres ich praw i obowiązków. Ze wszystkich sam jesteś dzieckiem, które musisz poznać, wychować i wykształcić przede wszystkim. Janusz Korczak
Janusz Korczak właśc. Henryk Goldszmit, urodzony 22 lipca 1878 (1879) r. w Warszawie, syn Józefa Goldszmita cenionego warszawskiego adwokata i Cecylii z Gębickich. Pochodził z zamożnej rodziny żydowskiej, gdzie wzrastał w tradycjach i kulturze polskiej. Wczesne dzieciństwo upłynęło mu w dobrobycie otulone chłodem i samotnością domu rodzinnego. W wieku siedmiu lat Henryk zaczął uczęszczać do prywatnej szkoły przygotowującej do gimnazjum. W tamtych latach główną jego pasją staje się czytanie książek. Młody Henryk uczęszczał do rosyjskiego gimnazjum filologicznego w Warszawie na Pradze, a jego ulubionym miejscem staje się Ogród Saski, w którym spotykał się ze swoimi kolegami.
W 1896 roku umiera ojciec Henryka, jego długotrwała choroba psychiczna doprowadziła rodzinę do bankructwa. Henryk został zmuszony udzielać korepetycji aby zarobić na życie i utrzymanie siostry oraz matki. W tym samym roku opublikował w tygodniku satyrycznym Kolce swoją pierwszą humoreskę pt. Węzeł gordyjski. Zapoczątkowało to współpracą z tą gazetą oraz innymi, a swoje pierwsze teksty podpisywał pseudonimem Hen. Pracując, zdaje maturę w 1898 r. i zaczyna studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
Latem 1899 r. jedzie do Zurychu w celu zwiedzania szkól i szpitali dla dzieci oraz bliższego poznania działalności i twórczości pedagogicznej Pestalozziego, a także uczestniczy w Kongresie Syjonistycznym w Bazylei. W 1900 r. w czasie swoich studiów Henryk zostaje słuchaczem tajnego Uniwersytetu Latającego, którego wykładowcami byli: Wacław Nałkowski, Ludwik Krzywicki, Jan Władysław Dawid oraz inni czołowi przedstawiciele polskiej elity naukowej i społecznopolitycznej. Na podstawie swoich osobistych doświadczeń i obserwacji, popartych literaturą pedagogiczną publikuje cykl siedmiu artykułów pt. Dzieci i wychowanie w Wędrowcu. Artykuły podpisuje pseudonimem Janusz Korczak.
W latach studenckich powstaje pierwsza powieść Janusza Korczaka Dzieci ulicy. Zaczyna też prowadzić zajęcia jako nauczyciel na tajnej pensji Stefanii Sempołowskiej oraz bierze udział w działalności Towarzystwa Czytelni Bezpłatnych, do którego zadań należało szerzenie oświaty i kultury polskiej w środowisku ludzi pracy. Do zadań Henryka należało dwa razy w tygodniu udostępnianie w bezpłatnej wypożyczalni książek dzieciom i młodzieży z rodzin biednych. Henryk zaczął prowadzić z nimi interesujące rozmowy oraz organizować wspólne zabawy dla najmłodszych dzieci.
Janusz Korczak w latach 1900 1905 zostaje aktywnym członkiem Towarzystwa Kolonii Letnich, a w końcowej fazie swoich studiów zaczyna pracę na koloniach jako wychowawca. Praca ta zaowocowała książkami kolonijnymi: - Mośki, Joski, Srule (1909) - Józki, Jaśki i Franki (1910) W roku 1905 po złożeniu końcowych egzaminów na Wydziale Lekarskim, Henryk otrzymuje 23 marca dyplom lekarza. Zaczyna pracować W Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów na rogu ul. Śliskiej 51 i Siennej 60 w charakterze lekarza miejscowego, który mieszka na terenie szpitala i pełni dyżury o różnej porze dnia i nocy.
W czasie wojny rosyjsko-japońskiej (1905-1906) Henryk zostaje zmobilizowany jako lekarz i skierowany na Daleki Wschód. We wrześniu 1907 r. wyjeżdża dla pogłębienia wiedzy na rok do Berlina, gdzie bierze udział w wykładach z zakresu opieki i lecznictwa niemowląt, poznaje metody badań dzieci upośledzonych. Zwiedza też szpitale dziecięce i zakłady zajmujące się terapią i edukacją dzieci. W 1909 r. Henryk zostaje członkiem zarządu Towarzystwa Pomocy dla Sierot, które opiekuje się żydowskimi sierotami w Warszawie. Współdziała z Towarzystwem w zakresie ulepszania form i metod pracy opiekuńczej. Zostaje jednym z inicjatorów budowy własnego domu dla sierot.
7 października 1912 r. Korczak opuszcza szpital i zostaje dyrektorem Domu Sierot przy ul. Krochmalnej 92. Razem ze Stefanią Wilczyńską tworzy oryginalny program wychowawczy. Korczak zaczyna stopniowo przekształcać Dom Sierot w społeczeństwo dziecięce. Tworzy system, w którym każde dziecko stawało się gospodarzem jak i pracownikiem. Wybuch I wojny światowej w 1914 r. odrywa Janusza Korczaka od dzieci. Zostaje wysłany na front, gdzie pracuje jako młodszy ordynator lazaretu dywizyjnego najpierw w polowym szpitali w Głuboczku na Ukrainie, następnie zostaje lekarzem pediatrą w przytułku dla dzieci ukraińskich. Po powrocie w 1918 znowu podejmuje pracę w Domu Sierot.
W 1919 r. w czasie wojny polskobolszewickiej Korczak w mundurze oficera wojska polskiego pracuje w szpitalu zakaźnym w Łodzi, jako lekarz wojskowy. W tym samym czasie zaraża się tyfusem plamistym, od niego zaraża sięjegomatka,któraw1920r.umiera. W listopadzie 1919 r. razem z Marią Falską otwiera w Pruszkowie Nasz Dom dla sierot i odwiedza go w charakterze lekarza i pedagoga. W1923r.wDomuSierotpowstajebursa dla wychowanków powyżej czternastu lat, która miała zapewniać im warunki ukończenia szkoły lub nauki fachu. Bursa z czasem zmieniła swój profil obejmując coraz więcej osób z zewnątrz: studentów, słuchaczy kursów pedagogicznych. Stała się unikalnym ośrodkiem przygotowującym młodych kandydatów na wychowawców.
W 1924 r. ukazała się kolejna powieść dla dzieci Janusza Korczaka pt. Bankructwo małego Dżeka. W roku 1926 z inicjatywy Korczaka zaczyna być wydawany tygodnik dla dzieci i młodzieży Mały Przegląd, jako dodatek do dziennika Nasz Przegląd. We wrześniu 1928 r. wychowankowie Naszego Domu przenoszą się do nowego gmachu na Polach Bielańskich. Od 1929 r. Janusz Korczak zaczyna prowadzić cykl wykładów w Studium Pracy Społeczno-Oświatowej w Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz nawiązuje współpracę z instytucjami kształcenia nauczycieli i wychowawców, między innymi z Państwowym Seminarium dla Nauczycieli Religii Mojżeszowej.
W 1930 r. Korczak zostaje zaproszony do współpracy w Państwowym Instytucie Nauczycielskim, stworzonym i kierowanym równolegle z Państwowym Instytutem Pedagogiki Specjalnej przez Marię Grzegorzewską. Wykłady swoje i zajęcia, powiązane z praktyką pedagogiczną słuchaczy w Domu Sierot i w Naszym Domu, prowadzi do roku 1935. W 1932 roku Janusz Korczak wyprowadził się z Domu Sierot i zamieszkał ze swoją siostrą Anną przy ul. Żurawiej. W tym samym roku został biegłym sądowym w sprawach dzieci przy Sądzie Okręgowym, a dla Kasy Chorych opracował projekt kursów dla pielęgniarek.
Od 1935 r. Korczak nawiązuje współpracę z Polskim Radiem i pod pseudonimem Stary Doktor prowadzi liczne pogadanki dla dzieci. Za swoją wybitną twórczość literacką Janusz Korczak zostaje odznaczony Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury(1937 r.). Od pierwszych dni Drugiej Wojny Światowej Janusz Korczak nieustannie zabiegał o pomoc dla Domu Sierot. W październiku 1940 r. nakazem władz niemieckich w okupowanej Warszawie powstaje getto dla ludności żydowskiej. Mimo zabiegów Korczaka sierociniec zostaje przeniesiony do getta, do budynku Szkoły Handlowej im. Roeslerów, przy ul. Chłodnej 33. Korczak z całych sił próbował chronić dzieci, zaspakajając ich podstawowe potrzeby.
Walczy o żywność, leczy oraz uczy dzieci. W tym samym roku Janusz Korczak zostaje aresztowany i osadzony na Pawiaku za to, że bez opaski z gwiazdą Dawida, zjawił się w urzędzie niemieckim po odbiór wozu kartofli zarekwirowanego w czasie przesiedlenia Domu Sierot. Zostaje zwolniony po miesiącu za kaucją, którą wnieśli jego byli wychowankowie i przyjaciele. Rok 1941 przynosi kolejne przesiedlenie Domu Sierot do gmachu Towarzystwa Pracowników Handlowych przy ul. Siennej 16 Śliskiej 9, w ramach zacieśnienia granic getta warszawskiego. Korczak cały czas walczy o środki finansowe i dary materialne na utrzymanie dzieci.
Pisze ostre listy do różnych instytucji i placówek gospodarczych, składa wizyty w urzędach i w zamożnych domach prywatnych, domagając się i prosząc o pomoc dla swoich dzieci. Dzięki jego zabiegom życie w Domu Sierot, nad którym czuwała Stefania Wilczyńska, biegło na pozór normalnie. 6 sierpnia 1942 roku Janusz Korczak, Stefania Wilczyńska, cały personel oraz dwustu wychowanków Domu Sierot wyprowadzono na rozkaz hitlerowskich okupantów na Umschlagplatz i załadowano do wagonów bydlęcych. Wszystkich wywieziono do Treblinki obozu zagłady. Nigdy nie poznamy dokładnej daty zamordowania Korczaka i dzieci przez hitlerowców.
Idee wychowawcze Janusz Korczak stworzył system wychowawczy oparty na zasadzie rozwijania samodzielności dzieci i pobudzania ich aktywności społecznej. Fundamentalną zasadą było poszanowanie indywidualności wychowanka i włączenie go w system obowiązujący w sierocińcu, oparty na analogicznych formach jak społeczeństwo dorosłych. Szczególną rolę w tym systemie odgrywał samorząd, obejmujący wszystkie dziedziny życia społeczności dziecięcej i powierzający wychowankom pełnienie funkcji zarządców, sędziów, wzajemnych opiekunów itd. Zdaniem Janusza Korczaka dobry wychowawca powinien rozumieć dziecko, kochać je, identyfikować się ze światem jego przeżyć. W całej jego twórczości można wyróżnić następujące idee przewodnie: szacunek dla dziecka jako człowieka rozwijającego się zasada partnerstwa dziecka w procesie wychowania prawo dziecka do opieki odpowiedzialności społeczeństwa dorosłych za warunki życia dziecka poszukiwania wiedzy o dziecku i jego problemach
20 reguł wychowania dzieci według Janusza Korczaka 1. Nie psuj mnie. Dobrze wiem, że nie powinienem mieć tego wszystkiego, czego się domagam. To tylko próba z mojej strony. 2. Nie bój się stanowczości. Właśnie tego potrzebuję poczucia bezpieczeństwa. 3. Nie bagatelizuj moich złych nawyków. Tylko Ty możesz mi pomóc zwalczyć zło, póki jest to jeszcze w ogóle możliwe. 4. Nieróbzemniewiększegodziecka,niżjestem.To sprawia, że przyjmuję postawę głupio dorosłą. 5. Nie zwracaj mi uwagi przy innych ludziach, jeśli nie jest to absolutnie konieczne. O wiele bardziej przejmuję się tym, co mówisz, jeśli rozmawiamy w cztery oczy. 6. Nie chroń mnie przed konsekwencjami. Czasami dobrze jest nauczyć się rzeczy bolesnych i nieprzyjemnych.
7. Nie wmawiaj mi, że błędy, które popełniam, są grzechem. To zagraża mojemu poczuciu wartości. 8. Nie przejmuj się za bardzo gdy mówię, że Cię nienawidzę. To nie Ty jesteś moim wrogiem, lecz Twoja miażdżąca przewaga! 9. Nie zwracaj zbytniej uwagi na moje drobne dolegliwości. Czasami wykorzystuję je, by przyciągnąć Twoją uwagę. 10. Nie zrzędź. W przeciwnym razie muszę się przed Tobą bronić i robię się głuchy. 11.Nie dawaj mi obietnic bez pokrycia. Czuję się przeraźliwie tłamszony, kiedy nic z tego wszystkiego nie wychodzi. 12. Nie zapominaj, że jeszcze trudno mi jest precyzyjnie wyrazić myśli. To dla tego nie zawsze się rozumiemy. 13. Nie sprawdzaj z uporem maniaka mojej uczciwości. Zbyt łatwo strach zmusza mnie do kłamstwa.
14. Nie bądź niekonsekwentny. To mnie ogłupia i wtedy tracę całą moją wiarę w Ciebie. 15. Nie odtrącaj mnie, gdy dręczę Cię pytaniami. Może się wkrótce okazać, że zamiast prosić Cię o wyjaśnienie poszukam ich gdzie indziej. 16.Nie wmawiaj mi, że moje lęki są głupie. One po prostu są. 17. Nie rób z siebie nieskazitelnego ideału. Prawda na Twój temat byłaby w przyszłości nie do zniesienia. Nie wyobrażaj sobie, iż przepraszając mnie stracisz autorytet. Za uczciwą grę umiem podziękować miłością, o jakiej nawet Ci się nie śniło. 18. Nie zapominaj, że uwielbiam wszelkiego rodzaju eksperymenty. To po prostu mój sposób na życie, więc przymknij na to oczy. 19.Nie bądź ślepy i przyznaj, że ja też rosnę. Wiem jak trudno dotrzymać mi kroku w tym galopie, alezrób,comożeszżebynamsiętoudało. 20.Niebójsięmiłości.Nigdy!!
Twórczość Janusza Korczaka 1905 Koszałki Opałki. Satyry społeczne 1906 Dziecko salonu. Powieść zawierająca wątki autobiograficzne. 1910 Mośki, Joski i Srule. Opowieść dla dzieci. 1911 Józki, Jaśki i Franki. Opowieść dla dzieci z życia chłopców na kolonii letniej w Wilhelmówce. 1913 Sława. Opowieść o życiu dzieci w szkole powszechnej. 1914 Bobo. Książka zawiera trzy opowiadania: Studium powiastka, Feralny tydzień, Spowiedź motyla. 1919 Momenty wychowawcze. Książka ukazuje warsztat pracy Korczaka. 1919 Jak kochać dzieci. Cz. 1 Dziecko w rodzinie 1920 Jak kochać dzieci. Cz. 2 Internat. Kolonie letnie 1920 Jak kochać dzieci. Cz. 3 Dom Sierot 1922 Sam na sam z Bogiem. Modlitwy tych, którzy się nie modlą. Szkice poetyckie.
1923 Król Maciuś Pierwszy. Powieść dla dzieci. 1923 Król Maciuś na wyspie bezludnej. Powieść dla dzieci. 1924 Bankructwo małego Dżeka. Powieść o podstawach funkcjonowania ekonomii. 1925 Kiedy znów będę mały. Książka adresowana do dorosłego i młodego czytelnika. 1926 Bezwstydnie krótkie. Dialogi. 1929 Prawo dziecka do szacunku. Broszura. 1930 Prawidła życia. Pedagogika dla młodzieży i dorosłych. 1935 Kajtuś czarodziej. Powieść fantastyczna dla dzieci i młodzieży. 1938 Uparty chłopiec. Życie Ludwika Pasteura. Opowiadanie. 1939 Pedagogika żartobliwa. 1939 Moje wakacje. 1939 Gadaninki radiowe Starego Doktora. 1939-1942 Pisze Pamiętnik, który został opublikowany w 1958 r.
Linki do stron o Januszu Korczaku www.2012korczak.pl Janusz Korczak człowiek o gorącym sercu. Rok Korczakowski. www.pskorczak.org.pl Polskie Stowarzyszenie im. Janusza Korczaka. www.przystanek.korczak.pl Korczakianum. www.korczakowska.pl Fundacja Korczakowska. www.treblinka.bho.pl Biografia Janusza Korczaka. Muzeum Walki i Męczeństwa Treblinka. www.jewishinstitute.org.pl Żydowski Instytut Historyczny. www.culture.pl Baza wiedzy literatura Janusz Korczak. www.brpd.gov.pl Biuro Rzecznika Praw Dziecka.
Bibliografia 1. J. Białek: Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918-1939. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1987. 2. E.Dauzenroth: Janusz Korczak życie dla dzieci. Kraków:Wydaw.WAM,2005. 3. Z. Dąbrowski: Pedagogika opiekuńcza: historia, teoria, terminologia. Olsztyn: Wydaw. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2002. 4. M. Jakubowski: Janusz Korczak i jego dokonania. Częstochowa: Wydaw. WSP, 1996. 5. G. Leszczyński: Magiczna biblioteka. Zbójeckie księgi młodego wieku. Warszawa: CEBIiD, 2007. 6. J. Korczak: Pisma wybrane IV. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1986. 7. J. Olczak-Ronikier: Korczak: próba biografii. Warszawa: Wydaw. WAB, 2011. 8. Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej/pod red. B. Tylickiej i G. Leszczyńskiego. Wrocław: Ossolineum, 2002.