Towarzystwo im. Feliksa Nowowiejskiego Akademia Muzyczna im. I. J. Paderewskiego. Feliks Nowowiejski IN PARADISUM

Towarzystwo im. Feliksa Nowowiejskiego Akademia Muzyczna im. I. J. Paderewskiego Feliks Nowowiejski IN PARADISUM oemat na organy solo oem for organ solo Redakcja naukowa Academic editing Elżbieta Karolak Waldemar Gawiejnowicz Poznań 2009

Publikację wydano ze środków finansowych: Miasta Poznania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Published from the financial resources of: The City of Poznań The Ministry of Science and Higher Education Elżbieta Karolak (ur. 1951) rofesor Akademii Muzycznej im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu oraz edagog szkół muzycznych. Jej wychowankowie są laureatami licznych konkursów organowych. Wystęuje jako solistka i kameralistka, szczególnie chętnie wykonuje muzykę dawną na instrumentach z eoki oraz muzykę doby romantyzmu i wsółczesną, w tym komozytorów olskich. Jest członkiem Towarzystwa im. F. Nowowiejskiego, jurorem konkursów organowych. Dokonała nagrań łytowych m.in. z utworami F. Nowowiejskiego. Elżbieta Karolak born in 1951, Professor at the Ignacy Jan Paderewski Academy of Music in Poznań and teacher at music schools. Her students are frequent rize-winners of organ cometitions. Soloist and chamber musician, she has a secial liking for early music erformed on historical instruments. She also lays Romantic and contemorary works, also by Polish comosers. Member of the Feliks Nowowiejski Society and juror at organ cometitions. Her recordings include ieces by Nowowiejski. Waldemar Gawiejnowicz (ur. 1968) absolwent Akademii Muzycznej im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu (klasa organów Sławomira Kamińskiego) oraz absolwent Wydziału Chemii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza. Prowadzi zajęcia z gry organowej i liturgicznej oraz organoznawstwa na Wydziale Edukacji Muzycznej, Dyrygentury Chóralnej i Muzyki Kościelnej macierzystej uczelni. Wystęuje jako solista i kameralista. Waldemar Gawiejnowicz born in 1968, graduate of the Deartment of Chemistry at the Adam Mickiewicz University, and Sławomir Kamiński s organ class at the Ignacy Jan Paderewski Academy of Music in Poznań, where he is resently teaching organ, liturgical organ lay and organology at the Deartment of Choral Conducting, Music Education and Church Music. Soloist and chamber musician. 2

Komentarz redakcyjny Obecne wydanie oiera się na nastęujących założeniach: 1. Podstawę edycji stanowi rękois 1 (autograf komozytora) znajdujący się w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu w Dziale Zbiorów Secjalnych w tzw. Deozycie Nowowiejskiego (sygnatura DN 52). 2. Naniesione w rękoisie zmiany, skreślenia i doiski innych osób nie zostały uwzględnione w wydanym tekście.. Porównanie rękoisu z mikrofilmem Biblioteki Narodowej w Warszawie (nr 698, wykonany 16 III 195) ozwoliło na ustalenie zakresu obcych ingerencji w rękois oraz zredagowanie tekstu utworu zgodnie z najbardziej na obecnym etaie badań wiarygodnym rzekazem (mikrofilm) z 195 roku. 4. Za notację ostateczną komozytora rzyjęto tekst isany atramentem. Doiski komozytorskie wykonane w rękoisie ołówkiem omówiono w komentarzu rewizyjnym, natomiast łuki dodatkowo odwzorowano linią rzerywaną. 5. Zachowano rzyomnienia znaków akcydentalnych naniesione rzez komozytora zarówno w nawiasach okrągłych jak i bez nich. 6. Ujednolicono isownię manuałów (n. II Man.) wobec sotykanej w rękoisie różnorodności form (n. II, II. lub II. Man.). 7. Uzuełnienia i korekty redakcyjne omówiono w komentarzu rewizyjnym, a tam, gdzie było to możliwe, zaznaczono w tekście, ujmując w nawiasy rostokątne. Rękois In Paradisum nosi liczne ślady orawek, skreśleń i doisków oczynionych różnym charakterem isma, głównie na ierwszych trzech stronach (dwie strony tytułowe i ierwsza strona [I] części). Największe niejasności wiążą się z tytułem: według relacji syna, Jana Nowowiejskiego, oemat miał ierwotnie nosić tytuł Siedem słów Chrystusa na Krzyżu, jednak ostatecznie wybór Editorial commentary The resent authors have assumed the following: 1. The edition is based on the comoser s manuscrit 1 (autograh) stored in the so-called Nowowiejski s Deosit in the Deartment of Secial Collection of the Raczyński Library in Poznań (signature DN 52). 2. The changes, crossing-outs and notes added by other eole have not been taken into account in the resent text.. After having comared the manuscrit with the microfilm stored in the National Library in Warsaw (no. 698, made on 16 th March 195), it was ossible to determine the scoe of other eole s interference in the manuscrit and edit the text of the work in accordance with the microfilm of 195, the most credible source so far. 4. The text written in ink was assumed to constitute the final notation of the comoser. His comments in encil have been described in the revision commentary, and the slurs additionaly reroduced with a dotted line. 5. Reminders of accidental signs added by the comoser both in and without arentheses have been retained. 6. The transcrition of manuals (e.g. II Man.) has been standardized in view of diverse forms found in the manuscrit (e.g. II, II. or II. Man.) 7. Editoral sulements and corrections have been discussed in the revision commentary and, where ossible, ut in square brackets in the text. The manuscrit of In Paradisum contains numerous corrections, crossing-outs and notes in various handwritings, mainly on the first three ages (two title ages and the first age of art [I]). The most ambiguous is the title; according to Jan Nowowiejski, the comoser s son, the oem was originally suosed to be entitled Siedem słów Chrystusa na Krzyżu [The Seven Last Words 1 Manuskryt formatu ionowego 6 x 26 cm, liczy 20 numerowanych stron. 1 A vertical format manuscrit, 6 x 26 cm, 20 numbered ages.

adł na krótszą nazwę In Paradisum, która widnieje wisana atramentem jako tytuł ostatniej części. Na stronach tytułowych nazwa In Paradisum umieszczona została rzez syna komozytora, Kazimierza Nowowiejskiego. Podobnym charakterem isma naniesione zostały ołówkiem, a nastęnie dokładnie wymazane, tytuły niektórych części. Być może całe zamieszanie związane z tytułem utworu owstało we wczesnych latach owojennych i wynikało z obawy rzed niemożnością wydania utworu o wyraźnym rzesłaniu religijnym. Zaewne dlatego na stronach rękoisu znajdziemy jeszcze jeden, neutralny tytuł oematu: Elegie. Według relacji Jana Nowowiejskiego został on zasugerowany rzez rof. Józefa Pawlaka i miał ułatwić wydanie oematu. Ostatecznie rzyjęty w wydaniu Jerzego Erdmana (1994) tytuł In Paradisum nie został udokumentowany osobistą isemną deklaracją komozytora. Podobnie rzedstawia się srawa oszczególnych części oematu jedynie niektóre zostały szkicowo określone tytułami zgodnymi z oetyką siedmiu słów Chrystusa na Krzyżu. Tytuły te, obecnie słabo widoczne (rękois), zostały wisane ołówkiem rawdoodobnie nie rzez komozytora i z biegiem czasu wymazane. Intencjonalnym zamysłem Nowowiejskiego było jedynie ozostawienie miejsca w nagłówkach, rzyuszczalnie na óźniejsze uzuełnienie. Poszczególne odcinki lub części utworu są oddzielone na nutownicy w identyczny sosób, to jest odwójnymi kreskami. Ze względu na szkicowy (nieutrwalony rzez komozytora atramentem) charakter numeracji części, zdecydowano o ujęciu jej w nawiasy. Ponieważ nie znaleziono dotychczas rzesłanek o ewentualnej insiracji In Paradisum utworami innych komozytorów, zebrano orównawczo inciity z nastęujących cykli: Joseh Haydn Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze (1787), Charles Tournemire Set Chorals - -Poèmes d Orgue our les set aroles du Xrist o. 67 (195). Zestawienie w oddzielnej tabeli tytułów ołówkowych z rękoisu (miejscami trudnych do odczytania) wraz z tradycyjnym układem siedmiu słów w wersji łacińskiej, niemieckiej i francuskiej (Haydn, Tournemire) może być omocne w wyracowaniu indywidualnej koncecji interretacyjnej. Ponieważ od kilkunastu lat utwór funkcjonuje w wydaniu J. Erdmana, ozostawiono zaroono- 4 Of Christ On The Cross], but eventually the comoser chose a shorter title, In Paradisum, which was written in ink as the title of the last art. It was Kazimierz Nowowiejski, the comoser s son, who wrote In Paradisum on the title ages. Titles of some other arts were written in ink in similar handwriting, and then carefully erased. The commotion connected with the title might have started shortly after the war, and was robably caused by fear that a iece with a clear religious message would not be ublished. Hence Elegies another neutral title written on the manuscrit ages. According to Jan Nowowiejski, it was Professor Józef Pawlak who suggested the title to ease its ublishing. In Paradisum, the title finally adoted in Jerzy Erdman s edition of 1994, was not substantiated by the comoser s ersonal written declaration. The same refers to individual arts of the oem, some of which were rovisionally entitled following the seven last words of Christ on the Cross. These headings, now hardly visible in the manuscrit, were written in encil robably not by the comoser, and erased with time. What Nowowiejski intended to do was leave some sace in the headings for later comletion. Individual fragments or arts of the work are searated identically, i.e. with double lines. Since the comoser did not number the arts in ink, they have been ut in arentheses. As it has been imossible to rove that Nowowiejski was insired by other comosers works to comose In Paradisum, we have comared the first lines of Joseh Haydn s Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze (1787), and Charles Tournemire s Set Chorals- -Poèmes d Orgue our les set aroles du Xrist o. 67 (195). Titles written in the manuscrit in encil (sometimes hardly legible) have been juxtaosed in a searate table with the traditional order of the seven last words of Christ on the Cross in the Latin, German (Haydn), and French (Tournemire) versions, which may hel develo individual interretation. For about a dozen years the oem has been known in Erdman s edition; hence his hyothetical reconstruction of the rogram retained as one of the ossibilities. We hoe the readers who exect a ready iece will not feel disaointed with such a solution.

waną rzez niego hiotetyczną rekonstrukcję rogramu jako jedną z możliwych. Mamy nadzieję, że takie rozwiązanie nie rozczaruje odbiorców oczekujących gotowego utworu rzetelność wydawnicza nakazuje owściągliwość w ferowaniu ostatecznych wyroków. Wobec rzyjętego założenia, że jedynie trwała ( atramentowa ) notacja stanowi ewny dowód woli komozytora, utwór Nowowiejskiego ozostaje w jakiejś mierze niedokończony. Być może dalsze badania nad twórczością Feliksa Nowowiejskiego ozwolą wyjaśnić nierozstrzygnięte dotychczas kwestie. Nierozwiązanym roblemem ozostaje również kwestia chronologii utworu i numeracji ousowej. J. Erdman zwraca uwagę na wyraźne odobieństwo IV części In Paradisum do utworu Mater dolorosa Nowowiejskiego, oublikowanego w Szkole gry na harmonium Augusta Piechury (Przemyśl, ok. 190 roku) 2. Choć nie wiemy, w jakim stoniu odjęta i zrealizowana w Mater dolorosa idea twórcza rzutowała na skomonowanie In Paradisum, nie można wykluczyć dłuższej ersektywy czasowej owstawania oematu. Tradycja rodzinna sugeruje, że udar mózgu rzebyty rzez komozytora w końcu 1941 roku rzerwał działalność twórczą. Niektóre fragmenty rękoisu ozwalają rzyuszczać, że mogło być inaczej: n. orawki tekstu muzycznego w końcówkach części II, III i VII zostały dokonane odmiennym charakterem isma. Z kolei numer ousowy oematu o. 61 ogólnie akcetowany i rzyjęty również na otrzeby niniejszego wydania, owstał z rzerobienia wcześniejszego oznaczenia o. 1 nr 6 (jak można odczytać z karty tytułowej rękoisu). Obecny stan badań nie ozwala na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków. * * * Siedem słów Chrystusa na Krzyżu tworzą nastęujące wyowiedzi Jezusa (w brzmieniu zaczerniętym z Biblii Tysiąclecia) : As diligent editors, we refer to be reticent about assing final judgements. If we assume that only the ermanent notation in ink is a roof of the comoser s will, In Paradisum aears as an unfinished work. There are numerous unsolved questions that need further research on Nowowiejski s outut, including the chronology of the iece and the ous numbering. Erdman oints out to a distinct similarity between art IV of In Paradisum and Nowowiejski s Mater dolorosa ublished in August Piechura s Szkoła gry na harmonium [Learning To Play The Harmonium] (Przemyśl, about 190) 2. Although it is hard to say how the creative idea realized in Mater dolorosa influenced the comosing of In Paradisum, the oem might have been comosed over a longer eriod of time. The family tradition says that after a cerebral stroke the comoser suffered in the end of 1941, he gave u his artistic activity. However, there are fragments in the manuscrit suggesting that he actually did not; e.g. corrections of the score in the final fragments of arts II, III and VII were made in different handwriting. Also, the ous number of the oem o. 61 commonly used and acceted in the resent edition, differs from the original notation o. 1 nr 6 (according to the title age of the manuscrit). Unambiguous conclusions cannot be drawn in the face of the current research results. * * * The Seven Last Words Of Christ On The Cross are as follows (the Polish version quoted from Biblia Tysiąclecia ; the English translation according to King James Version): 1. Ojcze, rzebacz im, bo nie wiedzą, co czynią. / Father, forgive them, for they do not know what they do. (Luke 2:4) 2. Niewiasto, oto syn Twój. [ ] Oto Matka twoja. / Woman, behold thy son. [ ] Behold thy 2 J. Erdman, Polska muzyka organowa eoki romantycznej, Warszawa 199, s. 282. Pismo Święte Nowego Testamentu, Wyd. Pallottinum, Poznań 1998. 2 J. Erdman, Polska muzyka organowa eoki romantycznej, Warsaw 199,. 282. Pismo Święte Nowego Testamentu, Ed. Pallottinum, Poznań 1998. 5

1. Ojcze, rzebacz im, bo nie wiedzą, co czynią. (Łk 2, 4) 2. Niewiasto, oto syn Twój. [ ] Oto Matka twoja. (J 19, 26-27). Zarawdę, owiadam ci: Dziś będziesz ze mną w raju. (Łk 2, 4) 4. Eli, Eli, lema sabachthani? Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie ouścił? (Mt 27, 46; Mk 15, 4) 5. Pragnę. (J 19, 28) 6. Dokonało się! (J 19, 0) 7. Ojcze, w Twoje ręce owierzam ducha mego. (Łk 2, 46) Siedem słów Chrystusa na Krzyżu orównanie obecnego wydania (2009), edycji Erdmana (1994), rękoisu (stan z 195) oraz cykli Tournemire a (195) i Haydna (1787) wraz z olskim tłumaczeniem mother. (John 19:26-27). Zarawdę, owiadam ci: Dziś będziesz ze mną w raju. / Verily I say unto thee, Today shalt thou be with me in aradise. (Luke 2:4) 4. Eli, Eli, lema sabachthani? Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie ouścił?/ My God, my God, why hast thou forsaken me? (Matthew 27:46; Mark 15:4) 5. Pragnę. / I thirst. (John 19:28) 6. Dokonało się! / It is fi nished! (John 19:0) 7. Ojcze, w Twoje ręce owierzam ducha mego. / Father, into thy hands I commend my sirit. (Luke 2:46) The Seven Last Words Of Christ On The Cross in the resent edition (2009), Erdman s edition (1994), the manuscit (as of 195), Tournemire s (195) and Haydn s (1787) cycles, and the Polish translation 2009 1994 J. Erdman 195 4 tł. olskie 195 1787 Ch. Tournemire 5 J. Haydn 6 [I] (Wstę Ukrzyżowanie) (Zarawdę owiadam ci, dziś jeszcze będziesz ze mną w raju) Ojcze, rzebacz im, bo nie wiedzą, co czynią Pater, dimitte illis; nesciunt enim quid faciunt Père, ardonnez-leur, arce qu ils ne savent as ce qu ils font Pater, dimitte illis Vater vergieb ihnen, denn sie wissen nicht was sie tun [II] Pragnę Pragnę [Zarawdę, owiadam ci:] Dziś będziesz ze Mną w raju Hodie mecum eris in Paradiso Aujourd hui tu seras avec moi dans le Paradis Hodie mecum eris in Paradiso [Fürwahr ich sage dir] heute wirst du bey mir im Paradiese seyn 4 Kursywą oznaczono wisy dokonane ołówkiem, natomiast czcionką rostą wisy dokonane atramentem. 5 Obok oryginalnych tytułów w języku łacińskim odano francuskie tłumaczenia według Catalogue des œuvres de Charles Tournemire Musique our Orgue ze strony www.universfranckiste.free.fr/index. h (stan z dnia 16 XI 2009). 6 W autografie łacińskie tytuły naniesiono ręką koisty, natomiast niemieckie ręką komozytora, z wyjątkiem nr 5 (według: A. van Hoboken, Joseh Haydn. Thematisch-bibliograhisches Werkverzeichnis, Bd. II, Mainz 1971, s. ). W tabeli orawiono isownię tytułów łacińskich. 4 Comments in encil have been italicized; notes in ink rinted in regular font. 5 The original titles in Latin have been comared with their French translation following Catalogue des œuvres de Charles Tournemire Musique our Orgue age: www.universfranckiste.free.fr/index.h (as of 16 November 2009). 6 In the manuscrit the Latin titles were written by the coyist, and the German titles by the comoser, excet for no. 5 (following: A. van Hoboken, Joseh Haydn. Thematisch-bibliograhisches Werkverzeichnis, Bd. II, Mainz 1971, s. ). The selling of the Latin titles has been corrected. 6

[III] Oto syn Twój oto Matka twoja Oto syn Twój oto matka twoja Niewiasto, oto syn Twój. Oto Matka twoja Mulier, ecce fi lius tuus. Ecce Mater tua Mère, voilà ton fils. Voilà ta mère Mulier, ecce fi lius tuus Frau hier siehe deinen Sohn, und du siehe deine Mutter [IV] Boże mój, Boże, czemuś mnie ouścił Boże mój, czemuś mnie ouścił Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie ouścił? Eli, Eli, lamma sabacthani Mon Dieu, mon Dieu, ourquoi m as-tu abandonné? Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me Mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen [V] Pragnę? Pragnę Sitio J ai soif Sitio [VI] (Wykonało się) Haydn: Dokonało się! Tournemire: Ojcze, w Twoje ręce owierzam ducha mego Pater, in manus tuas commendo siritum meum Père, je remets mon esrit en tes mains Consummatum est Es ist vollbracht [VII] (Ojcze, w ręce Twoje oddaję ducha mego) In Paradisum Eilog Eilog: In Paradisum Haydn: Ojcze, w Twoje ręce owierzam ducha mego Tournemire: Dokonało się! Consummatum est C est accomli In manus tuas Domine, commendo siritum meum Vater in deine Hände emfehle ich meinen Geist Komentarz rewizyjny Objaśnienia: klamry z numeracją rzymską oznaczają części oematu, T = takt, S = system (liczony od góry), M = miara taktu, n. T 1, S 2, M (= takt 1, system 2, miara ) [I] T 1: w rękoisie widnieją rzy odowiednich systemach określenia Organo oraz Man. i Ped., w wydaniu zostały ominięte T 1-14: widoczny na mikrofilmie, niezbyt czytelny oczątek odcinka Allegro agitato osiada oznaczenie metrum, tema i odwójne kreski taktowe bezośrednio rzed sekstolami (wersja 1). Pierwsze trzy takty tego odcinka (T 1-15 wydania) komozytor rzeisał onownie na oddzielnym skrawku aieru, umieszczając oznaczenie metrum, tema i kreski taktowe za Revision commentary Exlanatory notes: braces with Roman numerals indicate arts of the oem, T = bar, S = system (counted from to), M = measure, e.g. T 1, S 2, M (= bar 1, system 2, measure ) [I] T 1: in the manuscrit certain systems are labelled Organo, Man. and Ped. ; here they have been omitted T 1-14: in the beginning of Allegro agitato visible on the microfilm and hardly legible, the time signature, temo and double bar lines are laced directly before the sextulets (version 1). The comoser coied the first three bars of the fragment (T 1-15 of the resent edition) on a searate iece of aer, utting the time signature, temo and double bar lines after the sextulets 7

sekstolami (wersja 2). Skrawek ten odczas mikrofilmowania znajdował się na sąsiedniej stronie rękoisu, zaś o roku 195 wklejono go do rękoisu, w miejscu wersji 1 T 1: skorygowano miejsce zaisu metrum zgodnie z ilością miar w takcie; oznaczenie tema umiejscowiono wg wersji 1., natomiast odwójne kreski taktowe wg wersji 2. (atrz ois wyżej) T 14, S 1, M 2: dodano brakujący bemol T 14, S 2, M : dodano brakujący kasownik T 15, S 1, M 2: dodano brakujący bemol T 15, S 1, M : w oryginale kasownik, orawiono na bemol T 15, S 1, M 4: dodano kasownik ze względu na korektę w M T 15, S 2, M 4: dodano brakujący kasownik T 18, S : dodano łuk (analogicznie do T 19) T 19, S 1: dodano klamrę w trioli T 19, S 2, M 4: dodano klamrę w trioli T 19, S 2, M 5: dodano klamrę i oznaczenie trioli T 20, S 1: dodano klamry w triolach T 20, S 1, M 6: dodano brakujący kasownik rzy g 1 T 20, S 2: dodano klamrę w trioli T 21, S 1: dodano klamrę w trioli [II] T 5: w objaśnieniu w nawiasie wyraz accomler, orawiono na accouler T 7, S 2: ominięto zbędne kroki rzy ółnutach T 16, S 1: w dolnym głosie dodano klamrę i oznaczenie trioli T 16, S 2: dodano klamrę w trioli T 18: dodano brakujące oznaczenie metrum [III] T 2/, S 2: w rękoisie łuk w dolnym głosie wisany ołówkiem T 4/5, S 1: w rękoisie łuk wisany ołówkiem T 8, S 2, M 1: w rękoisie nuta c 2 jako ćwierćnuta z kroką, orawiona metrycznie T 19/20, S : w rękoisie łuk wisany ołówkiem T 20, S : w rękoisie nuta i auza ćwierćnutowa wisane ołówkiem; ozostawioną auzę całonutową (wisaną atramentem) orawiono na ółnutową 8 (version 2). While microfilming, the iece was laced on the oosite age of the manuscrit, and after 195 it was asted into the manuscrit to relace version 1. T 1: the lace of meter notation has been corrected in accordance with the number of measures in the bar; temo notation has been laced as in version 1, and double bar lines as in version 2 (see descrition above) T 14, S 1, M 2: a missing flat has been added T 14, S 2, M : a missing natural has been added T 15, S 1, M 2: a missing flat has been added T 15, S 1, M : the original natural has been corrected into a flat T 15, S 1, M 4: a natural has been added after correction in M T 15, S 2, M 4: a missing natural has been added T 18, S : a slur has been added (as in T 19) T 19, S 1: a brace has been added in the trilet T 19, S 2, M 4: a brace has been added in the trilet T 19, S 2, M 5: a brace and trilet notation have been added T 20, S 1: braces have been added in trilets T 20, S 1, M 6: a missing natural has been added to sound g 1 T 20, S 2: a brace has been added in the trilet T 21, S 1: a brace has been added in the trilet [II] T 5: the word accomler in the exlanatory note in brackets has been corrected into accouler T 7, S 2: redundant dots with half notes have been omitted T 16, S 1: a brace and trilet notation have been added in the lower voice T 16, S 2: a brace has been added in the trilet T 18: a missing meter notation has been added [III] T 2/, S 2: in the manuscrit the slur in the lower voice written in encil T 4/5, S 1: in the manuscrit the slur written in encil T 8, S 2, M 1: in the manuscrit the c 2 note written as a dotted quarter note, corrected metrically T 19/20, S : in the manuscrit the slur written in encil T 20, S : in the manuscrit the quarter note and

T 2, S 1, M 4: w rękoisie ćwierćnuta bez dodatkowych znaków, wartość uzuełniono kroką T 25, S, M 4: w rękoisie ćwierćnuta bez dodatkowych znaków, wartość uzuełniono kroką T 26, S 2: w rękoisie znak klucza znajduje się o auzie szesnastkowej, klucz rzesunięto rzed kreskę taktową T 28, S 1: w rękoisie ćwierćnuta w dolnym głosie bez dodatkowych znaków, wartość uzuełniono kroką; możliwa również auza ósemkowa T 29, S : uzuełniono brakujący łuk T 1, S 2, M 6: uzuełniono brakującą auzę ósemkową (analogicznie do T 5) T 42, S 1: w rękoisie wisany atramentem dźwięk ais 1 w drugim akordzie, wykreślony ołówkiem (ze względu na dublowanie dźwięku, wystęującego również w S 2) T 4, S 1: w rękoisie naniesiony atramentem dźwięk h 1 w ierwszym akordzie, wykreślony ołówkiem (atrz wyżej) T 49, S : orawiono nierawidłowy metrycznie dźwięk F (w oryginale ćwierćnuta, reszta taktu skreślona i nieczytelna), dodano brakującą fermatę [IV] T 7, S 1: dodano klamrę w trioli T 16, S 1: uzuełniono brakujący kasownik rzy a 1 T 41, S 1, M 2: w rękoisie ozostawiona omyłkowo w dolnym głosie nuta cis 1, została ominięta [V] Po T 6 w rękoisie wykreślone rzez komozytora w sosób trwały 4 takty wcześniejszej wersji T 1, S 1, M : dodano brakujący bemol T 14, S 1, M : dodano brakujący bemol Po T 49 wykreślone rzez komozytora w sosób trwały 2 takty wcześniejszej wersji [VI] T 5, S : dodano brakujący kasownik rzy D T 7, S 2: dodano klamrę w trioli T 8, S 1: dodano klamrę w trioli T 8, S : dodano brakujące kasowniki rzy E i D quarter rest written in encil; the whole rest in ink was corrected into a half rest T 2, S 1, M 4: in the manuscrit the quarter note has no additional diacritics, a dotted value T 25, S, M 4: in the manuscrit the quarter note has no additional diacritics, a dotted value T 26, S 2: in the manuscrit the clef follows the sixteenth rest; now the clef recedes the bar line T 28, S 1: in the manuscrit the quarter note in the lower voice has no additional diacritics, a dotted value; an eighth rest is also ossible T 29, S : a missing slur has been added T 1, S 2, M 6: an eighth rest has been added (as in T 5) T 42, S 1: in the manuscrit sound A shar 1 in the second chord was written in ink and crossed out with a encil (the sound is doubled and found also in S 2) T 4, S 1: in the manuscrit sound b 1 in the first chord was written in ink and crossed out with a encil (see above) T 49, S : the metrically wrong sound F (in the original version a quarter note, the rest of the bar crossed out and illegible) has been corrected, a missing fermata has been added [IV] T 7, S 1: a brace has been added in the trilet T 16, S 1: a missing natural has been added to sound a 1 T 41, S 1, M 2: sound C shar 1 in the lower voice mistakenly left in the manuscrit has now been omitted [V] After T 6 the comoser ermanently crossed out four bars of the revious version T 1, S 1, M : a missing flat has been added T 14, S 1, M : a missing flat has been added After T 49 the comoser ermanently crossed out two bars of the revious version [VI] T 5, S : a missing natural has been added to sound D T 7, S 2: a brace has been added in the trilet T 8, S 1: a brace has been added in the trilet T 8, S : missing naturals have been added to sounds E and D 9

[VII] T 1: oczątkowe oznaczenie tema wisane ołówkiem, obecnie bardzo słabo widoczne (Andantino?) T 22, S 1: orawiono nierawidłowy metrycznie dźwięk c 1 (w oryginale ółnuta z kroką) T 29, S 2: dodano klamrę w trioli T 0, S 2, M 2: dodano klamrę i oznaczenie trioli T 1, S 1, M 1: dodano klamrę i oznaczenie trioli T 1, S 2: dodano klamrę w trioli T 2, S 2: dodano klamry w triolach T, S 2: dodano klamrę w trioli T 50, S : dodano klamrę w trioli Eilog: In Paradisum Ten fragment utworu jako jedyny jest oatrzony tytułem, wisanym atramentem rzez komozytora T 10, S 2: w oryginale bemol rzy des wisany ołówkiem; dodano brakujący znak klucza na końcu taktu T 20, S 2: dodano krzyżyk rzy fi s T 2, S 1: dźwięk e niewidoczny na mikrofilmie; uzuełniono wg rękoisu T 25: w oryginale na końcu taktu dwie cienkie kreski taktowe; zamieniono na kreski końcowe utworu [VII] T 1: temo notation originally written in encil, now hardly visible (Andantino?) T 22, S 1: the metrically wrong sound c 1 (in the original version a dotted half note) has been corrected T 29, S 2: a brace has been added in the trilet T 0, S 2, M 2: a brace and trilet notation have been added T 1, S 1, M 1: a brace and trilet notation have been added T 1, S 2: a brace has been added in the trilet T 2, S 2: braces have been added in trilets T, S 2: a brace has been added in the trilet T 50, S : a brace has been added in the trilet Eilogue: In Paradisum It is the only fragment the comoser entitled in ink T 10, S 2: in the original version the flat following sound D fl at was written in encil; a missing clef has been added in the end of the bar T 20, S 2: a shar following sound F shar has been added T 2, S 1: e invisible on the microfilm has been added according to the manuscrit T 25: two thin bar lines laced in the end of the bar in the original version have been changed into finish lines 10

Grave dramatico ff ff In Paradisum Poemat na organy solo [I] Feliks Nowowiejski (1877-1946) o. 61 5 9 12 misterioso Allegro agitato ff 6 6

14 ff 16 18 6 6 string. ff ff 20

21 11 22 9 2 Meno esante 25 III Man. Lento, molto tranquillo dolcissimo

28 0 subito tranquillo e misterioso con co. III rall.

[II] Grave - esante e triste Solo: bien chanté Moderato 5 (On eut jouer cette hrase sur le Hautbois du Récit et accomagner de la main gauche sur le Positif, sans accouler les claviers.) Jeux doux 9 12 q=q II Man. tranquillo

15 cresc. 17 rall. Solo: bien chanté 20 Un oco con moto II Man. cresc. 24 string. f ten. ten. oco rall.

28 Moderato I Man. tranquillo rall. 4 Adagio dolcissimo II Man. III Man. (con 8' oct.)

[III] Andantino cantabile 4 Solo dolce 7 esressivo 10

14 Moderato III Man. 18 Andantino Moderato (con co. II Man.) 22 Andantino II Man. Un oco con moto II Man. I Man. f 24

27 oco rall. Solo 0 Temo I cantabile II Man. f 6 Solo II Man. dolce

9 41 Moderato III Man. 4 Andante 46 Adagio III Man. dolcissimo (con co. II Man.) (erdendo) (con co. III)

[IV] Moderato - lamentoso I Man. 6 10 II Man. f oco iù mosso I Man. 12 I Man. 6

16 f f 20 cresc. 24 cresc. 6 28 5 5 f

1 4 f 8 oco a oco dim. 42 Grave II Man.

45 f III Man. dolcissimo 48

Andantino [V] 5 oco rall. string I Man. 9 f Con moto ed agitato 1 6

15 19 rit. Meno mosso 2 cresc. ff Maestoso e largo ff 26

29 II Man. maf string. Con moto ff Org. leno ff 7 6 6 6 6 meno forte 40 iù tranquillo II Man.

Temo I (Andantino) 4 II Man. I Man. 47 oco rall. III Man. Molto tranquillo II Man. rall. 51 oco a oco erdendo 54

Un oco con moto II Man. 4 I Man.f con Co. [VI] I Man. 7 f f dim. iù tranquillo 10 III Man. dolcissimo II Man.

1 oco rall. ten. ten. ten. Adagio (Echo!) molto tranquillo 16 oco cresc.

I Man. [VII] f f 5 f f 9 II Man. oco cresc. 1 III Man. dolcissimo

17 rit. Grave dramatico ed esressivo ff ff 21 menof menof 25 rall. 29 I Man. ff Allegro furioso

2 string. 4 6 6 6 6 6 6 (trillo) (trillo) 7 41 semre vivo

45 48 51 54

57 rit. rit. 59

II Man. Andantino - misterioso Eilog: In Paradisum dolcissimo (Echo: con Sueroct.) III Man. 5 II Man. 7 III Man.

9 rall. a temo I Man. Solo II Man. 11 III Man. Solo I Man. II Man. 1 III Man. 16

19 Maestoso - Largissimo I Man. ff ff Org. leno 22

Publikację wydano ze środków finansowych: Miasta Poznania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Published from the financial resources of: The City of Poznań The Ministry of Science and Higher Education Redakcja naukowa Academic editing Elżbieta Karolak Waldemar Gawiejnowicz Projekt okładki Cover design by Hanna Kostrzewska Redakcja Edited by Hanna Kostrzewska Tłumaczenie Translated by Beata Brodniewicz Coyright by Towarzystwo im. Feliksa Nowowiejskiego The Feliks Nowowiejski Society Akademia Muzyczna im. I. J. Paderewskiego Ignacy Jan Paderewski Academy of Music Poznań 2009 Edycja komuterowa nut Musical notation comuterized by Marcin Matuszewski Korekta nut Musical notation roofread by Piotr Kostrzewski Przygotowanie wydawnicze i druk Published by Wydawnictwo ARS NOVA The ARS NOVA Publishing House Poznań, ul. Grunwaldzka 17 biuro@arsnova.com.l ISMN 979-0-801527-05-9