Spis treści: 1. Spółki osobowe prawa handlowego... 2 1.1 Założenia ogólne... 2 1.2 Spółka jawna... 3 1.3 Spółka partnerska.... 6 1.4 Spółka komandytowa.... 8 1.5 Spółka komandytowo-akcyjna.... 10 Bibliografia... 14 Netografia... 14 Słowa kluczowe: spółki osobowe, partnerzy, komandytariusz, komplementariusz, walne zgromadzenie, rada nadzorcza, likwidacja. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 1
Prawo gospodarcze 1. Spółki osobowe prawa handlowego 1.1. Założenia ogólne Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (k.s.h.) 1 reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych. Odróżnia on osobowe spółki handlowe od kapitałowych spółek handlowych. Do osobowych spółek handlowych zalicza spółki: jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną, a do kapitałowych spółki: z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjną. Przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi przez współdziałanie w inny określony sposób. Form działalności gospodarczej prowadzonych na podstawie prawa handlowego jest wiele. Zostały one określone we wspomnianej powyżej ustawie. Interesujące, że o ile do założenia spółki osobowej prawa handlowego wymaganych jest co najmniej dwóch wspólników, to przy zakładaniu spółek kapitałowych takiego wymogu nie ma. Spółkę kapitałową może założyć jeden wspólnik 2. Stąd też ilekroć w ustawie mowa jest o umowie spółki, należy przez to rozumieć także akt założycielski sporządzony przez jedynego wspólnika albo akcjonariusza spółki kapitałowej. Spółki osobowe mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Spółka osobowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą (nazwą). Podstawą spółki osobowej prawa handlowego jest umowa na piśmie zawarta pomiędzy wspólnikami. Zmiana postanowień umowy spółki wymaga zgody wszystkich wspólników. Wspólnicy w umowie mogą zastrzec sobie inne rozwiązanie. Również na mocy umowy ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę. Można to zrobić tylko pisemnie. W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki. 1 Dz.U.2000.94.1037 ze zm. 2 Jest to sprzeczne z rozumieniem potocznym słowa wspólnik, ale jak wcześniej zaznaczono prawne pojęcia nie zawsze pokrywają się ze znaczeniem potocznym. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 2
Do wszystkich spółek osobowych odnosi się zapis z którego wynika, że w przypadku braku rozwiązania prawnego, stwierdzonego w regulacjach dotyczących spółek: partnerskiej, komandytowej czy komandytowo-akcyjnej, należy stosować normy regulujące działanie spółki jawnej. 1.2. Spółka jawna 3 Jest to spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą 4, a nie jest inną spółką handlową. Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko bądź firmę (nazwę) jednego lub kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie spółka jawna lub skrót sp.j. Spółka jawna może powstać w dwojaki sposób: albo z przekształcenia spółki cywilnej, albo poprzez założenie jej od podstaw. Umowa spółki powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności 5. Powinna zawierać: firmę i siedzibę spółki, określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość, przedmiot działalności spółki, czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony. Umowę można później zmienić za zgodą wspólników. Podlega ona wpisaniu do rejestru (CIKRS w rejestrze dot. przedsiębiorców). Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Spółka jawna nie jest osobą prawną może jednak we własnym imieniu zaciągać zobowiązania i nabywać prawa oraz ma zdolność sądową. Jej status to tzw. ułomna osoba prawna. Wspólnicy wnoszą wkłady, co stanowi majątek spółki. K.s.h. nie określił minimalnego wkładu, jaki mogą wnieść wspólnicy do spółki. to znaczy: ich wysokość zależy od decyzji wspólników wyrażonej w umowie. Wkłady uznaje się za równe, jeżeli są co do tego wątpliwości, a ich wielkości nie wpisano do umowy. Udział kapitałowy wspólnika jest równy wielkości wkładu wniesionego przez niego. Spółka w trakcie trwania nabywa również swój majątek. Umowa określa udział każdego wspólnika w majątku spółki, zyskach i stratach. Można także zwolnić wspólnika od udziału w stratach. Wkłady są wnoszone przez każdego wspólnika. Mogą one być wniesione w środkach rzeczowych (aport) lub w pieniądzu. Muszą być określone i wpisane do umowy spółki jawnej. Sytuacja prawna spółki jawnej jest wprawdzie korzystniejsza od sytuacji spółki cywilnej, ale i tak wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki majątkiem spółki i całym swoim majątkiem. Odpowiedzialność ta jest określona jako odpowiedzialność subsydiarna. Subsydiarność oznacza, że pomimo istnienia majątku spółki wspólnicy odpowiadają 3 K.s.h. normy dotyczące spółki jawnej zawarł pomiędzy art. 22 i 85. 4 Firma to: dla osoby fizycznej jej imię i nazwisko, a dla osoby prawnej nazwa. 5 Oznacza to, że gdyby jej nie zawarto pisemnie, skutek prawny byłby taki, jak gdyby umowa nie została zawarta, co powodowałoby dalsze konsekwencje w postaci niemożności rejestracji spółki czy istotne komplikacje podatkowe. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 3
za zobowiązania spółki solidarnie 6. Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy zobowiązań spółki powstałych przed jej wpisem do rejestru (wówczas jest to odpowiedzialność solidarna). Nowowstępujący do już istniejącej spółki muszą wnieść ustalony kapitał (wkłady), ale znajdują się oni w mniej komfortowej sytuacji, ponieważ w momencie przystąpienia spadną na nich, ewentualnie już istniejące, zobowiązania spółki jawnej. Gdyby do spółki przystępował przedsiębiorca jednoosobowy, to niezależnie od przejęcia przez niego istniejących zobowiązań spółki (ale tylko do wysokości kapitału wnoszonego przedsiębiorstwa), spółka musiałaby przejąć na siebie zobowiązanie owego jednoosobowego przedsiębiorcy powstałe przed dniem utworzenia spółki! Z końcem roku obrachunkowego wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysku kapitałowego, gdy go nie ma (zysku) może żądać odsetek (5%) od swojego udziału kapitałowego. Ta regulacja nie jest zbyt jasna, jako że nie wiadomo skąd pobrać te odsetki. Zdaniem niektórych pobranie odsetek ze swej istoty stanowi zmniejszenie udziału kapitałowego. Pobranie odsetek zmniejsza udział kapitałowy wspólnika jest jedną z dopuszczalnych możliwości wycofania środków, nie stanowiącą kosztu (por. art. 3 ust. 1 pkt 31 ustawy o rachunkowości) (Potrzeszcz i in., 2001: 171). Innego zdania jest Kruczalak, wg którego: Wypłacone odsetki obciążają koszty działalności spółki i w związku z tym zmniejszają globalną sumę zysku, która ma być podzielona między poszczególnych wspólników, natomiast zwiększają zysk indywidualny wspólników posiadających udziały kapitałowe (Kruczalak, 2006, on-line). Każdy wspólnik ma prawo do reprezentowania spółki, w tym we wszystkich czynnościach sądowych i pozasądowych. Prawa tego nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. W umowie można jednak te prawa ograniczyć, np. poprzez wspólne reprezentowanie z innym wspólnikiem lub prokurentem. Tak więc można ustanowić prokurę 7, tj. specjalnego rodzaju pełnomocnictwo handlowe. Ma ono jednak znacznie szerszy zakres, niż przewiduje to pełnomocnictwo wynikające z przepisów k.c. Prokura podlega obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Prokurent może dokonywać wszelkich czynności sądowych i pozasądowych. Nie może jedynie sprzedać części lub całości przedsiębiorstwa. Zakres prokury może być ograniczony tzw. prokurą łączną. do ustanowienia prokury w sp.j. potrzebna jest zgoda wszystkich wspólników, którzy mają prawo prowadzenia spraw spółki. Odwołać prokurę może każdy wspólnik, który ma prawo prowadzenia spraw spółki. Prowadzenie spraw spółki można powierzyć jednemu lub kilku wspólnikom. Wówczas uchwały zapadają głosami wspólników, którym powierzono prowadzenie spraw spółki. W sprawach przekraczających zwykły zarząd spółki potrzebna jest jednomyślność wszystkich wspólników, nawet tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. Każdy może wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby wyrządzić 6 Zgodnie z art. 22 2 k.s.h. odpowiedzialność każdego wspólnika spółki jawnej jest osobista, nieograniczona i solidarna pomiędzy wspólnikami oraz ze spółką, przy uwzględnieniu tego, że stosownie do art. 31 1 k.s.h. jest ona subsydiarna w zakresie egzekucji, bo możliwość zaspokojenia się z majątku osobistego wspólnika powstaje w razie bezskuteczności egzekucji z majątku spółki. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 grudnia 2008 r. i ACa 726/2008 (Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach i Sądów Okręgowych 2009/2 poz. 5, str. 20). 7 Zob. Kodeks cywilny od art. 109 1 do art. 109 9. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 4
poważną szkodę spółce. Wspólnik musi powstrzymać się od działalności sprzecznej z interesami spółki (zakaz uczestnictwa w spółce konkurencyjnej). Gdyby ten zakaz naruszył, każdy wspólnik może żądać wydania spółce korzyści, jakie osiągnął w spółce konkurencyjnej lub naprawienia szkody. Rozwiązanie spółki powodują okoliczności przewidziane w art. 58 k.s.h. tj.: przyczyny przewidziane w umowie spółki, jednomyślna uchwała wszystkich wspólników, ogłoszenie upadłości spółki, śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości, wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika, prawomocne orzeczenie sądu. Gdyby pomimo okoliczności działała nadal, nie ulega rozwiązaniu, lecz uważa się ją za przedłużoną na czas nieoznaczony. Wypowiedzenie umowy spółki jawnej może nastąpić na sześć miesięcy przed zakończeniem roku obrachunkowego. Każdy wspólnik z ważnych powodów może żądać rozwiązania spółki przez sąd. Ustawa nie precyzuje, co rozumie pod określeniem ważne powody. Według ogólnego ujęcia ważnym powodem rozwiązania spółki są takie okoliczności, których powstanie stwarza przeszkodę lub znaczne utrudnienie dalszej działalności spółki, lub czyni jej dalsze istnienie niecelowym lub bezprzedmiotowym (Pyzioł, 2008, on-line). Według M. Rodzynkiewicza (2009, on-line): Ważne powody, których zaistnienie ma uzasadniać powództwo, nie dają się zamknąć w ramy jakiegoś enumeratywnego katalogu. Przyjmuje się, że mogą być to albo przyczyny obiektywne, czyniące dalsze istnienie spółki nieracjonalnym bądź praktycznie niemożliwym (np. wykazana przyczynami strukturalnymi trwała niezdolność spółki do funkcjonowania na konkurencyjnym rynku), albo przyczyny subiektywne niezawinione (np. przewlekła choroba wspólników, których osobista praca dla spółki, ze względu na ich kwalifikacje, jest niezbędna), albo też przyczyny subiektywne zawinione (np. prowadzenie przez pozostałych wspólników działalności przestępczej pod parawanem spółki, uporczywe łamanie przez pozostałych wspólników praw powodowego wspólnika w spółce). Przyczyną subiektywną zawinioną jest naruszenie zakazu konkurencji (por. art. 57 3). Natomiast prowadzenie działalności konkurencyjnej nie może być podstawą powództwa z art. 63, jeżeli w umowie spółki wyłączono zakaz konkurencji (art. 56 jest przepisem dyspozytywnym por. art. 37 1). Ostatecznie o tym, czy powody rozwiązania spółki są ważne, będzie decydował sąd. Likwidacja spółki następuje w przypadku jej rozwiązania. Likwidatorami są wszyscy wspólnicy (oczywiście tylko wtedy, gdy spółka nie ogłasza upadłości lub gdy wierzyciel nie wypowiedział umowy spółki). Sąd rejestrowy na wniosek osób mających swój interes prawny może ustanowić likwidatorami tylko jednego lub niektórych wspólników. do sądu rejestrowego należy zgłosić otwarcie likwidacji i wszelkie dane z nią związane. Otwarcie likwidacji powoduje wygaśniecie prokury. z majątku spłaca się wierzytelności, a tym, co pozostanie, dzielą się wspólnicy. Niedobór dzieli się równo między wspólnikami wypłacalnymi. Zgłasza się zakończenie likwidacji i wykreśla spółkę z rejestru. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 5
W przypadku upadłości jej rozwiązanie następuje po ukończeniu postępowania upadłościowego. Wniosek o wykreślenie z rejestru przedsiębiorców składa syndyk 8. 1.3. Spółka partnerska 9 Spółka partnerska różni się od spółki jawnej m.in. uprawnieniami osób, które mogą ją założyć. Spółka partnerska prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Firma tej spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie i partner bądź i partnerzy albo spółka partnerska oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce. Można używać skrótu sp.p. Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych zawodów. Spółka może być zawiązana w celu wykonywania więcej niż jednego wolnego zawodu, jeżeli tego nie zabraniają inne przepisy 10. Umowa spółki musi być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Nieodzowny jest również wpis do CIKRS. Umowa spółki partnerskiej, jak i wpis do rejestru sądowego 11 wymagają podania podobnych danych, tj. określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki; przedmiot działalności spółki; nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki (art. 95 2 12 ); w przypadku gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy nazwiska i imiona tych partnerów; firma i siedziba spółki; czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony; określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość. Jak wynika to z art. 95 k.s.h., wspólnicy nie odpowiadają materialnie wobec wszystkich klientów spółki ani solidarnie, ani subsydiarnie. Każdy partner ponosi odpowiedzialność tylko wobec swoich klientów oraz za działanie swojego personelu, chyba że któryś z partnerów prowadziłby wszystkie sprawy biurowe całej spółki i zobowiązał się do własnej odpowiedzialności majątkowej. Spółka odpowiada, a tym samym i partnerzy, za zobowiązania powstałe z innych tytułów niż odpowiedzialność wobec klientów. Przykładowo: odpowiedzialność cywilna za szkody spowodowane przez pracowników biurowych czy za zobowiązania zaciągnięte przez wszystkich partnerów, np. za zaciągnięty kredyt inwestycyjny. Wówczas odpowiedzialność ich jest solidarna i subsydiarna (Pyzioł i in., 2008, on-line). Pomimo tak określonej odpowiedzialności umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej. 8 Syndyk masy upadłościowej to osoba fizyczna bądź prawna wyznaczona przez sąd do zarządzania majątkiem osoby bądź instytucji postawionej w stan upadłości. Zadaniem syndyka jest przeprowadzenie postępowania zmierzającego do ściągnięcia wierzytelności do masy upadłości i zaspokojenia roszczeń wierzycieli; http://www.bankier.pl/slownik/windykacja/syndyk_masy_upadlosciowej.html. 9 K.s.h. reguluje spółkę partnerską przepisami zawartymi w art.: od 86 do 101. 10 Np. przepisy regulujące działalność jakiejś (np. radców prawnych czy adwokatów) korporacji zawodowej. 11 do zgłoszenia spółki partnerskiej do sądu rejestrowego należy dołączyć ponadto dokumenty potwierdzające uprawnienia każdego partnera do wykonywania wolnego zawodu. 12 Art. 95 2 k.s.h.: Umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 6
Każdy partner ma prawo reprezentować spółkę samodzielnie, chyba że umowa spółki kreuję tę sprawę inaczej. Partnera można pozbawić prawa reprezentowania spółki. Pozbawienie partnera prawa reprezentowania spółki może nastąpić tylko z ważnych powodów uchwałą powziętą większością trzech czwartych głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich ogólnej liczby partnerów. Umowa spółki może przewidywać surowsze wymogi powzięcia uchwały. Pozbawienie partnera prawa reprezentowania spółki staje się skuteczne z chwilą wpisu do rejestru. Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki powierza się zarządowi. W przypadku utraty przez partnera uprawnień do wykonywania wolnego zawodu powinien on wystąpić ze spółki najpóźniej z końcem roku obrotowego 13, w którym utracił prawo wykonywania wolnego zawodu. Wystąpienie następuje przez pisemne oświadczenie skierowane do zarządu albo do partnera uprawnionego do reprezentowania spółki. Gdyby w tym czasie nie wystąpił faktycznie ze spółki, uważa się, że jego wystąpienie nastąpiło w ostatnim dniu roku obrotowego. Spadkobierca partnera z mocy prawa nie wstępuje do spółki w miejsce zmarłego partnera. Jeżeli jednak w umowie spółki postanowiono, iż istnieje taka możliwość, to spadkobierca może wstąpić do spółki w miejsce zmarłego, pod warunkiem jednak, że wykonuje wolny zawód. Spółkę zawartą na czas życia wspólnika uważa się za zawartą na czas nieoznaczony. Jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Wypowiedzenia dokonuje się w formie pisemnego oświadczenia, które należy złożyć pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki. Rozwiązanie spółki powodują: przyczyny przewidziane w umowie spółki, jednomyślna uchwała wszystkich partnerów, ogłoszenie upadłości spółki, utrata przez wszystkich partnerów prawa do wykonywania wolnego zawodu, prawomocne orzeczenie sądu. W przypadku gdy w spółce pozostaje jeden partner lub gdy tylko jeden partner posiada uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu związanego z przedmiotem działalności spółki, spółka ulega rozwiązaniu najpóźniej z upływem roku od dnia zaistnienia któregokolwiek z tych zdarzeń. Jest to rozwiązanie bardzo potrzebne w sytuacji, gdy sprawy klientów, które partner prowadzi, nie są zakończone lub gdy istnieje potrzeba zakończenia spraw spółki związanych z zaciągniętymi kredytami. Taka możliwość nie istnieje ani w spółce cywilnej, ani w innych spółkach osobowych. Gdyby w spółce składającej się z dwóch wspólników po stronie jednego z nich zaistniał powód rozwiązania spółki, sąd może przyznać drugiemu wspólnikowi prawo do przejęcia majątku spółki z obowiązkiem rozliczenia się z występującym wspólnikiem 14. 13 Rok obrotowy lub jego zmiany określa statut lub umowa, na podstawie której utworzono jednostkę (np. spółkę). 14 Rozliczenia musi dokonać zgodnie z art. 65 k.s.h. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 7
1.4. Spółka komandytowa 15 Jest to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki odpowiada co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusz) jest ograniczona. W firmie spółki komandytowej powinno znajdować się nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie spółka komandytowa. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu sp.k.. Umowa spółki komandytowej powinna zawierać: firmę i siedzibę spółki, przedmiot działalności spółki, czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony, oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość, oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli (sumę komandytową). Do spółki komandytowej wnosi się wkłady i oznacza kwotowo odpowiedzialność każdego komandytariusza. Wkłady można wnosić tzw. aportem, który musi być określony również kapitałowo. Suma komandytowa nie jest żadną wartością wnoszoną do spółki, dlatego też należy ją odróżnić od wkładów do spółki (Pyzioł, 2008, on-line). Spółka może nabywać na własną firmę majątek. Komplementariuszem może być osoba prawna 16. W takim przypadku firma powinna zawierać pełne brzmienie osoby prawnej. Komandytariusz może być w nazwie, ale wówczas odpowiada jak komplementariusz, tzn. całym majątkiem. Odpowiedzialność majątkowa wspólników w spółce komandytowej jest określona w sposób dość niespotykany. Komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem 17, natomiast komandytariusz tylko do wysokości sumy komandytowej. Suma komandytowa określa wysokość odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki. Jest ona ustalona w umowie 18. Stanowi ona cyfrowo określoną kwotę pieniężną, która wyznacza górną granicę odpowiedzialności osobistej komandytariusza wobec jej wierzycieli i tylko tego wspólnika dotyczy (Potrzeszcz i in. 2001, on-line). Sumę komandytową można obniżyć, jednak jej obniżenie nie ma skutku prawnego wobec wierzycieli, których wierzytelności powstały przed chwilą wpisania obniżenia do rejestru. Nowy komandytariusz, który wstępuje do spółki, odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed jego wstąpieniem. Gdy jako komandytariusz przystępuje przedsiębiorca jednoosobowy, będący w spółce komandytariusz odpowiada za zobowiązania przedsiębiorcy jednoosobowego powstałe przed przystąpieniem do spółki komandytowej, a istniejące w chwili wpisu spółki do rejestru. 15 K.s.h. uregulował kwestie związane ze spółką komandytową normami artykułów od 102 do 124. 16 Wspólnikami mogą być osoby prawne jak np.: sp. z o.o. lub sp. akcyjna. 17 Oczywiście chodzi o przypadek, gdyby majątek spółki nie pokrył całych zobowiązań. 18 Np. ustala się sumę komandytową na kwotę 12 000 zł i do tej wysokości komandytariusz jest zobowiązany świadczyć w przypadku potrzeby pokrycia zobowiązań spółki. Tak więc nie odpowiada on całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 8
Spółka komandytowa musi zostać wpisana do CIKRS, aby mogła być uznana za przedsiębiorcę. do takiego wpisu jest potrzebna umowa spółki. Umowa spółki musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Komplementariusz niepozbawiony przez sąd lub na mocy umowy tego prawa reprezentuje spółkę. Gdyby było ich więcej, to wszyscy komplementariusze reprezentują spółkę. Jednak w przypadku potrzeby przekroczenia spraw zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda komandytariusza. Nie ma ustawowej definicji czynności zwykłego zarządu, gdyż niemożliwe jest ich wyczerpujące określenie. Najczęściej rozumie się pod tym terminem załatwianie bieżących spraw wynikających z prowadzenia spraw spółki. Komplementariusz zarządza sprawami spółki oraz odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem, co oznacza, iż jego odpowiedzialność jest całkowita w przypadku, gdy majątek spółki, uzyskany na skutek działalności gospodarczej, nie wystarcza na pokrycie zaciągniętych przez spółkę zobowiązań. Komandytariusz występuje i działa jedynie jako pełnomocnik. Komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, chyba że w umowie spółki sprawę tę rozwiązano inaczej. W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda komandytariusza, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Jeżeli komandytariusz dokona w imieniu spółki czynności prawnej, nie posiadając pełnomocnictwa, odpowiada za skutki tej czynności wobec osób trzecich bez ograniczenia. Podobnie jest w przypadku komplementariusza, który nie mając do tego uprawnienia albo przekraczając jego zakres, dokona czynności wykraczających poza zakres jego reprezentacji. Komandytariusz ma pewne prawa: przeglądania ksiąg, sprawozdań finansowych po zakończonym roku obrotowym. Może też po złożeniu wniosku i za zgodą sądu rejestrowego przeglądać te dokumenty w każdym czasie. Może też on zbyć prawa i obowiązki, wynikające z jego uczestnictwa w spółce, jednak na nabywcę nie przechodzi prawo do prowadzenia spraw spółki. Komandytariusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczowego (tj. rzeczywiście) wniesionego do spółki 19. Udział w zyskach i stratach komplementariuszy i komandytariuszy uregulowany został odmiennie. Na podstawie art. 51 w zw. z art. 103 komplementariusz ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj wkładu. W razie wątpliwości określony udział wspólnika w zysku odnosi się także do udziału w stratach. Powyższe zasady mogą zostać uregulowane inaczej w umowie spółki. Ponadto umowa może zwolnić wspólnika od udziału w stratach. Nie można jednak zwolnić wszystkich wspólników z udziału w stratach. Problem uczestnictwa w zyskach i stratach komandytariusza związany jest z zagadnieniem wnoszenia wkładów do spółki. (Kidyba, 2006, on-line) 19 Można w umowie spółki ustanowić to inaczej. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 9
Zysk przypadający komandytariuszowi za dany rok obrotowy jest przeznaczany w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego wkładu rzeczywiście wniesionego do wartości umówionego wkładu. W razie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stracie jedynie do wartości umówionego wkładu. Śmierć komandytariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki. Spadkobiercy powinni spośród siebie wskazać osobę reprezentującą ich prawa w spółce. Podział majątku spółki w części dot. zmarłego i przekazanie majątku spadkobiercom dozwolone są za zgodą pozostałych wspólników. Likwidacja spółki komandytowej następuje zgodnie z przepisami dotyczącymi spółki jawnej. 1.5. Spółka komandytowo-akcyjna 20 Nazwa tej spółki składa się z dwóch członów: jeden pochodzi ze spółki osobowej (komandytowej), drugi kapitałowej (akcyjnej). Jest to rozwiązanie prawne dość wygodne, ponieważ istnieje możliwość zarządzania przez założyciela (wspólnika), a jednocześnie można spółkę dofinansować emisją akcji. Przy czym komplementariusz może kupić akcje i stać się równocześnie akcjonariuszem. W zakresie stosunku prawnego komplementariuszy, zarówno między sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak i wobec osób trzecich, a także do wkładów tychże wspólników do spółki, z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące spółki jawnej. W pozostałych sprawach odpowiednio przepisy dotyczące spółki akcyjnej, a w szczególności przepisy dotyczące kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia. Nie oznacza to jednak, że wyłączone są normy prawne regulujące funkcjonowanie spółki komandytowo-akcyjnej zawarte w Dziale IV k.s.h. Spółka komandytowo-akcyjna. Jest to spółka zaliczana przez k.s.h. do spółek osobowych, mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Komplementariusz może wnieść udziały na kapitał zakładowy (staje się akcjonariuszem), co jednak nie wyłącza jego nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Osoby, które działały w imieniu spółki po jej zawiązaniu, a przed jej wpisem do rejestru, odpowiadają solidarnie, co oznacza ich pełną odpowiedzialność materialną, a w szczególności odpowiedzialność całym swoim majątkiem. Firma zawiera nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy wraz z określeniem: spółka komandytowo-akcyjna (w skrócie: S.K.A). Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, podaje się jej nazwę. Nie podaje się nazwy akcjonariuszy. W przypadku zamieszczenia nazwiska albo firmy (nazwy) akcjonariusza w firmie spółki, akcjonariusz ten odpowiada wobec osób trzecich tak jak komplementariusz. 20 Regulacja prawna nastąpiła w artykułach od 125 do 150 k.s.h. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 10
Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem spółka komandytowo-akcyjna. Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną. Pisma i zamówienia handlowe składane przez spółkę komandytowo-akcyjną w formie papierowej i elektronicznej, a także informacje na stronach internetowych spółki powinny zawierać: firmę spółki, jej siedzibę i adres, oznaczenie sądu rejestrowego, w którym przechowywana jest dokumentacja spółki oraz numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru, numer identyfikacji podatkowej (NIP), wysokość kapitału zakładowego i kapitału wpłaconego. Spółka powstaje z chwilą sporządzenia statutu 21 przez założycieli i wpisu do rejestru sądowego. Musi być on podpisany przez wszystkich komplementariuszy i sporządzony w formie aktu notarialnego. Statut zawiera: firmę i siedzibę spółki, przedmiot działalności spółki, czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony, oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wartość, wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji 22 i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne czy na okaziciela, liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów, nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń, organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli ustawa lub statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej. Minimalny kapitał zakładowy w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej został określony przez ustawodawcę. Wynosi on 50 000 zł. Nie oznacza to, że w momencie zakładania spółki nie można ustanowić dowolnie wysokiego kapitału zakładowego, byleby był on wyższy od 50 000 zł. Spółką zarządzają komplementariusze. W statucie można dokonać określenia komplementariuszy uprawnionych do zarządzania sprawami spółki. Zmiana statutu, pozbawiająca prawa prowadzenia spraw spółki lub przyznająca takie prawo komplementariuszowi dotychczas go pozbawionemu, wymaga zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy. Komplementariuszowi nie przysługuje prawo do prowadzenia spraw spółki przekazanych do kompetencji walnego zgromadzenia albo rady nadzorczej przez przepisy k.s.h. lub statutu spółki. Spółkę reprezentują komplementariusze, których z mocy postanowień zawartych w statucie lub prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Jest możliwe pozbawienie komplementariusza prawa reprezentowania spółki. Można tego dokonać w dwojaki sposób: albo na walnym zgromadzeniu, albo na mocy decyzji sądu. Pozbawienie komplementariusza na walnym zebraniu prawa reprezentowania spółki jest skuteczne, jeżeli nikt nie złoży sprzeciwu. Oznacza to, iż pozbawienie prawa reprezentowania przez komplementariusza wymaga zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy. Sprzeciw, o którym mowa, należy zgłosić do protokółu walnego zgromadzenia 21 W dotychczas omawianych spółkach wystarczała pisemna umowa spółki. Tutaj wprowadza się statut spółki (notarialnie sporządzony) jako warunek, bez którego spółki nie można zarejestrować. 22 Zagadnienia związane z akcjami wyjaśnione zostaną w dalszej części pracy, przy omawianiu spółki akcyjnej, jako że rozwiązania prawne dotyczące akcji są takie same dla spółki akcyjnej, jak i komandytowo-akcyjnej. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 11
lub w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym nie później niż w ciągu miesiąca od dnia powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie. Gdyby taki sprzeciw został złożony, wówczas można komplementariusza pozbawić prawa do reprezentowania spółki jedynie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Wydaje się, że sprzeciw może złożyć jakikolwiek komplementariusz, niekoniecznie ten, który jest tego prawa pozbawiany. Jeżeli z kolei weźmie się pod uwagę, że pozbawienie komplementariusza prawa reprezentowania spółki musi być odnotowane w rejestrze, to oznacza to, iż musi nastąpić zmiana statutu. do zmiany statutu potrzebna jest natomiast zgoda wszystkich komplementariuszy, więc niekoniecznie trzeba składać sprzeciw, wystarczy, aby nie głosować za. Pozbawienie komplementariusza tego prawa wbrew sprzeciwowi zwalnia wspólnika od odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki powstałe od chwili dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze. W sytuacji, gdy pozbawiono komplementariusza prawa reprezentowania spółki, należy dokonać zmiany statutu spółki i wnieść tą zmianę do rejestru przedsiębiorców. Akcjonariusz nie może reprezentować spółki, chyba że jest pełnomocnikiem, wówczas odpowiada całkowicie za skutki podjętych działań. Organem spółki komandytowo-akcyjnej jest walne zgromadzenie, które obejmuje wszystkich komplementariuszy i akcjonariuszy. Może być zwyczajne lub nadzwyczajne. Głosuje się akcjami akcja daje prawo jednego głosu na walnym zebraniu; statut może niektórym akcjonariuszom przyznać dodatkowe głosy. Komplementariusze, jeżeli są akcjonariuszami, zawsze mają tylko jeden głos wynikający z akcji. Komplementariusze bez akcji nie mają prawa głosu. W spółce komandytowo-akcyjnej można ustanowić radę nadzorczą. Jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza dwadzieścia pięć osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie. Komplementariusz albo jego pracownik nie może być członkiem rady nadzorczej, chyba że jest to komplementariusz wyłączony od prowadzenia spraw spółki lub jej reprezentowania 23. Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności, a nadto może w razie potrzeby wytoczyć powództwo komplementariuszowi. Rada nadzorcza 24 nie może z ważnych powodów zawiesić w czynnościach poszczególnych lub wszystkich członków zarządu (komplementariuszy) oraz delegować członków rady nadzorczej na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, do czasowego wykonywania czynności członków zarządu (komplementariuszy), którzy zostali odwołani, złożyli rezygnację albo z innych przyczyn nie mogą sprawować swoich czynności. Rada nadzorcza również nie może w przypadku niemożności sprawowania czynności przez członka zarządu (komplementariusza) dokonać zmiany w składzie zarządu. 23 W takiej sytuacji mogą. 24 Te dwie uwagi o niemożności pewnych działań rady nadzorczej są o tyle ważne, gdyż, gdyby tego nie zrobiono, automatycznie weszłyby do spółki komandytowo-akcyjnej jako regulacje prawne normy regulujące stosunek rady nadzorczej do zarządu przewidziane dla spółki akcyjnej. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 12
Komplementariusz oraz akcjonariusz uczestniczą w zysku spółki zgodnie z postanowieniami statutu, a gdy takowych nie ma proporcjonalnie do ich wkładów wniesionych do spółki. Rozwiązanie spółki powodują: przyczyny przewidziane w statucie, uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki, ogłoszenie upadłości spółki, śmierć, ogłoszenie upadłości lub wystąpienie jedynego komplementariusza, chyba że statut stanowi inaczej, inne przyczyny przewidziane prawem. Wypowiedzenie umowy spółki przez komplementariusza jest dopuszczalne, jeżeli statut tak postanawia. Akcjonariusz nie ma prawa do wypowiedzenia umowy spółki. Likwidacja następuje zgodnie z przepisami dot. spółki akcyjnej. Likwidacje prowadzą komplementariusze mający prawo do reprezentacji spółki lub inne osoby, za zgodą wszystkich komplementariuszy. Autor: dr Grzegorz Michniewicz 13
Bibliografia 1. Kruczalak K. (2006): Prawo handlowe, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa, LexPolonica on-line, http://lexpolonica.lexisnexis.pl/dlaczego-lexpolonica. 2. Kidyba A. (2006): Prawo handlowe, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa. 3. Popiołek W., Pyzioł W. (red.), Frąckowiak J., Witosz A., Kidyba A. (2008): Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie I), Warszawa, LexPolonica on-line, http://lexpolonica.lexisnexis.pl/dlaczego-lexpolonica (uwaga 1 do art. 118 k.s.h.). 4. Potrzeszcz R., Siemiątkowski T., Naworski J. P., Strzelczyk K. (2001): Komentarz do kodeksu spółek handlowych. Spółki osobowe, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, s. 171. 5. Rodzynkiewicz M. (2009).: Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie III), Warszawa, LexPolonica on-line, http://lexpolonica.lexisnexis.pl/dlaczego-lexpolonica. Netografia 1. http://www.bankier.pl/slownik/windykacja/syndyk_masy_upadlosciowej.html Autor: dr Grzegorz Michniewicz 14