BĘCZARKA Wieś malowniczo położona na Pogórzu Wielickim, w dolinie potoku Zakrętek. Pierwsza wzmianka o wsi zwanej wówczas Bunczarca, pochodzi z 1398 r., była ona w tedy własnością Piotra z Kociny. Prawdopodobnie wieś była lokowana o kilkadziesiąt lat wcześniej, w rozległej puszczy karpackiej. Nazywała się najpierw Bunczarca, a pierwsza pisana o niej wzmianka pochodzi z roku 1398, kiedy to była własnością Piotra z Kociny. Przez bardzo długi czas wieś otaczała puszcza dziewicza zwana - Wielkim Lase. Na przełomie XV i XVI wieku powstał w Bęczarce folwark pańszczyźniany. W roku 1581 pracował tutaj jeden zarejestrowany rzemieślnik, a na wiejskich weselach grał ludowy dud. W XVII wieku wielu mieszkańców Bęczarki pracował na sąsiednich polach królewszczyzny lanckorońskiej. W 1670 wieś dzierżyła Marianna Zebrzydowska. Przez cały czas swojego przedrozbiorowego istnienia Bęczarka należała pod względem administracyjnym do kasztelani krakowskiej, a kościelnym do parafii w Krzywaczce. Od przełomu XV i XVI wieku w Bęczarce znajdował się tylko odrębny folwark, ponieważ wieś ta nigdy nie miała osobnego właściciela. Dalsza historia wsi aż do XX w. jest wspólna z historią Krzywaczki. BORZĘTA Wieś została założona przez wójtów myślenickich przed 1364 r., z którego to mamy informacje o istnieniu tu sołtysostwa. Było ono w posiadaniu wójtów z Myślenic. Potem wieś wchodziła w skład dóbr kasztelani krakowskiej. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od częstego w średniowieczu imienia Borzęta. W 1342 r. wymieniona została góra Borzanta; dziś jest to Borzętowa Góra, położona między centrum wsi a Rabą. W 1557 r. wójt myślenicki, Wawrzyniec Spytek Jordan ofiarował kasztelanii krakowskiej swe dziedziczne sołectwa w kilku okolicznych wsiach, w tym w Borzęcie. W skład tych dóbr wchodziły do pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. od czasu sprzedaży w 1777 r. części dawnej kasztelanii krakowskiej księżnie Franciszce z Krasińskich, żonie Karola, syna króla Augusta III Sasa, Borzęta miała podobną historię do historii Pcimia. Rozwijało się rzemiosło kamieniarskie, któremu zresztą zawdzięcza wieś ocalałe pamiątki przeszłości - kamienne figury przydrożne. Najstarszy jest posąg Matki Boskiej z 1795 r., nieco młodsza, bo z 1795 r., jest miejscowa, także kamienna Pieta z początku XIX w. pochodzą natomiast posągi Matki Boskiej Różańcowej, św. Antoniego Padewskiego - dzieło słynnej w okolicy rodziny kamieniarskiej Gubałów. 1 / 8
BYSINA Wieś położona jest w dolinie Bysinki, miedzy dwoma grupami górskimi Beskidu Średniego: od pn. Dalina (566 m.) i od pd. Sularzówki ( 617 m.), przy drodze, łączącej Myślenice z Sułkowicami. Od strony wsch. zabudowania wsi niespostrzeżenie przechodzą w zabudowania myślenickiego Górnego Przedmieścia. Od zach., przy Górze Zachodniej (509 m.), Bysina graniczy z Jasienicą. Istnieją dwie wersje pochodzenia nazwy wsi: od średniowiecznego imienia Bysz, względnie od miejsca hodowli byków dla zamku w Myślenicach lub dla zamku królewskiego na Wawelu. Bardziej prawdopodobna jest druga wersja, ponieważ od zarania swego istnienia Bysina należała do uposażenia kasztelanii krakowskiej. Dawne brzmienie jej nazwy: Bysszia (1438 r.) Bisszyna (1470 r.), Byszina (1581 r.). Bysina została osadzona "na surowym korzeniu" na prawie magdeburskim w 1325 r., przez łowczego Andrzeja, na podstawie przywileju króla Władysława Łokietka, w lesie koło Myślenic, nad rzeka Bysinką. Po lokacji miasta Myślenic, około 1350 r. sołectwo w Bysinie weszło w skład uposażenia wójtostwa myślenickiego i odtąd aż do 1945 r. historia wsi była związana z historia wójtostwa. W okresie międzywojennym właścicielem majątku w Bysinie o powierzchni 502 ha był książę Kazimierz Lubomirski. BULINA Bulina leży na wysokości 330-500 m n. p. m. Wciśnięta jest w wąską, malowniczą Dolinę Bulinki, między Uklejną (677 m.) a Grodziskiem (519 m.) i Górą Krowią (456 m.). Bulina była historyczną częścią Trzemeśni. Dlatego też obserwujemy tutaj niezależny od Łęk układ dróg i pól, bardziej związany z Trzemeśnią. Dopiero w ciągu XVIII w. lub na początku XIX w. w bliżej nieznanych okolicznościach, została oderwana od swej macierzystej wsi i przyłączona do Łęk. CHEŁM Chełm jest dzielnicą Myślenic. Przypuszcza się, że powstał w XIII w. jako osada służebna w celu obsługi pobliskiej "curdonii brony myślenickiej", czyli jakiegoś bliżej nieokreślonego gródka - warowni. Jeszcze w 1752 r. mieszkańcy tej osady pełnili powinności "leśnych", strzegących lasu, zwanego Chełmem. Obecnie Chełm ma charakter letniskowy. DROGINIA Wieś ta leżała na prawym brzegu Raby, w połowie odległości miedzy Dobczycami, a Myślenicami. W 1986 r. Droginia znalazła się na dnie sztucznego Jeziora Dobczyckiego. Na pn.- zach. skłonie Pasma Ostrysza pozostały tylko niewielkie jej przysiółki i pojedyncze zagrody oraz w dolnym odcinku Doliny Trzemeśnianki jeden obszerny przysiółek Banowice. Przysiółek ten przez kilka wieków stanowił oddzielną wieś. Przed 1986 r. do Banowic przesiedlono większość mieszkańców "starej Drogini". Na przydzielonych im działkach budowlanych o powierzchni 12 arów każda, powstały nowe zabudowania o charakterze domków jednorodzinnych i wilii. Na rolnicze obejścia gospodarskie, a tym bardziej na przydomowe ogródki i sady, nie wystarczyło już miejsca. Tak, więc chłopi drogińsko-banowiccy mieszkają jakby na podmiejskim osiedlu willowym. Według legendy głosił tutaj w roku 996 Słowo Boże biskup praski Wojciech, z rodu Sławinska, czeskiego księcia Libic, święty od 999 2 / 8
roku. Wiadomo, że w 1239 roku Gryfici, fundatorzy klasztoru cystersów w Szczyrzycu wykupili ją drogą zamiany za wsie Latoszyn i Straszęcin koło Dębicy. Już wtedy istniała w Droginii kaplica, młyn i karczma. Obiekty te świadczą, że w tym czasie Droginia stanowiła atrakcyjny ośrodek osadnictwa przy trakcie, wiodącym z Krakowa przez Siepraw, na Podhale, do Słowacji i Węgier. W 1498 r. Jan Jordan z Zakliczyna przejął tutejsze sołectwo z rąk mieszczan, a w 1502 r. wszedł w posiadanie również samej Drogini; w zamian za nie odstąpił klasztorowi w Szczyrzycu sołectwo w Głogoczowie. Wkrótce Jordanowie założyli w Drogini folwark. W rękach tej rodziny, z przerwa w XVII w., kiedy była w części własnością Brzechwów, Droginia pozostawała aż do drugiej połowy XVIII w. GŁOGOCZÓW Wieś leżąca 250-340 m. n.p.m., w zachodniej części Pogórza Wielickiego, w środkowym odcinku Doliny Głogoczówki, w miejscu, w którym kotlinowato się ona rozszerza. Nad dwupasmową jezdnią szybkiego ruchu Kraków-Zakopane. W średniowieczu znane było imię Głowacz i Głogocz, stąd możliwe jest, że od nich wywodzi się nazwa wsi (w 1254 r.- Glowaczow, w 1255r - Glogoczow). Z pierwszej wzmianki o wsi z 1254 r. dowiadujemy się, że niewiele wcześniej komes Czader nadał ją cystersom ze Szczyrzyca. W latach 1358-1365 sołtysem był tu Mikołaj. Tak on jak i jego zastępcy, co najmniej, do 1471 r. byli ławnikami sądu najwyższego prawa niemieckiego w Krakowie. Zatem już przed 1358 r. musiała nastąpić lokacja wsi na tym prawie. W 1560 r. opat cysterski za Szczyrzyca, Jan Janowski, zmienił z wojewodą sandomierskim, Wawrzyńcem Spytkiem Jordanem z Zakliczyna, Głogoczów, Włosań i Mogilany, na bliżej swej siedziby położonej wsie i odtąd dobra mogilańskie z Głogoczowem pozostawały w rękach Jordanów, aż do 1761 r., kiedy zakupił je książę Józef Massalski. Jego wnuczka po córce Helenie, w 1792 r. owe trzy wsie wniosła w wianie w dom Potockich, od których w 1802 r. odkupił je wraz z Mogilnami Józef Konopka herbu Nowina. Jego prawnuk Stefan był założycielem osobnej, "głogoczowskiej" linii Nowina-Konopków. Dwór ich po II wojnie światowej nie uległ parcelacji. Cały czas gospodarował w nim syn Stefana, Stanisław, a obecnie wnuk - Krzysztof. Więcej informacji: www.glogoczow.pl JASIENICA Wieś leży 330-420 m. n. p. m. Jest malowniczo położona w dolinie Jasieniczaki, otwartej ku zachodowi. Na szeroką dolinę połączonych potoków Harbutówki i Gościbi, w której rozsiadło się miasta Sułkowice. W perspektywie doliny rysuje się charakterystyczny stożek Lanckorońskiej Góry (545m.). Jasienica wciśnięta jest między zalesione beskidzkie pasma: Dalina od pn., z kulminującą tu Pisaną ( 545 m.) oraz Babicy od pd., gdzie bezpośrednio nad Jasienicą dominuje grzbiet Trzebuńskiej Góry (625 m.). Większe skupiska zabudowy wsi znajdują się na pn. zboczu Trzebuńskiej Góry, z dala od głównej drogi, łączącej Myślenice z Sułkowicami. Początek Jasienicy sięga 1335 r., w którym wdowa Władysławie Łokietku królowa Zofia, powierzyła Henrykowi z Grochocic i Piotrowi z woli wykarczowanie lasu nad rzeka Jasienica i założenie tam "na surowym korzeniu" wsi na prawie niemieckim. Wieś przyjęła, więc nazwę od rzeki, która już wcześniej miała swe własne imię. Jasienica od początku była królewszczyzną, wchodziła w skład starostwa lankorońskiego i aż do 1868 r. była związana z dziejami tego 3 / 8
starostwa, ale okresowo mniejsza część wsi należała do prywatnych właścicieli. W 1868 r. nastąpił podział dóbr, w wyniku, którego niektóre wsie, miedzy innymi Jasienia, przypadł córce Marii de Montleart, Auguście. Pod koniec XIX w dobra w Jasienicy przeszły w ręce książąt Lubomirskich, do których należały do 1945 r. W latach 1920-1930 większa część majątku w Jasienicy została rozparcelowana, a tylko 97 ha posiadał książę Kazimierz Lubomirski. W Jasienicy nigdy nie było dworu, istniał tylko folwark, którego relikty zachowały się, w zach. Części wsi, w pobliżu przysiółka Kaniówka, gdzie główna droga od strony Myślenic przychodzi na prawy brzeg Jasieniczanki. Do dziś stoi tam dawny budynek rządcy majątku z drugiej połowy XIX., u dołu murowany, od góry drewniany, z gankiem od frontu oraz nowsza od niego stodoła. JAWORNIK Wieś płożona jest w górnym biegu Głogoczówki (zwanej tu lokalnie Jaworniczanką lub Zakręty), która tworzy dolinę, objętą od pn. pogórskim Pasmem Bukowca (462 m.), a od pd. beskidzkim Pasmem Dalina (566 m.). Wieś leży, więc na pograniczu dwu mezoregionów: Pogórza (Wielickiego), od pn. i Beskidów (Średniego, subregionu Beskidu Żywieckiego) - od pd. W Dolinie Głogoczówki skupione jest centrum średniowiecznego układu wsi, natomiast wzdłuż grzbietu oddzielającego od pd. tę dolinę od doliny Młynówki, przebiega droga, łącząca Sułkowice z Myślenicami, zbudowana w latach osiemdziesiątych XVIII w., jako odnoga tzw. "traktatu cesarskiego", prowadzącego z Wiednia przez Izdebnik i Pogórze, (na wsch. od Krokowa) do Lwowa. Nazwa wsi sugeruje, że została założona w okolicy obfitującej w lasy jaworowe. Od początku nazwa ta brzmiała nieomal identycznie jak obecnie. W kronice parafii jawornickiej znajduje się informacja, że według nie istniejącego już, około 1880 r. w miejscowym kościele napisu, pierwsza świątynia stanęła tu w 1305 r., z fundacji ówczesnego sołtysa Hebrota (Herberta) i włościan. Mimo iż treści napisu nie potwierdzają żadne historyczne źródła, domniemanie takie bardzo prawdopodobne, ponieważ w 20 lat później w Jaworniku rzeczywiście stał kościół parafialny, a więc zapewne zbudowano go znacznie wcześniej. Natomiast pierwsza znana wzmianka o właścicielu wsi pochodzi dopiero z 1399 r. Był nim Zygmunt ze Sławkowic, który sprzedał Jawornik Janowi z Bobrka. W ciągu najbliższych około 20 lat wieś stała się własnością Niewiarowskich z Niewiarowa, prawdopodobnie krewnych Ligęzów i w ich posiadaniu pozostawała, aż do przełomu XVI i XVII w. Następnie przeszła do rąk Przyłęckich z Przyłęku. Około1470 r. w Jaworniku istniały dwie karczmy oraz dwór, który w latach między 1621, a 1633 r. Hieronim Przyłęcki poszerzył o zawłaszczone dobra sołtysie. Po Przyłęckich, na początku XVIII w. Właścicielem Jawornika był Waksman (Waxman) z Korabnik, krótko władał nim Jan Dąbski z Lubrańca, w latach 1763-1766- Jordanowie z Zakliczyna, a to Adam po nim jego brat Stefan, z kolei Anna Kossowska i inni. W 1882 r. wieś należała do dóbr Władysława Bzowskiego. Po 1914r. majątek został rozparcelowany, ale mimo to około 1930r. Książe Kazimierz Lubomirski dysponował tu jeszcze dobrami o powierzchni 203 ha. www.jawornik.info KRZYSZKOWICE Wieś położona jest wśród Garbów Sieprawia, składających się z wielu kopiastych wzniesień, 4 / 8
których strome na ogół stoki porozcinane są głęboko wciętymi dolinami i parowami. Zabudowania wsi skupiły się głównie w Dolinie Głogoczówki oraz na obrzeżach Doliny, Krzyszkowianki, spływającej od pn. do Głogoczówki. Dużej malowniczości krajobrazowej Krzyszkowic nadają zabytkowe, drewniane na ogół zagrody wiejskie, rozproszone na stokach wyniosłej kopy, zamykającej od pn. Dolinę Głogoczówki. Układ wspomnianej wyżej, starej części wsi, prawdopodobnie pochodzi jeszcze z okresu przedlokacyjnego. Natomiast lokacja nowej, albo raczej poszerzonej, wsi na prawie średzkim, nastąpiła w dniu 10 maja 1354 r. w rejonie Doliny Głogoczówki w lesie zwanym Chmielowcem. Dokonał tego na podstawie przywilejów króla Kazimierza Wielkiego, wydanego w Niepołomicach, Imbram z Tworkowej ( koło Brzeska). Do 1450 r. wieś stanowiła własność szlachecką. Wówczas to od Wiernka herbu Janina zakupił Krzyszkowice Dziersław z Borzynowa, doktor prawa i profesor Akademii Krakowskiej. Wkrótce jednak wstąpił on do klasztoru Kanoników Lateraneńskich w Kazimierzu koło Krakowa, któremu też zapisał Krzyszkowice. Do klasztoru wieś należała aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Wówczas przeszła w administracje rządu austriackiego, który wkrótce sprzedał ja w ręce prywatne. Po kilkakrotnych zmianach właścicieli (m. in. posiadali ja Dębscy, Dobrzańscy), wieś od 1869 r. należała do księżnej Augusty de Montleart, która zakupiła ją od swej koleżanki i przyjaciółki Natalii Dobrzańskiej i urządziła tutaj główną siedzibę swych rozległych włości w okolicach Myślenic. Przez okolicznych włościan Augusta de Montleart była zwana "Chłopską księżną", ponieważ we dworze założyła dla nich szpital, osobiście opiekowała się miejscowymi ubogimi, chętnie podejmowała się roli matki chrzestnej chłopskich dzieci, a swe chrzestne córki i synów dość hojnie wyposażała. Był główną fundatorką szkół w zawadzie, Krzyszkowicach i Myślenicach, fundował liczne stypendia dla uczącej się młodzieży. W 1885 roku zmarła śmiercią tragiczną, do dziś nie wyjaśnioną. Po śmierci księżny Augusty de Montleart Krzyszkowice powróciły do rąk Dobrzańskich. Po 1945 r. dobra krzyszkowickie zostały upaństwowione. ŁĘKI Łęki składają się z dwu, prawie niezależnych od siebie członków: właściwych, historycznych Łęk oraz przysiółka Bulina. Przysiółek ów przez kilka wieków stanowił część Trzemeśni, ale na przełomie XVIII i XIX w. został przejęty przez Łęki. Natomiast historyczne Łęki położone są w Dolinie Trzemeśnianki, na pograniczu Pogórza Wielickiego (Pasmo Ostrysza 523 m. od wsch. i Beskidu Średniego, w Dolinie Bulinki, miedzy Góra Krowią (458 m.) od wsch., Uklejną (677 m.) od zach. i Grodziskiem (519 m.) od pd., od pn. Natomiast, poprzez Osieczany otwiera się na Dolinę Raby w pobliżu zakończenia Jeziora Dobczyckiego. Z dokumentu z 1347 r. dowiadujemy się, że Leonard z Banowic sprzedał Klemensowi z Branic swą rodową wieś Bulinę oraz Lankę (Łęki), zwana Andrzejową Wolą i Marcinową Wolę, (czyli późniejszą Trzemeśnię). W 1364 r. właścicielami Łęk byli bracia stryjeczni, Sezam z Grodźca i Birowo zwany Ticzką de Lenke (z Łęk). W ciągu następnych wieków wieś często zmieniała właścicieli, miedzy innymi w XVI w. przez pewien czas posiadali ja Jordanowie z Zakliczyna. OSIECZANY Należą do najstarszych osad Ziemi Myślenickiej, pierwsza wzmianka źródłowa na ich temat 5 / 8
pochodzi już z 1234 r. Wówczas Teodor Gryfita, wojewoda krakowski nadal Osieczany cystersom Szczyrzyckim. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego słowa "osiek", które oznaczało warowne miejsce w lesie, zabudowane ze ściętych i mocno ze sobą spojonych pni drzew. Istnienie około XII wieku w tej okolicy podobnej warowni jest wielce prawdopodobne, ze względu na udokumentowany już system podobnych stróż - warowni zwanych "bramą myślenicką", ciągnących się wzdłuż prawego brzegu Raby. Niewiadomo w jaki sposób wieś powróciła do rąk prywatnych, w każdym razie w 1397 r. pomiędzy spadkobiercami toczył się spór o wieś Osczeczani. Spór ów wygrał Rafałka, żona Tomasza Wierzynka. W 1440 r. kolejny właściciel wsi, od swego dziedzictwa przybrał nazwisko i zwał się Jan Osseczsky (Osiecki) - to tej rodziny wieś należała do 1508 r. Osieczeńscy posiadali we wsi hutę szkła, działającą do I. połowy XVI w. Wkrótce całe Osieczany weszły w skład obszernego majątku Jordanów i należały do nich do przełomu XVI i XVII w. W 1629 r. posiadał je Andrzej Karnkowski, a następnie przez co najmniej 200 lat jego potomkowie. W połowie XIX w. właścicielami Osieczna byli Sobolewscy, a po nich Brzezińscy. W okresie międzywojennym Jan Brzeziński - Dunin gospodarował tutaj w majątku o pow. 278 ha. Brzezińskim odebrano majątek w 1945 r. na podstawie dekretu PKWN. Następnie 150 ha lasów upaństwowiono, z 66 ha 56 ha rozparcelowano. Mimo długiej historii, niewiele zachowało się tu jej zabytków. Jeśli będziemy w Osieczanach, możemy obejrzeć XIX w. kapliczkę murowaną z posągiem Chrystusa upadającego pod krzyżem z pamiętnego 1813 r. oraz figury przydrożne, dzieła sztuki kamieniarskiej z lat 30. XIX wieku - Pietę, posag Chrystusa Nazareńskiego oraz matki Boskiej, św. Mateusza i Jana Ewangelisty. POLANKA Wieś położona jest około 3 km na pn. od Myślenic, na Pogórzu Wielickim, wśród Garbów Sieprawia, w dolinie jednego ze źródłowych dopływów Głogoczówki. Polanka została założona w 1342 r. przez wójtów myślenickich, prawdopodobnie na wykarczowanej specjalnie w tym celu polanie, na podstawie przywileju, wydanego przez króla Kazimierza Wielkiego. Wieś od początku swego istnienia aż do pierwszego rozbioru Polski 1772 r. wchodziła w skład dóbr kasztelańskii krakowskiej. Od chwili sprzedaży, w 1777 r. części majątku dawniej kasztelanii księżnie Franciszce z Krasińskiego, żonie Karola, syna króla Augusta III Sasa, aż do połowy XIX w. historia Polanki była podobna do historii Pcimia. W drugiej połowie XIX w. nie było tu już bowiem większej własności ziemskiej, tylko prawo propinacji należało do właścicieli klucza myślenickiego, książąt Lubomirskich. PORĘBA Wieś leży w malowniczej, śródgórskiej kotlinie. Wszystkie wsie, położone w Dolinie Trzemeśnianki, co najmniej od XIV w. wchodziły w skład dóbr rodu Gryfitów, ale spośród nich Poręba powstała na śródleśnej porębie najpóźniej, bo dopiero w drugiej połowie XIV w., ze względu na trudno dostępne położenie. Pierwsza wzmianka o wsi Poręba pochodzi z 1403 r., kiedy niejaki Spytko zrezygnował ze swych dóbr, (Banowice, Trzemeśnia, Poręba) na rzecz swego brata Birowo z Banowic. W 1451 r. Kazimierz Jagiellończyk na prośbę Marcina Birowo z Przybenic wieś tę oraz pobliską Łękawicę, czyli Łęki, przeniósł z prawa polskiego na niemieckie, ale wkrótce ów Marcin wsie te sprzedał Andrzejowi z Jurczyc. Poręba w drodze zastawów lub sprzedaży dość często 6 / 8
zmieniała właścicieli ( między innymi posiadał ją Andrzej, Banowski i Jan Stojowski). W 1510 r. wraz z częścią Trzemeśni stała się własnością Jordanów z Zakliczyna, wójtów myślenickich, ale na przełomie XVI i XVII w. przeszły one w inne ręce. Później dość często zmieniały właścicieli. W dniu 23 czerwca 1936 r. w Porębie zaszły godne odnotowane wydarzenia. Otóż Adam Doboszyński z towarzyszami, po antysemickim napadzie na Myślenice przemaszerował do Poręby, gdzie około godziny 10 zatrzymał się na odpoczynek. Tutaj około godziny 15 dopadła narodowca kilkunastoosobowa grupa policjantów. Podczas obustronnej strzelaniny dwóch cywilów zostało rannych. W około półtorej godziny później przybyły dalsze policyjne posiłki. Wywiązała się ponownie strzelanina, po czym grupa A. Doboszyńskiego po części rozproszyła się, częściowo wycofała w Gorce, sam zaś przywódcą został ujęty dopiero 30 czerwca w pobliżu Zawoi pod Babią Górą. Pod koniec XVI w. w Porębie zaczęło rozwijać się kamieniarstwo. Wyrabiano przeważnie kamienie młyńskie i do żaren, zwane "porębskimi". W XIX w. istniało tu wiele warsztatów kamieniarskich. W okresie międzywojennym było ich 8, po II wojnie światowej zanikły. Kamień pobierano z dwu kamieniołomów na górze Kamiennik: "W Papierni" i na jego pn. stoku, zwanym "Nad Piekłem". Ten ostatni czynny był do 1950 r. i znajduje się przy trasie wędrówki. TRZEMEŚNIA Jest to wieś leżąca 320-350 m n.p.m., w dolinie potoku o tej samej nazwie w Beskidzie Średnim - Grupie Łysiny, na północno zachodnich stokach Kamiennika, w rejonie skrzyżowania dróg do Myślenic, Wiśniowej i Poręby. Pierwotna nazwa Crzemessna. W roku 1364 była ona osadą prywatną, należącą wraz z górami Burletką i Borzętą do Syrona z Grodźca i Birowny z Łęk, którzy sprzedali ją Wierzbięcie z Małoszowa. Aż do końca XV w. Tak podzielona wieś należała do rodu Gryfitów, którego przedstawiciele przybierali różne nazwiska oraz - w częściach - do innych właścicieli. Od XVI do końca XVIII w. Wieś dzieliła się na dwie części, z których jedną początkowo dzierżyło kilka pokoleń Jordanów z Zakliczyna i inne rody, a drugą Lubomirscy z Wiśnicza Nowego. Ostatnim właścicielem resztek dóbr w Trzemeśni był w okresie międzywojennym książę Kazimierz Lubomirski. W ciągu dziejów granice Trzemeśni ulegały znacznym zmianom. Na początku XVII w. W otoczeniu wcześniejszej huty szkła na wsch. skraju wsi, wytworzyła się osada Zasań, która przekształciła w odrębna wieś. W roku 1629 r. pojawiają się w Trzemeśni warsztaty kamieniarskie oraz knapkowie, czyli tkacze grubego sukna. W drugiej połowie XVIII wieku tutejszy drewniany kościółek zostaje zniszczony wylewem pobliskiego potoku i zachodzi konieczność wybudowanie nowej świątyni. Oddano ja do użytku wiernych w roku 1780. Znalazło się tam także wiele cennych zabytków np.: replika Cudownej Madonny ze Zbracławia pod Pragą czeską, Pieta wyrzeźbiona w drzewie polichromowanym, ołtarz tryptykalny. ZASAŃ Zabudowania Zasani oraz jej przysiółków i zagród są luźno rozrzucone po stokach Kamiennika (818 m.) i Pasma Ostrosza (523 m.). Geneza wsi Zasań jest ściśle powiązana z hutą szkła, która od około początku XV w. istniała na terenie tutejszych dóbr, początkowo prywatnych, a później starosty dobczyckiego. Do czasu wykształcenia się w XVII w. oddzielnej wsi Zasań, okolica ta wraz z hutą leżała na obszarze Trzemeśni. W 1426 r. huta była własnością Birowy z Banowic, który połowę jej 7 / 8
darował bratankowi, Marcinowi z Przybenic. Huta szkła (wówczas w Trzemeśni) w ciągu XV w. wzmiankowana była wielokrotnie przy okazji różnych transakcji, ale dopiero w 1498 r. po raz pierwszy (ze znanych dokumentów) podano jej nazwę - Huta Vitraes Zassanka. Jej właścicielem był mistrz Jakub. Odtąd Huta Zasańska występowała już często. Następca Jakuba, również Jakub Zarański wzmiankowany był w latach 1507 i 1514. Na przełomie XV i XVII w. hutę posiadał Stanisław Wieruski, który w latach 1608-1609 toczył o nią spór z Kasperem Jordanem. Były to ostatnie znane nam wiadomości o Zarańskiej hucie. Dokładnie nie wiadomo, w którym miejscu ona się znajdowała, ale prawdopodobnie tam właśnie się wykształcił się dwór lub folwark, a w pobliżu na wyrębach leśnych rozwinęła się chaotyczna i rozproszona zabudowa wiejska. Pierwsza wiadomość o samej wsi Zasań pochodzi dopiero z 1675 r.. Prawdopodobnie nie wiele wcześniej wyodrębniono ją z Trzemeśni. Potem dobra ziemskie w Zasani znów przeszły w ręce prywatne. ZAWADA Zawada leży 250-350 m. n.p.m. w zachodnim Pogórzu Wielickim. Nie tworzy zwartej zabudowy, lecz jest rozrzucona malowniczo na kilku wzniesieniach Garbów Sieprawia. Nazwa wsi oraz położenie zespołu dworskiego sugeruje, że w średniowieczu mógł istnieć tutaj jakiś gródek obronny. Pierwsza pisana o nim wzmianka, to dokument biskupa krakowskiego Bodzanty, który zmienił cystersom mogilskim dziesięcinę z osady Kamyk na podobną ze wsi Zawada. W tym okresie należy ona pod względem kościelnym do parafii w Sieprawiu (obszar 33 km2, zamieszkały przez 270 osób), a administracyjnie do kasztelani krakowskiej. W roku 1387 sołtysem Zawada był Józef Paszka, a w roku 1397 Grzegorz Stanisławic. W roku 1440 istnieje we wsi na polach kmiecych folwark rycerski, należy wraz z osadą do Stanisława Wieloglowskiego, herbu Stary Koń. Innym właścicielem zawady został w 1548 r. Wawrzyniec Spytek Jorda herbu Trzy Trąby. Z kolei w roku 1568 wdowa po nim Anna z Sieniawskich Jordanowa - Lackorońska a w roku 1579 jej córka Zofia Zborowska-Jordanowa. W drugiej połowie XVI wieku dzieci z zawady chodzą do szkoły w Sieprawiu, a dwóch mieszkańców wsi studiuje na akademii Krakowskiej. Na przełomie lat 60. i 70. XVIII wieku stały w Zawadzie 63 domy, zamieszkałe przez 64 rodziny i 276 osób a w ich gronie jedna rodzina żydowska. W 1908 roku majątek zakupiła rodzina Jarząbków z Zakopanego. 8 / 8