Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw Mechanizm działalności poręczycielskiej w Polsce: instytucje, rozwiązania organizacyjne, działalność i doświadczenia Wykład M. Gajewski (2016)
Przedmiot wykładu Przedmiot: Tło problematyki wspierania dostępu do zewnętrznych źródeł kapitału mikro i mali przedsiębiorcy; instrumentarium wsparcia; czynnik kapitałowy. Postać instytucjonalna systemu pozabankowych instrumentów wspierania działalności gospodarczej: działalność pożyczkowa i mikropożyczkowa, działalność poręczycielska, kapitał zalążkowy. Punkty koncentracji: Postać instytucjonalna instrumentu (struktury organizacyjne), modele działalności, regulacje / standardy działalności (rozwijane obecnie w Europie, z uwzględnieniem doświadczeń światowych). Perspektywy rozwoju instrumentów inżynierii finansowej w świetle programów wsparcia publicznego. 2
Działalność poręczeniowa - istota działalności operacyjnej Przedsiębiorca / osoba podejmująca działalność gospodarczą Poszukiwanie finansowania Bank / instytucja finansująca Historia finansowa (?) Wykonalność przedsięwzięcia (?) Dostępność zabezpieczeń (?) Jakość zabezpieczeń (?) Wynik oceny wiarygodności finansowej przedsiębiorcy i przedsięwzięcia Finansowanie Fundusz poręczeniowy (produkt finansowy, warunki formalne, procedura, zabezpieczenia) Zdolność kapitałowa funduszu NIE TAK 3
Działalność poręczeniowa na tle schematu źródeł finansowania Źródła finansowania Zewnętrzne Wewnętrzne Własne Kapitał podstawowy i zapasowy Emisja papierów udziałowych Obce Majątkowe Bieżące wpływy Amortyzacja Sprzedaż majątku Rotacja majątku obrotowego Kapitałowe Zysk zatrzymany Fundusze celowe Rezerwy Długoterminowe Kredyt inwestycyjny Pożyczka Leasing Emisja obligacji Inne Krótkoterminowe Kredyt obrotowy Pożyczka Factoring Kredyt kupiecki Emisja papierów dłużnych Inne Funkcja: zabezpieczenie zobowiązań wynikających z pozyskiwanego finansowania Zakres skala instrumentu (wielkość i okres finansowania) Zastosowanie z punktu widzenia fazy rozwojowej Instrument bardzo uniwersalny 4
Źródła finansowania a fazy rozwoju przedsiębiorstwa (zastosowanie pożyczek ze źródeł pozabankowych) Działalność poręczeniowa: głównie kredyty, rzadziej pożyczki i (w Polsce) bardzo rzadko inne instrumenty 5
Specyfika działalności poręczeniowej na tle innych instrumentów finansowania Instr. Sektor bankowy Fundusze pożyczkowe Fundusze mikropożyczkowe Działalności poręczeniowa Fundusze zalążkowe Faza rozwoju 6
Specyfika działalności poręczeniowej główne kierunki oddziaływania Fundusze pomagają uzyskać dostęp do finansowania bankowego i (rzadziej) innych źródeł pozabankowych poprzez: zabezpieczenie części (zwykle 50-80%) kredytu; uzyskanie dla klienta korzystniejszych warunków finansowania; wadia przetargowe i zabezpieczenia należytego wykonania kontraktu (sfera zamówień publicznych). Oddziaływanie (ogólne): sektor przedsiębiorstw; sektor instytucji finansowych dostarczycieli finansowania dłużnego; gospodarka. 7
Specyficzne problemy wynikające z charakteru źródeł finansowania Ograniczenie działalności lokalnych / regionalnych funduszy poręczeniowych wynikające z pochodzenia ich kapitałów. Ww. problem dotyczy w szczególności kapitalizacji pochodzącej ze źródeł europejskich (np. np. z analogicznego źródła korzystają fundusze pożyczkowe). W sytuacji, gdy poręczenie zabezpieczone jest środkami, które pochodzą z tego samego źródła, z którego pochodzi instrument zabezpieczany, ma miejsce sytuacja tzw. podwójnego finansowania. Fundusze unijne zasada zakazu podwójnego finansowania Rygory wynikające z zasady zabronionego podwójnego finansowania ograniczają możliwości współpracy funduszy poręczeniowych i pożyczkowych (kapitalizacja tych instytucji pochodzi z tego samego źródła). 8
Instrumentarium operacyjne poręczenie a gwarancja (różnice i podobieństwa) Poręczenie umowa, w której poręczyciel zobowiązuje się zaspokoić zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik nie wykonał zobowiązania. Wymagana jest forma pisemna. Dowolność w sprawie odpłatności. Regulacja Kodeks cywilny (art. 876-887). Kodeks cywilny - poręczenie Poręczenie ma charakter akcesoryjny dług poręczyciela zależny od istnienia długu głównego jeśli umowa główna (tworząca wierzytelność) okaże się nieważna, w takiej sytuacji zwalnia się odpowiedzialność poręczyciela. Gwarancja zobowiązanie gwaranta jest samodzielne i nieakcesoryjne. Gwarant ponosi odpowiedzialność nie wystąpienia gwarantowanego stanu (dłużnik nie spełni zobowiązania). Gwarant nie może podnosić jakichkolwiek zarzutów, które mogą przysługiwać dłużnikowi ( szersza odpowiedzialność; np. odpowiada także wtedy, gdy dłużnik powołuje się na siłę wyższą). Prawo bankowe gwarancja bankowa Inny rodzaj: Gwarancja, jako instrument zabezpieczenia jakości. Gwarant zobowiązuje się do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad (to zupełnie inna instytucja zabezpieczająca nie dotyczy zabezpieczenia zobowiązania finansowego) (regulacja w Kodeksie cywilnym, art. 577-581) 9
Kodeks cywilny Instrumentarium operacyjne poręczenie a gwarancja (różnice i podobieństwa) 10
Prawo bankowe Instrumentarium operacyjne poręczenie a gwarancja (różnice i podobieństwa) 11
Geneza i rozwój funduszy poręczeniowych w Polsce początki i stan obecny Charakterystyczny jest dość zróżnicowany model instytucjonalny działalności poręczeniowej w Polsce ma to podłoże historyczne związane z dostępnością /absorpcją środków na kapitalizację. Fundusze poręczeniowe o zasięgu lokalnym Fundusze poręczeniowe o zasięgu regionalnym Programy centralne rządowe (KFK) Z czasem ich znaczenie maleje Z czasem ich znaczenie rośnie Początkowo niewielkie znaczenie, następnie bardzo rosnące ostatecznie dominująca gwarancja de minimis 12
Geneza i rozwój funduszy poręczeniowych w Polsce początki i stan obecny Trzy szczeble organizacyjne systemu funduszy, ukształtowane historycznie pod wpływem procesów wsparcia publicznego: Szczebel centralny: 1994 2009: Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych BGK oraz 2004 2009: Fundusz Poręczeń Unijnych, 2009 Bank Gospodarstwa Krajowego (samodzielna ograniczona działalność poręczeniowa), 2013 Bank Gospodarstwa Krajowego zarządzający ogólnokrajowym programem poręczeń portfelowych tzw. gwarancja de minimis. Szczebel regionalny:(kształtowany głównie z udziałem wsparcia ze środków europejskich 2004-2006 i 2007-2013 i obecnie ). 16 funduszy regionalnych, kształtowanych począwszy od 2002 r., w tym dwa zapoczątkowane w połowie lat 90. XX w. Szczebel lokalny: (kształtowany j.w.) Kształtowany od 1994 r. europejski Program Inicjatyw Lokalnych pierwsze fundusze poręczeniowej, sytuowane w gminach zagrożonych bezrobociem strukturalnym. Rozwój oparty o środki wsparcia publicznego poręczenie jako instrument interwencji publicznej, służącej aktywizacji finansowania z innego źródła). 13
Działalność poręczeniowa mechanizm operacyjny Model indywidualny (1) W warunkach polskich modele indywidualne (1+2) dominują na szczeblu funduszy o zasięgu regionalnym (lokalnym). 14
Działalność poręczeniowa mechanizm operacyjny Model indywidualny (2) W warunkach polskich modele indywidualne (1+2) dominują na szczeblu funduszy o zasięgu regionalnym (lokalnym). 15
Działalność poręczeniowa mechanizm operacyjny Model portfelowy W warunkach polskich model portfelowy stosowany jest rzadko (np. gwarancja de minimis BGK). Decyduje o tym specyfika tego modelu szczególnie jego automatyzm i związane z nim większe ryzyko (mniejsza kontrola ryzyka przez poręczyciela). 16
Zasada maksymalnego pokrycia zobowiązań oraz zmiennej wartości poręczenia 1 000 800 600 1 Poręczenie stanowi zawsze x% aktualnych zobowiązań kredytowych 2 400 60% 3 200 60% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Max. = 80% Kolejny okres 17
Logika poręczenia Kredyt (kwota podstawowa) 100 100 Wsk. zabezpieczenia 1,5 Wymagane zabezpieczanie 150 Poręczenie (np. 70%) 70 Finansowanie niezabezpieczone 30 Wsk. zabezpieczenia 1,5 Wymagane zabezpieczenia 45 Razem 150 115 18
Zasada mnożnika kapitałowego Kapitał funduszu = 1,000,000 zł. Łączna masa poręczeń = 3,000,000 zł. np. 100 poręczeń każde na kwotę 30,000 zł. Mnożnik = 3.00 19
Dwa główne modele operacyjne (pozabankowe fundusze poręczeniowe w Polsce) Dwa modele współpracy operacyjnej: Model tradycyjny oparty na współpracy z grupą banków, z transferem lub bez transferu kapitału zabezpieczającego udzielane poręczenia. Wypłaty poręczenia dokonuje fundusz w odpowiedzi na wezwanie banku; Model akredytywy oparty na współpracy funduszu poręczeniowego z jednym bankiem wiodącym, a za jego pośrednictwem z bankami finansującymi (wartość zobowiązania poręczeniowego wypłacana przez bank depozytariusza kapitału funduszu, w ramach wystawionej akredytywy). 20
Model akredytywy Zlecenie akredytywy stand-by [1] Bank depozytariusz Otwarcie akredytywy stand-by [2] Fundusz Analiza, decyzja Wniosek o poręczenie [4] Poręczenie [5] Bank współpracujący Klient Wniosek o kredyt [3] Udzielenie o kredytu [6] 21
Działalność poręczeniowa całościowy mechanizm finansowy Mnożnik (teoretyczny / nominalny a realny) Kapitał Portfel poręczanych zobowiązań (wartościowo) x-krotnie przekraczający wartość kapitału zabezpieczającego udzielone zabezpieczenia. Masa zabezpieczanych zobowiązań 22
Aktualny obraz polskiego sektora funduszy poręczeniowych Sektor funduszy poręczeniowych kształtują : (1) segment jednostek działających na szczeblu regionalnym (rzadziej lokalnym), składający się z ok. 45 funduszy. Program ogólnokrajowy, prowadzony przez Bank Gospodarstwa Krajowego (tzw. gwarancja de minimis - PLD) początkowo, obejmujący jedynie kredyty obrotowe, ale od listopada 2013 r. także inwestycyjne. Efektywność (zaangażowanie) dyskusyjna. Główne przyczyny: Brak instrumentów skłaniających do akceptacji większego ryzyka (brak efektywnych mechanizmów regwarancyjnych), stały dopływ środków publicznych w ramach programów wspierających i związany z tym rosnący mianownik ułamka, opisującego stopień zaangażowania kapitału, Działalność poręczeniowa realizowana jest w oparciu o ogólne przepisy prawa, co ma określone konsekwencje: przepisy dotyczące tworzenia rezerw w bankach dopiero od niedawna (2010 r.) poręczenie zmniejsza podstawę tworzenia rezerw, o ile wystawiane jest przez instytucję pozabankową, ale: konieczność posiadania ratingu, nadanego przez agencję ratingową, konsekwencje dotyczą również bankowej oceny wiarygodności funduszu poręczeniowego (zwykle traktowany jest jak każdy inny przedsiębiorca). 23
Działalność poręczeniowa sytuacja bieżąca sektora poręczeniowego w Polsce Szczebel krajowy (BGK, de minimis) (dane w mln zł) Średnia wartość poręczenia (BGK, program de minimis) wynosi ok. 203,1 tys. zł. (wg danych na koniec sierpnia 2013 r. z poręczeń skorzystało 16 453 przedsiębiorstw). 24
Działalność poręczeniowa gwarancja de minimis Z punktu widzenia dostępności gwarancji de minimis to produkt bardzo skuteczny. Funkcjonowanie programu nie bierze jednak pod uwagę obecności w systemie funduszy lokalnych / regionalnych problem koordynacji oferty poręczeniowej. 25
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym Kapitalizacja i poręczenia Kapitały funduszy poręczeniowych(w tys. zł, na koniec roku). Wartość poręczeń udzielonych w 2013 r. = 877 mln zł.; spadek w stosunku do roku 2012 o blisko 300 mln zł. KSFP, raport 31.12.2013 r. Liczba poręczeń udzielanych rocznie przez wszystkie fundusze (uwaga dane zweryfikowane). 26
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym Zaangażowanie kapitału Wartość zaangażowania funduszy poręczeń kredytowych (stan na koniec roku)(dane zweryfikowane). KSFP, raport 31.12.2013 r. Wskaźnik zaangażowania kapitału funduszy poręczeń kredytowych (stan na koniec roku) (dane zweryfikowane). 27
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym KSFP, raport 31.12.2013 r. 28
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym Beneficjenci poręczeń Średnia wielkość poręczeń udzielonych w 2013 r. wyniosła ok. 140 tys. zł. KSFP, raport 31.12.2013 r. 29
Wybrane charakterystyki działalności poręczeniowej na szczeblu regionalnym i lokalnym Ryzyko / stratowość Wartość należności dochodzonych, z tytułu wypłaconych poręczeń, do wartości poręczeń aktywnych powiększonych o wartość kwot dochodzonych (stan na koniec roku) (dane zweryfikowane). KSFP, raport 31.12.2013 r. Wartość poręczeń wypłaconych (w danym roku) do wartości poręczeń aktywnych (stan na koniec roku) (dane zweryfikowane). 30
Rynek kredytowy (w kontekście działalności poręczeniowej) 31
Przykład regionalnego funduszu poręczeniowego (typowa instytucja) 32
Przykład regionalnego funduszu poręczeniowego (typowa instytucja) 33
Główne wyznaczniki działalności funduszy poręczeniowych Działalność poręczeniowa ma charakter pośredni decyduje fakt potrzeby zabezpieczenia finansowania dłużnego. W tym sensie działalność poręczycielska ma charakter zależny. Konieczność utrzymywania współpracy z dostarczycielami finansowania dłużnego (bankami, funduszami pożyczkowymi). Maksymalna wielkość zabezpieczanego zobowiązania (w wymiarze udziałowym, max = 80%, wartościowo dość duże zróżnicowanie). Odpłatność za udzielenie poręczenie prowizja podwyższa koszt finansowania stawki minimalne, zależnie od oceny ryzyka poręczeniowego (rating wewnętrzny poręczanego zobowiązania, dokonywany przez fundusz). Problem oceny wiarygodności poręczyciela szczególnie we współpracy z sektorem bankowym. Specyfika produktowa poręczenia transakcji finansowych oraz w mniejszym stopniu niefinansowych (np. poręczenie jako wadium przetargowe). Specyfika kapitałowa problemy wynikające z zasady zabronionego podwójnego finansowania 34
Dziękuję za uwagę!