Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie University of Warmia and Mazury in Olsztyn Biuletyn Naukowy UWM 29 (2008) Wydawnictwo Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego Olsztyn 2008 1
Wymagania konsumentów BIULETYN stawiane NAUKOWY gospodarstwom pasiecznym... Skrót: Biul. Nauk., nr 29 (2008) 37 WYMAGANIA KONSUMENTÓW STAWIANE GOSPODARSTWOM PASIECZNYM PROWADZ CYM SPRZEDA DETALICZN MIODU Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde, Agnieszka Mieækowska Katedra Pszczelnictwa Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie S³owa kluczowe: gospodarstwo pasieczne, miód, sprzeda detaliczna. Abstrakt W pracy analizowano wymagania konsumentów miodu stawiane gospodarstwom pasiecznym prowadz¹cym sprzeda bezpoœredni¹. Analiza uzyskanych odpowiedzi wskazuje, e osoby zaopatruj¹ce siê u pszczelarzy w ponad 50% deklaruj¹ sta³e nabywanie miodu w roku. Najwa niejszymi powodami, którymi kieruj¹ siê podczas wyboru miejsca zakupu jest jakoœæ oferowanego miodu, zaufanie, a dopiero trzecim w kolejnoœci jest cena. Wskazuje to, e do gospodarstwa pasiecznego przybywaj¹ konsumenci o ukszta³towanych postawach, traktuj¹cy miód jako codzienny komponent diety. CONSUMER EXPECTATIONS REQUIRED OF HONEYBEE FARMS AT RETAIL TRADE Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde, Agnieszka Mieækowska Department of Agriculture University of Warmia and Mazury in Olsztyn K e y w o r d s: honey bee farm, honey, retail trade. Abstract We analized what kind of expectations were required by consumers of honeybee farms that selled honey at retail trade. The results showed that 50% of consumers declared in the course of the year permanent bying of honey. The most importent reasons for it were the quality of honey, the confidence and the third think was the price. This could indicate that honeybee farms were visited by people who treated honeybee products as a normal component in their daily diet. Wstêp Pozyskiwanie miodu jest podstawow¹ dzia³alnoœci¹ w pasiekach i to g³ównie ten produkt zapewnia wp³ywy polskim pszczelarzom. Mimo uznania konsumentów, spo ycie miodu jest niskie. W krajach Unii Europejskiej i Stanach
38 Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde, Agnieszka Mieækowska Zjednoczonych konsumpcja wynosi 1 kg na osobê (MARZEC 2000), w Polsce zaœ po uwzglêdnieniu produkcji krajowej i importu mo na j¹ szacowaæ na ok. 0,6 kg (MIECZKOWSKI 2005). Stanowi to wzrost o 100% w porównaniu z 0,3 kg powszechnie przyjêtymi dla Polski. Mimo wzrostu spo ycia, ceny hurtowe miodu wykazuj¹ stagnacjê. Zbycie miodu w wysokiej cenie jest jednak mo liwe przez sprzeda detaliczn¹ eliminuj¹c¹ poœredników (WILDE, SZULC 2000). Jest to trudne zadanie, bo MARZEC (2003) wskazuje, e 54% konsumentów zaopatruje siê w miód w sklepach. Przyczyn¹ takich zachowañ konsumentów jest du a pasywnoœæ œrodowiska pszczelarzy (WINIARSKI 2003) oraz brak tradycji w prowadzeniu samodzielnej sprzeda y produktów z w³asnej pasieki. Skuteczne prowadzenie sprzeda y detalicznej wymaga poznania profilu konsumenta (WILDE, SZULC 2000, WINIARSKI 2001). Badania upodobañ konsumentów wykazuj¹, e w Polsce jest preferowany miód z³ocisty (46%), 84% konsumentów wybiera miód p³ynny, 16% zaœ skrystalizowany. Najczêœciej kupowanym miodem jest miód lipowy (34%), a nastêpnie wielokwiatowy, najmniej zaœ lubian¹ odmian¹ miodu jest miód spadziowy (PIDEK 1998). Wyniki badañ wskazuj¹ na okres jesienno-zimowy jako najbardziej sprzyjaj¹cy sprzeda y (MARZEC 1998). Dla 70% respondentów konsumpcja miodu jest konieczna podczas przeziêbienia (MARZEC 2002). Ograniczenie zakupów do okreœlonego sezonu oraz traktowanie miodu jak leku mo e dowodziæ o niskim poziomie wiedzy konsumentów (BAK I IN. 2002). Gospodarka otwarta wymaga poznania profilu konsumenta na podstawie okreœlenia jego wymagañ i upodobañ. Do dziœ nie ma szczegó³owych badañ charakteryzuj¹cych konsumentów produktów pszczelich zaopatruj¹cych siê bezpoœrednio w gospodarstwie pasiecznym. Z tego powodu w pracy podjêto siê oceny wymagañ stawianym gospodarstwom pasiecznym przez osoby zaopatruj¹ce siê u pszczelarzy. Materia³ i metody Ankietê opracowano do zbadania oczekiwañ klientów zaopatruj¹cych siê u pszczelarzy. Ankietê u³o ono wed³ug precyzyjnie ustalonej kolejnoœci pytañ, zawiera³a listê pytañ przeznaczonych dla respondenta wraz z miejscami przeznaczonymi na zaznaczenie odpowiedzi. Ca³y formularz sk³ada siê z trzech czêœci: wstêpnej spe³niaj¹cej zadanie formalno-ewidencyjne; pytañ skierowanych do respondentów dotycz¹cych zagadnieñ stanowi¹cych zasadniczy przedmiot badañ, tak zwanych spo³eczno-demograficznych danych respondenta; koñcowej (GRUSZCZYÑSKI 2001). Ankieta zawiera³a pytania zamkniête (z list¹ przewidzianych odpowiedzi do wyboru) oraz pytania otwarte, na które odpowiedzi nale a³o sformu³owaæ samodzielnie.
Wymagania konsumentów stawiane gospodarstwom pasiecznym... 39 Badania przeprowadzono w 2003 r. w kilku gospodarstwach pasiecznych w dwóch regionach Polski: na terenie Warmii w Olsztynie i Olsztynku oraz w Bielsku-Bia³ej. Ankieta dotyczy³a terminu, powodów zakupu miodu, miejsca zakupu oraz oczekiwañ wobec gospodarstwa pasiecznego. Osoby okreœli³y preferencje odnoœnie czynników decyduj¹cych o wyborze gospodarstwa. Wyniki i dyskusja Charakterystyka respondentów Na pytania zadane w ankiecie odpowiedzia³o ³¹cznie 73 ankietowanych, w tym 46 kobiet i 27 mê czyzn, którzy stanowili odpowiednio 63 i 37% ankietowanych osób. Zdecydowana przewaga kobiet, które wziê³y udzia³ w badaniach, mo e wnikaæ z charakteru zajêæ przypisanych p³ci. W Polsce znacznie czêœciej domem rodzinnym kieruj¹ kobiety (OSTROWSKI 1993) i to one zaopatruj¹ dom w ywnoœæ. Zdecydowana wiêkszoœæ konsumentów zamieszkiwa³a w miastach. Wœród przebadanej populacji stanowili oni 88%, podczas gdy tylko 12% osób deklarowa³o zamieszkanie na wsi. Taka struktura klientów mo e wynikaæ z faktu, e ankiety wykonano w gospodarstwach pasiecznych zlokalizowanych na przedmieœciach miast. Ludnoœæ miast mo e stanowiæ wa n¹ czêœæ konsumentów miodu dla gospodarstw pasiecznych. Pszczelarze powinni równie z terenów wiejskich, ma³o zaludnionych, dostarczaæ miód do du ych skupisk ludnoœci, jakim s¹ miasta. Czas zakupu i miejsce nabycia miodu Czêstoœæ i powody zakupu Wiêkszoœæ osób deklarowa³a zaopatrywanie siê w miód przez ca³y rok (51,1% rys. 1). Najmniejsz¹ grup¹ byli konsumenci kupuj¹cy latem (5,3%) i wiosn¹ (9,6%). Badane osoby dokonuj¹ chêtniej zakupów jesieni¹ (19,1%) i zim¹ (14,9%). Uzyskane dane potwierdzaj¹ zwiêkszenie zainteresowania zakupami w okresie jesienno-zimowym (MARZEC 2000). O takich tendencjach mówi¹ te pszczelarze i przedstawiciele handlowi, u których wiêkszy obrót miodem jest jesieni¹ i zim¹. Tê zale noœæ mo na powi¹zaæ z powszechnym przekonaniem o wysokich walorach zdrowotnych i leczniczych miodu. Spostrze enie to potwierdzaj¹ badania MARZEC (1998, 2000), w których 77% ankietowanych wskazuje na walory zdrowotne wp³ywaj¹ce na decyzjê zakupu miodu. Dla badanej grupy konsumentów nie by³ to a tak wa ny aspekt, gdy tylko 11,8% (rys. 2) wskaza³o na chorobê jako powód zakupu. Wœród najczêstszych powodów zakupu miodu wymieniano terminu od zawsze (43,5% rys. 2) i gdy brakuje go w domu (41,2%). Œwiadczy to, e dla
40 Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde, Agnieszka Mieækowska % 60 50 51.1 40 30 20 19.1 14.9 10 9.6 5.3 0 wiosna spring lato summer jesień outumn zima winter przez cały rok along the year Rys. 1. Zakupy miodu w ci¹gu roku kalendarzowego (% osób) Fig. 1. Buyng of honey in the course of the year (% of answers) klientów gospodarstw pasiecznych konsumpcja miodu jest silnie uwarunkowana tradycj¹. Ankietowani traktowali miód jako zwyk³y artyku³ spo ywczy, bêd¹cy dla nich nieodzownym sk³adnikiem codziennej diety. Choroba jest tylko jednym z mniej wa nych, licznych powodów branych pod uwagê w procesie podejmowania decyzji o zakupie (11,8% odpowiedzi). Do gospodarstwa pasiecznego nie przyje d aj¹ zatem osoby przypadkowe, lecz konsumenci % 45 43.5 41.2 40 35 30 25 20 11.8 15 10 3.5 5 0 od zawsze always okazjonalnie occasionaly brak w domu lack at home przy chorobach while sick Rys. 2. Powody zakupów miodu przez respondentów (% osób) Fig. 2. Reasons for buying (% of answers)
Wymagania konsumentów stawiane gospodarstwom pasiecznym... 41 o œciœle sprecyzowanych potrzebach i przyzwyczajeniach. O takim nastawieniu mo e œwiadczyæ dodatkowo niski odsetek osób (3,5%) wskazuj¹cych na okazjonalne zakupy. Wybór miejsca zaopatrzenia siê w miód Ponad 80% respondentów zaopatrywa³o siê w miód w domu pszczelarza, a 8,9% w sklepie (rys. 3). Zakupy na rynku i na okolicznoœciowych imprezach deklarowa³o zaledwie 1,3 i 5,1% respondentów. MARZEC (2003) stwierdzi³a natomiast, e w 84% przypadków konsumenci nabywali miód w sklepie, a tylko w 21% bezpoœrednio u pszczelarza. Zachowanie konsumenta wynika z wielu przes³anek i przyzwyczajeñ oraz stanu œwiadomoœci (PIDEK 2002). W krajach Unii Europejskiej i w Polsce 70% pszczelarzy prowadzi sprzeda detaliczn¹. % 90 80 84.8 70 60 50 40 30 20 10 0 1.3 rynek bazar 8.9 sklep shop dom pszczelarza by beekeeper Rys. 3. Miejsca nabywania miodu (% osób) Fig. 3. Places where consumers bought honey (% of answers) 5.1 na okolicznościowych imprezach accidentally Ta forma sprzeda y charakteryzuje siê ci¹g³ym kontaktem kupuj¹cego ze sprzedawc¹, dziêki czemu klienci mog¹ rozwijaæ i poszerzaæ swoj¹ wiedzê (WILDE, SZULC 2000). Pszczelarz na podstawie wyposa enia gospodarstwa mo e edukowaæ konsumenta i uwiarygodniaæ siê w jego oczach (BRATKOWSKI, WILDE 2002). Budowanie relacji z konsumentem jest zatem lepsze w gospodarstwie pasiecznym, bo sieci handlowe pozostawiaj¹ konsumenta anonimowym (WIL- DE, SZULC 2000, WINIARSKI 2001). Mo e byæ to wyt³umaczeniem niechêtnego zaopatrywania siê na rynku i okolicznoœciowych imprezach. W komentarzach do ankiet konsumenci podkreœlali równie fachow¹ wiedzê pszczelarza oraz mi³¹ obs³ugê i szeroki asortyment.
42 Janusz Bratkowski, Jerzy Wilde, Agnieszka Mieækowska Oczekiwania konsumentów wobec gospodarstwa pasiecznego Jakoœæ i zaufanie do pszczelarza oraz cena by³y g³ównymi czynnikami przekonuj¹cymi do zakupów bezpoœrednich (rys. 4). Najwa niejszym czynnikiem wymienianym przez konsumentów decyduj¹cym o zakupie by³a jakoœæ, na któr¹ wskazywa³o 37% respondentów, nastêpnie wymieniano zaufanie do pszczelarza (33%). Cena okaza³a siê cena price 30 jakość quality 37 zaufanie trust 33 Rys. 4. Czynniki decyduj¹ce o wyborze gospodarstwa pasiecznego przez konsumentów miodu (% osób) Fig. 4. Factors decided for chosing the place of buying (% of answers) byæ trzecia w kolejnoœci pod wzglêdem wa noœci dla konsumentów (30%). Wed³ug PIDKA (2001) najwa niejszym czynnikiem, który powinien decydowaæ o zakupie, jest jakoœæ produktów. Pszczelarze jednak twierdz¹, e dla konsumenta istotn¹ w³aœciwoœci¹ produktu maj¹c¹ wp³yw na decyzje jest cena. Czynnik ten w badaniach innych autorów jest istotn¹ cech¹ produktu. Oko³o 40% badanych konsumentów w woj. krakowskim w latach 1994 1995 wskazywa³a na cenê miodu jako g³ówny czynnik wp³ywaj¹cy na decyzjê o nabyciu produktu (MARZEC 2003). Te wyniki badañ potwierdza WINIARSKI (2003), który twierdzi, e cena miodu jest tak e podstawowym kryterium wyboru miejsca zakupu. Z zebranych opinii wynika, e cena ma wp³yw, lecz nie decyduje o zakupie. Powszechnie siê uwa a, e produkty pszczele, a g³ównie miód, s¹ najlepsze u pszczelarza, a nie w sklepie. PIDEK (1999, 2002) twierdzi, e jakoœæ miodów z prywatnych pasiek jest z zasady dobra. W sprzeda y detalicznej nikt nie zagwarantuje, e produkty oferowane przez pszczelarza spe³niaj¹ wymogi norm (B K, Wilde 2004a,b). Mimo e u pszczelarzy indywidualnych kontroluje siê wyrywkowo jakoœ produktów pszczelich i warunków ich pozyskiwania, ludzie obdarzaj¹ ich produkty du ym zaufaniem. Wnioski Na podstawie analizy uzyskanych odpowiedzi mo na postawiæ nastêpuj¹ce wnioski: konsumenci wykazuj¹ wzrost zainteresowania zakupem miodu w okresie jesienno-zimowym; dla konsumenta wa niejsze ni cena s¹ jakoœæ oferowanego miodu i zaufanie do gospodarstwa pasiecznego; do gospodarstwa pasiecznego przybywaj¹ konsumenci o ukszta³towanych
Wymagania konsumentów stawiane gospodarstwom pasiecznym... 43 postawach a ich potrzeby wskazuj¹ na traktowanie produktów pszczelich, g³ównie miodu, jako codziennego komponentu diety; spotkanie siê w gospodarstwie pasiecznym stwarza mo liwoœæ do kszta³towania postaw konsumenta oraz zaspokojenia jego ciekawoœci. Pismiennictwo B K B., BRATKOWSKI J., WILDE J. 2002. Pszczelarstwo w opinii studentów Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego. Biul. Nauk. 18: 35-43. B K B., WILDE J. 2004a. Najnowsze przepisy dotycz¹ce jakoœci handlowej i zdrowotnej miodu pszczelego (czêœæ I). Pszczelarstwo, 55 (2): 2 4. B K B., WILDE J. 2004b. Najnowsze przepisy dotycz¹ce jakoœci handlowej i zdrowotnej miodu pszczelego (czêœæ II). Pszczelarstwo, 55 (3): 2 4. BRATKOWSKI J., WILDE J. 2002. Upowszechnianie wiedzy pszczelarskiej w spo³eczeñstwie. Biul. Nauk., 19: 19 22. GRUSZCZYÑSKI L.A. 2001. Kwestionariusze w socjologii: budowa narzêdzi do badañ surveyowych. Wyd. Uniwersytet Œl¹ski, ss. 33 45. MARZEC J. 1998. Czêstotliwoœæ zakupu miodu. Mat. XXXV Naukowej Konferencji Pszczelarskiej. Pu³awy, 11 12 marca, ss. 49 50. MARZEC J. 2000. Tendencje konsumpcji miodu na przyk³adzie wybranych miast. Pszczeln. Zesz. Nauk., 44: 62 64. MARZEC J. 2002. Metody aktywizacji sprzeda y miodu. Mat. XXXIX Naukowej Konferencji Pszczelarskiej. Pu³awy, 12 13 marca, ss. 42 43. MARZEC J. 2003. Wp³yw struktury handlu detalicznego na miejsca dokonywania zakupów miodu przez mieszkañców Krakowa. Mat. XL Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Pu- ³awy 11 12 marca, ss. 55 56. MIECZKOWSKI M. 2005. Krajowy rynek miodu 2000 2005. Analizy i prognozy, 1 4. OSTROWSKI L. 1993. ycie i praca w opiniach kobiet wiejskich (wyniki ankiety IERiG z 1992 roku). Warszawa, ss. 9 11. PIDEK A. 1998. Preferencje konsumentów zakupuj¹cych miód. Mat. XXXV Naukowej Konferencji Pszczelarskiej. Pu³awy, 11 12 marca, ss. 54. PIDEK A. 1999. Jakoœæ miodu w Polsce. Pszczelarstwo, 50(7): 7. PIDEK A. 2001. Preferencje konsumenckie i jakoœæ miodu. Pszczelarstwo, 52(9): 10 11. PIDEK A. 2002. Preferowanie ró nych odmian miodu przez m³odzie. Mat. XXXIX Naukowej Konferencji Pszczelarskiej. Pu³awy 12 13 marca, ss. 43 44. WILDE J., SZULC R. 2000. Marketing w pasiece prowadz¹cej bezpoœredni¹ sprzeda produktów pasiecznych. Pszczelarstwo, 51(9): 4 5. WINIARSKI M. 2001. Marketing mix w pszczelarstwie. Pszczelarstwo, 52(10): 10 12. WINIARSKI M. 2003. Konsumenci na rynku miodu. http://www.pszczoly.pl/2003/mwiniarski_ konsumenci_1.php Przyjêto do druku 18.02.2008