WSPARCIE A JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB Z PRZEWLEKŁĄ OBTURACYJNĄ CHOROBĄ PŁUC

Nowiny Lekarskie 2010, 79, 6, 438 444 KRYSTYNA KUROWSKA, MONIKA BROJAKOWSKA WSPARCIE A JAKOŚĆ ŻYCIA OSÓB Z PRZEWLEKŁĄ OBTURACYJNĄ CHOROBĄ PŁUC SUPPORT AND QUALITY OF LIFE IN PEOPLE WITH CHRONIC OBSTRUCTIVE PULMONARY DISEASE Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy UMK Toruń Kierownik: dr n med. Mirosława Felsmann Streszczenie Wstęp. Istotnym elementem wpływającym na jakość życia pacjentów z POChP jest otrzymywane wsparcie społeczne. Wysoka jakość życia i duży poziom wsparcia zapewniają optymalny stan pacjenta. Cel. Ocena wpływu subiektywnie doznawanego wsparcia społecznego na jakość życia chorych z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Materiał i metody. Przebadano 80 pacjentów leczonych na Oddziale Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Miejskim w Gdyni, przy użyciu kwestionariusza WHOQOL BREF i skali wsparcia społecznego Kmiecik-Baran. Wyniki. Chorzy różnią się poziomem i rodzajem otrzymywanego wsparcia społecznego oraz jakością życia. Największy to poziom wsparcia emocjonalnego a najniższy wartościującego. Wraz ze wzrostem wsparcia wzrastają wyniki oceny własnego życia i jakości życia. Wnioski. Otrzymane wyniki mogą mieć zasadniczy wpływ na zmianę działań podejmowanych wobec pacjentów chorujących na POChP. Mogą one ukazać jak istotną rolę pełni dla tych chorych wsparcie rodziny i najbliższych osób. Dzięki temu ich jakość życia może ulec znacznemu polepszeniu. SŁOWA KLUCZOWE: wsparcie społeczne, jakość życia, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Summary Introduction. The main element affecting life in people with COPD is to get social support. High quality of life and level of support provide optimum patient s health. Aim. The objective is to estimate subjectively experienced social support that has influence on quality of life in people with COPD. Material and methods. There were 80 patients of Internal Diseases Department in Public Hospital in Gdynia examined using WHOQOL BREF questionnaire and Kmiecik-Baran social support scale. Results. Sick people differ in level and kind of social support and quality of life that they experience. They experience the most pronounced emotional and the least pronounced valuation support. Conclusion. Results can have basic effect on changing efforts devoted to people with COPD. They can show how important is family and close support for those people. Because of that their quality of life can be much better. KEY WORDS: social support, quality of life, Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD). Wstęp Badania jakości życia są coraz powszechniej przeprowadzane w społeczeństwie, gdzie zmieniło się spojrzenie na sytuację chorej osoby. Leczenie staje się procesem, w którym uwzględnia się zarówno wskaźniki świadczące o poprawie stanu, jak i ocenę subiektywną, jaką dokonuje sam pacjent. Również istotny w tym procesie stał się indywidualny związek choroby z codziennym funkcjonowaniem chorego, a także pojęcie wsparcia społecznego [1]. Obecnie uważa się je za czynnik odpowiedzialny za powstanie lub uniknięcie choroby. Wsparcie społeczne jest szczególnie oczekiwane w sytuacjach trudnych, z którymi człowiek zmierza się w życiu codziennym [2]. Do takich sytuacji można zaliczyć chorobę, jaką jest przewlekła obturacyjna choroba płuc. Celem niniejszych badań była ocena wpływu subiektywnie doznawanego wsparcia społecznego na jakość życia chorych z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Materiał i metoda badawcza Zaprezentowane badania stanowią wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakości życia osób ze schorzeniami płuc. Badania przeprowadzono w okresie od listopada 2010 do maja 2011 roku w grupie 80 pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc hospitalizowanych na Oddziale Chorób Wewnętrznych Szpitala Miejskiego im. Jana Brudzińskiego w Gdyni, za zgodą komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/513/2010). W przeprowadzonych badaniach wykorzystano kwestionariusz WHOQOL BREF, przeznaczony do subiektywnej oceny jakości życia osób zdrowych i chorych dla celów poznawczych i klinicznych. Wersja krótka została skonstruowana na podstawie WHOQOL-100 i umożliwia otrzymanie profilu jakości życia w zakresie 4 dziedzin. Kwestionariusz zawiera 26 pytań, w których badani odpowiadają na pytania, jak odczuwają jakość życia, i innych dziedzin życiowych w ciągu ostatnich dwóch tygodni. Skala odpowiedzi zawiera się w 5 punktach,

Wsparcie a jakość życia osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc 439 gdzie 1 oznacza bardzo niezadowolony, a 5 bardzo zadowolony. Punktacja dziedzin ma kierunek pozytywny, co oznacza, że im większa liczba punktów, tym lepsza jakość życia [3]. Skala wsparcia społecznego Krystyny Kmiecik- Baran zawiera 24 pytania i określa różne aspekty wsparcia. Możliwych jest tutaj pięć odpowiedzi, gdzie cyfry 1 i 5 oznaczają odpowiedzi skrajne tak lub nie. Pozwala na uzyskanie przez badanego pięciu wyników: wyniku ogólnego (określa poziom wsparcia bez różnicowania na różne rodzaje wsparcia), wyniku świadczącego o poziomie wsparcia informacyjnego, instrumentalnego, wartościującego oraz wsparcia emocjonalnego. Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (średnia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozkłady zmiennych. Szacowanie różnic dokonano za pomocą jednoczynnikowej analizy wariancji test F-Fischera dla zmiennych wielowariantowych. Badanie związków przeprowadzono za pomocą współczynnika korelacji liniowej Spearmana. Za istotne statystycznie przyjęto wartości testu spełniające warunek, że p < 0,05. Analizy wykonano przy pomocy pakietu statystycznego STATISTICA 9.0. Wyniki badań Analiza danych pokazuje, że mężczyźni, to w niewielkim stopniu przeważająca grupa wśród badanych 52,5%, średnia wieku respondentów wynosiła 66,5 lat (od 50 do 80 lat), większość miała wykształcenie zawodowe (47,5%), pozostawała w związkach małżeńskich (46,3%), mieszkała w mieście (76,3%) z rodziną (68,8%), posiadała potomstwo (85,9%). Z pracy zawodowej utrzymywało się 36,3% badanych, z emerytury i z renty 63,8%. Ogólnie należy stwierdzić, że była to grupa o przeciętnej (52,5%) sytuacji materialnej. Średni czas choroby powyżej 10 lat 38,8% lub 6 do 10 lat 32,5%. Najczęściej wymienianym problemem zdrowotnym dla badanych okazała się dyskopatia, problemy z poruszaniem, ból kręgosłupa, zwyrodnienie stawów, osteoporoza (21,3%), nadciśnienie tętnicze (11,0%) oraz cukrzyca i duszność po 8,1%. Najbardziej pomocnymi w trudnych sytuacjach okazała się rodzina (72,5%) lub przyjaciele (16,3%). Wyróżnione w tabeli 1. typy wsparcia społecznego należały do typów uwzględnionych w kwestionariuszu Kmiecik-Baran badającym wsparcie społeczne (wartościujące, emocjonalne, informacyjne i instrumentalne). Średnia wsparcia informacyjnego badanej grupy wyniosła 11,4. Świadczy to o znacznym poziomie wsparcia informacyjnego jakie otrzymywali. Wynik maksymalny 20,0 punktów, również świadczy o tym fakcie, że wśród badanych nie było osób pozbawionych tego rodzaju wsparcia. Średnia wsparcia instrumentalnego badanej grupy wynosiła 11,6; wynik świadczy o wysokim poziomie tego wsparcia. Średnia wsparcia wartościującego wyniosła 12,2. W tym przypadku wynik świadczy o przeciętnym (na granicy wysokiego) poziomie tego wsparcia jakie otrzymywali badani. Średnia wsparcia emocjonalnego badanej grupy wyniosła 9,0, w tym przypadku wynik świadczy o bardzo wysokim poziomie tego wsparcia. Było to najwyżej ocenione wsparcie w badanej grupie. Średnia grupy 44,2 świadczy o wysokim poziomie wsparcia społecznego. Najwyżej zostało ocenione wsparcie emocjonalne (83,8%), a najniżej wartościujące (56,3%). Rozkład wyników w tabeli 2. przedstawia, że dla większości badanych jakość życia była ani dobra ani zła (50,0%), w ogólnej ocenie jakość życia określiło przeciętnie (50,0%). Średnia jakość życia oceniana była przez badanych przeciętnie średnia 3,0. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby niezadowolone ze swojego (47,5%). Średnia ocena zadowolenia ze była znacznie niższa od oceny jakości życia, wyniosła 2,3. Brak było istotnych statystycznie różnic pod względem oceny jakości życia i oceny zadowolenia ze wśród kobiet i mężczyzn. Wraz ze wzrostem grupy wiekowej malała ocena zarówno jakości życia, jak i ocena własnego, a ze wzrostem wykształcenia wzrastała ocena zarówno jakości życia, jak i ocena własnego. Wyższe wyniki prezentowały osoby pracujące zawodowo, zamieszkujące z rodziną. Wraz ze wzrostem okresu choroby malała ocena zarówno jakości życia, jak i ocena własnego. Na dziedzinę fizyczną składa się siedem pytań kwestionariusza, z których dwa są Tabela 1. Statystyki wsparcia społecznego Table 1. Statistics of social support wsparcie społeczne informacyjne instrumentalne wartościujące emocjonalne N 80 80 80 80 80 x 44,2 11,4 11,6 12,2 9,0 SD 10,9638 2,9564 3,4957 3,7396 3,0541 Min 24,0 6,0 6,0 6,0 6,0 Maks 75,0 20,0 21,0 23,0 20,0 Dolny kwartyl 36,0 9,0 9,0 9,0 6,0 Mediana 43,0 11,0 11,0 12,0 8,5 Górny kwartyl 50,5 13,0 14,0 15,0 11,0

440 Krystyna Kurowska, Monika Brojakowska Tabela 2. Zestawienie statystyk zbiorczych oceny stanów i pytań o zdrowie i jakość życia Table 2. Summative statistics, cumulative assessment of conditions and questions about the health and quality of life średnia S.D. min maks Dolny kwartyl mediana Górny kwartyl percepcja jakości życia 60,00 15,2614 20,0 100,0 50,0 60,0 70,0 46,25 13,7219 20,0 80,0 40,0 40,0 60,0 D.1. fizyczna 50,90 18,6039 14,3 85,7 35,7 51,8 67,9 D.2. psychologiczna 48,75 14,7460 25,0 79,2 33,3 50,0 62,5 D.3. socjalna 43,12 13,7673 16,7 75,0 33,3 41,7 58,3 D.4. środowiskowa 42,82 13,9772 15,6 71,9 28,1 45,4 53,1 skonstruowane w kierunku negatywnym (im większa liczba punktów, tym gorsza ocena danego aspektu). Pytania te odwrócono w kierunku pozytywnym. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby, które zaznaczały odpowiedź ani dobra ani zła (30,0%). W ogólnej ocenie dziedzinę fizyczną większość osób oceniła pozytywnie (38,8%). Średnia ocena dziedziny fizycznej wyniosła 50,9, co było oceną przeciętną. Najniższe oceny i zarazem negatywny wpływ na ocenę dziedziny somatycznej miała zdolność do pracy oraz energia i zmęczenie. Pytania te uzyskały najniższą średnią zdolność do pracy 3,5, a energia i zmęczenie 2,76. Największy pozytywny wpływ miała zależność od leków i leczenia średnia 3,4 oraz ból i dyskomfort 3,54. Nieco wyżej dziedzinę fizyczną oceniły kobiety. Wraz ze wzrostem wieku malał wynik dziedziny fizycznej. Wyższe wyniki całej dziedziny fizycznej prezentowali badani pracujący zawodowo, mieszkający z rodziną. Ze wzrostem okresu choroby malały wyniki dziedziny fizycznej. Na dziedzinę psychologiczną składa się sześć pytań kwestionariusza, z których tylko jedno ma kierunek negatywny. Pytanie to odwrócono w kierunku pozytywnym. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby, które zaznaczały odpowiedź ani dobra, ani zła oraz dobra (po 33,8%). W ogólnej ocenie, dziedzinę psychologiczną większość oceniła przeciętnie lub pozytywnie (po 33,8%). Średnia ocena dziedziny psychologicznej 48,75 to ocena zaledwie przeciętna. Najniższe wyniki i negatywny wpływ na ocenę dziedziny psychologicznej, miała ocena pozytywnych uczuć średnia 2,56 i myślenie (uczenie się) pamięć (koncentracja) średnia 2,45. Największy pozytywny wpływ miała duchowość, wygląd zewnętrzny średnia 3,58 oraz negatywne uczucia 3,38. Nieco wyżej dziedzinę psychologiczną ocenili mężczyźni. Łatwo zauważyć, że wraz ze wzrostem wieku malał wynik dziedziny psychologicznej. Wyjątek stanowiła grupa powyżej 80 lat, której wyniki nieco zwyżkowały w stosunku do grupy 71 80 lat. Wyższe wyniki całej dziedziny psychologicznej prezentowali badani pracujący zawodowo, mieszkający z rodziną. Wyjątek stanowiły wyniki odczuwania nieprzyjemnych nastrojów, takich jak smutek, chandra, gdzie badani z instytucji w mniejszym stopniu odczuwają taki stan, niż badani mieszkający samotnie. Na relację społeczną składają się trzy pytania kwestionariusza. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby, które zaznaczyły odpowiedź ani dobra, ani zła (48,8%), w dalszej kolejności zła (40,0%). W ogólnej ocenie, dziedzinę socjalną większość osób postrzegało ani dobrze, ani źle (48,8%). Średnia ocena dziedziny socjalnej wyniosła 43,12 i była to ocena przeciętna. Najniższe wyniki dziedziny socjalnej miała ocena aktywności seksualnej średnia w tym pytaniu 1,99. Największy pozytywny wpływ miało zadowolenie ze związków osobistych średnia 3,39. Nieco wyżej dziedzinę społeczną oceniły kobiety. Łatwo zauważyć, że wraz ze wzrostem wieku malał wynik dziedziny socjalnej. Wyjątek stanowiła grupa powyżej 80 lat, której wyniki nieco zwyżkowały. Największy wpływ na wynik dziedziny socjalnej miało zadowolenie z życia seksualnego, które wraz z wiekiem gwałtownie spadało. Wraz ze wzrostem wykształcenia wzrastał poziom dziedziny socjalnej. Na dziedzinę środowiskową składa się osiem pytań kwestionariusza. Większość zaznaczała odpowiedź ani dobra, ani zła (57,5%), w dalszej kolejności zła (35,0%). W ogólnej ocenie, dziedzinę środowiskową większość osób postrzega przeciętnie (57,5%). Średnia ocena dziedziny środowiskowej wyniosła 42,82 i była wynikiem przeciętnym. Najniższe oceny dziedziny środowiskowej uzyskały kwestie środowisko fizyczne (zanieczyszczenie, hałas, ruch uliczny, klimat) średnia 2,34 oraz zdrowie i opieka zdrowotna: dostępność i jakość średnia 2,41. Największy pozytywny wpływ miała transport średnia 3,06 oraz ocena środowiska domowego średnia 3,23. Najwyżej oceniona została dziedzina fizyczna wynik średni 50,90 pkt. (SD = 18,6039), w dalszej kolejności dziedzina psychologiczna średnia 48,75 pkt. (SD = 14,7460). Najniżej oceniono dziedzinę środowiskową ze średnią 42,82 pkt. (SD = 13,9772). Nieco wyżej dziedzinę środowiskową oceniły kobiety. Różnica wyniosła zaledwie 0,02 punktu przy znacznie mniejszym zróżnicowaniu wyników w porównaniu z mężczyznami. Łatwo zauważyć, że wraz ze wzrostem wieku malał wynik dziedziny środowiskowej. Najwyższe

Wsparcie a jakość życia osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc 441 wyniki poczucia bezpieczeństwa w życiu codziennym prezentowali badani w wieku do 50 lat, najniższe 71 80 lat. Zdrowie najwyżej oceniają w wieku 51 60 a najniżej w wieku powyżej 80 lat. Wystarczalność pieniędzy wraz z wiekiem spadała, by wzrosnąć w wieku powyżej 80 lat. Podobnie dostępność informacji potrzebnych do życia codziennego. Zadowolenie z warunków mieszkaniowych wzrastało wraz z wiekiem. Najwyższe wyniki dziedziny środowiskowej prezentowali badani mieszkający z rodziną. Wyjątek stanowiła dostępność do opieki medycznej, gdzie najwyższe wyniki prezentowali badani mieszkający w instytucji, najniższe mieszkający samotnie. W pozycji oceny zadowolenia z dostępności do opieki medycznej najwyższe wyniki prezentowali badani chorujący 2 5 lat, najniższe chorujący powyżej 10 lat. Wsparcie społeczne pozostawało w istotnej korelacji (tabela 3.) na poziomie niskim z wynikami dziedziny socjalnej i środowiskowej. W korelacji średniej z oceną jakości życia, wynikami dziedziny fizycznej i psychologicznej. Wraz ze wzrostem wsparcia społecznego wzrastały wyniki oceny jakości życia,, dziedziny fizycznej, psychologicznej i środowiskowej. Wyjątek stanowiły wyniki dziedziny socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentowali badani o wsparciu społecznym przeciętnym, najniższe o wsparciu wysokim. Wsparcie informacyjne (tabela 4.) pozostawało w istotnej korelacji na poziomie niskim z wynikami dziedziny socjalnej i środowiskowej. W korelacji średniej z oceną jakości życia, wynikami dziedziny fizycznej i psychologicznej. Wraz ze wzrostem wsparcia informacyjnego wzrastały wyniki oceny jakości życia, dziedziny fizycznej, psychologicznej i środowiskowej. Wyjątek stanowią wyniki oceny, gdzie najwyższe wyniki prezentowali badani o wsparciu informacyjnym przeciętnym, a najniższe o wsparciu wysokim podobnie jak wyniki dziedziny socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentowali badani o wsparciu informacyjnym przeciętnym, najniższe o informacyjnym wysokim. Wsparcie instrumentalne (tabela 5.) pozostawało w istotnej korelacji na poziomie niskim z wynikami jakości życia i dziedziny fizycznej i środowiskowej. Wraz ze wzrostem wsparcia instrumentalnego wzrastają wyniki oceny jakości życia, dziedziny fizycznej, psychologicznej i środowiskowej. Wyjątek stanowiły wyniki oceny, gdzie najwyższe wyniki prezentowali badani o przeciętnym wsparciu instrumentalnym, a najniższe o wsparciu wysokim podobnie jak wyniki dziedziny socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentowali badani o wsparciu instrumentalnym przeciętnym, najniższe o wsparciu instrumentalnym wysokim. Tabela 3. Korelacje wsparcia społecznego i jakości życia, oceny i dziedzin życia Table 3. Correlations of social support and quality of life, health assessment and areas of life percepcja jakości życia 80 0,3720 3,5396 0,0007 percepcja własnego 80 0,1520 1,3580 0,1784 D fizyczna 80 0,3870 3,7065 0,0004 D psychologiczna 80 0,3457 3,2536 0,0017 D socjalna 80-0,2447-2,2293 0,0287 D środowiskowa 80 0,2995 2,7719 0,0070 Tabela 4. Korelacje wsparcia informacyjnego i jakości życia, oceny i dziedzin życia Table 4. Correlations between informative support and quality of life, health assessment and areas of life percepcja jakości życia 80 0,3109 2,8894 0,0050 80 0,0149 0,1319 0,8954 D fizyczna 80 0,3569 3,3746 0,0012 D psychologiczna 80 0,3873 3,7101 0,0004 D socjalna 80-0,2596-2,3737 0,0201 D środowiskowa 80 0,2271 2,0590 0,0428

442 Krystyna Kurowska, Monika Brojakowska Tabela 5. Korelacje wsparcia instrumentalnego i jakości życia, oceny i dziedzin życia Table 5. Correlations between instrumental support and quality of life, health assessment and areas of life percepcja jakości życia 80 0,2213 2,0037 0,0486 80 0,0025 0,0221 0,9824 D fizyczna 80 0,2761 2,5367 0,0132 D psychologiczna 80 0,1685 1,5095 0,1352 D socjalna 80-0,1819-1,6335 0,1064 D środowiskowa 80 0,2252 2,0415 0,0446 Tabela 6. Korelacje wsparcia wartościującego i jakości życia, oceny i dziedzin życia Table 6. Correlations between evaluation support and quality of life, health assessment and areas of life percepcja jakości życia 80 0,4274 4,1758 0,0001 80 0,3004 2,7815 0,0068 D fizyczna 80 0,4218 4,1087 0,0001 D psychologiczna 80 0,4297 4,2033 0,0001 D socjalna 80-0,3932-3,7772 0,0003 D środowiskowa 80 0,3169 2,9509 0,0042 Tabela 7. Korelacje wsparcia emocjonalnego i jakości życia, oceny i dziedzin życia Table 7. Correlations between emotional support and quality of life, health assessment and areas of life percepcja jakości życia 80 0,2441 2,2232 0,0291 80 0,1668 1,4945 0,1391 D fizyczna 80 0,2886 2,6622 0,0094 D psychologiczna 80 0,2187 1,9791 0,0513 D socjalna 80-0,1938-1,7448 0,0849 D środowiskowa 80 0,1682 1,5069 0,1359 Wsparcie wartościujące (tabela 6.) pozostawało w istotnej korelacji na poziomie średnim z wynikami wszystkich dziedzin oraz z oceną jakości życia i własnego. Wraz ze wzrostem wsparcia wartościującego wzrastały wyniki oceny jakości życia, oceny własnego, dziedziny fizycznej, psychologicznej i środowiskowej. Wyjątek stanowiły wyniki dziedziny socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentowali badani o wsparciu wartościującym niskim, najniższe o wsparciu instrumentalnym wysokim. Wsparcie emocjonalne (tabela 7.) pozostawało w istotnej korelacji na poziomie niskim tylko z wynikami jakości życia i dziedziny fizycznej. Wraz ze wzrostem wsparcia emocjonalnego wzrastały wyniki oceny jakości życia, oceny własnego, dziedziny fizycznej, psychologicznej i środowiskowej. Wyjątek stanowiły wyniki dziedziny socjalnej. Najwyższe wyniki dziedziny socjalnej prezentowali badani o wsparciu emocjonalnym przeciętnym, najniższe o wsparciu instrumentalnym wysokim.

Wsparcie a jakość życia osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc 443 Dyskusja Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest chorobą XXI wieku. W zastraszającym tempie wzrasta liczba osób cierpiących na tę jednostkę chorobową. Pomimo rozwoju medycyny i doskonalenia metod leczenia POChP, wskaźnik śmiertelności utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie [4]. Choroba ma istotny wpływ na życie pacjentów ze względu na swoją przewlekłość. Dlatego chorzy różnie określają swoją jakość życia, w zależności od tego jak długo chorują oraz jakie jest ich podejście do choroby i związanymi z nią problemami. Również istotny element stanowi wsparcie społeczne ze strony rodziny, przyjaciół czy personelu medycznego. Wielu badaczy zadaje sobie pytanie czy rzeczywiście wsparcie może aż w tak znaczący sposób oddziaływać na życie pacjenta, który codziennie boryka się z trudnościami choroby przewlekłej? Wyniki przeprowadzonych badań jasno ukazują zależności jakości życia oraz otrzymywanego wsparcia społecznego u pacjentów z POChP. Dla większości badanych jakość życia jest ani dobra, ani zła. Najliczniejszą grupę stanowią osoby niezadowolone ze swojego 47,5%. Ani zadowolonych, ani niezadowolonych było około 40%. Średnia ocena zadowolenia ze była znacznie niższa od oceny jakości życia. Przyczyny powyższego stanu rzeczy są bardzo złożone. Ma na nie wpływ wiele rzeczy począwszy od aspektów związanych z samą chorobą przewlekłą, które dotyczą ciągłego lęku i stanów depresji, poprzez zmienne dotyczące statusu socjoekonomicznego pacjentów. Opinie na temat tego ostatniego aspektu są podzielone. Należy jednak również zaznaczyć, że fizjologiczne czynniki wpływające na jakość życia powinny być oceniane na równi z czynnikami psychologicznymi [5]. W badaniach liczniejszą grupą stanowili mężczyźni (ponad 52%). Badania te nie wykazały jednak istotności statystycznej dla płci. Potwierdzają to badania innych autorów m.in. Bąk- Drabika i Ziory [6], którzy porównali status socjoekonomiczny pacjentów z POChP. Podobne wyniki otrzymały autorki Głębocka i Szarzyńska, które stwierdziły, że kobiety i mężczyźni nie różnią się między sobą poziomem zadowolenia z życia oraz otrzymywanego wsparcia społecznego [7]. Największa liczba badanych osób mieściła się w granicach wiekowych od 51 80 lat. W największym stopniu wsparcie wartościujące i emocjonalne otrzymywali badani w wieku 60 70 lat, najniższe z kolei badani w wieku 71 80 lat. Wraz ze wzrostem grupy wiekowej malała ocena zarówno jakości życia, jak i ocena własnego. Z kolei Bąk-Drabik i Ziora [5] zaprzeczają temu faktowi uznając, że nie ma on wpływu na poziom jakości życia chorego. Uważają oni, że starsze osoby są przyzwyczajone do pewnych ograniczeń związanych z ich wiekiem i jest to naturalne w procesie starzenia. Większa liczba badanych posiadała wykształcenie zawodowe i podstawowe. Dla wsparcia społecznego było to nieistotne statystycznie, w przeciwieństwie do jakości życia, gdzie wraz ze wzrostem wykształcenia wzrastała ocena zarówno jakości życia, jak i ocena własnego. Potwierdzają to również inni autorzy: Bąk-Drabik i Ziora [6]. Ci ostatni wykazali, że osoby z wyższym wykształceniem posiadają istotnie wyższy poziom jakości społecznej niż osoby z wykształceniem średnim, zawodowym lub podstawowym. Wszyscy autorzy stwierdzili jednoznacznie, że niski poziom edukacji ma negatywny wpływ na jakość życia. Ponad 63% badanych była na emeryturze lub rencie. Jednak zdecydowanie wyższe wsparcie społeczne otrzymywali badani pracujący zawodowo. Podobnie było z jakością życia, gdzie wyższe wyniki prezentowały także powyższe osoby. Bąk-Drabik i Ziora [5] wskazali również na istotność tego czynnika, potwierdzając go. Niższą jakość życia prezentowali natomiast emeryci i renciści w stosunku do pracowników fizycznych. Kieczka [8] określiła także wpływ dolegliwości występujących w POChP na wykonywaną pracę. Jednak większość ankietowanych odpowiedziała, że choroba nie przeszkadza im w wykonywaniu pracy (31%). Ponad 46% badanych pacjentów było żonatych albo zamężnych. Większość z nich deklarowała również, że mieszka z rodziną. Te właśnie osoby prezentowały wyższe wyniki jakości życia oraz otrzymywanego wsparcia społecznego, które zaznaczyło się na poziomie wysokim. Było to w pewnym stopniu uzasadnione, gdyż małżonek lub najbliższa rodzina stanowi główne źródło wsparcia, z powodu istniejących między nimi skomplikowanych więzi. Najniższe wsparcie otrzymywali natomiast badani mieszkający w instytucji. Aż 72% badanych deklarowała, że osobami pomocnymi w trudnych sytuacjach jest rodzina i to od niej szczególnie oczekują wsparcia w największym stopniu. Prawie połowa badanych osób uważała, że ich stan uległby polepszeniu, gdyby otrzymywali większe wsparcie. W innych badaniach dotyczących wsparcia społecznego i jakości życia u osób starszych Głębocka i Szarzyńska [7] stwierdziły, że poziom otrzymywanego wsparcia jest wyższy u osób, które mieszkają z rodziną i są w formalnym związku z partnerem, aniżeli u osób mieszkających samotnie. Zaznaczyły one również fakt, że poziom otrzymywanego wsparcia był wyższy u osób posiadających partnera niż osób samotnych. Na drugim miejscu badani określili, że oczekują również wsparcia od personelu medycznego ponad 38%. Może się to wiązać szczególnie z aktualnym pobytem w szpitalu w trakcie przeprowadzania badań lub z częstymi pobytami i ciągłym korzystaniem z tego typu opieki zdrowotnej. Badani pacjenci w większości stanowią grupę, która choruje ponad 10 lat. Większość z nich korzysta na co dzień z leczenia w przychodni. Z przeprowadzonych badań wynikło, że najwyższe wsparcie społeczne otrzymywały osoby, którzy chorowały od 2 5 lat, najniższe badani, którzy chorowali powyżej 10 lat. Wraz ze wzrostem okresu choroby malała ocena zarówno jakości życia, jak i ocena własnego. Ponad połowa pacjentów określa swój stan finansowy na przeciętnym poziomie starcza im pieniędzy jedynie na podstawowe potrzeby. Natomiast ponad 73% osób stwierdziło, że stan ich mógłby się polepszyć, gdyby więcej zarabiali.

444 Krystyna Kurowska, Monika Brojakowska Wysokie dochody pozwalają choremu nie tylko zapewnić podstawowe potrzeby życiowe oraz pokryć wydatki związane z leczeniem, ale również aktywnie uczestniczyć w życiu towarzyskim, co z kolei wpływa pozytywnie na poziom jego jakości życia [8]. Silną korelację dotyczącą tego związku zauważyły również Głębocka i Szarzyńska [7]. Istotnie im wyższy był poziom materialny badanych, tym bardziej pozytywnie oceniali swoje życie, co przekładało się na ich lepszą jakość życia. Określenie statusu ekonomicznego badanych osób nie jest jednak w pełni jednoznaczne, gdyż pacjent może mieć inne poczucie poziomu materialnego, co powoduje, że może on zawyżać albo zaniżać swój dochód [6]. W codziennym życiu aż 61% osób badanych jest zależna od innych. Największy problem dla nich stanowią męczące objawy. Ze względu na ilość lat chorowania pacjentów, większa liczba osób poddała się już chorobie. Kieczka [8] również wskazała na tę zależność, ukazując negatywny wpływ choroby na życie pacjentów. Większość z nich określała POChP jako największy problem oraz sprawiający dużo kłopotów (32%). Główną dolegliwością przysparzającą najwięcej problemów pacjentom jest duszność oraz męczący kaszel, gdzie w badaniach autorki przyznało się do tego większa część chorych. Podsumowując przeprowadzony przegląd badań można stwierdzić, że mają one istotny wpływ na zmianę działań podejmowanych wobec pacjentów chorujących na POChP. Przy niskiej jakości życia niezbędne jest prowadzenie działań zapobiegawczych, np. rehabilitacji czy poradnictwa psychologicznego. Dlatego tak istotna jest ocena tych aspektów u chorych, które ukazują jak istotną rolę pełni dla tych chorych wsparcie rodziny i najbliższych osób. Dzięki temu czynnikowi w głównej mierze ich jakość życia może ulec znacznemu polepszeniu. Badania jakości życia są bardzo istotne w ocenie efektywności leczenia pacjenta, prowadzonych programów edukacyjnych, akceptacji sposobu leczenia przez pacjenta oraz określenia kosztów tego leczenia. Są one również cennym uzupełnieniem zebranych wiadomości w wywiadzie na temat pacjenta i jego choroby przewlekłej. U pacjentów z POChP mogą być pomocne w ocenie konieczności hospitalizacji w okresie najbliższych 12- miesięcy, a także do przewidywania śmiertelności chorych. Badania te gromadzone w sposób systematyczny i rutynowy mogą mieć istotny wpływ na podejmowane decyzje terapeutyczne. Wnioski 1. Chorzy z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc różnili się poziomem i rodzajem otrzymywanego wsparcia społecznego. Największy poziom wsparcia społecznego zauważalny był w kategorii wsparcia emocjonalnego, z kolei najniżej ocenione przez grupę badanych zostało wsparcie wartościujące. 2. Badani różnili się między sobą jakością życia. Dla większości badanych jakość życia była ani dobra, ani zła. Większość pacjentów określiła jakość przeciętnie. 3. Wykazano związek pomiędzy rodzajem wsparcia a jakością życia. Wraz ze wzrostem wsparcia społecznego wzrastały wyniki oceny własnego życia i jakości życia, tzn. wraz ze wzrostem wieku malała jakość życia pacjentów; osoby z wyższym wykształceniem miały wyższą ocenę jakości życia; wyższa jakość życia, jak i wyższy poziom wsparcia zauważalny był u osób pracujących zawodowo; wraz ze wzrostem okresu trwania choroby malała jakość życia; wyższe wyniki jakości życia oraz wsparcia społecznego preferowali pacjenci zamieszkujący z rodziną; wysoki poziom wsparcia emocjonalnego i wartościującego utrzymywał się w grupie wiekowej 60 70 lat, najniższy jego poziom przypadał na lata 71 80; najwyższy poziom wsparcia społecznego otrzymywali pacjenci chorujący od 2 5 lat. Piśmiennictwo 1. Farnik-Brodzińska M., Pierzchała W.: Badania jakości życia w chorobach układu oddechowego. ŚAM, Katowice 1999, 201-109. 2. Kmiecik-Baran K.: Skala wsparcia społecznego. Teoria i właściwości psychometryczne. Prz. Psychol., 1995, 38 (1/2), 201-214. 3. Wołowicka L., Bartkowska-Śniatkowska A., Trojanowska I., Torliński T., Podlaszewska-Kirkor J., Piechocka E.: Badania własne nad jakością życia chorych leczonych w intensywnej terapii ze szczególnym uwzględnieniem obrażeń. W: Jakość życia w naukach medycznych. Wołowicka L.(red.), Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego, Poznań 2001, 212-219. 4. Zieliński J.: Przewlekła obturacyjna choroba płuc. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2001, 302-309. 5. Bąk-Drabik K., Ziora D.: Jakość życia w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc. Pneumonol. Pol., 2004, 72, 128-133. 6. Bąk-Drabik K., Ziora D.: Wpływ statusu socjoekonomicznego na jakość życia chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Pneumonol. Pol., 2010, 78 (1), 3-13. 7. Głębocka A., Szarzyńska M.: Wsparcie społeczne a jakość życia osób starszych. Geront. Pol., 2005, 13 (4), 255-259. 8. Kieczka K.: Jakość życia chorych na astmę i przewlekłą obturacyjna chorobę płuc mieszkających w województwie mazowieckim i lubelskim. Pielęg. XXI w. 2010, 1-2, 30-31. Adres do korespondencji: Krystyna Kurowska dr n med.; adiunkt Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej CM w Bydgoszczy, UMK Toruń 85-801 Bydgoszcz, ul Techników 3 Tel.: 052/585-21-94 e-mail: krystyna_kurowska@op.pl