SPIS TREŚCI Wprowadzenie...9 ROZDZIAŁ 1. MAKROSKOPOWE OZNACZANIE MINERAŁÓW I SKAŁ...11 1.1. Wiadomości wstępne...11 1.2. Systematyka minerałów...13 1.3. Kryształy i układy krystalograficzne...17 1.4. Morfologia kryształów...19 1.4.1. Pokrój kryształów (ogólny kształt)...19 1.4.2. Wykształcenie kryształów...20 1.5. Właściwości fizyczne minerałów...21 1.5.1. Właściwości mechaniczne minerałów...21 1.5.1.1. Łupliwość...21 1.5.1.2. Twardość...21 1.5.2. Właściwości optyczne minerałów...22 1.5.2.1. Barwa...22 1.5.2.2. Rysa...23 1.5.2.3. Przezroczystość...23 1.5.2.4. Połysk...24 1.5.2.5. Inne cechy optyczne...24 1.5.3. Inne cechy pozwalające na identyfikację minerałów...25 ROZDZIAŁ 2. GŁÓWNE CECHY WYBRANYCH MINERAŁÓW SKAŁOTWÓRCZYCH...27 2.1. Minerały skał magmowych...27 2.1.1. Minerały główne skał magmowych...27 2.1.2. Minerały poboczne skał magmowych...32 2.1.3. Minerały akcesoryczne skał magmowych...34 2.2. Minerały skał metamorficznych...36 2.3. Minerały skał osadowych...37 3
ROZDZIAŁ 3. SKAŁY MAGMOWE...41 3.1. Facje skał magmowych...41 3.2. Budowa wewnętrzna skał magmowych...43 3.2.1. Struktura skał magmowych...43 3.2.2. Tekstura skał magmowych...47 3.3. Skład mineralny i podział skał magmowych...50 3.3.1. Minerały skał magmowych...50 3.3.2. Podział i klasyfikacje skał magmowych...51 3.3.3. Przykładowe typy skalne...54 3.3.3.1. Skały kwaśne...54 3.3.3.2. Skały obojętne...54 3.3.3.3. Skały zasadowe...55 3.3.3.4. Skały ultrazasadowe (ultrabazyty)...55 ROZDZIAŁ 4. SKAŁY METAMORFICZNE (PRZEOBRAŻONE)...57 4.1. Rodzaje metamorfizmu...57 4.2. Budowa wewnętrzna skał metamorficznych...59 4.2.1. Struktura skał metamorficznych...61 4.2.2. Tekstura skał metamorficznych...62 4.3. Przykładowe typy i rodzaje skał metamorficznych...64 4.3.1. Skały metamorfizmu dyslokacyjnego...64 4.3.2. Skały metamorfizmu regionalnego...64 4.3.3. Skały kontaktowo-metamorficzne...66 4.3.4. Skały ultrametamorficzne...66 ROZDZIAŁ 5. SKAŁY OSADOWE...67 5.1. Skład mineralny...68 5.2. Skały okruchowe...69 5.2.1. Struktura skał okruchowych...70 5.2.2. Tekstura skał okruchowych...73 5.2.3. Charakter i skład chemiczny spoiwa...74 5.3. Systematyka skał okruchowych...75 4
5.3.1. Kryteria stosowane w klasyfikacji skał okruchowych...75 5.3.2. Przykładowe typy skał okruchowych...76 5.4. Skały alitowe...79 5.5. Skały ilaste...79 5.6. Skały chemiczne (chemogeniczne) i organogeniczne...79 5.6.1. Skały węglanowe...80 5.6.1.1. Wapienie...80 5.6.1.2. Wapienie ze składnikami niewęglanowymi...83 5.6.2. Dolomity...84 5.6.3. Syderyty...86 5.6.4. Skały krzemionkowe...86 5.6.5. Fosforyty...87 5.6.6. Skały siarczanowe i ewaporaty (skały solne)...87 5.6.7. Kaustobiolity paliwa kopalne...89 ROZDZIAŁ 6. SUROWCE...93 6.1. Najpopularniejsze podziały złóż...93 6.2. Główne typy surowców na obszarze Polski...95 6.2.1. Surowce energetyczne...95 6.2.2. Surowce metaliczne...97 6.2.3. Surowce chemiczne...98 6.2.4. Surowce skalne...99 6.2.4.1. Surowce ilaste...99 6.2.4.2. Surowce okruchowe...100 6.2.4.3. Surowce zwięzłe...101 6.2.4.4. Inne...102 ROZDZIAŁ 7. WYBRANE ZAGADNIENIA Z TEKTONIKI...103 7.1. Wprowadzenie...103 7.2. Tektonika fałdowa...106 7.2.1. Formy fałdowe i elementy fałdów...106 7.2.2. Klasyfikacja fałdów...110 7.3. Mechanizmy fałdowania...116 5
7.3.1. Fałdowanie ze zginania...117 7.3.2. Fałdowanie ze ścinania (translacyjne)...117 7.3.3. Fałdowanie z płynięcia...117 7.3.4. Przyczyny fałdowania...118 7.4. Tektonika uskokowa...120 7.4.1. Uskok i elementy uskoku...120 7.4.2. Parametry uskoków...122 7.4.3. Podział uskoków...123 7.4.4. Mechanizm ruchu uskokowego...125 7.5. Drobne struktury tektoniczne...126 7.6. Złożone struktury tektoniczne...135 7.6.1. Tektonika fleksurowa i uskokowo-fałdowa...135 7.6.2. Struktury tektoniczne w skali makro...136 7.6.3. Tektonika solna...138 7.6.4. Glacitektonika...140 ROZDZIAŁ 8. WYBRANE ZAGADNIENIA Z KARTOGRAFII GEOLOGICZNEJ...143 8.1. Treść map geologicznych...143 8.2. Główne typy budowy przedstawiane na mapach geologicznych...148 8.2.1. Analiza map geologicznych planisekcja...149 8.2.1.1. Budowa płytowa...149 8.2.1.2. Budowa monoklinalna...150 8.2.1.3. Budowa fałdowa...151 8.2.1.4. Warstwy skalne pionowe...153 8.2.1.5. Uskoki...154 8.2.1.6. Niezgodność kątowa warstw...158 8.2.2. Analiza map geologicznych intersekcja...161 8.2.2.1. Budowa płytowa...161 8.2.2.2. Budowa fałdowa...162 8.2.2.3. Warstwy pionowe...163 8.2.2.4. Uskoki...164 8.2.2.5. Niezgodność kątowa...164 8.2.2.6. Określanie położenia warstwy na podstawie jej linii intersekcyjnej...164 8.2.2.7. Określanie położenia warstwy na podstawie znanego położenia pomiarów biegu i upadu warstwy wykreślenie linii intersekcyjnej...165 8.3. Czytanie historii geologicznej z mapy...168 6
ROZDZIAŁ 9. STRATYGRAFIA...171 9.1. Wiadomości wstępne...171 9.2. Biostratygrafia...173 9.3. Litostratygrafia...174 9.4. Chronostratygrafia...174 9.5. Krótkie charakterystyki okresów w dziejach Ziemi...177 ROZDZIAŁ 10. WYBRANE ZAGADNIENIA Z GEOLOGII REGIONALNEJ POLSKI...183 10.1. Budowa geologiczna Europy...183 10.2. Fazy orogeniczne...185 10.3. Pozycja Polski na tle struktur Europy...187 10.3.1. Strefa Teisseyre a-tornquista...190 10.3.2. Prekambryjska platforma wschodnioeuropejska...191 10.3.3. Struktura Koszalin Chojnice...194 10.3.4. Blok dolnośląski...194 10.3.5. Struktura śląsko-morawska...196 10.3.6. Struktury paleozoiczne wyżyn środkowopolskich...197 10.3.6.1. Strefa krakowska...197 10.3.6.2. Strefa miechowsko-rzeszowska...198 10.3.6.3. Strefa kielecka (region kielecki)...199 10.3.6.4. Strefa łysogórska...199 10.3.6.5. Strefa radomsko-kraśnicka...200 10.3.7. Niecka nadbużańska (niecka lubelska, lubelska niecka węglowa)...201 10.3.8. Jednostki mezozoiczne...202 10.3.8.1. Pokrywa mezozoiczna Polski północno-wschodniej...207 10.3.8.2. Niecka brzeżna...208 10.3.8.3. Wał środkowopolski (antyklinorium środkowopolskie)...209 10.3.8.4. Niecka szczecińsko-mogileńsko-łódzko-miechowska (synklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskie)...211 10.3.8.5. Monoklina przedsudecka i krakowsko-częstochowska (krakowsko-wieluńska)...212 10.3.9. Jednostki paleogeńsko-neogeńskie...212 10.3.9.1. Niż Polski...212 7
10.3.9.2. Karpaty...213 10.3.9.3. Osady czwartorzędowe...223 ROZDZIAŁ 11. WYBRANE ZAGADNIENIA GEOMORFOLOGICZNE...227 11.1. Wiadomości wstępne...227 11.2. Pochodzenie gruntów i skał...228 11.2.1. Procesy wewnętrzne...229 11.2.2. Procesy zewnętrzne...229 11.2.2.1. Wietrzenie...230 11.2.2.2. Działalność lodowców...235 11.2.2.3. Działalność rzek...240 11.2.2.4. Działalność wód opadowych...243 11.2.2.5. Działalność wiatru (eoliczna)...243 11.2.2.6. Działalność jezior...244 11.2.2.7. Powierzchniowe ruchy masowe...245 ROZDZIAŁ 12. GRUNTY BUDOWLANE...249 12.1. Wiadomości wstępne...249 12.2. Warunki geologiczno-inżynierskie wybranych typów obszarów Polski...249 12.3. Klasyfikacja gruntów budowlanych...251 12.3.1. Fizyczne właściwości gruntów...251 12.3.1.1. Skład mineralny...251 12.3.1.2. Struktura i tekstura...252 12.3.1.3. Uziarnienie gruntów...253 12.3.1.4. Cechy fizyczne gruntów...254 12.4. Woda w ośrodku gruntowym...259 12.4.1. Wiadomości wstępne...259 12.4.2. Wybrane parametry hydrogeologiczne gruntów...260 LITERATURA PODSTAWOWA...267 PYTANIA KONTROLNE...269 8