CHOROBY ZAWODOWE STWIERDZONE W POLSCE W 2009 r.

Medycya Pracy 2010;61(4):369 379 Istytut Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi http://medpr.imp.lodz.pl Urszula Wilczyńska Neoila Szeszeia-Dąbrowska Wojciech Sobala PRACA ORYGINALNA CHOROBY ZAWODOWE STWIERDZONE W POLSCE W 2009 r. OCCUPATIONAL DISEASES IN POLAND, 2009 Istytut Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź Zakład Epidemiologii Środowiskowej Streszczeie Wstęp: W doiesieiu przedstawioo podstawowe dae liczbowe o chorobach zawodowych stwierdzoych w 2009 r. Materiał i metody: Podstawą opracowaia były Karty stwierdzeia choroby zawodowej wystawioe przez stacje saitaro-epidemiologicze w 2009 r. i przesłae do Cetralego Rejestru Chorób Zawodowych. Dae przedstawioo z uwzględieiem jedostek chorobowych, płci i wieku osób chorych, okresu arażeia w miejscu pracy a czyiki szkodliwe powodujące stwierdzoą patologię oraz w zależości od działów gospodarki arodowej i województw. Zapadalość scharakteryzowao za pomocą współczyików obliczaych w stosuku do liczby zatrudioych lub do liczby pracujących. Wyiki: W 2009 roku stwierdzoo 3146 przypadków chorób zawodowych. Współczyik zapadalości wyosił 29,9 przypadków a 100 tys. zatrudioych. Najwyższą zapadalością charakteryzowały się: choroby zakaźe lub pasożyticze (8,4 a 100 tys.), pylice płuc (6 a 100 tys.) i przewlekłe choroby arządu głosu (5,9 a 100 tys.). U 78% osób z chorobą zawodową okres arażeia a czyik szkodliwy wyosił co ajmiej 20 lat. W przemyśle ajwyższa zapadalość dotyczyła zatrudioych w górictwie i wydobywaiu (297,5 przypadków a 100 tys.). Województwem o ajwyższej zapadalości było śląskie (54 przypadki a 100 tys. pracujących), a ajiższy współczyik odotowao w mazowieckim (7,5 a 100 tys.). Wioski: Liczba przypadków chorób zawodowych w stosuku do poprzediego roku zmalała o 400, tj. o 11,3%, a współczyik zapadalości o 13,8%. W liczbach bezwzględych ajwiększy spadek odotowao w chorobach arządu głosu (o 168 przypadków, tj. 23%). Med. Pr. 2010;61(4):369 379 Słowa kluczowe: choroby zawodowe, rejestr, zapadalość Abstract Backgroud: The aim of the paper was to preset basic statistical data o occupatioal diseases diagosed i 2009. Material ad Methods: The work was based o the data compiled from Occupatioal Disease Reportig Forms received by the Cetral Register of Occupatioal Diseases i 2009. The data comprised iformatio o osologic uits, geder ad age of patiets, ad duratio of occupatioal exposure to harmful agets resposible for the developmet of specified pathologies. These data were further classified by sectors of the atioal ecoomy ad voivodeships. The icidece was specified i terms of the umber of cases i relatio to paid employees or to employed persos. Results: The umber of occupatioal diseases diagosed i 2009 accouted for 3146 cases. The icidece rate was 29.9 cases per 100 000 paid employees. The highest icidece rates were oted for ifectious ad parasitic diseases (8.4/100 000), peumocoioses (6.0) ad chroic voice disorders (5.9). As may as 78% of patiets affected by occupatioal diseases had bee exposed to harmful agets for loger tha 20 years. I idustrial sectors of the atioal ecoomy, the highest icidece rate was oted i miig ad quarryig (297.5/100 000). Takig ito accout the geographic distributio of occupatioal diseases, the highest icidece was recorded i the Silesia ad the lowest i the Mazovia voivodeships (respectively 54 ad 7.5 cases per 100 000 employed persos). Coclusios: A decrease of 400 (11.3%) cases of occupatioal diseases ad a decrease of 13.8% i their icidece rate over previous year were oted. The greatest drop i the umber of cases was oted i ifectious ad parasitic diseases (of 168 cases, i.e. 23%). Med Pr 2010;61(4):369 379 Key words: occupatioal diseases, register, icidece Adres autorów: Zakład Epidemiologii Środowiskowej, Istytut Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera, ul. św. Teresy 8, 91-348 Łódź, e-mail: wies@imp.lodz.pl Nadesłao: 31 marca 2010 Zatwierdzoo: 21 kwietia 2010 WPROWADZENIE Proces stwierdzaia choroby zawodowej jest obecie ureguloway Rozporządzeiem Rady Miistrów z dia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (1) oraz Rozporządzeiem Miistra Zdrowia z dia 1 sierpia 2002 r. w sprawie dokumetowaia chorób zawodowych i skutków tych chorób (2). Systematyczą statystykę chorób zawodowych prowadzi się w Polsce od 1971 r. Iformacje o każdym stwierdzeiu choroby zawodowej przekazywae są do Istytutu Medycyy Pracy w Łodzi ze stacji saitaro-epidemiologiczych z tereu całego kraju. Powstaje w te sposób bak daych, który w 1999 r. został zarejestroway w Biurze Geeralego Ispektora Daych

370 U. Wilczyńska i wsp. Nr 4 Osobowych pod azwą Cetraly Rejestr Chorób Zawodowych. Obecie obejmuje o poad 303 000 przypadków. Celem iiejszego doiesieia jest przedstawieie podstawowych daych o przypadkach patologii zawodowych zgłoszoych do Rejestru w 2009 r. MATERIAŁ I METODY W pracy przedstawioe są dae o chorobach zawodowych stwierdzoych w 2009 r. i zgłoszoych przez stacje saitaro-epidemiologicze do Cetralego Rejestru Chorób Zawodowych. W lipcu 2009 wszedł w życie owy, zmodyfikoway wykaz chorób zawodowych (1). Dae za 2009 r. opracowae są jedak według jedostek chorobowych z poprzediego wykazu (3), poieważ obowiązywał o przez poad 6 miesięcy ubiegłego roku i awet choroby stwierdzae w drugim półroczu często były w adsyłaych kartach statystyczych opisywae starymi azwami i kodami. W aalizie uwzględioo iformacje o płci i wieku osób, u których stwierdzoo chorobę zawodową, przyczyach wywołujących patologię, długości trwaia arażeia a czyiki szkodliwe w środowisku pracy oraz rodzaju działalości a podstawie Polskiej Klasyfikacji Działalości (PKD) w wersji z 2007 r. Podao także współczyiki zapadalości a choroby zawodowe (a 100 tys. zatrudioych oraz a 100 tys. pracujących). Do ich obliczeia przyjęto ajowsze dae, tj. za rok 2008 (3). Liczby zatrudioych i pracujących w poszczególych sekcjach PKD oszacowao a podstawie aeksu w rocziku. WYNIKI Choroby zawodowe według jedostek chorobowych W 2009 r. stwierdzoo w Polsce 3146 przypadków chorób zawodowych. Najlicziej rozpozawae były choroby zakaźe lub pasożyticze albo ich astępstwa 888 przypadków, tj. 28,2% ogółu chorób zawodowych. Zdecydowaie przeważała tu borelioza, z liczbą 664 przypadków, staowiąc 74,8% tej grupy. U 130 osób rozpozao wirusowe zapaleie wątroby (14,6% wszystkich chorób zakaźych), w 99 przypadkach było to wzw typu C, a w 31 typu B. Orzeczoo 60 przypadków gruźlicy pochodzeia zawodowego, co staowi 6,8% wszystkich chorób zakaźych. Drugą grupą pod względem liczebości przypadków były pylice płuc 634 przypadki (20,2% ogółu patologii zawodowych). Domiowały pylice górików kopalń węgla z liczbą 408 przypadków (64,3% w tej grupie), pylica krzemowa 106 przypadków (16,7%) i pylica azbestowa 92 przypadki (14,5%). Na trzecim miejscu zalazły się przewlekłe choroby arządu głosu spowodowae admierym wysiłkiem głosowym 623 przypadki (19,8%). Domiowały tu iedowłady mięśi wewetrzych krtai 386 stwierdzeń (62,0% w tej grupie), i wtóre zmiay przerostowe fałdów głosowych 202 przypadki (32,4%). Koleją grupą był obustroy trwały ubytek słuchu typu ślimakowego 261 przypadków, co daje 8,3% wszystkich chorób zawodowych. Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego stwierdzoo u 161 osób (5,1% wszystkich przypadków). W 151 przypadkach był to zespół cieśi w obrębie adgarstka (93,8% w tej grupie), a w 10 zespół rowka erwu łokciowego (6,2%). Łączy udział pięciu wymieioych grup patologii wyosił 81,6% wszystkich chorób zawodowych (ryc. 1). Pozostałe jedostki chorobowe zgłaszae były z częstością ieprzekraczającą 3,5%. Przewlekłe choroby układu ruchu z liczbą 110 przypadków zalazły się a szóstym miejscu, staowiąc 3,5% ogólej liczby chorób zawodowych. Największy udział w tej grupie (40,9%) miało przewlekłe zapaleie adkłykcia kości ramieej. Nieco miej liczą kategorią były choroby skóry 104 przypadki (3,3%), przy czym w 89 przypadkach (85,6% tej grupy) były to alergicze kotaktowe zapaleia skóry. Odotowao 95 przypadków owotworów, w tym 87 kwalifikowaych w grupie 17. (owotwory złośliwe powstałe w astępstwie działaia czyików występujących w środowisku pracy, uzaych za rakotwórcze u ludzi) oraz 8 przypadków w grupie 16. (tj. spowodowaych promieiowaiem joizującym). Wśród tych pierwszych jako czyik przyczyowy ajczęściej wymieiao azbest (54 przypadki) i WWA (11 przypadków), a ajlicziejsze były raki płuca (49 przypadków) i międzybłoiaki opłucej (17 przypadków). W owotworach złośliwych spowodowaych arażeiem a promieiowaie joizujące odotowao dwa umiejscowieia płuco (7 przypadków) i trzo macicy (1 przypadek). Stwierdzoo 85 przypadków zespołu wibracyjego (2,7% wszystkich chorób). Domiowały w im zmiay kosto-stawowe, które występowały u 40 osób (47,1% w tej grupie), zaburzeia o charakterze mieszaym u 25 osób (29,4%), a zmiay aczyiowo-erwowe stwierdzoo u 20 osób (23,5%).

Nr 4 Choroby zawodowe stwierdzoe w Polsce w 2009 r. 371 Ogółem: 3146 przypadków Total: 3146 cases Pylice płuc Peumocoioses 20,2% Choroby zakaźe lub pasożyticze Ifectious ad parasitic diseases 28,2% Przewlekłe choroby układu ruchu Chroic diseases of locomotor system 3,5% Ubytek słuchu Hearig loss 8,3% Przewlekłe choroby układu obwodowego Chroic diseases of peripheral ervous system 5,1% Choroby skóry Ski diseases 3,3% Pozostałe Other 11,6% Choroby arządu głosu Voice disorders 19,8% Ryc. 1. Choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. Fig. 1. Occupatioal diseases i Polad, 2009. U 52 osób rozpozao astmę oskrzelową (1,7%), alergiczy ieżyt osa orzeczoy został u 37 osób (1,2%), choroby opłucej lub osierdzia spowodowae pyłem azbestu u 30 osób (1,0%) a choroby układu wzrokowego u 22 osób (0,7%). Odotowao 14 przypadków (0,4% wszystkich chorób) ostrych i przewlekłych zatruć substacjami chemiczymi lub ich astępstw. Czyikiem przyczyowym 4 zatruć był ołów. Ie substacje powodowały po jedym przypadku zatruć (tab. 1). Zatruciom ostrym, tz. takim, których objawy wystąpiły po arażeiu ieprzekraczającym jedej zmiay roboczej, uległy 4 osoby. Udział każdej z pozostałych patologii zawodowych ie przekraczał 0,4%. Tabela 1. Choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. według jedostek chorobowych Table 1. Occupatioal diseases by osologic uits, Polad, 2009 Choroby zawodowe Occupatioal diseases Przypadki Cases Współczyik a 100 000 zatrudioych paid employees Współczyik a 100 000 pracujących employed persos Ogółem / Total 3 146 29,9 22,4 Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich astępstwa / Acute ad chroic 14 0,1 0,1 itoxicatios ad their sequels Gorączka metalicza / Metallic fever 1 0,0 0,0 Pylice płuc / Peumocoioses 634 6,0 4,5 Choroby opłucej lub osierdzia wywołae pyłem azbestu / Diseases of pleura 30 0,3 0,2 or pericardium iduced by asbestos dust Przewlekłe obturacyje zapaleie oskrzeli / Chroic obstructive brochitis 13 0,1 0,1 Astma oskrzelowa / Brochial asthma 52 0,5 0,4 Zewątrzpochode alergicze zapaleie pęcherzyków płucych / Extrisic 11 0,1 0,1 allergic alveolitis Ostre uogólioe reakcje alergicze / Acute geeral allergic reactios 1 0,0 0,0 Byssioza / Byssiosis 0 0 Beryloza / Berylliosis 1 0,0 0,0 Choroby płuc wywołae pyłem metali twardych / Lug diseases 0 0,0 iduced by hard metals dust Alergiczy ieżyt osa / Allergic rhiitis 37 0,4 0,3 Zapaleie obrzękowe krtai o podłożu alergiczym / Oedematous larygitis 0 0 iduced by allergy

372 U. Wilczyńska i wsp. Nr 4 Tabela 1. Choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. według jedostek chorobowych - cd. Table 1. Occupatioal diseases by osologic uits, Polad, 2009 - cot. Choroby zawodowe Occupatioal diseases Przypadki Cases Współczyik a 100 000 zatrudioych paid employees Współczyik a 100 000 pracujących employed persos Przedziurawieie przegrody osa / Nasal septum perforatio 2 0,0 0,0 Przewlekłe choroby arządu głosu / Chroic voice disorders 623 5,9 4,4 Choroby wywołae działaiem promieiowaia joizującego / Diseases caused 9 0,1 0,1 by ioizig radiatio Nowotwory złośliwe / Maligat eoplasms 87 0,8 0,6 Choroby skóry / Ski diseases 104 1,0 0,7 Przewlekłe choroby układu ruchu / Chroic diseases of locomotor system 110 1,0 0,8 Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego / Chroic diseases 161 1,5 1,1 of peripheral ervous system Ubytek słuchu / Hearig loss 261 2,5 1,9 Zespół wibracyjy / Vibratio sydrome 85 0,8 0,6 Choroby wywołae pracą w warukach podwyższoego ciśieia 0 0 atmosferyczego / Diseases iduced by work uder icreased atmospheric pressure Choroby wywołae działaiem wysokich, albo iskich temperatur otoczeia / 0 0 / Diseases iduced by high or low temperature of eviromet Choroby układu wzrokowego / Diseases of visual system 22 0,2 0,2 Choroby zakaźe lub pasożyticze albo ich astępstwa / Ifectious ad parasitic 888 8,4 6,3 diseases ad their sequels Choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. w porówaiu z rokiem poprzedim W 2009 r. liczba owo stwierdzoych chorób zawodowych w porówaiu do 2008 r. spadła o 400 przypadków tj. o 11,3% (5). W liczbach bezwzględych ajwiększy spadek odotowao w przewlekłych chorobach arządu głosu (o 186 przypadków, co daje wskaźik spadku o 23%), w chorobach zakaźych lub pasożyticzych (o 68 przypadków, tj. 7,1%) i w pylicach płuc (o 63 przypadki, tj. 9%). Największy wzrost liczby przypadków (o 21, tj. o 8,7%) w stosuku do roku ubiegłego dotyczył ubytku słuchu. Choroby zawodowe w zależości od płci, stażu pracy w arażeiu i wieku w chwili rozpozaia W strukturze chorób zawodowych w 2009 r. według płci, aalogiczie do lat poprzedich, przeważali mężczyźi, u których stwierdzoo 1906 przypadków chorób zawodowych, tj. 60,6% ich ogółu. Najczęściej stwierdzaymi patologiami pochodzeia zawodowego były u mężczyz pylice płuc (30,9%) i choroby zakaźe lub pasożyticze (30,4%), a u kobiet schorzeia arządu głosu (43,3%) i choroby zakaźe lub pasożyticze (24,8%). Strukturę chorób zawodowych mężczyz i kobiet obrazuje rycia 2. Mężczyźi staowili większość wśród osób z rozpozaiem pylicy, choroby zakaźej lub pasożyticzej, ubytku słuchu, zespołu wibracyjego, owotworu złośliwego, astmy oskrzelowej, choroby opłucej lub osierdzia wywołaej pyłem azbestu, alergiczego ieżytu osa, zatrucia, choroby wywołaej promieiowaiem joizującym, choroby układu wzrokowego, zewątrzpochodego zapaleia pęcherzyków płucych. Z kolei tylko u mężczyz rozpozao przewlekłe obturacyje zapaleie oskrzeli oraz po 1 przypadku gorączki metaliczej i berylozy (tab. 2). Większy udział kobiet zazaczył się atomiast w chorobach arządu głosu, obwodowego układu erwowego, układu ruchu i skóry. Tylko u 1 kobiety stwierdzoo ostrą uogólioą reakcję alergiczą (tab. 3).

Nr 4 Choroby zawodowe stwierdzoe w Polsce w 2009 r. 373 Mężczyźi: 1906 przypadków Males: 1906 cases Nowotwory złośliwe Maligat eoplasms 4,2% Pozostałe Other 12,5% Zespół wibracyjy Vibratio sydrome 4,0% Choroby zakaźe lub pasożyticze Ifectious ad parasitic diseases 30,4% Pylice płuc Peumocoioses 20,9% Choroby arządu głosu Voice disorders 4,5% Ubytek słuchu Hearig loss 13,5% Kobiety: 1240 przypadków Females: 1240 cases Pozostałe Other 5,8% Choroby arządu głosu Voice disorders 43,3% Przewlekłe choroby układu obwodowego Chroic diseases of peripheral ervous system 11,0% Przewlekłe choroby układu ruchu Chroic diseases of locomotor system 6,0% Pylice płuc Peumocoioses 3,6% Choroby skóry Ski diseases 5,5% Choroby zakaźe lub pasożyticze Ifectious ad parasitic diseases 24,8% Ryc. 2. Choroby zawodowe wśród mężczyz i kobiet w Polsce w 2009 r. Fig. 2. Occupatioal diseases amog males ad females i Polad, 2009. Tabela 2. Choroby zawodowe stwierdzoe w większości u mężczyz w Polsce w 2009 r. Table 2. Categories of occupatioal diseases more frequet amog males, Polad, 2009 Jedostka chorobowa Nosologic uits Ogółem Total Mężczyźi Males % Pylice płuc / Peumocoioses 634 589 92,9 Choroby zakaźe lub pasożyticze albo ich astępstwa / Ifectious ad parasitic 888 580 65,3 diseases ad their sequels Ubytek słuchu / Hearig loss 261 257 98,5 Nowotwory złośliwe / Maligat eoplasms 87 80 91,9 Zespół wibracyjy / Vibratio sydrome 85 77 90,6 Astma oskrzelowa / Brochial asthma 52 33 63,5 Choroby opłucej i osierdzia wywołae pyłem azbestu / Diseases of pleura 30 26 86,7 or pericardium iduced by asbestos dust Alergiczy ieżyt osa / Allergic rhiitis 37 23 62,2 Choroby układu wzrokowego / Diseases of visual system 22 16 72,7 Przewlekłe obturacyje zapaleie oskrzeli / Chroic obstructive brochitis 13 13 100,0 Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich astępstwa / Acute ad chroic 14 12 85,7 itoxicatios ad their sequels Choroby wywołae działaiem promieiowaia joizującego / Diseases caused 9 8 88,9 by ioizig radiatio Zewątrzpochode zapaleie pęcherzyków płucych / Extrisic allergic alveolitis 11 6 54,5 Gorączka metalicza / Metallic fever 1 1 100,0 Beryloza / Berylliosis 1 1 100,0

374 U. Wilczyńska i wsp. Nr 4 Tabela 3. Choroby zawodowe stwierdzoe ajczęściej u kobiet w Polsce w 2009 r. Table 3. Occupatioal diseases more frequet amog females, Polad, 2009 Jedostka chorobowa Nosologic uits Ogółem Total Kobiety Females % Przewlekłe choroby arządu głosu / Chroic voice disorders 623 537 86,2 Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego / Chroic diseases 161 136 84,5 of peripheral ervous system Przewlekłe choroby układu ruchu / Chroic diseases of locomotor system 110 74 67,3 Choroby skóry / Ski diseases 104 38 65,4 Ostre uogólioe reakcje alergicze / Acute geeral allergic reactios 1 1 100,0 Podobie jak w latach poprzedich większość stwierdzoych w Polsce w 2009 r. chorób zawodowych powstała w wyiku wieloletiej ekspozycji a czyiki szkodliwe i uciążliwe. Po wyłączeiu z aalizy tych chorób, dla których okres arażeia a czyik etiologiczy ie odgrywał istotej roli w ich powstaiu (tj. chorób zakaźych i iwazyjych oraz chorób o podłożu alergiczym) okazało się, że 92,7% stwierdzoych przypadków powstało po miimum 10-letim, a 78% po 20-letim okresie pracy w kotakcie z czyikiem, który był przyczyą zachorowaia (tab. 4). Zalazło to rówież odzwierciedleie w strukturze chorób zawodowych według wieku. Ogółem 92,4% stwierdzeń dotyczyło osób powyżej 40. roku życia. Najlicziejsza była grupa osób w wieku 50 59 lat, której udział wśród ogółu przypadków wyosił 47% (tab. 5). Tabela 4. Choroby zawodowe stwierdzoe w 2009 r. w zależości od okresu arażeia* i płci Table 4. Occupatioal diseases by duratio of exposure* ad geder, Polad, 2009 Okres arażeia [w latach] Duratio [years] ogółem total % Przypadki Cases mężczyźi males % kobiety females % 4 80 3,7 48 3,8 32 3,6 5 9 78 3,6 49 3,9 29 3,3 10 14 128 6,0 78 6,2 50 5,6 15 19 188 8,7 125 9,9 63 7,1 20 1 677 78,0 962 76,2 715 80,4 Ogółem / Total 2 151 100,0 1262 100,0 889 100,0 * W tabeli ie uwzględioo 995 przypadków (644 u mężczyz, 351 u kobiet), w których okres arażeia ie miał zaczeia / 995 cases (644 i males, 351 i females) with exposure data ot available or applicable are excluded. Tabela 5. Choroby zawodowe stwierdzoe w Polsce w 2009 r. w zależości od wieku i płci badaych Table 5. Occupatioal diseases by age ad geder, Polad, 2009 Wiek [w latach] Age [years] ogółem total % Przypadki Cases mężczyźi males % kobiety females % 29 42 1,3 29 1,5 13 1,1 30 39 198 6,3 122 6,4 76 6,1 40 49 682 21,7 415 21,8 267 21,5 50 59 1 479 47,0 784 41,1 695 56,1 60 745 23,7 556 29,2 189 15,2 Ogółem / Total 3 146 100,0 1 906 100,0 1 240 100,0

Nr 4 Choroby zawodowe stwierdzoe w Polsce w 2009 r. 375 Choroby zawodowe w zależości od zawodów Najlicziejszą kategorią zawodową wśród osób ze stwierdzoą chorobą zawodową byli roboticy przemysłowi i rzemieślicy, którzy staowili 35,9% ogółu (1128 przypadków). W tej liczbie domiowali góricy i roboticy budowlai (411 osób) oraz roboticy obróbki metali i mechaicy maszy i urządzeń (377 osób). Udział astępej pod względem liczebości kategorii specjalistów wyosił 24,2% (762 osoby). Zdecydowaą większość tej kategorii zawodowej (81,5%) staowili specjaliści z zakresu szkolictwa (621 osób). Zaczie miej licza była grupa pracujących w dziedziie auk biologiczych i ochroy zdrowia (55 osób). Współczyiki zapadalości a choroby zawodowe Roczy współczyik zachorowalości a choroby zawodowe w 2009 r. wyiósł 29,9 przypadków a 100 tys. zatrudioych lub 22,4 a 100 tys. pracujących. Najwyższe współczyiki zachorowalości dotyczyły chorób zakaźych lub pasożyticzych, pylic płuc, przewlekłych chorób arządu głosu i ubytku słuchu (tab. 1). Zachorowalość ogóla wśród mężczyz była wyższa iż wśród kobiet. Współczyiki wyosiły odpowiedio 34,1 i 25,1 przypadków a 100 tys. zatrudioych lub 24,8 i 19,5 a 100 tys. pracujących. Jedostkami chorobowymi o ajwyższej zapadalości u mężczyz były pylice płuc, choroby zakaźe lub pasożyticze i ubytek słuchu. Wśród kobiet, podobie jak w miioych latach, ajwyższą zapadalością charakteryzowały się przewlekłe choroby arządu głosu. Na kolejych miejscach zalazły się choroby zakaźe lub pasożyticze i choroby obwodowego układu erwowego (tab. 6). Zapadalość a choroby zawodowe spadła w stosuku do roku ubiegłego o 13,8%. W tabeli 7. pokazae są Tabela 6. Choroby zawodowe o ajwyższych współczyikach zapadalości w Polsce w 2009 r. w zależości od płci Table 6. Occupatioal diseases with the highest icidece rate by geder, Polad, 2009 Choroby zawodowe Occupatioal diseases ogółem total Współczyik a 100 000 zatrudioych paid employees mężczyźi males kobiety females Ogółem / Total 29,9 34,1 25,1 Choroby zakaźe lub pasożyticze albo ich astępstwa / Ifectious ad parasitic 8,4 10,4 6,2 diseases ad their sequels Pylice płuc / Peumocoioses 6,0 10,5 0,9 Przewlekłe choroby arządu głosu / Chroic voice disorders 5,9 1,5 10,9 Ubytek słuchu / Hearig loss 2,5 4,6 0,1 Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego / Chroic diseases 1,5 0,4 2,8 of peripheral ervous system Choroby skóry / Ski diseases 1,0 0,6 1,4 Przewlekłe choroby układu ruchu / Chroic diseases of locomotor system 1,0 0,6 1,5 Tabela 7. Zapadalość a ajczęstsze choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. w porówaiu z rokiem 2008 Table 7. Icidece rates of most frequet occupatioal diseases i Polad i 2009 compared with 2008 Choroby zawodowe Occupatioal diseases Współczyik zapadalości a 100 000 zatrudioych Icidece rate per 100 000 paid employees Wzrost / spadek w roku 2009 w stosuku do 2008 r. Icrease / decrease i 2009 i relatio to 2008 % Ogółem / Total 34,7 29,9 13,8 Choroby zakaźe lub pasożyticze albo ich astępstwa / Ifectious 9,4 8,4 10,6 ad parasitic diseases ad their sequels Pylice płuc / Peumocoioses 6,8 6,0 11,8 Przewlekłe choroby arządu głosu / Chroic voice disorders 7,9 5,9 25,3 Ubytek słuchu / Hearig loss 2,3 2,5 +8,7 Przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego / Chroic diseases 1,6 1,5 6,3 of peripheral ervous system 2008 2009

376 U. Wilczyńska i wsp. Nr 4 współczyiki zapadalości dla pięciu ajczęstszych chorób zawodowych w roku 2009 w porówaiu z rokiem 2008. Spośród ich wzrosła jedyie zapadalość a ubytek słuchu (o 8,7%), w przypadku chorób arządu głosu, pylic płuc, chorób zakaźych lub pasożyticzych i chorób obwodowego układu erwowego odotowao spadek. Zapadalość a choroby zawodowe w zależości od rodzajów działalości społeczo-gospodarczej Zachorowalość a choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. w poszczególych sekcjach działalości społeczo-gospodarczej (według PKD) podobie jak w latach poprzedich była w zaczym stopiu zróżicowaa (tab. 8). Wyikało to ze specyfiki przedsiębiorstw różiących się między sobą zarówo rodzajem lub poziomem ekspozycji a czyiki szkodliwe i uciążliwe, jak i liczebością załóg wykoujących pracę w określoych warukach higieiczych. Uwzględiając liczbę odotowaych przypadków i poziom zapadalości, przedstawioo poiżej sekcje o wysokim współczyiku zapadalości. Rolictwo, leśictwo, łowiectwo i rybactwo (Sekcja A) W tej sekcji działalości gospodarki arodowej stwierdzoo 673 przypadki chorób zawodowych. W przeli- Tabela 8. Choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. według Polskiej Klasyfikacji Działalości Table 8. Occupatioal diseases by NACE sectios, Polad, 2009 Sekcja Sectio Współczyik a 100 000 zatrudioych paid employees Współczyik a 100 000 pracujących employed persos Ogółem / Total 29,9 22,4 A Rolictwo, leśictwo, łowiectwo i rybactwo / Agriculture, hutig, forestry ad fishig 451,4* 31,5 B Górictwo i wydobywaie / Miig ad quarryig 297,5 295,8 C Przetwórstwo przemysłowe / Maufacturig 26,9 23,3 D Wytwarzaie i zaopatrywaie w eergię elektryczą, gaz, parę wodą, gorącą wodę i powietrze 8,7 7,6 do układów klimatyzacyjych / Electricity, gas, steam ad air coditioig supply E Dostawa wody; gospodarowaie ściekami i odpadami oraz działalość związaa 0,7 0,6 z rekultywacją / Water supply; sewerage, waste maagemet ad remediatio activities F Budowictwo / Costructio 17,2 14,7 G Hadel hurtowy i detaliczy; aprawa pojazdów samochodowych, motocykli 2,7 2,3 oraz artykułów użytku osobistego i domowego / Trade; repair of motor vehicles H Trasport i gospodarka magazyowa / Trasportatio ad storage 4,5 3,9 I Działalość związaa z zakwaterowaiem i usługami gastroomiczymi / 3,7 3,2 / Accommodatio ad caterig J Iformacja i komuikacja / Iformatio ad commuicatio 0,5 0,4 K Działalość fiasowa i ubezpieczeiowa / Fiacial ad isurace activities 3,0 2,6 L Działalość związaa z obsługą ryku ieruchomości / Real estate activities 1,6 1,5 M Działalość profesjoala, aukowa i techicza / Professioal, scietific ad techical activities 10,2 8,9 N Działalość w zakresie usług admiistrowaia i działalość wspierająca / Admiistrative 3,2 2,8 ad support service activities O Admiistracja publicza i obroa arodowa; obowiązkowe ubezpieczeia społecze / 4,2 3,7 / Public admiistratio ad defece; compulsory social security P Edukacja / Educatio 49,8 43,7 Q Opieka zdrowota i pomoc społecza / Huma health ad social work activities 34,5 30,0 R Działalość związaa z kulturą, rozrywką i rekreacją / Arts, etertaimet ad recreatio 14,0 12,2 S Pozostała działalość usługowa / Other service activities 41,7 36,2 * Tak wysoka wartość współczyika wyika z przyjętej w statystyce defiicji zatrudieia i jego specyfiki w rolictwie. W przypadku tej sekcji gospodarki miarodajiejszy jest współczyik liczoy w stosuku do pracujących, który wyosi 31,5 / Such a high value of the coefficiet is the effect of the defiitio of employmet accepted i statistics, ad its specificity i agriculture. I the case of this ecoomy sectio the factor couted with referece to employers is more reliable ad equals 31.5.

Nr 4 Choroby zawodowe stwierdzoe w Polsce w 2009 r. 377 czeiu a 100 tys. zatrudioych zapadalość wyosiła 451,4, a a 100 tys. pracujących 31,5 przypadków. Wśród rozpozaych patologii przeważały choroby zakaźe lub pasożyticze (625 stwierdzeń). Następe pod względem liczby przypadków były: zespół wibracyjy (15 stwierdzeń), zewątrzpochode zapaleie pęcherzyków płucych (10 stwierdzeń), astma (9 stwierdzeń) i choroby skóry (6 stwierdzeń). Najczęstszą z grupy chorób zakaźych lub pasożyticzych była borelioza, której udział wyosił 96,5%. Górictwo i wydobywaie (Sekcja B) W przemyśle wydobywczym stwierdzoo 546 przypadków chorób zawodowych (297,5 a 100 tys. zatrudioych). Domiowały wśród ich pylice płuc (409 przypadków), ubytek słuchu (74 przypadki) i zespół wibracyjy (38 przypadków). Przetwórstwo przemysłowe (Sekcja C) Stwierdzoo 731 przypadków patologii zawodowej (26,9 a 100 tys. zatrudioych). Najczęstszą były pylice płuc (175 przypadków), ubytek słuchu (139 przypadków), przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego (102 przypadki), owotwory złośliwe (70 przypadków), przewlekłe choroby układu ruchu (58 przypadków) i choroby skóry (39 przypadków). Budowictwo (Sekcja F) W przedsiębiorstwach zajmujących się działalością budowlaą stwierdzoo 100 chorób zawodowych. Liczba przypadków w przeliczeiu a 100 tys. zatrudioych wyiosła 17,2. Najwięcej było pylic (45 przypadków), obustroego trwałego ubytku słuchu i chorób skóry (po 13 przypadków), owotworów (8 przypadków) i zespołu wibracyjego (6 przypadków). Edukacja (Sekcja P) Liczba chorób zawodowych w placówkach zajmujących się szkolictwem wyiosła 624. Współczyik zapadalości w tej sekcji wyosił 49,8 przypadków a 100 tys. zatrudioych. Wśród stwierdzoych schorzeń domiowały przewlekłe choroby arządu głosu wywołae admierym wysiłkiem głosowym (608 przypadków), które staowiły 97,4% w tej grupie. Opieka zdrowota i pomoc społecza (Sekcja Q) Wśród pracowików zajmujących się tym rodzajem działalości stwierdzoo 260 chorób zawodowych, w tym 71,9% staowiły choroby zakaźe lub pasożyticze (187 przypadków), a po 7,3% choroby skóry i obwodowego układu erwowego (po 19 przypadków). Wśród chorób zakaźych domiowało wirusowe zapaleie wątroby (126 przypadków) w tym 30 typu B i 96 typu C. U 56 osób rozpozao gruźlicę. Współczyik zapadalości a choroby zawodowe wyosił 34,5 przypadków a 100 tys. zatrudioych. W celu pogłębieia iformacji o chorobach zawodowych wśród zatrudioych w opiece zdrowotej i pomocy społeczej dokoao aalizy daych w poszczególych grupach działalości. Okazało się, że ajwięcej chorób zawodowych 237 przypadków, tj. 91,2% ogółu schorzeń występujących w sekcji Q stwierdzoo wśród zatrudioych w opiece zdrowotej. Domiowały choroby zakaźe lub pasożyticze 176 przypadków, w tym 122 wirusowego zapaleia wątroby i 50 gruźlicy. Z pozostałych ależy wymieić choroby skóry i choroby obwodowego układu erwowego (po 18 przypadków). Rozpatrując występowaie chorób zawodowych w wybraych zawodach tej grupy, stwierdzoo, że ajwięcej zachorowań dotyczyło pielęgiarek 122 przypadki (51,5%). Z kolei w odiesieiu do miejsc pracy ajwięcej chorób powstało a oddziałach szpitalych 158 schorzeń, tj. 66,7% ogółu chorób stwierdzoych w całej grupie pracowików opieki zdrowotej. Zróżicowaie terytoriale zapadalości a choroby zawodowe W 2009 r. ajwyższe, zaczie przekraczające poziom ogólokrajowy współczyiki zapadalości a choroby zawodowe a 100 tys. pracujących odotowao w województwach: śląskim (54,0), zachodiopomorskim (33,1), warmińsko-mazurskim (31,1) i małopolskim (30,2). Najiższa zapadalość była w województwie mazowieckim (7,5) i łódzkim (8,9). Wielkość współczyików jest związaa z występującymi a daym tereie zagrożeiami dla zdrowia pracujących. Terytoriale zróżicowaie zapadalości a klasycze choroby zawodowe, takie jak pylice płuc i ubytek słuchu, przedstawioe we współczyikach a 100 tys. pracujących, jest odzwierciedleiem zróżicowaia obecości szczególie szkodliwych przemysłów w poszczególych województwach. Wśród domiujących obecie chorób zawodowych zajdują się jedak schorzeia iezwiązae z przemysłem, tj. choroby zakaźe lub pasożyticze, występujące główie wśród rolików, leśików i pracowików opieki zdrowotej, oraz przewlekłe choroby arządu głosu powodowae admierym wysiłkiem głosowym, dotyczące w zdecydowaej większości auczycieli. Te dwie grupy chorobowe w zaczej mierze decydują o wielkości

378 U. Wilczyńska i wsp. Nr 4 współczyików w wielu województwach (tab. 9). Przy dokładej aalizie uwagę zwraca bardzo duża, prawie 20-krota rozpiętość współczyika zapadalości a choroby arządu głosu u pracowików edukacji. Najiższy współczyik odotowao w województwie warmińsko-mazurskim, a ajwyższy w wielkopolskim, odpowiedio 1,1 i 21,6 przypadków a 10 tys. pracujących. W celu uzyskaia iformacji o główych źródłach powstawaia chorób zawodowych sporządzoo listę przedsiębiorstw, w których w 2009 r. stwierdzoo 10 i więcej przypadków. Zalazło się a iej 18 przedsiębiorstw, główie kopalń węgla kamieego. Ogółem w zakładach tych stwierdzoo 640 przypadków chorób zawodowych, co staowiło 20,3% wszystkich zachorowań w Polsce. W tych 18 przedsiębiorstwach skupiło się 57,9% wszystkich pylic płuc, 43,3% chorób opłucej i osierdzia wywołaych pyłem azbestu, 37,6% przypadków zespołu wibracyjego, 35,2% ubytków słuchu i 27,4% owotworów (licząc także te spowodowae promieiowaiem joizującym). Tabela 9. Zapadalość a choroby zawodowe w zależości od województw i ajczęściej stwierdzae w ich jedostki chorobowe w Polsce w 2009 r. Table 9. Icidece rates of occupatioal diseases by voivodeships ad most frequet osologic uits, Polad, 2009 Województwo Voivodeship Współczyik zapadalości a 100 tys. pracujących Rate per 100 thous. employed persos Najczęstsze choroby zawodowe Most frequet osologic uits Dolośląskie 28,6 choroby zakaźe lub pasożyticze, pylice płuc, przewlekłe choroby obwodowego układu erwowego, przewlekłe choroby arządu głosu / ifectious ad parasitic diseases, peumocoioses, chroic diseases of peripheral ervous system, chroic voice disorders Kujawsko-pomorskie 21,3 choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu / ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders Lubelskie 23,9 choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu, pylice / ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders, peumocoioses Lubuskie 23,4 choroby zakaźe lub pasożyticze / ifectious ad parasitic diseases Łódzkie 8,9 choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu, choroby skóry / / ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders, ski diseases Małopolskie 30,2 przewlekłe choroby arządu głosu, pylice, ubytek słuchu / chroic voice disorders, peumocoioses, hearig loss Mazowieckie 7,5 choroby zakaźe lub pasożyticze, pylice, przewlekłe choroby arządu głosu / ifectious ad parasitic diseases, peumocoioses, chroic voice disorders Opolskie 15,2 choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu / ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders Podkarpackie 12,0 choroby zakaźe lub pasożyticze / ifectious ad parasitic diseases Podlaskie 27,8 choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu / ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders Pomorskie 12,6 ubytek słuchu, choroby zakaźe lub pasożyticze, przewlekłe choroby arządu głosu / / hearig loss, ifectious ad parasitic diseases, chroic voice disorders Śląskie 54,0 pylice płuc, ubytek słuchu, przewlekłe choroby arządu głosu, choroby zakaźe lub pasożyticze, zespół wibracyjy / peumocoioses, hearig loss, chroic voice disorders, ifectious ad parasitic diseases, vibratio sydrome Świętokrzyskie 22,7 choroby zakaźe lub pasożyticze, pylice, przewlekłe choroby arządu głosu / ifectious ad parasitic diseases, peumocoioses, chroic voice disorders Warmińsko-mazurskie 31,1 choroby zakaźe lub pasożyticze / ifectious ad parasitic diseases Wielkopolskie 22,2 przewlekłe choroby arządu głosu, pylice, choroby zakaźe lub pasożyticze / chroic voice disorders, peumocoioses, ifectious ad parasitic diseases Zachodiopomorskie 33,1 choroby zakaźe lub pasożyticze, ubytek słuchu / ifectious ad parasitic diseases, hearig loss

Nr 4 Choroby zawodowe stwierdzoe w Polsce w 2009 r. 379 PODSUMOWANIE 1. W 2009 r. stwierdzoo w Polsce 3146 chorób zawodowych (o 400 stwierdzeń miej iż w roku 2008). Największe spadki w liczbach bezwzględych odotowao w przewlekłych chorobach arządu głosu (o 186 przypadków), chorobach zakaźych lub pasożyticzych (o 68 przypadków) i pylicach płuc (o 63 przypadki). 2. Przy ogólym spadku liczby chorób zawodowych w 2009 r. odotowao w porówaiu z poprzedim rokiem wzrost liczby przypadków ubytku słuchu (o 21). 3. Zachorowalość ogólą a choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. kształtowały główie: choroby zakaźe lub pasożyticze, pylice płuc, przewlekłe choroby arządu głosu i obustroy trwały ubytek słuchu. Staowiły oe w sumie 76,5% stwierdzoych przypadków. 4. Większość (92,7%) stwierdzoych w Polsce w 2009 r. chorób zawodowych powstała po miimum 10-letim okresie pracy w arażeiu a czyik szkodliwy. 5. Niemal połowę (49,5%) przypadków chorób zawodowych stwierdzoo w rolictwie, leśictwie, edukacji, opiece zdrowotej i pomocy społeczej, a więc w działalości ieprzemysłowej. 6. Zapadalość a choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. wyrażała się współczyikiem 29,9 przypadków a 100 tys. zatrudioych. Najwyższe wartości współczyika odotowao w górictwie (297,5), edukacji (49,8) oraz opiece zdrowotej i pomocy społeczej (34,5). Bardzo wysoki współczyik w rolictwie i leśictwie (451,4 a 100 tys. zatrudioych) jest efektem przyjętej w statystyce defiicji zatrudieia i jego specyfiki w rolictwie. W przypadku tej sekcji gospodarki miarodajiejszy jest współczyik liczoy w stosuku do pracujących, który wyosi 31,5 a 100 tys. 7. Najwyższą zapadalością a choroby zawodowe charakteryzowało się województwo śląskie (54 a 100 tys. pracujących), a ajiższą mazowieckie (7,5 a 100 tys. pracujących). Zróżicowaie zapadalości w województwach jest po części oczywistą kosekwecją zróżicowaia rodzajów działalości gospodarczej, jedak iemal 20-krota rozpiętość współczyika zapadalości a choroby arządu głosu u pracowików edukacji (w województwie warmińsko-mazurskim 1,1 a 10 tys. pracujących w tej sekcji, a w województwie wielkopolskim 21,6 a 10 tys. pracujących) powia być przesłaką do działań wyjaśiających czy wszędzie stosowae są jedakowe kryteria diagostycze i orzeczicze. PIŚMIENNICTWO 1. Rozporządzeie Rady Miistrów z dia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. DzU z 2009 r. r 105, poz. 869 2. Rozporządzeie Miistra Zdrowia z dia 1 sierpia 2002 r. w sprawie sposobu dokumetowaia chorób zawodowych i skutków tych chorób. DzU z 2002 r. r 132, poz. 1121 3. Rozporządzeie Rady Miistrów z dia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowaia w sprawach zgłaszaia podejrzeia, rozpozawaia i stwierdzaia chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. DzU z 2002 r. r 132, poz. 1115 4. Główy Urząd Statystyczy. Pracujący w gospodarce arodowej w 2008 r. GUS, Warszawa 2009 5. Wilczyńska U., Szeszeia-Dąbrowska N.: Choroby zawodowe stwierdzoe w Polsce w 2008 r. Med. Pr. 2009;60(3): 167 178