Living in Ireland A guide for new residents
2 Codzienne Życie w Irlandii Przewodnik dla nowo przybyłych 3 Spis treści Contents Wstęp 7 Introduction Podziękowania 10 Acknowledgements Ważne Wskazówki 12 Key Points of Information 1 Historia Irlandii w Zarysie 14 A brief History of Ireland 2 System Polityczny, Głosowanie, Udział w życiu 25 społecznym i Obywatelstwo The Political system, Voting, Participation and Citizenship Podział władzy w Irlandii, Członkostwo w EU, Jak głosować, rawo do głosowania w wyborach, Jak czynnie uczestniczyć w życiu społecznym i społeczeństwie irlandzkim, Kwestia obywatelstwa irlandzkiego. 3 Kultura i Społeczeństwo 41 Culture and Society Flaga irlandzka, Konstytucja 1937, Hymn narodowy, Symbole narodowe, Święto Narodowe, Zabytki narodowe, Język irlandzki, Instytucje kulturalne,sporty narodowe i Kultura powszechna, Literatura, Geografia, Migracja. 4 Zakwaterowanie 53 Accommodation Rezerwacja zakwaterowania, Bezdomność, Jak znależć zakwaterowanie koszty, prawa lokatora, pomoc, Lokalny Urząd d/s Mieszkaniowych, Kupno domu. 5 Szukanie Pracy 67 Finding a Job Przygotowanie, CV, Uznawalność kwalifikacji, Numer PPS, Gdzie szukać pomocy, Kwestie podatkowe i ubezpieczenia społecznego, Jak rozpocząć własny biznes.
4 Codzienne Życie w Irlandii Przewodnik dla nowo przybyłych 5 6 Podatki i Bankowość 78 Taxes and Banking System podatkowy w Irlandii, dokumenty P-45 i P-60, Zwroty podatku, Jak otworzyć konto bankowe, Przelewy międzynarodowe, Porady i pomoc. 7 Prawa Pracownicze oraz BHP 91 Employment Rights and Safety at Work Minimalne stawki płac, P-45 i P-60, Składanie skarg na pracodawców, Urlopy i dni wolne od pracy (Public holidays), Przerwy w pracy, Maksymalny czas pracy, Urlop opiekuńczy, Praca w niepełnym wymiarze godzin, Zwolnienia grupowe, Bezpodstawne zwolnienie, Okres wypowiedzenia, Payslipy, Okres choroby, Umowy, Nadgodziny, Opłaty dla agencji, Referencje, Molestowanie i znęcanie sie w miejscu pracy, Urlop macierzyński, wychowawczy i inne, Stawki w budownictwie, Safe Pass, BHP, Wypadki w pracy. 8 Opieka Zdrowotna 135 Healthcare 9 Formy Pomocy Socjalnej 155 Social Welfare Benefits and Entitlements Warunek stałego zamieszkania HRC, Program Dodatkowych Świadczeń Socjalnych, Zasiłki dla bezrobotnych, Renty i zasiłki inwalidzkie, Zasiłki i dodatki dla rodzin np.: FIS, zasiłek na dziecko, macierzyński, itp., Renty dla wdów/ wdowców, Świadczenia dla opiekunów, Inne świadczenia. 10 Emerytury 239 Pensions System emerytalny w Irlandii, Emerytury państwowe i prywatne. 11 Edukacja 259 Education Szkolnictwo na poziomie podstawowym, Szkoły średnie, Szkolnictwo wyższe dostęp, opłaty. 12 Transport Publiczny 273 Public Transport Lekarze pierwszego kontaktu GP, Karta Medyczna, Opłaty za szpital, Prywatna opieka zdrowotna.
6 Codzienne Życie w Irlandii Przewodnik dla nowo przybyłych 7 Wstęp Introduction 13 Kierowanie pojazdem w Irlandii 275 Driving in Ireland Prawo jazdy, Ubezpieczenie pojazdu, Podatek Rejestracyjny Samochodu (VRT), Podatek drogowy, Przeglądy techniczne, Ograniczenia prędkości, Punkty karne, Znaki drogowe. 14 Rasizm i Dyskryminacja 300 Racism and Discrimination Rozróżnienie między rasizmem i dyskryminacją, Jak i gdzie zgłaszać akty rasizmu i dyskryminacji. Wykaz Skrótów 309 Glossary Dane Kontaktowe 314 Contact Details Historia irlandzkiej emigracji sięga wiele lat wstecz. Od wielu też lat Crosscare Migrant Project (jeden z projektów Crosscare Biura Pomocy Socjalnej Diecezji Dublińskiej, znany uprzednio pod nazwą: Emigrant Advice) wspomaga irlandzkich emigrantów. W ostatnich latach Irlandia bardzo się zmieniła i Crosscare Migrant Project pomaga teraz także nowym przybyszom osiedlającym się w Irlandii. Nasze doświadczenia w pracy z potencjalnymi emigrantami, emigrantami powracającymi do ojczyzny oraz imigrantami pokazują, jaką wagę ma wiedza o kraju docelowym, szczególnie przed wyjazdem z ojczyzny. Codzienne Życie w Irlandii omawia szereg zagadnień uporządkowanych według następujących tematów: Zakwaterowanie Szukanie Pracy Podatki i Bankowość Prawa Pracownicze oraz BHP Opieka Zdrowotna Formy Pomocy Socjalnej Emerytury
8 Codzienne Życie w Irlandii Przewodnik dla nowo przybyłych 9 Edukacja Transport Publiczny Kierowanie Pojazdem w Irlandii Głosowanie w Irlandii Rasizm i Dyskryminacja W tym wydaniu wprowadziliśmy trzy nowe rozdziały: Historia Irlandii w Zarysie System Polityczny, Głosowanie, Udział w Życiu Społecznym i Obywatelstwo Kultura i Społeczeństwo Najnowsza wersja Codziennego Życia w Irlandii znajduje się na stronie internetowej www.migrantproject.ie Jako źródło informacji, które pomoże przebrnąć Ci przez pierwsze, niepewne kilka tygodni lub miesiące pobytu w Irlandii I przysługujących Ci świadczeń Jako źródło informacji, które pomaga w integracji oraz włączaniu się nowych przybyszów w nurt społeczeństwa irlandzkiego nie tylko poprzez informacje dotyczace przysługujacych im praw, ale również na temat historii, społeczeństwa i udziału w życiu politycznym i społecznym Irlandii. Codzienne Życie w Irlandii jest źródłem wielorakich informacji. Można z niego skorzystać przed wyjazdem, w trakcie lub po przybyciu do Irlandii. Jeśli rozważasz przyjazd do Irlandii, skorzystaj z tego przewodnika koniecznie! Jeśli zdecydujesz się tu przyjechać, weź go ze sobą, gdyż może on się okazać bardzo przydatny nie tylko na początku Twojego pobytu, ale i na długo potem. Cele tej publikacji są następujące: Jako źródło informacji przed wyjazdem do Irlandii, byś mógł podjąć przemyślaną decyzję i jeśli zdecydujesz się przyjechać, byś wiedział jak się do tego solidnie przygotować
10 Codzienne Życie w Irlandii Przewodnik dla nowo przybyłych 11 Podziękowania Acknowledgements Chcielibyśmy podziękować następującym osobom oraz organizacjom za ich wkład w powstanie tego poradnika: Pracownikom Crosscare Housing & Welfare Information, the NCCRI (National Consultative Committee on Racism and Interculturalism), the Immigrant Council of Ireland, Polskiemu Ośrodkowi Informacji i Kultury, Związkowi Biur Porad Obywatelskich w Warszawie, Catherine Eddery z biura Taskforce on Active Citizenship in the Department of the Taoiseach, Kevin Glackin z SIPTU, Deirdre Casey i pracownikom Citizens Information Centre z O Connell St. w Dublinie, Padraic Maher, Sheila Hayes, Breege Keenan, Liz O Sullivan, Yin Ying, Jinghuan Li, Na Cui, Kevin Zhang, Lisa Miam, Louise Daly, Oxuna Alistiatova, Vasyl Melnyk, Bridget Farrell, Christine O Donnell, a także wszystkim tym, którzy podzielili się z nami swoimi uwagami i opiniami na temat pierwszego wydania tego przewodnika. 2008 Crosscare Migrant Project 1 Cathedral St. Dublin 1 Telefon: + 353 1 8732844 Email: migrantproject@crosscare.ie Stona Internetowa: www.migrantproject.ie Stona Internetowa: www.crosscare.ie Chcielibyśmy także podziękować Ministerstwu Spraw Socjalnych i Rodzinnych (Department of Social & Family Affairs), HSE, Dublin City Council i SIPTU za finansowanie tej publikacji.
12 Codzienne Życie w Irlandii Przewodnik dla nowo przybyłych 13 Ważne wskazówki Key points of information Życie w Irlandii jest bardzo drogie. Zanim wyjedziesz z Polski, upewnij się, że masz na początek wystarczającą sumę pieniędzy. Sprawdź w rozdziale Zakwaterowanie szacunkowe ceny mieszkań w Dublinie. Aktualne ceny artykułów codziennego użytku znajdują sie na stronie: www.cso.ie/releasespublications/pr_pricesarchive.htm Miej świadomość tego, że dobry poziom języka angielskiego zwiększa Twoje szanse na znalezienie pracy. Jeśli nie mówisz dobrze po angielsku, możesz mieć z tym problemy... Weź ze sobą dane kontaktowe swoich krewnych i przyjaciół, którzy już są w Irlandii W tej broszurze znajdziesz też dane kontaktowe kilku organizacji, które mogą okazać się pomocne Zaraz po przybyciu do Irlandii złóż podanie o wydanie numeru PPS. Patrz rozdział Szukanie Pracy, by uzyskać dalsze informacje Bądź świadomy swoich praw w zakresie zatrudnienia. W celu uzyskania dalszych informacji patrz rozdział Prawa Pracownicze i BHP Weź ze sobą przynajmniej dwa dowody tożsamości, np. paszport, prawo jazdy lub dowód osobisty Pamiętaj, kup bilet powrotny jeśli Twoje plany w Irlandii się nie powiodą, będziesz miał polisę ubezpieczeniową w postaci biletu powrotnego (zanim skończą Ci się pieniądze) Przed wyjazdem z kraju powinieneś wystąpić o Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego. W tym celu odwiedź oddział NFZ w swoim miejscu zamieszkania. Aby dowiedzieć się więcej, sprawdź strone www.nfz.gov.pl W Polsce złóż podanie o następujące formularze: z ZUS E104 oraz formularz E301 z lokalnego Urzędu Pracy. Formularze te mogą być pomocne w otrzymaniu wsparcia socjalnego, jeśli stracisz pracę lub zachorujesz podczas pobytu w Irlandii. Sprawdź w działach Świadczenia dla bezrobotnych oraz Świadczenia dla osób chorych... w rozdziale Formy Pomocy Socjalnej. Weź ze sobą CV po angielsku, listy referencyjne oraz świadectwa swoich kwalifikacji przetłumaczone na angielski
14 Codzienne Życie w Irlandii Historia Irlandii w Zarysie 15 Według szacunków historyków pierwsi ludzie pojawili się w Irlandii stosunkowo późno jak na Europe około 10 tys. lat temu. Rolnictwo pojawiło się w tym kraju okolo 4000 lat przed naszą erą początkując erę neolityczną. 300 lat przed naszą erą przybyły z kontynentu do Irlandii plemiona celtyckie, w tym czasie zamieszkujące pozostałą część Europy. Plemiona te wywarły ogromny wpływ na losy Irlandii, wiele mitów irlandzkich ma za bohaterów celtyckich wojowników. Oficjalnym językiem Irlandii, jednym z dwóch, jest jezyk irlandzki (Gaeilge), który ma swoje korzenie w mowie Celtów. Św. Patryk i inni chrześcijańscy misjonarze przybyli na wyspę w pierwszej połowie V wieku i do roku 600 AD chrzescijaństwo wyparło wierzenia pogańskie i stało się dominująca religią w Irlandii. Kościelni uczeni zgromadzeni w zakonach skupiali sie na studiowaniu i nauczaniu greki, łaciny i teologii. Dzieki nim nauki te przetrwały zawieruchę Wczesnego Średniowiecza. W tym czasie w Irlandii kwitła sztuka pięknie zdobionych, ręcznie przepisywanych ksiażek, metaloplastyka i sztuka rzeźbienia, której owocem jest na przykład taki skarb irlandzkiej kultury jak Book of Kells Księga z Kells (do obejrzenia w Trinity College w Dublinie), ozdobna biżuteria i wykuwane kamienne krzyże rozsiane po całym kraju.
16 Codzienne Życie w Irlandii Historia Irlandii w Zarysie 17 Pod koniec VIII wieku zaczęły sie najazdy Wikingów i trwały przez cały wiek dziewiąty. Skandynawscy najeźdźcy początkowo zajmujacy sie tylko łupieniem, stopniowo zaczęli osiedlać się na Zielonej Wyspie i zawierać mieszane małżeństwa z rodowitymi mieszkańcami Irlandii. I to właśnie Wikingowie założyli w 988 r. Dublin stolicę Irlandii. Wpływy Wikingów w Irlandii zaczęły się zmniejszać po porażce jakiej doznali w 1014 r. w bitwie pod Clontarf (aktualnie dzielnica Dublina). Wojskami irlandzkimi dowodził wtedy król Brian Boru. W XII wieku w Irlandii zaczęli się osiedlać Normanowie, którzy po zwycięstwie w 1066 nad plemionami saskimi w Anglii, poszukiwali nowych ziem do podbicia i osiedlenia. Podróżując po Wyspie możemy w dalszym ciągu natknąć się na charakterystyczne pozostałości zamkow normańskich (patrz: www.heritageireland.ie). Po zerwaniu przez króla Anglii Henryka VIII więzów z Rzymem (Akt o supremacji 1534 r.) i tym samym katolicyzmem, sytuacja rodowitych Irlandczyków i Kościoła Katolickiego w Irlandii pogorszyła sie. W 1541 ten sam król został obrany przez parlament irlandzki królem Irlandii. Od tego czasu aż do końca XVII wieku prowadzona była oficjalna, angielska polityka sprowadzania osadników angielskich i szkockich wyznania protestanckiego (tzw. plantation ). Polityka ta spowodowała napływ dużej ilości osadników, szczególnie w rejonie północnej części Wyspy w Ulsterze, co skutkuje aż do dzisiejszych czasów konflikatmi na tle religijnym w Północnej Irlandii. XVII w. był szczególnie krwawy w historii Irlandii, kiedy to wprowadzono ustawodawstwo karne tzw. Penal Laws. Prawo to miało na celu odebranie resztki władzy katolikom poprzez: zakaz dzierżawy i posiadania własności ziemii o określonej wartości, wyjęcie spod prawa katolickich kapłanów, zakaz studiowania i obierania określonych zawodów, nakaz podporządkowania się oficjalnemu Kosciołowi Irlandzkiemu jako odpowiednikowi Kościoła Anglikańskiego w Anglii. W XVIII wieku egzekucja tych praw zelżała, ale w roku 1778 roku katolicy byli włascicielami juz tylko 5 % ziemii w Irlandii. W 1782 r. frakcja parlamentarna, na czele której stał Henry Grattan (potestant) wywalczyła korzystniejsze warunki handlu z Wiellką Brytanią, jak też wiekszą niezależność parlamentu irlandzkiego w uchwalaniu prawa miejscowego. Jednakże Londyn w dużej cześci kontrolował życie codzienne na Wyspie. W 1791 r. powstała organizacja United Irishmen, która zainspirowana rewolucją francuską, miała za cel skonsolidowanie wszystkich Irlandczyków niezależnie od wyznania i tym samym
18 Codzienne Życie w Irlandii Historia Irlandii w Zarysie 19 spowodować zmiany i ograniczenie władzy Brytyjczyków w Irlandii. Liderem tej organizacji był młody pretestant Dublińczyk, Theobald Wolfe Tone. Organizacja ta wznieciła powstanie w 1798, ale pomimo prób pomocy ze strony francuskiej powstanie upadło. W 1801 r. wydano Akt Unii (Act of Union) akt prawny ustanawiający polityczną unię między Wielka Brytanią i Irlandią. W 1829 roku jeden z największych przywódców irlandzkich Daniel O Connell, znany jako Wielki Wyzwoliciel (Great Liberator) odegrał istotną rolę w uchwaleniu przez parlament w Londynie Ustawy o Wyzwoleniu Katolików (Act of Catholic Emancipation). Dzięki temu katolicy odzyskali bierne i czynne prawo wyborcze w wyborach parlamentarnych do Parlamentu w Londynie. Następnym celem politycznym O Connell a było unieważnienie unii obu państw i przywrócenie działalności parlamentu irlandzkiego. Jednakże było to poważniejsze zadanie i jego metody działania bez użycia sily nie byly przez wszystkich popierane. Te sprawy polityczne Irlandczyów zostały przyćmione przez największa tragedię w historii narodu irlandzkiego the Great Famine Klęskę Wielkiego Głodu. W latach 1845 1851 dwa miliony ludzi zmarło, albo było zmuszonych opuścić Irlandie. Liczba ludności Irlandii, która wynosiła wtedy 8 milionów, aż do dzisiejszych czasów nie osiągnęła poziomu sprzed tej tragedii. Klęska była spowodowana przez zarazę ziemiaczaną. W czasie, gdy ziemiaki były podstawą żywienia w Irlandii zaraza zniszczyła uprawy tej rosliny w 1845, 1846 i w 1847. Ziemniaki dotknięte zarazą nie nadawały się do jedzenia i ludzie umierali z głodu. Działania rządu brytyjskiego przyczyniły się do zwiększenia rozmiarów tragedii mimo, że setki tysięcy ludzi cierpiało straszny głód, nadal obowiązywały umowy handlowe, które zmuszały Irlandię do eksportu pszenicy i artykułów mlecznych do Wielkiej Brytanii i innych krajów. Następnym przywódcą, który starał sie ograniczyć władanie brytyjskie w Irlandii był Charles Stewart Parnell (1846-91). W wieku 31 lat został liderem Irish Home Rule Party, która w 1882 zmieniła nazwę na Irish Parliamentary Party. Mimo, że Parnellowi nie udało się odzyskać niepodległości kraju, jego wysiłki i umiejętności zyskały mu miano the uncrowned king of Ireland niekoronowanego króla Irlandii i wpłynęły na dalsze losy narodu irlandzkiego. W Ulsterze (obszar północno-wschodniej Irlandii) wiekszość mieszkańców stanowili protestanci, którzy mieli obawy przed odzyskaniem przez Irlandię niepodległości. Obawiali się, że staną się mniejszością wyznaniową w morzu katolicyzmu. Efektem tych obaw było powstanie Unionist Party, z jej przywodcą Sir
20 Codzienne Życie w Irlandii Historia Irlandii w Zarysie 21 Edwardem Carsonem. Carson groził nawet użyciem siły w celu odlączenia Północnej Irlandii gdyby Irlandia uzyskała niepodległość. Ustawa o Rządach Domowych (Home Rule Bill), przyznająca duży zakres autonomii Irlandii została uchwalona w 1912 roku, ale nigdy nie weszła w życie. W 1914 roku ustawa ta została zawieszona z powodu wybuchu Pierwszej Wojny Światowej. Wielu irlandzkich działaczy politycznych wierzyło, że ustawa będzie wprowadzona w życie po wojnie, jeśli wesprą działania brytyjskie w czasie działań wojennych. John Redmond, przywódca Irlandzkiej Partii Parlamentarnej (Irish Parliamentary Party), zachęcał rodaków do zaciągania się do armii brytyjskiej, co też wielu uczyniło. Była jednak w społeczeństwie irlandzkim grupa ludzi, która nie ufała rządowi brytyjskiemu. Grupa ta wywołała wydarzenia, które przeszły do historii pod nazwą Powstaniia Wielkanocnego (the Easter Rising). W Poniedziałek Wielkanocny, 24 kwietnia 1916 r. dwie grupy powstańców the Irish Volunteers i Irish Citizen Army, zajęły kluczowe budynki w Dublinie. The Irish Volunteers byli dowodzeni przez Padraiga Pearse a, a Irish Citizen Army przez Jamesa Connolly. W centrum miasta, przed budynkiem Głównego Urzędu Pocztowego (GPO- General Post Office) Padraig Pearse proklamował powstanie Republiki Irlandzkiej, niepodległej od Wielkiej Brytanii. Walki, które miały miejsce w centrum miasta spowodowały straty wśród walczących, jak też ofiary wśród ludności cywilnej. Powstanie zakończyło sie 30 kwietnia poddaniem sie powstańców. Ludność cywilna była w większości przeciwna Powstaniu, jednakże zmieniła swe nastawienie, kiedy władze brytyjskie, w odpowiedzi na Powstanie, przeprowadziły egzekucję wielu przywódców i uczestników Powstania. Siedmiu sygnatariuszy proklamacji zostało straconych, wliczając w to Pearse a i Connolly. Dwie inne kluczowe postaci Powstania, Éamon de Valera i Michael Collins, uniknęły egzekucji. W wyborach parlamentarnych w grudniu 1918 partia Sinn Fein, co znaczy po polsku My Sami, na czele której stał własnie Eamon de Valera, zdobyła większość miejsc, które były przeznaczone dla Irlandczyków w parlamencie brytyjskim. 21 stycznia 1919 posłowie Sinn Féin uformowali parlament Republiki Irlandzkiej (nazwany Dáil Éireann patrz rozdział O Systemie Politycznym w Irlandii) deklarując jednostronnie przejęcie władzy nad całą Wyspą. Wydarzenia, które nastąpiły potem znane są jako Wojna o Niepodległość, w trakcie której Irish Republican Army, dowodzona przez Michaela Collinsa, toczyła w latach 1919-1921 walki z siłami
22 Codzienne Życie w Irlandii Historia Irlandii w Zarysie 23 brytyjskimi. W grudniu 1921 roku, irlandzkie i brytyjskie władze podpisały traktat przyznający Irlandii niepodległość. Traktat ten spowodował jednakże rozłam w społeczeństwie Wyspy, jako, że zakładał on podział na Irlandię Północną (Northern Ireland), będącą częścia składową Wielkiej Brytanii i Republikę Irlandzką (Irish Free State). Rozłam w społeczeństwie był tak silny, że w latach 1922-1923 w Irlandii toczyła się wojna domowa między zwolennikami i przeciwnikami Traktatu. Po przeciwnych stronach barykady stanęli nawet Collins i de Valera. Konsekwencje wojny domowej sa widoczne do dzisiaj dwie największe partie na scenie politycznej kraju mają swój rodowód w przeciwnych obozach z czasu wojny. Partie te to: Fianna Fail i Fine Gael. Odrębny parlament w Północnej Irlandii, utworzony na podstawie: Ustawy o Rządzie Irlandii z 1920 r. (Government of Ireland Act 1920), składał się w większości z protestantów. Początkowo w tej cześci kraju panował spokój, ale stopniowa, coraz większa dyskryminacja katolików spowodowała społeczne niepokoje pod koniec lat 60-tych zeszłego wieku. W 1968 roku katolicy w Północnej Irlandii rozpoczęli pokojowe marsze w ramach protestu przeciwko łamaniu ich praw obywatelskich. W ramach odwetu protestanci i policja zainicjowali krwawe represje wobec tej grupy społecznej. W ten sposób rozpoczął się okres tzw. Niepokojów (the Troubles). W 1969 władze brytyjskie wysłały do miast Derry i Belfast żołnierzy w celu obrony mniejszości katolickiej. Katolicka mniejszość w prowincji postrzegała jednakże armię jako dodatkowe narzędzie represji w celu wzmocnienia dominacji protestantów w regionie. Odczucie to wzmocniły wydarzenia znane pod nazwą Krwawej Niedzieli (Bloody Sunday). Wydarzenia te miały miejsce w Derry w 1972 r. W trakcie pokojowego marszu katolików żołnierze otworzyli ogień do bezbronnych cywilów, zabijając 13 osób. Wskutek tych wydarzeń przez następne kilkadziesiąt lat obie grupy wyznaniowe dokonywały ataków na swych przeciwnikach (szacuje się, że zamordowanych zostało okolo 3000 osób) powodując tym samym zamieszki i niepokoje społeczne. Oficjalnym zakończeniem rozruchów w Północnej Irlandii było tzw. Porozumienie Wielkopiątkowe (Good Friday Agreement), podpisane 10 kwietnia 1998 roku.
24 Codzienne Życie w Irlandii Począwszy od tej daty zapanował w tej części Wyspy względny spokój, a w 2007 dwie do tej pory zwalczające sie partie Democratic Unionist Party DUP i Sinn Féin rozpoczęły współpracę w lokalnym rządzie Północnej Irlandii.
26 Codzienne Życie w Irlandii System polityczny, Głosowanie, Udział w życiu społecznym i Obywatelstwo 27 System Polityczny The Political System Rozdział ten zawiera informacje na temat systemu politycznego w Irlandii, prawa do głosowania w Irlandii, sposobu w jaki można nabyć obywatelstwo tego kraju a także wskazówki w jaki sposób integrować się w społeczeństwie irlandzkim. Jaki jest system władzy w Irlandii? Parlament Irlandia jest demokracją parlamentarną. Parlament (Oireachtas czytaj: orektes) składa się z Prezydenta i dwóch izb: Izby Sejmowej (Dáil Éireann) i Senatu (Seanad Éireann), uprawnienia tych organów wywodzą się z konstytucji z 1937 roku. Siedzibą parlamentu jest Leinster House w Dublinie. Rola prezydenta to głównie reprezentowanie państwa na arenie międzynarodowej w połączeniu z niewielkimi uprawnieniami w polityce wewnętrznej. Prezydent jest wybierany w bezpośrednich wyborach co 7 lat. Więcej informacji na temat roli i działalności aktualnego i poprzednich prezydentów można znależć na stronie: www.president.ie Metody wyboru do izb parlamentu róznią sie. Senat, jako głównie organ doradczy, składa sie z sześćdziesięciu członków z których jedenastu jest mianowanych przez premiera, sześciu jest wybieranych przez uniwersytety a pozostałych czterdziestu trzech członków jest wybieranych spomiędzy różnych zawodowych korporacji. Głównym uprawnieniem Senatu jest prawo do wstrzymania procedury legislacyjnej, i następnie, w ciągu 90 dni do przekazania poprawek projektu ustawy do niższej izby parlamentu the Dáil. Członkowie niższej izby parlamentu- Dáil Éireann, a jest ich 166, są wybierani w wyborach powszechnych, które muszą odbyć sie co najmniej co pięć lat. Irlandzka nazwa posłów to TD- Teachta Dála (wym. czokte doile) Od 1922 miejscem obrad Parlamentu jest Leinster House przy ulicy Kildare w Dublinie. Oficjalnie wszystkie trzy części składowe parlamentu tj. Prezydent, Senat i Izba Poselska mają równe prawa, jednak dominującą rolę odgrywa Izba Poselska jako podstawowe ciało ustawodawcze w Republice Irlandii. Od początku lat 90-tych rządy powstałe po wyborach, to rządy koalicyjne. W czasie oddawania tej publikacji do druku (październik 2007) w Parlamencie znajduje się sześć partii politycznych, plus znaczna liczba posłów niezrzeszonych. Aktualna lista posłów znajduje sie na stronie internetowej www.oireachtas.ie
28 Codzienne Życie w Irlandii System polityczny, Głosowanie, Udział w życiu społecznym i Obywatelstwo 29 Na czele rządu stoi premier (po irlandzku -Taoiseach co oznacza przywódcę), a jego zastępca nazywany jest z irlandzkiego Tánaiste. Poniżej przedstawiamy listę premierów (the Taoisigh) od 1922 roku: W.T. Cosgrave: sierpien 1922 marzec 1932 Eamon de Valera: marzec 1932 luty 1948 John A. Costello: luty 1948 marzec 1951 Eamon de Valera: czerwiec 1951 czerwiec 1954 John A. Costello: czerwiec 1954 marzec 1957 Eamon de Valera: marzec 1957 czerwiec 1959 Seán F. Lemass: czerwiec 1959 listopad 1966 Jack Lynch: listopad 1966 marzec 1973 Liam Cosgrave: marzec 1973 czerwiec 1977 Jack Lynch: czerwiec 1977 grudzien 1979 Charles J. Haughey: grudzien 1979 czerwiec 1981 Garret FitzGerald: czerwiec 1981 styczen 1982 Charles J. Haughey: marzec 1982 grudzien 1982 Charles J.Haughey: marzec 1987 luty 1992 Albert Reynolds: luty 1992 grudzien 1994 John Bruton: grudzien 1994 czerwiec 1997 Bertie Ahern: czerwiec 1997 maj 2008 Brian Cohen: maj 2008 - Dane kontaktowe do poszczególnych ministerstw znajdują sie w rodziale: Dane Kontaktowe. Samorząd lokalny (LOCAL GOVERNMENT, LOCAL AUTHORITIES) Na samorząd lokalny składają się urzędy regionalne, miejskie i dzielnicowe: Liczbowo przedstawia się to następująco: 29 County Councils np. Fingal County Council, Cork County Council 5 City Councils np. Dublin City Council, Galway City Council 5 Borough Councils np. Drogheda Borough Council, Wexford Borough Council Garret FitzGerald: grudzien 1982 marzec 1987
30 Codzienne Życie w Irlandii System polityczny, Głosowanie, Udział w życiu społecznym i Obywatelstwo 31 75 Town Councils np. Portlaoise Town Council, Tralee Town Council 8 Regional Authorities i 2 regional Assemblies. Wladze lokalne odgrywają ogromną rolę w codziennym życiu społeczeństwa w Irlandii. Obok Parlamentu i Prezydenta, władze te są trzecim organem publicznym wybieranym w wyborach bezpośrednich. Wybory lokalne odbywają się co pięć lat w maju lub czerwcu, kiedy to wyborcy wybierają, mających ich reprezentować, radnych do lokalnych ciał uchwałodawczych. Za co odpowiedzialne są władze lokalne? Samorząd lokalny jest odpowiedzialny za mieszkania socjalne, gospodarkę odpadami komunalnymi, biblioteki, zarządzanie drogami i parkami. Czy mogę głosować w wyborach lokalnych? Prawo głosowania w wyborach lokalnych ma każdy kto jest rezydentem w tym kraju i ukonczył 18 lat, nie trzeba byc obywatelem irlandzkim. Więcej informacji w rozdziale Głosowanie. Kto ma bierne prawo wyborcze w wyborach do parlamentu (Dáil Éireann)? Każdy kto ukonczył 21 lat i jest obywatelem Irlandzkim. Jaką rolę odgrywa Unia Europejska w irlandzkim systemie politycznym? Przez członkostwo w Unii Europejskiej Irlandia zrzekła sie częściowo, na rzecz organów Unii, suwerenności w podejmowaniu niektórych decyzji. Więcej informacji na temat Unii Europejskiej można znaleźć na stronie internetowej www.europa.eu Jaki mam wpływ na wybór organów Unii? Parlament Europejski jest wybierany co pięć lat przez obywateli państw członkowskich. Irlandia jest reprezentowana w Parlamencie przez 13 posłow europejskich. Kto ma bierne prawo wyborcze w wyborach europejskich? Każdy kto ukonczył 21 lat i jest obywatelem jednego z krajów członkowskich, ma prawo kandydować w wyborach do Parlamentu Europejskiego.
32 Codzienne Życie w Irlandii System polityczny, Głosowanie, Udział w życiu społecznym i Obywatelstwo 33 Bierne i czynne prawo wyborcze Voting Czy mam prawo głosować w wyborach? To zależy od posiadanego obywatelstwa: Obywatele irlandzcy mają prawo głosować w każdych wyborach i referendach Obywatele brytyjscy maja prawo głosować w wyborach na każdym poziomie, ale z wyłączeniem referendów. Obywatele innych krajów Unii Europejskiej mają prawo głosu w wyborach europejskich i lokalnych. Aplikacje o wpis na listę pobrać można z urzędów miejskich, urzędów pocztowych i bibliotek publicznych. Gdzie można uzyskać więcej informacji? Więcej informacji można uzyskać w urzędach miejskich, urzędach pocztowych i bibliotekach publicznych lub na stronie internetowej www.checkregister.ie Obywatele innych krajów mają prawo głosu tylko w wyborach lokalnych. Aby skorzystać z tego uprawnienia należy pamiętać o wpisie na listę wyborców tzw. Electoral Register. Jakie warunki trzeba spełnić aby być wpisanym na listę wyborców? Trzeba mieć ukonczone 18 lat w dniu 15 lutego danego roku. i Było sie rezydentem tego kraju 1 września uprzedniego roku.
34 Codzienne Życie w Irlandii System polityczny, Głosowanie, Udział w życiu społecznym i Obywatelstwo 35 Udział w życiu społecznym Participation W jaki sposób mogę brać czynny udział w życiu lokalnej społeczności? Aby brać czynny udział w życiu lokalnej społeczności najlepiej jest odwiedzić tzw. local community centre i dowiedzieć się jakie kluby lub stowarzyszenia działają w tym centrum. Dobrym źródłem informacji mogą również byc: biblioteki, kluby sportowe, różnego rodzaju stowarzyszenia. Biblioteki publiczne prowadzą różne kursy i szkolenia. Aby znaleźć najbliższą odwiedź stronę www.library.ie W Irlandii możemy również znaleźć wiele organizacji, w których możemy działać jako woluntariusze. Informacji można szukać na stronie www.wheel.ie W Irlandii bardzo popularne są kluby, organizacje i stowarzyszenia sportowe. Informacje o nich znajdują się na stronach: www.fai.ie, www.gaa.ie, www.irishrugby.ie, www.irishsports.ie Informacje na temat kursów i szkoleń można uzyskać w lokalnym VEC (Vocational Educational Commitee) lub na stronie internetowej www.iivea.ie Osoby zainteresowane wolontariatem znajdą informacje na ten temat na stronie: www.volunteeringireland.ie Integrating Ireland to organizacja skupiająca rozmaite grupy i organizacje mające na celu promowanie solidarności, wzajemnej współpracy w duchu poszanowania praw człowieka, równości dla uchodźców politycznych, azylantów i imigrantów w społeczeństwie irlandzkim. W Irlandii istnieją rozmaite grupy wsparcia dla ludzi przebywających w tym kraju. Szczegóły można znaleźć w linku Members na stronie www.integratingireland.ie. Dodatkowe informacje znajdują sie na stronie www.cairde.ie/ncp.htm. Dobrze jest też sprawdzić stronę ambasady polskiej w celu uzyskania informacji o polskich stowarzyszeniach lub organizacjach. W Irlandii istnieje też wiele wspólnot religijnych. Najwiekszy zasięg ma Kościół katolicki. Szeroko rozpowszechnione sa również inne wyznania chrześcijanskie takie jak: anglikanie, prezbiterianie czy metodyści. W ostatnich latach przybywa też ludzi wyznania prawosławnego. W Irlandii można również spotkać wyznawców Islamu, Hinduizmu, Judaizmu.
36 Codzienne Życie w Irlandii System polityczny, Głosowanie, Udział w życiu społecznym i Obywatelstwo 37 Obywatelstwo Citizenship Chciałbym założyć własną grupę wsparcia lub organizację społeczną, gdzie mogę znaleźć pomoc? Najlepiej skontaktować się z organizacją Wheel, która skupia rożne organizacje z całej Irlandii. Więcej informacji można uzyskac na stronie: www.wheel.ie. Alternatywnym źródłem informacji jest organizacja The Carmichael Centre www.carmichaelcentre.ie Jak mogę uzyskać obywatelstwo irlandzkie? Prawo do obywatelstwa irlandzkiego można nabyć na kilka sposobów: 1 Przez urodzenie sie w tym kraju lub posiadanie przodków pochodzenia irlandzkiego albo 2 Przez naturalizację. Ad. 1 Jeśli urodziłeś sie w Irlandii i przynajmniej jedno z rodziców ma obywatelstwo tego kraju, automatycznie przysługu je Ci obywatelstwo irlandzkie. Jeśli rodzice nie są obywatelami tego kraju, ale przebywali legalnie na jego terenie przynajmniej przez trzy lata w przeciągu czterech lat przed urodzeniem się dziecka, to dziecko to ma obywatelstwo irlandzkie. Ad. 2 Naturalizacja to proces, dzięki któremu osoby będące obywatelami innego kraju, a mieszkające w Irlandii mogą starać się o obywatelstwo irlandzkie. Aby móc sie o to starać trzeba być rezydentem tego kraju przez pewien okres czasu. Warunki otrzymania obywatelstwa irlandzkiego są następujące: Trzeba mieć ukonczone 18 lat
38 Codzienne Życie w Irlandii Przewodnik dla nowo przybyłych 39 lub Być niepełnoletnim urodzonym w tym kraju i Być nieposzlakowanego charakteru i Przebywać w Irlandii przynajmniej przez 5 lat (musi to być okres tzw. uznawanej rezydencji (reckonable residency) w przeciągu ostatnich dziewięciu lat (przy czym nieprzerwanie w ciągu ostatniego roku przed złożeniem podania) Trzeba mieć zamiar przebywania w Irlandii po uzyskaniu obywatelstwa tego kraju, Ostatnim warunkiem jest złożenie przysięgi wierności i lojalności Republice Irlandii Należy przy tym pamiętać, że czas spędzony legalnie w tym kraju na podstawie wizy studenckiej lub na tzw. working holiday visa lub okres starania sie o uzyskanie statusu uchodźcy politycznego, nie jest brany pod uwagę w przypadku starania się o obywatelstwo. Minister sprawiedliwości ma prawo w określonych warunkach znieść niektóre wymagania procesu naturalizacji. Są to następujące warunki: Jeśli masz irlandzkie pochodzenie lub jesteś rodzicem lub prawnymopiekunem dziecka mającego irlandzkie pochodzenie Jeśli jesteś naturalizowanym obywatelem irlandzkim składającym podanie w imieniu niepełnoletniego Jeśli jesteś w związku małżenskim z irlandzkim obywatelem Jeśli przebywałes za granicą pracując dla państwa irlandzkiego Jeśli nabyłeś uprawnienia uchodźcy (minimum trzy lata) lub apatrydą (bezpaństwowcem) Więcej informacji na temat naturalizacji i odpowiednie formularze można uzyskać kontaktując sie z Irish Naturalisation and Immigration Service www.inis.gov.ie telefon: 1890 551 500, lub + 353 161 67 700.