SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY. Sprawozdanie z konwergencji z 2013 r. dotyczące Łotwy

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 5.6.2013 COM(2013) 341 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Sprawozdanie z konwergencji z 2013 r. dotyczące Łotwy (sporządzone na wniosek Łotwy zgodnie z art. 140 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) {SWD(2013) 196 final} PL PL

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Sprawozdanie z konwergencji z 2013 r. dotyczące Łotwy (sporządzone na wniosek Łotwy zgodnie z art. 140 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) 1. CEL SPRAWOZDANIA Zgodnie z art. 140 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwanego dalej TFUE ) przynajmniej raz na dwa lata lub na wniosek państwa członkowskiego objętego derogacją Komisja i Europejski Bank Centralny (EBC) składają Radzie sprawozdania w sprawie postępów dokonanych przez państwa członkowskie objęte derogacją 1 w wypełnianiu ich zobowiązań w zakresie urzeczywistnienia unii gospodarczej i walutowej. Ostatnie sprawozdania z konwergencji dotyczące wszystkich państw członkowskich objętych derogacją zostały przyjęte przez Komisję i EBC w maju 2012 r. Niniejsze sprawozdanie zostało opracowane na wniosek złożony przez Łotwę w dniu 5 marca 2013 r. Bardziej szczegółowa ocena poziomu konwergencji na Łotwie dostępna jest w załączniku technicznym do niniejszego sprawozdania (SWD(2013) 196). Treść sprawozdań przygotowywanych przez Komisję i EBC określa art. 140 ust. 1 TFUE. Artykuł ten stanowi, że sprawozdania muszą obejmować analizę zgodności prawodawstwa krajowego, w tym statutu krajowego banku centralnego, z art. 130 i 131 TFUE oraz ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiego Banku Centralnego (zwanym dalej Statutem ESBC/EBC ). Sprawozdania muszą również zawierać ocenę, czy w danych państwach członkowskich osiągnięty został wysoki poziom trwałej konwergencji; oceny tej dokonuje się w oparciu o stopień spełnienia kryteriów konwergencji (stabilność cen, stabilna sytuacja finansów publicznych, stabilność kursu walutowego, poziom długoterminowych stóp procentowych) i z uwzględnieniem szeregu innych czynników, o których mowa w art. 140 ust. 1 ostatni akapit TFUE. Cztery kryteria konwergencji szczegółowo określono w protokole dołączonym do Traktatów (Protokół nr 13 w sprawie kryteriów konwergencji). Ogólnie rzecz biorąc, kryzys gospodarczo-finansowy uwypuklił niedociągnięcia obecnego systemu zarządzania gospodarczego w unii gospodarczej i walutowej (UGW), potwierdzając konieczność pełniejszego wykorzystania instrumentów stojących do dyspozycji w tym obszarze polityki. Niniejsza ocena jest dokonywana w kontekście reformy systemu zarządzania UGW, nad którą pracowano przez ostatnie trzy lata celem zapewnienia stabilnego funkcjonowania UGW. Ocena poziomu konwergencji jest zatem dostosowana do szerzej zakrojonej koncepcji europejskiego semestru, która przyjmuje całościowe i wybiegające w przyszłość podejście do wyzwań w zakresie polityki gospodarczej, w dążeniu do zapewnienia długoterminowej stabilności finansów publicznych, konkurencyjności, stabilności 1 Państwa członkowskie, które nie spełniają jeszcze warunków koniecznych do przyjęcia euro, określa się mianem państw członkowskich objętych derogacją. Dania i Zjednoczone Królestwo wynegocjowały przed przyjęciem Traktatu z Maastricht regulacje przewidujące brak obowiązku przyjęcia euro przez te kraje i nie uczestniczą w trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej (UGW). PL 2 PL

rynków finansowych oraz wzrostu gospodarczego. Najważniejsze nowe elementy w kontekście reformy systemu zarządzania, które służą wzmocnieniu oceny procesu konwergencji i jego trwałego charakteru w przypadku każdego państwa członkowskiego, obejmują między innymi zaostrzenie w wyniku przeprowadzonej w 2011 r. reformy paktu stabilności i wzrostu procedury nadmiernego deficytu oraz nowe instrumenty w obszarze nadzorowania zakłóceń równowagi makroekonomicznej. W niniejszym sprawozdaniu uwzględniono w szczególności ocenę aktualizacji programu konwergencji Łotwy z 2013 r. 2 oraz ustalenia zawarte w sprawozdaniu przedłożonym w ramach mechanizmu ostrzegania stanowiącego element procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej 3. Kryteria konwergencji Analiza zgodności przepisów krajowych, w tym statutu krajowego banku centralnego, z art. 130 oraz z wymogiem określonym w art. 131 TFUE obejmuje ocenę przestrzegania zakazu finansowania ze środków banku centralnego (art. 123) i zakazu uprzywilejowanego dostępu (art. 124), ocenę zgodności z celami (art. 127 ust. 1) i zadaniami (art. 127 ust. 2) ESBC, jak również ocenę innych aspektów dotyczących integracji krajowego banku centralnego z ESBC z chwilą przyjęcia euro. Kryterium stabilności cen zostało określone w art. 140 ust. 1 tiret pierwsze TFUE jako: osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech państwach członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen. W art. 1 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji uściślono, że kryterium stabilności cen [ ] oznacza, że państwo członkowskie ma trwały poziom stabilności cen, a średnia stopa inflacji, odnotowana w tym państwie w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie, nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą wskaźnika cen artykułów konsumpcyjnych na porównywalnych podstawach, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych 4. Wymóg trwałości oznacza, że zadowalający poziom inflacji należy osiągnąć zasadniczo dzięki odpowiedniemu kształtowaniu się kosztów czynników produkcji oraz innych czynników mających strukturalny wpływ na zmiany cen, a nie za sprawą czynników tymczasowych. W związku z tym ocena konwergencji obejmuje również ocenę czynników, które mają wpływ na przewidywania dotyczące inflacji, przy czym uwzględnia się dodatkowo najnowszą prognozę inflacji przedstawioną przez służby Komisji 5. W powiązaniu z powyższym w sprawozdaniu ocenia się też, czy 2 3 4 5 Dostępnym pod adresem: http://ec.europa.eu/economy_finance/economic_governance/sgp/convergence/programmes/2013_en.ht m W lutym 2012 r. Komisja opublikowała pierwsze sprawozdanie przedkładane w ramach mechanizmu ostrzegania, a w listopadzie 2012 r. drugie takie sprawozdanie (w ramach cyklu na 2013 r.) Na podstawie wniosków przedstawionych w tych dwóch sprawozdaniach Łotwa nie została objęta szczegółową oceną sytuacji w ramach procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej. Na potrzeby kryterium stabilności cen inflację mierzy się za pomocą zharmonizowanego indeksu cen konsumpcyjnych (HICP) zdefiniowanego w rozporządzeniu Rady (WE) nr 2494/95. Wszystkie zawarte w niniejszym sprawozdaniu przewidywania dotyczące inflacji i innych zmiennych pochodzą z prognozy służb Komisji opublikowanej wiosną 2013 r. Prognozy służb Komisji oparte są na zbiorze wspólnych założeń dotyczących zmiennych zewnętrznych oraz na założeniu kontynuacji dotychczasowej polityki, przy uwzględnieniu środków, które są znane w sposób dostatecznie szczegółowy. Przewidywana wartość referencyjna obarczona jest znaczną niepewnością, ponieważ jest PL 3 PL

dane państwo ma szansę osiągnąć wartość referencyjną w ciągu najbliższych miesięcy. Obliczono, że w kwietniu 2013 r. wartość referencyjna inflacji wynosiła 2,7 %, a państwa członkowskie, w których inflacja była najniższa, to Szwecja, Łotwa i Irlandia 6. Uzasadnione jest wykluczenie z grupy państw o najbardziej stabilnych cenach tych państw, których stopa inflacji nie może zostać uznana za miarodajną wartość referencyjną dla innych państw członkowskich. Państwa, których wykluczenie jest uzasadnione, gdyż ich stopa inflacji w znacznym stopniu odbiega od średniej w strefie euro, zostały wymienione w sprawozdaniach z konwergencji z 2004 i 2010 r. 7. W obecnej sytuacji uzasadnione jest wykluczenie z grupy państw o najbardziej stabilnych cenach Grecji, gdyż jej stopa i profil inflacji znacznie odbiegają od średniej w strefie euro, co wynika w głównej mierze z konieczności dokonania szeroko zakrojonych dostosowań, a także wyjątkowej sytuacji greckiej gospodarki; uwzględnienie tego kraju miałoby nadmierny wpływ na wartość referencyjną, a tym samym na rzetelność tego kryterium 8. W grupie państw o najbardziej stabilnych cenach Grecję zastąpiła Irlandia. Kryterium konwergencji dotyczące finansów publicznych zostało określone w art. 140 ust. 1 tiret drugie TFUE jako stabilna sytuacja finansów publicznych; będzie to wynikało z sytuacji budżetowej, która nie wykazuje nadmiernego deficytu budżetowego w rozumieniu art. 126 ust. 6. Ponadto art. 2 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji stanowi, że kryterium to oznacza, iż w czasie badania państwo członkowskie nie jest objęte decyzją Rady zgodnie z art. 126 ust. 6 traktatu, stwierdzającą istnienie nadmiernego deficytu. W ramach ogólnego wzmocnienia zarządzania gospodarczego w UGW w 2011 r. zaostrzono prawodawstwo wtórne w obszarze finansów publicznych, między innymi w postaci nowych rozporządzeń zmieniających pakt stabilności i wzrostu 9. Kryterium kursu walutowego zostało określone w art. 140 ust. 1 tiret trzecie TFUE jako poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem wymiany walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do euro. 6 7 8 9 ona obliczana na podstawie prognoz inflacyjnych dla trzech państw członkowskich, w których przewiduje się najbardziej stabilne ceny w okresie objętym prognozą, przez co zwiększa się możliwy margines błędu. Datą końcową w odniesieniu do danych wykorzystanych w niniejszym sprawozdaniu jest dzień 16 maja 2013 r. Odpowiednio Litwa i Irlandia. W kwietniu 2013 r. 12-miesięczna średnia stopa inflacji w Grecji wyniosła 0,4 %, a w strefie euro 2,2 %, przy czym rozbieżność między tymi wartościami ma się powiększyć w nadchodzących miesiącach. W dniu 13 grudnia 2011 r. weszły w życie: dyrektywa ustanawiająca minimalne wymogi dotyczące krajowych ram budżetowych, dwa nowe rozporządzenia dotyczące nadzoru makroekonomicznego oraz trzy rozporządzenia zmieniające pakt stabilności i wzrostu (przy czym w jednym z dwóch nowych rozporządzeń dotyczących nadzoru makroekonomicznego oraz w jednym z trzech rozporządzeń zmieniających pakt stabilności i wzrostu ustanowiono nowe mechanizmy egzekwowania w odniesieniu do państw członkowskich strefy euro). Oprócz operacjonalizacji kryterium zadłużenia w ramach procedury nadmiernego deficytu zmiany te oznaczały wprowadzenie szeregu ważnych nowych elementów do paktu stabilności i wzrostu, w szczególności wartości odniesienia dla wydatków, celem uzupełnienia oceny postępu na drodze do osiągnięcia określonego dla danego kraju średniookresowego celu budżetowego. PL 4 PL

W art. 3 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji uściślono: Kryterium udziału w mechanizmie kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego [ ] oznacza, że państwo członkowskie stosowało normalne granice wahań, przewidziane w mechanizmie kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego, bez poważnych napięć przynajmniej przez dwa lata przed badaniem. W szczególności państwo członkowskie nie zdewaluowało dwustronnego centralnego kursu swojej waluty wobec euro z własnej inicjatywy przez ten sam okres 10. W przypadku niniejszego sprawozdania dwuletni okres oceny stabilności kursu walutowego trwał od dnia 17 maja 2011 r. do dnia 16 maja 2013 r. W ocenie spełniania kryterium kursu walutowego Komisja bierze pod uwagę zmiany wskaźników pomocniczych, w tym poziomu rezerw walutowych i krótkoterminowych stóp procentowych, a także wpływ działań politycznych np. interwencji na rynku walutowym na utrzymanie stabilnego kursu walutowego. W analizie uwzględnia się również, we wszystkich stosownych przypadkach, wpływ zawieranych z podmiotami zagranicznymi oficjalnych uzgodnień dotyczących finansowania, w tym ich zakres oraz wysokość i charakter przepływów środków o charakterze pomocy, a także ewentualne związane z tymi uzgodnieniami warunki polityczne. W art. 140 ust. 1 tiret czwarte TFUE ustanowiono wymóg spełnienia następującego kryterium: trwały charakter konwergencji osiągniętej przez państwo członkowskie objęte derogacją i jego udziału w mechanizmie kursów wymiany walut, co odzwierciedla się w poziomach długoterminowych stóp procentowych. W art. 4 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji uściślono, że kryterium konwergencji stóp procentowych [ ] oznacza, że w ciągu jednego roku przed badaniem państwo członkowskie posiadało średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie przekraczającą więcej niż o dwa punkty procentowe stopy procentowej trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych. Ustalono, że w kwietniu 2013 r. wartość referencyjna stóp procentowych wynosiła 5,5 %. Wartość referencyjna została ustalona na podstawie długoterminowych stóp procentowych w Szwecji, Irlandii i na Łotwie 11. W sprawozdaniu z konwergencji z 2012 r. długoterminowe stopy procentowe obligacji Irlandii, jednego z trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach, nie zostały uwzględnione na potrzeby obliczenia wartości referencyjnej dla kryterium poziomu długoterminowych stóp procentowych ze względu na poważne zaburzenia na rynku obligacji państwowych w tym kraju. Od tego czasu długoterminowa stopa procentowa Irlandii zbliżyła się jednak znacząco do poziomu długoterminowych stóp procentowych innych państw członkowskich strefy euro, a dostęp Irlandii do rynku obligacji znacznie się poprawił, co sugeruje, że długoterminowa stopa procentowa Irlandii ponownie stała się miarodajną wartością referencyjną. 10 11 Dokonując oceny spełniania kryterium kursu walutowego, Komisja bada, czy kurs wymiany pozostawał zbliżony do kursu centralnego w ramach ERM II, przy czym może uwzględnić ewentualne przyczyny aprecjacji, zgodnie ze Wspólną deklaracją w sprawie krajów przystępujących i ERM2 (Common Statement on Acceding Countries and ERM2) przyjętą przez Radę ECOFIN podczas nieformalnego posiedzenia w Atenach w dniu 5 kwietnia 2003 r. Wartość referencyjną dla kwietnia 2013 r. obliczono jako zwykłą średnią arytmetyczną średnich długoterminowych stóp procentowych w Szwecji (1,6 %), Irlandii (5,1 %) i na Łotwie (3,8 %). PL 5 PL

W art. 140 ust. 1 TFUE określono również wymóg uwzględnienia w ocenie innych czynników istotnych dla integracji gospodarczej i konwergencji. Do tych dodatkowych czynników należą: integracja rynków finansowych i rynków produktowych, zmiany na rachunku bieżącym bilansu płatniczego oraz zmiany jednostkowych kosztów pracy i innych wskaźników cen. Te ostatnie uwzględniono w ramach oceny stabilności cen. Te dodatkowe czynniki są istotnymi wskaźnikami tego, czy integracja danego państwa członkowskiego ze strefą euro będzie przebiegać bez przeszkód; pozwalają one również na szerszy ogląd trwałości konwergencji. 2. ZGODNOŚĆ PRZEPISÓW PRAWNYCH W sprawozdaniu z konwergencji z 2012 r. zawarto ocenę zgodności prawa krajowego Łotwy, w szczególności ustawy o Latvijas Banka (banku centralnym Łotwy), która wykazała pewne niezgodności z wymogiem określonym w art. 131 TFUE. Niezgodności dotyczyły konkretnie niezależności banku centralnego, zakazu finansowania ze środków banku centralnego oraz integracji banku centralnego z ESBC z chwilą przyjęcia euro w kontekście zadań ESBC określonych w art. 127 ust. 2 TFUE i art. 3 Statutu ESBC/EBC. W następstwie oceny zawartej w sprawozdaniu z konwergencji z 2012 r. rząd Łotwy, we współpracy z Latvijas Banka, opracował zmiany do ustawy o banku centralnym Łotwy, które zostały przyjęte przez parlament w dniu 10 stycznia 2013 r. Zmieniona ustawa o banku centralnym Łotwy jest całkowicie zgodna z art. 130 i 131 TFUE. 3. STABILNOŚĆ CEN Przy ostatniej ocenie konwergencji w 2012 r. 12-miesięczna średnia inflacja na Łotwie była wyższa od wartości referencyjnej. Średnia stopa inflacji na Łotwie w okresie 12 miesięcy do kwietnia 2013 r. włącznie wyniosła 1,3 %, czyli znacznie poniżej wartości referencyjnej wynoszącej 2,7 %. Przewiduje się, że w najbliższych miesiącach stopa inflacji utrzyma się na poziomie poniżej wartości referencyjnej. Po tym jak w 2008 r. roczna inflacja HICP odnotowała maksymalną wartość 15,3 %, znaczne dostosowania płac nominalnych oraz korekty cen importowych doprowadziły do negatywnej stopy inflacji zasadniczej w latach 2009 i 2010. Wraz z odwróceniem cyklu koniunkturalnego i wzrostem cen surowców na rynkach światowych średnia inflacja wzrosła z -1,2 % w 2010 r. do 4,2 % w 2011 r., do czego przyczyniły się również podwyżki podatków pośrednich. Po wygaśnięciu tych tymczasowych skutków inflacja spadła do 2,3 % w 2012 r., a do kwietnia 2013 r. roczna inflacja spadła do poziomu-0,4 %. Zgodnie z prognozą służb Komisji z wiosny 2013 r. oczekuje się, że z uwagi na spadek cen energii i obniżenie podstawowej stawki VAT o 1 punkt procentowy w lipcu 2012 r. roczna inflacja HICP w 2013 r. wyniesie 1,4 %. W świetle rosnącego popytu krajowego oraz liberalizacji rynku energii elektrycznej przewiduje się, że w 2014 r. roczna inflacja HICP wzrośnie do średnio 2,1 %. Poziom cen na Łotwie (około 71 % średniej w strefie euro w 2011 r.) wskazuje na potencjał jego dalszej konwergencji w perspektywie długoterminowej. Trwała konwergencja oznacza, że nieprzekraczanie wartości referencyjnej wynika z czynników fundamentalnych, a nie tymczasowych. W przypadku Łotwy obniżka VAT w lipcu 2012 r. przyczyniła się do obecnego niskiego poziomu 12-miesięcznej PL 6 PL

średniej inflacji. Jednak analiza czynników fundamentalnych oraz duży zapas względem wartości referencyjnej skłaniają do pozytywnej oceny spełniania kryterium stabilności cen. Prognozy inflacyjne w perspektywie średnioterminowej będą znacznie uzależnione od dostosowania wzrostu wynagrodzeń do wydajności, która z kolei będzie w dużej mierze zależna do utrzymania elastyczności rynku pracy. W przyszłości należy zapewnić, aby trwałej konwergencji nie zagrażało ponowne ożywienie popytu krajowego napędzane kredytami oraz powiązany z tym wzrost cen aktywów w szczególności na rynku nieruchomości. W świetle politycznej odpowiedzi Łotwy na kryzys w latach 2008-2009 ryzyko zmaterializowania się tych zagrożeń jest jednak ograniczone; przewiduje się również, że w dającej się przewidzieć przyszłości nie powtórzy się splot czynników, które przyczyniły się do gwałtownego wzrostu akcji kredytowej w przeszłości (stłumiony popyt na kredyty, przyspieszony rozwój i integracja rynków finansowych, gwałtowna kompresja premii za ryzyko). Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej, postępy w przyciąganiu nowych inwestycji, likwidacja wąskich gardeł istniejących nadal na rynku pracy oraz w zakresie kształtowania się cen na rynkach produktowych w warunkach konkurencji wszystkie te czynniki będą miały kluczowe znaczenie dla utrzymania stabilności cen w perspektywie średnioterminowej. Zmiany cen będą także zależne od kontynuacji rozważnego kursu polityki budżetowej, w tym od ostrożnego ustalania wynagrodzeń w sektorze publicznym, celem utrzymania popytu krajowego na poziomie zgodnym z czynnikami fundamentalnymi i ustabilizowania oczekiwań inflacyjnych. Łotwa spełnia kryterium stabilności cen. Wykres 1: Łotwa - kryterium inflacji od 2007 r. (12-miesięczna średnia krocząca w %) 16 12 8 4 0-4 sty 07 sty 08 sty 09 sty 10 sty 11 sty 12 sty 13 Łotwa Wartość referencyjna Uwaga: punkty w grudniu 2013 r. oznaczają prognozowaną wartość referencyjną i 12-miesięczną średnią inflację na Łotwie. Źródła: Eurostat, prognoza służb Komisji z wiosny 2013 r. 4. FINANSE PUBLICZNE Dnia 7 lipca 2009 r. Rada podjęła decyzję w sprawie istnienia nadmiernego deficytu na Łotwie, która nie została dotychczas uchylona. Rada zaleciła Łotwie dokonanie korekty nadmiernego deficytu do 2012 r. W 2010 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych na Łotwie osiągnął 8,1 % PKB, ale w 2012 r., w szczególności dzięki znacznym wysiłkom na rzecz konsolidacji budżetowej, spadł do 1,2 % PKB. Zgodnie z prognozą służb Komisji z wiosny 2013 r. relacja deficytu do PKB wyniesie 1,2 % w 2013 r. i 0,9 % w 2014 r., przy założeniu kontynuacji PL 7 PL

dotychczasowej polityki. Relacja długu publicznego brutto do PKB zmniejszyła się w roku 2012 do 40,7 %, a do końca 2014 r. przewidywany jest jej dalszy spadek do 40,1 %. W marcu 2012 r. Łotwa podpisała Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w unii gospodarczej i walutowej, a w maju 2012 r. parlament przyjął odpowiednią ustawę ratyfikacyjną. Oznacza to dodatkowe zobowiązanie do prowadzenia zorientowanej na stabilność (w perspektywie długookresowej) polityki budżetowej. Ponadto w styczniu 2013 r. parlament przyjął w ostatnim czytaniu ustawę o dyscyplinie budżetowej. Ustawa wprowadza zasadę ustanawiania celów budżetowych w całym cyklu, przy czym wartość odniesienia dla deficytu strukturalnego wynosi 0,5 % PKB, oraz zapewnia ramy polityki budżetowej opartej na regułach budżetowych, w szczególności poprzez ograniczanie procyklicznych wzrostów wydatków. Ustawa zawiera również przepisy dotyczące ustanowienia niezależnej rady budżetowej, która ma powstać dnia 1 stycznia 2014 r. i której zadaniem będzie nadzorowanie przestrzegania reguł budżetowych. Pełne wdrożenie ustawy o dyscyplinie budżetowej będzie miało decydujące znaczenie dla przeciwdziałania zagrożeniom związanym z presją na rozluźnienie polityki budżetowej po udanej realizacji programu dostosowań makroekonomicznych. Wobec powyższych wyników oraz w świetle prognozy służb Komisji z wiosny 2013 r. Komisja uznaje, że w 2012 r., a więc w terminie zaleconym przez Radę, na Łotwie skorygowano nadmierny deficyt oraz osiągnięto wiarygodną i trwałą redukcję deficytu budżetowego do poziomu poniżej 3 % PKB. Komisja zaleciła zatem Radzie uchylenie decyzji o istnieniu nadmiernego deficytu na Łotwie (SEC(2013) XYZ). Jeżeli Rada postanowi uchylić procedurę nadmiernego deficytu wobec Łotwy, Łotwa spełni kryterium sytuacji finansów publicznych. Wykres 2: Łotwa - saldo budżet. i dług sektora instytucji rząd. i samorządowych Skala odwrócona -12-10 -8-6 -4-2 0 (w % PKB) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013(*) 2014(*) 60 50 40 30 20 10 0 Saldo budżetowe (lewa skala) Saldo dostosowane cyklicznie (lewa skala) Dług brutto (prawa skala) (*) Prognoza służb Komisji z wiosny 2013 r. Źródło: Eurostat, służby Komisji. 5. STABILNOŚĆ KURSU WALUTOWEGO Łat łotewski należy do systemu ERM II od dnia 2 maja 2005 r., czyli od ponad ośmiu lat, licząc do dnia przyjęcia niniejszego sprawozdania. W momencie przystąpienia do ERM II władze Łotwy jednostronnie zobowiązały się do utrzymania kursu wymiany łata łotewskiego w przedziale wahań ±1 % wobec kursu centralnego. W ciągu dwóch lat poprzedzających niniejszą ocenę kurs łata nie odbiegał od kursu centralnego o więcej niż ±1 % ani nie podlegał napięciom. Kurs łata kształtował się zazwyczaj w okolicach górnej granicy jednostronnie określonego przedziału, gdyż PL 8 PL

łotewski skarb państwa dokonywał na rynku konwersji swoich znacznych zasobów w walutach obcych. Pod koniec 2012 r. i na początku 2013 r. kurs łata spadł do poziomu bliżej wartości stanowiącej środek przedziału, w kontekście niższej podaży walut zagranicznych przez skarb państwa i oczekiwań rynkowych co do przyjęcia euro. Dodatkowe wskaźniki, takie jak zmiany poziomu rezerw walutowych i krótkoterminowych stóp procentowych, nie wskazują na istnienie źródeł presji na kurs walutowy. Ostatnie wypłaty środków przez MFW i UE w ramach programu pomocy finansowej miały miejsce odpowiednio w sierpniu i październiku 2010 r. W czerwcu 2011 r. Łotwa z sukcesem wróciła na międzynarodowy rynek obligacji wraz z emisją obligacji denominowanych w USD i dalszymi transakcjami, co wskazuje na dobre warunki dostępu do rynku. Łotwa spełnia kryterium kursu walutowego. 6. DŁUGOTERMINOWE STOPY PROCENTOWE W okresie dwunastu miesięcy do kwietnia 2013 r. włącznie średnia długoterminowa stopa procentowa wynosiła na Łotwie 3,8 %, czyli poniżej wartości referencyjnej wynoszącej 5,5 %. Przy ocenie konwergencji w 2012 r. średnia długoterminowa stopa procentowa na Łotwie odpowiadała wartości referencyjnej (5,8 %) i od tego czasu dalej stopniowo spadała. Różnica rentowności względem referencyjnych obligacji długoterminowych w strefie euro uległa wyraźnemu zmniejszeniu w 2010 r. wraz z przywróceniem zaufania do mechanizmu usztywnienia kursu walutowego, widocznymi rezultatami konsolidacji budżetowej oraz konwersją środków otrzymanych w ramach programu pomocy prowadzącą do zapewnienia znacznej płynności łata. Po przerwie w 2011 r., wraz z dalszym wzrostem zaufania na rynku, w 2012 r. nastąpiło dalsze ograniczenie różnic w rentowności. W pierwszej połowie 2011 r. skarb państwa wrócił na krajowy rynek obligacji dziesięcioletnich z kilkoma mniejszymi emisjami. W 2012 r. skarb państwa dokonał emisji nowej serii 10-letnich obligacji referencyjnych, przy czy emisja ta była stosunkowa niewielka, co było wynikiem korzystnej sytuacji Łotwy pod względem płynności, częściowo spowodowanej udanymi emisjami obligacji denominowanych w USD. Łotwa spełnia kryterium konwergencji długoterminowych stóp procentowych. 7. DODATKOWE CZYNNIKI W analizie uwzględniono również czynniki dodatkowe, w tym kształtowanie się bilansu płatniczego oraz integrację rynku pracy oraz rynków produktowych i finansowych. W latach 2008 2009 doszło do odwrócenia dotychczasowego trendu w bilansie płatniczym, który po wysokich deficytach w okresie dobrej koniunktury odnotował w 2009 r. nadwyżkę w wysokości około 11 % PKB, która spadła następnie do około 1 % PKB w roku 2012. Od 2008 r. deficyt w obrotach handlowych znacząco się zmniejszył, ale wraz z ożywieniem gospodarki od 2010 r. nieznacznie się pogłębił. Znaczna korekta realnego efektywnego kursu walutowego osiągnięta w latach 2009 2010 zasadniczo została jednak utrzymana i Łotwa nadal zwiększa udział w rynkach eksportowych. W 2009 r. na rachunku dochodów odnotowano nadwyżkę, wynikającą z bardzo wysokich rezerw na straty z tytułu pożyczek utworzonych przez banki będące w posiadaniu zagranicznych inwestorów, która w 2011 r. po tym jak większość banków odzyskała rentowność przekształciła się w deficyt. Od 2009 r. nastąpiła stopniowa poprawa salda bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które jednak w 2012 r. nieznacznie się PL 9 PL

pogorszyło. W styczniu 2012 r. z sukcesem zakończono realizację programu pomocy dla bilansu płatniczego przyznanej Łotwie pod koniec 2008 r. przez UE i MFW. Z dostępnej w ramach tego programu łącznej kwoty 7,5 mld EUR Łotwa wykorzystała łącznie około 4,5 mld EUR. Mając zaufanie do prowadzonej polityki oraz w obliczu odzyskanego dostępu do rynków kapitałowych, Łotwa zrezygnowała z ubiegania się o ustanowienie kolejnego programu pomocy. Do grudnia 2012 r. Łotwa w pełni spłaciła zobowiązania wynikające z programu pomocy względem MFW, podczas gdy terminy spłaty rat pomocy przyznanej przez Komisję Europejską przypadają na lata 2014-2025. Gospodarka Łotwy jest dobrze zintegrowana z gospodarką UE dzięki powiązaniom wynikającym z handlu i bezpośrednich inwestycji zagranicznych, natomiast rynek pracy odznacza się znacznym poziomem mobilności w ramach rynku UE oraz dużą elastycznością, mimo iż bezrobocie strukturalne jest wysokie. Na podstawie wybranych wskaźników dotyczących warunków prowadzenia działalności gospodarczej można stwierdzić, że Łotwa plasuje się pod tym względem zasadniczo w okolicach średniej dla państw członkowskich strefy euro. Krajowy sektor finansowy jest w dużym stopniu zintegrowany z systemem finansowym UE, głównie dzięki wysokiemu poziomowi zagranicznych udziałów w systemie bankowym. W kontekście programu międzynarodowej pomocy finansowej znacznie wzmocniono nadzór finansowy. Zacieśniono współpracę z organami nadzoru w macierzystych krajach zagranicznych udziałowców łotewskich instytucji finansowych. Łotwa ma długą tradycję i przewagę konkurencyjną w obsłudze niebędących rezydentami klientów korzystających z usług bankowych, szczególnie przedsiębiorstw z krajów WNP. Nadzór nad usługami bankowymi świadczonymi nierezydentom jest źródłem dodatkowych wyzwań, m.in. ze względu na transgraniczny charakter transakcji. Krajowy organ nadzoru wdrożył szereg środków służących ograniczeniu ryzyka związanego z tym rodzajem działalności; banki nastawione na świadczenie usług nierezydentom muszą posiadać znaczny odsetek płynnych aktywów i podlegają dodatkowym wymogom kapitałowym. W przyszłości kluczowe znaczenie będzie miało ścisłe monitorowanie zagrożeń dla stabilności finansowej, gotowość do podjęcia w razie potrzeby dodatkowych środków regulacyjnych oraz ścisłe wdrażanie przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy. *** W świetle oceny zgodności przepisów prawnych oraz spełnienia kryteriów konwergencji, a także uwzględniając dodatkowe czynniki, oraz pod warunkiem, że Rada postąpi zgodnie z zaleceniem Komisji i uchyli procedurę nadmiernego deficytu, Komisja jest zdania, że Łotwa spełnia warunki konieczne do przyjęcia euro. PL 10 PL