PLAN ROZWOJU UZDROWISKA MUSZYNA

Plan Rozwoju Uzdrowiska Muszyna na lata 2009 2015 Załącznik do Uchwały Nr XXX/444/2009 Rady Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna z dnia 25 czerwca 2009 roku PLAN ROZWOJU UZDROWISKA MUSZYNA NA LATA 2009-2015 MUSZYNA, CZERWIEC 2009 1

UCHWAŁA Nr XXX/444/2009 Rady Miasta i Gminy Uzdrowiskowej w Muszynie z dnia 25 czerwca 2009 roku w sprawie przyjęcia Planu Rozwoju Uzdrowiska Muszyna na lata 2009 2015 Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym /jednolity tekst Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 214, poz. 1806, z 2003 r. Nr 80, poz. 717, z późniejszymi zmianami/ uchwala się co następuje: 1. Przyjmuje się Planu Rozwoju Uzdrowiska Muszyna na lata 2009 2015 w brzmieniu stanowiącym załącznik do niniejszej uchwały. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Miasta Gminy Uzdrowiskowej Muszyna Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. 2. 3. 2

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 5 1.1. Podstawowe definicje...9 1.2. Podstawy prawne funkcjonowania uzdrowisk... 10 Źródła finansowania gmin uzdrowiskowych... 14 Warunki, które musi spełnić gmina, aby uzyskać status uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej... 15 Proponowane zmiany w Ustawie... 16 Akty prawne regulujące funkcjonowanie Uzdrowisk... 17 1.3. Geneza powstania dokumentu... 18 2. STRESZCZENIE... 21 2.1. Tytuł... 21 2.2. Lokalizacja... 21 2.3. Obszar... 21 2.4. Czas trwania Planu... 21 2.5. Mapa sytuacyjna obszaru objętego Planem... 22 2.6. Operator Planu... 22 2.7. Partnerzy... 23 2.8. Cele Planu... 24 2.9. Środki realizacji celów (główne planowane przedsięwzięcia)... 25 3. CHARAKTERYSTYKA OBECNEJ SYTUACJI NA OBSZARZE UZDROWISKA... 28 3.1. Informacje ogólne... 28 Budowa geologiczna i rzeźba terenu... 31 Klimat i wody... 31 Fauna i flora... 32 Zagospodarowanie przestrzenne oraz rolnictwo... 35 3.2. Turystyka i rekreacja... 37 Szlaki turystyczne... 38 Trasy rowerowe... 40 Narciarstwo... 43 Obiekty zabytkowe... 43 Ruch turystyczny w Uzdrowisku... 47 Kultura... 59 3.3. Lecznictwo uzdrowiskowe... 62 Strefy ochrony uzdrowiskowej... 63 Charakterystyka zasobów wód mineralnych w Uzdrowisku Muszyna... 64 Profil leczniczy Uzdrowiska Muszyna... 67 3.4. Pozostałe elementy gospodarki... 68 Ludność... 68 Gospodarka... 70 Infrastruktura komunalna... 72 3.5. Analiza SWOT dla obszarów poddanych analizie... 76 3.6. Określenie kluczowych problemów i wyzwań stojących przed Uzdrowiskiem, w szczególności tych, które stanowią barierę dla rozwoju turystyki i rekreacji... 79 4. NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU PRZESTRZENNO SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO MIASTA I REGIONU... 86 4.1. Poziom regionalny... 86 Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego 2007-2013... 86 Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013... 87 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego... 88 Kierunki Rozwoju Turystyki Dla Województwa Małopolskiego na lata 2008-2013... 88 4.2. Poziom lokalny... 89 Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna na lata 2008 2013... 89 Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich Muszyny na lata 2008 2015... 90 3

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna... 91 4.3. Dokumenty dotyczące polityk w różnych sektorach społeczno-gospodarczych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, w szczególności w odniesieniu do rozwoju turystyki i rekreacji - zgodność z dokumentami na szczeblu krajowym... 92 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia - Narodowa Strategia Spójności 2007-2013... 92 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013... 94 Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka na lata 2007-2013... 95 Strategia Rozwoju Turystyki w latach 2007-2013... 95 Program Rozwoju Uzdrowisk Polskich na lata 2003-2007 oraz 2008-2012... 96 5. PLANOWANE ZADANA PLANU ROZWOJU UZDROWISKA ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU... 98 6. WSKAŹNIKI REALIZACJI PLANU ROZWOJU UZDROWISKA...129 7. PLAN FINANSOWY PLANU ROZWOJU UZDROWISKA...132 Zadania służące realizacji celów w zakresie turystyki i rekreacji...132 Zadania służące realizacji celów w zakresie lecznictwa uzdrowiskowego i modernizacji bazy sanatoryjnej...139 Zadania służące realizacji celów w zakresie pozostałych elementów gospodarki (w tym zagospodarowanie przestrzenne, infrastruktura komunalna)...141 8. INSTRUMENTY WDRAŻANIA PROGRAMU I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ...150 8.1. Określenie formy prawnej zarządzającego Planem (operatora)...150 8.2. System obiegu informacji oraz środków finansowych w instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie Planem...153 8.3. Planowane działania na rzecz rozpowszechnienia informacji oraz konsultacje społeczne...153 8.4. Partnerstwo...160 8.5. Opis już pozyskanych partnerów...161 8.6. Monitorowanie i ocena Planu...162 4

1. WSTĘP Uzdrowisko zgodnie z definicją to obszar, na terenie którego prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujących się na jego obszarze naturalnych surowców mineralnych, któremu został nadany status uzdrowiska (Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych). Ujmując to zagadnienie szerzej, można powiedzieć, że jest to obszar mający złoża naturalnych surowców leczniczych, dostęp do wody morskiej i klimat o właściwościach leczniczych (albo jeden z tych czynników) oraz zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, jak również sprzyjające warunki środowiskowe i sanitarne, w którym prowadzone jest metodyczne leczenie określonych chorób oraz może być prowadzona działalność uzdrowiskowo-turystyczna. Uwzględniając wyżej wymienione czynniki lecznicze wyróżnia się uzdrowiska: wodolecznicze, balneologiczne (zdrojowiska); klimatyczne; borowinowe; nadmorskie (tallasoterapeutyczne); subterraneoterapeutyczne (lecznictwa podziemnego). Samo lecznictwo uzdrowiskowe jest zorganizowaną działalnością polegającą na jak najszerszym zapobieganiu chorobom i ich leczeniu przy wykorzystaniu właściwości leczniczych klimatu i krajobrazu (klimatoterapia), naturalnych zasobów leczniczych, tj. wody lecznicze, gazy lecznicze i peloidy (balneoterapia) oraz właściwości leczniczych morza (talassoterapia). W Polsce status uzdrowiska posiadają 44 miejscowości z całego kraju, z czego aż 8 leży w Małopolsce. Ponadto istnieją miejscowości pretendujące do bycia uzdrowiskiem, a do takich należą np. Wieliczka czy Złockie. Wyróżnia się także miejscowości potencjalnie uzdrowiskowe, do których kwalifikuje się około 20 miast i wsi, w tym m.in. Zawoja, Szczawa, Ciężkowice, Łomnica, Tylicz oraz Wierchomla. Zarówno w Polsce, jak i na świecie silna jest podbudowa naukowa i lobbystyczna uzdrowisk, a składa się na nią szereg organizacji uzdrowiskowych różnego charakteru i szczebla. Na świecie największe znaczenie mają związki uzdrowisk: The International Spa Association (ISPA) i Europejski Związek Uzdrowisk (ESPA) oraz instytucje badawcze: World Thermalism Organisation, World Hydrothermal Organisation, International Society of Spa Technics i medyczne: Międzynarodowa Federacja Leczenia Termalnego i Klimatycznego (FEMTEC). W Polsce ich odpowiednikami są: Polskie Towarzystwo Balneologii i Medycyny Fizykalnej oraz Unia Uzdrowisk Polskich, Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie i Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP (SGU RP). Sytuacja Polskich, w tym Małopolskich uzdrowisk, jest niezwykle skomplikowana. Do silnych stron małopolskich uzdrowisk należy zaliczyć ich położenie geograficzne i wynikające z niego naturalne zasoby środowiska, klimat i orografia, jak również różnorodność oferowanych profili leczniczych, wysokokwalifikowaną kadrę medyczną i nowoczesny sprzęt medyczny, a także konkurencyjność cenowa oferty rodzimych uzdrowisk na rynku europejskim. Z kolei słabymi stronami jest słabość finansowa, nie zawsze najwyższy pozom zarządzania i marketingu działalności leczniczej, a także niewysoki standard infrastruktury uzdrowiskowej i jej dekapitalizacja, a w kilku przypadkach również nieuregulowane prawa 5

własności gruntów i nieruchomości uzdrowiska oraz brak lub słaba znajomość języków obcych wśród pracowników. Największe szanse na rozwój działalności uzdrowiskowej są następstwem specyficznych procesów demograficznych i kulturowych zachodzących w społeczeństwach europejskich, do których należy: starzenie się społeczeństw, choroby cywilizacyjne, stres i notoryczne zmęczenie, moda na zdrowy styl życia, jak również szybko na świecie postępujący rozwój medycyny i technologii. W aspekcie Polski niezwykle ważnym wydarzeniem jest wejście do Unii Europejskiej i procesy rynkowe zachodzące od końca lat 80. tj. prywatyzacja, uregulowanie sytuacji prawno-politycznej państwa, napływ inwestycji zewnętrznych, procesy akredytacji i certyfikacji produktów i usług oraz tendencje do włączania obiektów uzdrowiskowych do międzynarodowych systemów rezerwacyjnych. Niemniej istnieje szereg zagrożeń, które mogą negatywnie wpłynąć na rozwój uzdrowisk. Największe niebezpieczeństwo wiąże się ze sferą prawno-polityczną w kraju, zobowiązaniami fiskalnymi przedsiębiorstw uzdrowiskowych, ogólnokrajową dekoniunkturą gospodarczą i wynikającym z niej bezrobociem strukturalnym, monopolizacją rynku świadczeń zdrowotnych przez NFZ, wzrastającą konkurencją uzdrowisk krajów sąsiednich i krajowych ośrodków odnowy biologicznej. Z geograficznego punktu widzenia dużym problemem jest niska dostępność komunikacyjna uzdrowisk górskich i ich oddalenie od aglomeracji i rynków zbytu. Historycznie rzecz ujmując, najbardziej dynamiczne zmiany dotyczą przemian form własności uzdrowisk. Przed rokiem 1939 istniały w Polsce uzdrowiska prywatne (należące do osób fizycznych, towarzystw lekarskich lub instytucji ubezpieczeniowych), państwowe (w liczbie sześciu: Burkut, Busko, Ciechocinek, Druskienniki, Krynica i Szkło), komunalne (m. in. Otwock i Piwniczna) i uzdrowiska mające charakter dobra publicznego (Zakopane i Zaleszczyki). Po II wojnie światowej, w roku 1948, przymusowo znacjonalizowano majątek wszystkich polskich kurortów i utworzono z niego 26 oddziałów Państwowych Przedsiębiorstw Uzdrowiskowych (PPU). W okresie transformacji ustrojowej pojawił się problem odzyskania zawłaszczonego majątku i koniecznych przekształceń. W stosunku do dziewięciu uzdrowisk zgłoszono, po roku 1990, roszczenia reprywatyzacyjne. Ważne, że aż 66% tych przedsiębiorstw leży w Karpatach (Krynica-Żegiestów, Rabka, Rymanów, Iwonicz, Szczawnica i Wysowa). Spadkobiercy mogli wystąpić z roszczeniem odzyskania majątku do sądu albo przyjąć propozycję samorządów lokalnych dzierżawienia wcześniej własnych nieruchomości od gminy lub osób trzecich. Do chwili obecnej zreprywatyzowano uzdrowisko Szczawnica, które wróciło do rąk spadkobierców - rodziny Stadnickich. Nieco później, bo w latach 1996-97, w procesy przemian własnościowych włączyły się samorządy terytorialne, m. in. miasta Szczawnica i Krynica. Proces komunalizacji został sfinalizowany jedynie w przypadku uzdrowiska Wapienne, pozostającego obecnie w gestii gminy Sękowa. Na przełomie lat 1998/1999 Ministerstwo Skarbu dokonało komercjalizacji państwowych przedsiębiorstw uzdrowiskowych i powołało do istnienia 17 spółek akcyjnych i 9 spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Rozpoczęły one działalność jako jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Przeprowadzona komercjalizacja była pierwszym etapem prywatyzacji pośredniej (kapitałowej). Dwa lata później Ministerstwo Skarbu wyraziło zgodę na podjęcie działań prywatyzacyjnych wobec 10 spółek. Ostatecznie działania te uruchomiono dla siedmiu uzdrowisk uznanych za najlepiej przygotowane do zmiany formy własności. Udało się sprywatyzować tylko jedną spółkę (Uzdrowisko Nałęczów S.A.). W obecnej chwili procesy te ponownie zostały uruchomione w odniesieniu do kilku uzdrowisk. 6

System dystrybucyjny oferty uzdrowisk składa się z trzech członów, do których należy sprzedaż za pośrednictwem: Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ), organizacji socjalnych (ZUS, PFRON, KRUS) i wreszcie sprzedaży wolnorynkowej. W Narodowym Funduszu Zdrowia leczenie uzdrowiskowe przysługuje każdemu ubezpieczonemu w wymiarze 21 dni raz na 2 lata. Skierowanie na takie leczenie wystawia lekarz ubezpieczenia zdrowotnego, natomiast kwalifikowaniem ( aprobatą pod względem celowości leczenia uzdrowiskowego) pacjentów zajmują się lekarze specjaliści z zakresu balneoklimatologii i medycyny fizykalnej zatrudnieni w Wojewódzkich Oddziałach NFZ. Ubezpieczony ponosi koszty dojazdu na leczenie uzdrowiskowe oraz częściową odpłatność za wyżywienie i zakwaterowanie w sanatoriach uzdrowiskowych w zależności od kategorii i standardu pokoju, bezpłatny jest natomiast pobyt dzieci i młodzieży (do lat 18) oraz dorosłych w szpitalach uzdrowiskowych. Leczenie kuracjuszy skierowanych przez ZUS odbywa się w ramach tzw. prewencji rentowej ZUS. Rehabilitacja obejmuje osoby zagrożone całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy albo pobierające rentę okresową, a rokujące odzyskanie zdolności do pracy zarobkowej. Podobnie Centra Rehabilitacji Rolników KRUS (Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego) prowadzą rehabilitację leczniczą rolników. Pobyt i leczenie uzdrowiskowe jest wówczas bezpłatne i określone wewnętrznymi zasadami KRUS. W wolnorynkowej sprzedaży oferty uzdrowiskowej charakterystyczne są pakiety wypoczynkowe z fakultatywnymi zabiegami leczniczymi, obejmujące minimum 14-dniowe pobyty, zróżnicowane ze względu na rodzaj zakwaterowania i leczenia. Do najczęściej proponowanych form zalicza się: pobyty lecznicze, wczasy wypoczynkowe (także z programem odnowy biologicznej), turnusy kondycyjno-odchudzające, rehabilitacyjnorekreacyjne, weekendowe oraz świąteczno-sylwestrowe, kolonie, zimowiska, zielone szkoły, szkolenia i konferencje i świadczenie typowych usług hotelowych. Głównymi kanałami sprzedaży rynkowej ofert uzdrowiskowych jest sprzedaż we własnym zakresie (m.in. poprzez prasę, internetowe systemy rezerwacyjne, targi) oraz przez biura podróży. Największym problemem polskiej gospodarki w okresie transformacji jest bezrobocie. W uzdrowiskach przybiera ono najczęściej postać bezrobocia strukturalnego, wynikającego z wcześniejszej monokulturowości zatrudnienia. Wspomniana monokulturowość była wymuszona przez prawo (ograniczenia lokalizacji określonych rodzajów działalności gospodarczej w uzdrowiskach i ich najbliższym otoczeniu). W ciągu pierwszych trzech lat od wprowadzenia gospodarki rynkowej zatrudnienie w uzdrowiskach spadło o 25%. Należy wspomnieć, że w uzdrowiskach drzemie ogromny potencjał pracy, a doświadczenia krajów europejskich pokazują, że jedno miejsce pracy utworzone w lecznictwie uzdrowiskowym generuje aż 7 miejsc pracy w usługach pokrewnych. Odrębną kwestią rzutującą na rozwój miejscowości uzdrowiskowych jest niekorzystna sytuacja finansowo-ekonomiczna przedsiębiorstw uzdrowiskowych, w dużej mierze od nich niezależna, a wynikająca z systematycznego obniżania nakładów na lecznictwo uzdrowiskowe, indywidualnej polityki uzdrowiskowej w poszczególnych oddziałach NFZ, różnorodności standardów kontraktowania i rozliczania usług przez NFZ, konieczności prowadzenia osobnych negocjacji z każdym oddziałem NFZ i jednorocznych kontraktów (braku możliwości planowania długoterminowego). Dodatkowo wzrasta poziom należności oraz spada płynność finansowa powodowana nieterminową regulacją zobowiązań przez NFZ. Przedsiębiorstwa uzdrowiskowe są nierzadko także zobowiązane do wykonywania zadań na rzecz lokalnej społeczności, np. utrzymywania infrastruktury niezwiązanej bezpośrednio z usługami leczniczymi oraz finansowania inwestycji rozpoczętych przed rokiem 1999 (przez Skarb Państwa). Zmiany polityki pieniężnej i fiskalnej państwa zaowocowały wzrostem stawek podatku od nieruchomości (o 300%), opłat z tytułu eksploatacji zasobów leczniczych i za korzystanie ze środowiska. 7

Zmniejszenie nakładów finansowych budżetu państwa na działalność uzdrowisk stworzyło szereg problemów. W latach 1990-1997 finanse przeznaczane na ochronę zdrowia systematycznie malały - lecznictwo uzdrowiskowe straciło wówczas około 20% funduszy budżetowych. Jeszcze w roku 1998 na lecznictwo uzdrowiskowe przeznaczano kwotę 383 min PLN, co w przeliczeniu stanowi 4,0-4,5% obecnego budżetu Narodowego Funduszu Zdrowia. Od roku 1999 nakłady te zaczęły drastycznie spadać - stanowią od 0,81% do 2,34% (średnio 1,45%) środków finansowych będących w dyspozycji NFZ. Dodatkowo, jak już wspomniano, zmieniły się formy opodatkowania działalności uzdrowiskowej, często w sposób niespójny. Przykładowo, w zakresie wszystkich podatków - oprócz VAT przedsiębiorstwa uzdrowiskowe są traktowane jako przedsiębiorstwa produkcyjne. W przypadku podatku VAT lecznictwo uzdrowiskowe zaliczono do działalności zwolniony z podatku". W wyniku tego zabiegu firmy nie mogą odliczyć różnicy między należnym, a naliczonym podatkiem VAT. Nie inaczej jest z podatkiem od nieruchomości. Do roku 1999 wszystkie zakłady opieki zdrowotnej, tak jak inne przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, obowiązywała niższa stawka podatku od nieruchomości, wynosząca 30% stawki bazowej. Po komercjalizacji uzdrowiska objęto stawkami dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, co oznacza wzrost podatku o 300% w przeciągu 2 lat. Inny charakter ma kwestia taksy uzdrowiskowej, która jest opłatą za oferowane i wykorzystywane przez przyjezdnych urządzenia gminy. Płatnikami taksy są turyści, kuracjusze i inne osoby przebywające w gminie, nie będące stałymi mieszkańcami (np. posiadacze drugich domów). W Polsce taksa obowiązywała od momentu wprowadzenia pierwszej ustawy o uzdrowiskach (tj. od roku 1922) do roku 1992, kiedy zabroniono jej pobierania. Po interwencjach samorządów lokalnych taksę przywrócono, aczkolwiek na bardzo niskim poziomie, który nie gwarantuje pokrycia kosztów obsługi infrastruktury uzdrowiskowej. Jest to jeden z najistotniejszych problemów współistnienia przedsiębiorstw i gmin uzdrowiskowych. Najczęściej zagadnienie koegzystencji wymienionych instytucji są powodowane nieścisłościami w przepisach prawnych nakładających na gminy szereg obowiązków, bez sprecyzowania źródeł finansowania tych dodatkowych zadań. Gminy uzdrowiskowe wykonują nadprogramowe zadania ze środków przewidzianych na zaspokojenie potrzeb własnych mieszkańców, co jest sprzeczne z ustawą o samorządzie gminnym i konstytucją. Polskie uzdrowiska, by sprostać rosnącym wymaganiom rynku, muszą wprowadzić rynkowe zasady działania. Dziedziną wymagającą najszybszych zmian jest sfera promocji i dystrybucji usług uzdrowiskowych oraz powiązane z nimi procesy akredytacji i certyfikacji. W świetle poruszanych zagadnień ważne jest ukazanie miejsca turystyki uzdrowiskowej w życiu kurortów. W tym kontekście turystykę zdrowotną należy definiować jako świadome i dobrowolne udanie się na pewien okres poza miejsce zamieszkania, w czasie wolnym od pracy, w celu regeneracji ustroju dzięki aktywnemu wypoczynkowi fizycznemu i psychicznemu. Do innych form turystyki uprawianej w uzdrowiskach należy: turystyka wypoczynkowa (wczasy, kolonie, zimowiska, pobyty weekendowe, zielone szkoły, inne stacjonarne formy wypoczynku), specjalistyczna (piesza, rowerowa, narciarska, wodna, itp.), kulturowa (w miejscach historycznych) i ostatnio coraz częściej turystyka kongresowa. Ścisłe przenikanie się funkcji leczniczych i turystyczno-wypoczynkowych w uzdrowiskach niejednokrotnie nabiera cech nieporozumień. Środowiska medyczne zdecydowanie przeciwstawiają się planom rozwoju turystyki na większą skalę. Diametralnie odmienne stanowisko prezentują przedstawiciele samorządów terytorialnych, turystyki, organizacji skupiających uzdrowiska, lokalni przedsiębiorcy, usługodawcy i mieszkańcy zainteresowani rozwojem uzdrowisk. Dowodzą, że rozwój turystyki generuje przedsiębiorczość, miejsca pracy, dodatkowe dochody, wpływa na poprawę infrastruktury i 8

popularności. Jednocześnie niesie zapotrzebowanie na inne usługi (transport, handel, usługi specjalistyczne, rozrywka). Stanowi mechanizm samo napędzający się. Wyjściem naprzeciw zapotrzebowaniom rynku byłoby rozpropagowanie polskich uzdrowisk, jako ośrodków kompleksowych usług medycznokosmetycznych i zamienienie części sanatoriów w tzw. najbardziej poszukiwane na rynku kliniki typu beauty and wellness. Taka ide przyświecała także Międzyresortowemu Zespołowi do Spraw Aktywizacji Społeczno - Gospodarczej Uzdrowisk, który uznając wagę problemów polskich uzdrowisk opracował w 2005 roku dokument po nazwą Zintegrowany Program Rozwoju Uzdrowisk ze szczególnym uwzględnieniem usług turystycznych, gdzie w konkluzji możemy m.in. przeczytać, iż w rozwoju polskich uzdrowisk ( ) znaczącą rolę powinno odegrać wykorzystanie bogatych zasobów naturalnych surowców leczniczych do rozwijania nowoczesnych produktów turystyki zdrowotnej i rekreacyjnej, tworzących polską markę uzdrowiskową. Polskie uzdrowiska powinny przekształcać się w wielofunkcyjne centra zdrowia, turystyki, rekreacji, sportu i kultury, oferując różnorodny program usług dla kuracjuszy i odwiedzających gości. Ważnym zagadnieniem jest promowanie nowych form zatrudnienia oraz stworzenie programów, kreujących nowe miejsca pracy. 1.1. Podstawowe definicje Plan Rozwoju Uzdrowiska jest dokumentem opracowywanym i przyjmowanym przez właściwą gminę uzdrowiskową, niezbędnym do ubiegania się o wsparcie ze środków Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013, w ramach osi priorytetowej 3 Turystyka i przemysł kulturowy, działanie 3.1 Rozwój infrastruktury turystycznej, schemat B Inwestycje w obiekty i infrastrukturę uzdrowiskową. W schemacie tym wspierane będą inwestycje związane z budową, rozbudową i renowacją ogólnodostępnej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej zlokalizowane na terenie uzdrowisk. Gmina uzdrowiskowa gmina, której obszarowi lub jego części został nadany status uzdrowiska (definicja zgodna z Ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U.2005 nr 167 poz. 1399 z późn. zm.). Uzdrowisko obszar, na terenie którego prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujących się na jego obszarze naturalnych surowców leczniczych, spełniający warunki określone w Ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1399 z późn. zm.), któremu nadano status uzdrowiska. Ogólnodostępna infrastruktura uzdrowiskowa infrastruktura turystyczna i rekreacyjna położona na terenie uzdrowiska, do której dostęp jest oferowany na jednakowych warunkach dla wszystkich zainteresowanych, z wyłączeniem infrastruktury lecznictwa uzdrowiskowego, służącej do świadczenia usług kontraktowanych w publicznym systemie ochrony zdrowia. Sytuacja kryzysowa - oznacza szereg szkodliwych i niszczycielskich procesów dotykających przestrzeni, urządzeń technicznych, społeczeństwa oraz gospodarki, które doprowadziły do degradacji danego obszaru. Rewitalizacja - oznacza proces zmian przestrzennych, technicznych, społecznych i gospodarczych podjętych w interesie publicznym, których celem jest wyprowadzenie obszaru z sytuacji kryzysowej, przywrócenie mu dawnych funkcji oraz stworzenie warunków do jego dalszego rozwoju z wykorzystaniem jego cech endogenicznych. 9

Obszar objęty Planem Rozwoju Uzdrowiska - oznacza obszar Gminy Uzdrowiskowej objęty strefą A, B i C uzdrowiska, dla którego opracowano i wdraża się Plan Rozwoju Uzdrowiska. Projekt uzdrowiskowy - oznacza przedsięwzięcie będące częścią Planu Rozwoju Uzdrowiska podporządkowane rozwojowi funkcji uzdrowiskowej, a także realizowane na jego obszarze, w konkretnym czasie, z określonymi kosztami i wynikami. Interes publiczny - oznacza ogólny cel przedsięwzięć i działań, którego celem jest zaspokojenie obiektywnych potrzeb ludności, społeczności lokalnych oraz odbiorców usług uzdrowiskowych (kuracjuszy i turystów) poprzez rozwijanie i wzmacnianie funkcji uzdrowiskowych i stwarzanie warunków ich dalszego rozwoju. Inwestycja celu publicznego - oznacza działania o znaczeniu lokalnym (w przypadku gmin) lub ponadlokalnym (w przypadku powiatu, województwa, kraju), które stanowią realizację celów, o których mowa w Artykule 6 Ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Forum Uzdrowiskowe - oznacza radę utworzoną w celu zapewnienia społecznej kontroli nad opracowaniem i realizacją procesu tworzenia i wdrażania Planu Rozwoju Uzdrowiska oraz nad koordynatorem wdrażania dokumentu. 1.2. Podstawy prawne funkcjonowania uzdrowisk 1 Pierwszym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie polskich uzdrowisk była Ustawa z 1922 roku, której nowatorskie zapisy i rozwiązania systemowe również dziś znajdują praktyczne zastosowanie. Ustawa uzdrowiskowa z 1922 roku przetrwała z niewielkimi zmianami do roku 1966. Pojęcie gminy uzdrowiskowej po raz pierwszy zostało sformułowane w Ustawie z dnia 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (Dz.U. nr 35 z 1933 r.). W 1990 roku w art. 38 Ustawy o samorządzie terytorialnym pojawił się zapis mówiący o odrębności ustrojowej gmin uzdrowiskowych, który jednak przez wiele lat pozostawał zapisem pustym, niewypełnionym żadną treścią ustawową. Włączając uzdrowiska w jednolity system władzy i administracji państwowej, Ustawa z 17 czerwca 1966 roku o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym nie zawierała już pojęcia gminy uzdrowiskowej. Na mocy przepisów zawartych w tej Ustawie gminy uzdrowiskowe musiały uzgadniać każdą inwestycję, każdy remont, prace budowlane itd. z ministrem zdrowia. Procedura uzgodnień trwała nieraz miesiącami, powodując zniechęcenie inwestorów i często rezygnację z zamierzeń inwestycyjnych. Ustawa prawo geologiczne i górnicze obligowała gminy uzdrowiskowe do pokrycia 50% kosztów sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego przedsiębiorcy, który wydobywał kopaliny, a koncesji udzielał minister środowiska. Istotnym niedostatkiem ustawy o uzdrowiskach i lecznictwie była nieaktualność większości jej przepisów oraz brak spójnego zespołu norm prawnych i instrumentów ekonomicznych, które skłoniłyby wspólnoty samorządowe w miejscowościach uzdrowiskowych do troski zarówno o potrzeby miejscowości, jak również o różnorodne potrzeby kuracjuszy. Obowiązujące rozwiązania prawne stwarzały przeświadczenie, iż organizowanie i gospodarowanie uzdrowiskami stanowi problem dla całokształtu gospodarki gminy, bowiem istniejące ograniczenia w zakresie utrzymania i rozbudowy infrastruktury uzdrowiskowej, jak również koszty obsługi kuracjuszy nie są w odpowiedni sposób rekompensowane. Obowiązująca Ustawa z 17 czerwca 1966 roku nie tylko nie stwarzała właściwych ram 1 Administracyjno-prawne uwarunkowania funkcjonowania gmin uzdrowiskowych w Polsce i reaktywowania koncepcji uzdrowisk, Tomasz Wołowiec, Krzysztof Kaganek, Folia Turistica nr 18-2007 10

prawnych dla efektywnego administrowania miejscowością uzdrowiskową i zarządzania gospodarką uzdrowiskową, ale całkowicie pominęła problem funkcjonowania uzdrowiska, koncentrując się wyłącznie na lecznictwie uzdrowiskowym. Ustawa ta, uchwalona w warunkach monopolu państwowych jednostek organizacyjnych na eksploatację przemysłową złóż leczniczych zasobów uzdrowiskowych, ich przetwarzanie i obrót handlowy, nie zawierała rozwiązań prawnych dotyczących prowadzenia takiej działalności gospodarczej w warunkach wolnego rynku. Ustawa ta nie zawierała również regulacji zapewniających spójność systemu zakładów lecznictwa uzdrowiskowego z lecznictwem ogólnym. Dopiero w lipcu 2005 roku Sejm RP uchwalił nową Ustawę o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Oznacza to, iż od 1 stycznia 2006 roku po 15 latach prac nad tą ustawą udało się wprowadzić rozwiązania, dzięki którym: lecznictwo uzdrowiskowe stało się integralną częścią ochrony zdrowia, co oznacza, że kwestie uzdrowisk mają swoje umocowanie konstytucyjne; wyselekcjonowane zostały zadania gmin uzdrowiskowych, co skutkować będzie w pozyskiwaniu środków na ich realizację; stworzono miejscowościom nie mającym statusu uzdrowiskowego możliwość uzyskania tego statusu; gminy uzdrowiskowe uzyskały prawo pobierania opłaty uzdrowiskowej, a nie jak do tej pory opłaty miejscowej; na realizację zadań związanych z funkcjonowaniem uzdrowiska, poczynając od roku 2006 budżet państwa jest zobowiązany wypłacać gminom dotację w wysokości pobranej opłaty miejscowej. Pozornie wydaje się, iż funkcjonowanie gminy uzdrowiskowej nie odbiega zasadniczo od sytuacji większości samorządów w Polsce, które nie mają na swoim terenie uzdrowisk, a jej działalność można podporządkować rynkowemu prawu popytu i podaży. Można by zatem sądzić, iż to właśnie gminy uzdrowiskowe są podmiotami szczególnie uprzywilejowanymi, obdarzonymi przez naturę unikatowymi surowcami leczniczymi, niepowtarzalnym krajobrazem, czystym powietrzem i wysoką lesistością terenów, przy jednoczesnym specjalnym traktowaniu przez Państwo. W praktyce szczególnie ten ostatni element wywołuje szeroką dyskusję wśród przedstawicieli gmin uzdrowiskowych. Gmina uzdrowiskowa, to bowiem gmina, której obszarowi lub jego części został nadany status uzdrowiska, w trybie określonym w Ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym ( ) z 28 lipca 2005 roku. Uzdrowisko to obszar, gdzie prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujących się na jego terenie naturalnych surowców leczniczych, któremu został nadany status uzdrowiska. Z powyższych definicji wynika, że uzdrowisko jest ograniczonym obszarem terytorium gminy, prowadzącym specyficzną działalność, jaką jest lecznictwo uzdrowiskowe. W celu ochrony dóbr narodowych, jakimi są surowce lecznicze, w gminie uzdrowiskowej wydzielone zostają trzy strefy ochronne. Strefy ochronne to część obszaru uzdrowiska albo obszaru ochrony uzdrowiskowej, określone w statucie uzdrowiska, wydzielone w celu ochrony czynników leczniczych i naturalnych surowców leczniczych, walorów środowiska, i urządzeń uzdrowiskowych. Tworzą je z reguły obszary biologicznie czynne w postaci lasów ochronnych, parków uzdrowiskowych, parków krajobrazowych, zieleni naturalnej. Zgodnie z obowiązującą ustawą o uzdrowiskach strefa A obejmuje obszar, na którym są zlokalizowane lub planowane zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego oraz inne obiekty służące lecznictwu uzdrowiskowemu albo obsłudze pacjenta lub turysty, w 11

szczególności pensjonaty, restauracje lub kawiarnie, a procentowy udział terenów zielonych wynosi niemniej niż 75% powierzchni strefy. Strefa ta ma za zadanie chronić cenne surowce lecznicze i zapewnić optymalne warunki środowiskowe do prowadzenia leczenia. Dlatego obowiązują tu szczególne rygory gospodarowania m.in.: zakaz lokalizacji zakładów przemysłowych, które mogłyby destrukcyjnie wpłynąć na naturalne surowce lecznicze i walory krajobrazowe; zakaz lokalizacji budownictwa wielorodzinnego i jednorodzinnego (z wyjątkiem modernizacji obiektów istniejących, ale bez możliwości zwiększenia ich kubatury); zakaz uruchamiania pół biwakowych i campingowych, lokalizacji domków turystycznych i campingowych; zakaz prowadzenia targowisk, z wyjątkiem punktów sprzedaży pamiątek, wyrobów ludowych, produktów regionalnych lub towarów o podobnym charakterze, w formach i miejscach wyznaczonych przez gminę; zakaz trzymania zwierząt gospodarskich; zakaz prowadzenia działalności rolniczej; zakaz organizacji rajdów samochodowych; zakaz lokalizacji stacji paliw, punktów dystrybucji produktów naftowych, nawozów sztucznych, składowisk odpadów stałych i płynnych; zakaz lokalizacji parkingów w liczbie miejsc postojowych większej niż 10% miejsc sanatoryjnych w obiekcie; zakaz organizowania imprez masowych, zakłócających proces leczenia uzdrowiskowego itp. Strefy B i C ochrony uzdrowiskowej nie są przeznaczone do prowadzenia leczenia uzdrowiskowego, lecz stanowią otulinę gwarantującą możliwość prowadzenia leczenia uzdrowiskowego w strefie A ochrony uzdrowiskowej. Tak więc mogą się pojawić w strefie B imprezy masowe, targowiska, a także mogą być lokalizowane parkingi powyżej 10 miejsc (do 50) obiekty handlowe do 400 m 2 itp. Zgodnie z ustawą strefy te wyznaczone są dla obiektów mieszkaniowych, usługowych, turystycznych, rekreacyjnych, sportowych i komunalnych oraz innych nieszkodliwych dla środowiska naturalnego. Podział na strefy ochrony uzdrowiskowej jest niezbędny i zasadny, bowiem umożliwia prawidłowe funkcjonowanie uzdrowiska oraz zapewnia solidną ochronę walorów naturalnych. Należy stwierdzić, że uzdrowisko, jako część terytorialna gminy, stanowi o statusie gminy i przesądza o uznaniu funkcji uzdrowiskowej za najważniejszą, której większość - istotnych z punktu widzenia rozwojowego gminy - spraw jest podporządkowana. Dotyczy to np. planów zagospodarowania przestrzennego, planów rozwoju, ochrony środowiska, budownictwa, rozwoju działalności gospodarczej całej gminy, a nie tylko części, na której mieści się uzdrowisko. Przemysłem polskich uzdrowisk są sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, domy wczasowe i pensjonaty, wykorzystujące do celów terapeutycznych lecznicze wody, gazy, peleoidy, leczniczy klimat i niepowtarzalny krajobraz. Ingerencja człowieka w te zasoby musi być więc ingerencją szczególną, poddaną wielu ograniczeniom. Gminy uzdrowiskowe podlegają daleko idącym ograniczeniom swojego rozwoju, a ponadto nie dotyczy ich ustawowa swoboda prowadzenia działalności gospodarczej, gwarantowana wszystkim podmiotom gospodarczym. Należy podkreślić, że na obszarze uzdrowiska ustawowo wprowadza się określone ograniczenia lub nakłada obowiązki dla gmin i podmiotów gospodarczych, polegające m.in. na: 12

ograniczeniu lub całkowitym zakazie prowadzenia określonej działalności gospodarczej; potrzebie uzgadniania lokalizacji obiektów budowlanych w uzdrowisku (uzgadnianie decyzji o warunkach zabudowy z Ministrem Zdrowia w przypadku braku aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego gminy oraz z Urzędem Górniczym); zakazie realizacji określonych inwestycji; wykonywaniu kosztownych opracowań związanych z wymogami prawa geologicznego i górniczego, strefami ochrony zieleni, ochroną środowiska naturalnego; ponoszeniu o 100% wyższych opłat z tytułu usuwania drzew i krzewów w uzdrowisku, co zazwyczaj czyni nieopłacalnym inwestycje w zakresie budowy tras i wyciągów narciarskich. Konsekwencją tych zakazów i obowiązków jest znaczne ograniczenie swobody mieszkańców gminy. Zachowanie funkcji leczniczych wymaga realizacji przez gminy uzdrowiskowe nieznanych gminie samorządowej zadań. Kluczowym aktem prawnym, jest opisywana wyżej, Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym ( ), która nakłada na gminy trzy specyficzne zadania: ochronę warunków naturalnych uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej oraz spełnienie wymagań w zakresie dopuszczalnych norm zanieczyszczeń powietrza, natężenia hałasu; tworzenie warunków do funkcjonowania zakładów i urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego oraz rozwoju infrastruktury komunalnej w celu zaspakajania potrzeb osób przebywających w gminie w celu leczenia uzdrowiskowego; tworzenie i ulepszanie infrastruktury komunalnej i technicznej przeznaczonej dla uzdrowisk lub obszarów ochrony uzdrowiskowej, związanej z zaopatrzeniem w wodę oraz unieszkodliwianiem i odprowadzaniem ścieków, usuwaniem odpadów stałych, także związanej z zaopatrzeniem w energię elektryczną, gazową i w zakresie transportu zbiorowego itp. Funkcjonowanie gminy uzdrowiskowej reguluje wiele dodatkowych aktów prawnych m.in. Prawo o ochronie przyrody, Prawo o ochronie środowiska, gruntów rolnych i leśnych, Prawo geologiczne i górnicze, Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, także takie przepisy prawa miejscowego, jak: akty samorządów lokalnych, wojewody, i statut uzdrowiska. Przykładowo miejscowość uzdrowiskowa musi zadbać o zapewnienie warunków lecznictwa uzdrowiskowego szczególnie w zakresie ochrony środowiska (zabezpieczenie stref ochronnych, uzdrowiskowych A, B, C, obszarów górniczych). Zadanie to wynika zarówno z przepisów Ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym z roku 2005, jak też ze statutu uzdrowiska, który zostaje sporządzony przez władze gminy na podstawie tej ustawy. Utworzenie stref ochronnych stanowi także wytyczne do tworzenia prawa miejscowego w postaci planów zagospodarowania przestrzennego. Kierując się zapisami ustawy o uzdrowiskach właściwy miejscowo samorząd w planach zagospodarowania przestrzennego nie może przeznaczyć w strefie B i C terenów pod budownictwo zakładów lecznictwa uzdrowiskowego, aby nie osłabić terenów ścisłej kontroli ochrony uzdrowiskowej i nie doprowadzić do zakłócenia lub dyskomfortu leczenia. Wyjątkowe surowce naturalne, nierzadko lecznicze właściwości klimatu, wspaniałe warunki krajobrazowe są szczególnie narażone na zniszczenie i degradację przez niewłaściwe gospodarowanie, postęp techniczny i cywilizacyjny. Gospodarowanie terenami zielonymi (lasami, parkami) w gminie nie mającej charakteru uzdrowiskowego zasadniczo różni się od 13

tego, jakie jest właściwe dla gminy uzdrowiskowej. Kładzie się tam większy nacisk na funkcję ochronną lasów (ochrona różnorodności biologicznej, retencja, ochrona zwierząt) i ich uzdrowiskowe i turystyczne zagospodarowanie, a mniejszy na realizację funkcji gospodarczych. W gminie nie mającej charakteru uzdrowiskowego lasy zazwyczaj w niewielkim stopniu pełnią funkcję ochronną, natomiast w większym podporządkowane są funkcji gospodarczej. Reasumując, posiadanie statusu uzdrowiska, wiąże się nie tylko z występowaniem unikatowych surowców naturalnych, niepowtarzalnych walorów krajobrazowych, czystego powietrza oraz innych atrakcji turystycznych, takich jak wspaniała architektura zdrojowa, pijalnie, tężnie, ale równocześnie z realizacją długiej listy obowiązków i zadań, które gmina uzdrowiskowa musi spełnić, aby zagwarantować zewnętrzne warunki pobytu przyjezdnym gościom i kuracjuszom. Zapewnienie optymalnych warunków leczniczych kuracjuszom i turystom to powód, dla którego gminy uzdrowiskowe muszą w swoich budżetach przeznaczyć dodatkowe środki finansowe na działalność uzdrowiskową, nieznaną innym gminom. Działalność ta dotyczy: utrzymywania parków zdrojowych, ścieżek spacerowych, skwerów, zieleńców, deptaków, terenów rekreacyjnych, ukwieceń; utrzymywanie urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego (pijalnie, tężnie); utrzymywania orkiestr zdrojowych, zespołów muzycznych, domów kultury, sztuki, czytelni dla kuracjuszy itp; realizacji inwestycji proekologicznych (oczyszczanie ścieków, wysypiska, kolektory, ogrzewanie gazem) spełniających podwyższone wymogi w zakresie zanieczyszczania środowiska (normy uzdrowiskowe), które są najkosztowniejsze i najbardziej obciążają budżet; utrzymywania infrastruktury komunalnej (chodniki, drogi, oświetlenie uliczne, komunikacja itp.). Dodatkowo do kasy gminnej wpływa znacznie mniej środków niż to się dzieje w gminach nie mających statusu uzdrowiska, ze względu na np.: niższe stawki opłaty eksploatacyjnej i opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska; niższe stawki podatku od nieruchomości od obiektów prowadzących działalność uzdrowiskową (sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, zakłady lecznictwa uzdrowiskowego). Ich duża koncentracja na terenach gmin uzdrowiskowych powoduje, że dochody z tego tytułu są jednym z podstawowych dochodów podatkowych gminy. Źródła finansowania gmin uzdrowiskowych Do roku 2005 gmina uzdrowiskowa realizowała wszystkie zadania kosztem zadań wspólnoty samorządowej, finansując ze swojego budżetu utrzymanie infrastruktury zdrojowej i innych działań związanych z funkcjonowaniem uzdrowiska. Wejście w życie Ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym ( ) zmieniło nieco sytuację gmin uzdrowiskowych, które mogą teraz liczyć na wsparcie finansowe ze strony państwa w postaci: uzyskania rekompensaty utraconych przychodów z tytułu obniżenia stawek podatku od nieruchomości od obiektów prowadzących działalność leczniczą; możliwości pobierania opłaty uzdrowiskowej z przeznaczeniem na realizację zadań uzdrowiskowych; 14

uzyskania dotacji z budżetu państwa na realizację specyficznych zadań uzdrowiskowych nie występujących w innych gminach w wysokości równej wpływom z tytułu opłaty uzdrowiskowej pobranej w uzdrowisku w roku poprzedzającym rok bazowy. Należy podkreślić, że jest to znaczące wsparcie ze strony państwa, które jednak na pewno nie rekompensuje wszystkich nakładów, jakie gmina musi ponieść na spełnienie bardzo uciążliwych wymogów związanych z funkcjonowaniem uzdrowiska. Warunki, które musi spełnić gmina, aby uzyskać status uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej Zgodnie z obowiązująca Ustawą z 28 lipca 2005 roku o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (art. 34) status uzdrowiska może być nadany obszarowi, który spełnia łącznie następujące warunki: posiada złoża naturalnych surowców leczniczych o potwierdzonych właściwościach leczniczych; posiada klimat o właściwościach leczniczych; na jego obszarze znajdują się zakłady lecznictwa uzdrowiskowego i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, przygotowane do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego; spełnia określone w przepisach o ochronie środowiska wymagania w stosunku do środowiska; posiada infrastrukturę techniczną w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej, w zakresie transportu zbiorowego, a także prowadzi gospodarkę odpadami. Gmina, która zabiega o status uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej musi przejść przez kilka etapów uzgodnień administracyjnych. Kluczowym zadaniem gminy w początkowej fazie tych uzgodnień jest uzyskanie potwierdzenia właściwości naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu. Weryfikacja właściwości zasobów naturalnych prowadzona jest przez specjalne jednostki badawcze, wytypowane wcześniej przez Ministra Zdrowia. Zakres i rodzaj badań opiera się na wyznacznikach podjętych w drodze uzgodnień Ministra Zdrowia i Ministra Środowiska. Potwierdzenie właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i klimatu odbywa się na podstawie udokumentowanych badań potwierdzających te właściwości oraz wykluczających negatywne oddziaływanie na organizm ludzki. Po przeprowadzeniu badań jednostka uprawniona wydaje nieodpłatnie gminie świadectwo dokumentujące potwierdzenie właściwości zasobów naturalnych. Kolejną procedurą jest sporządzenie operatu uzdrowiskowego. Operat uzdrowiskowy jest obszernym dokumentem szczegółowo diagnozującym i nakreślającym przyszłe funkcje uzdrowiska. Pierwsza opisowa część operatu zawiera nie tylko podstawowe informacje typu: nazwa gminy, określenie obszaru uzdrowiskowego, zakładów leczniczych itp., ale przede wszystkim: szczegółowo określa zagospodarowanie przestrzenne obszaru z uwzględnieniem stref ochronnych A, B, C; zawiera pełną dokumentację związaną z potwierdzeniem właściwości naturalnych surowców leczniczych i klimatu, informację na temat zakładów leczniczych i urządzeń niezbędnych do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, kierunków leczniczych, terenów górniczych i kopalin; 15

diagnozuje infrastrukturę techniczną, transportową, komunalna i stan czystości gminy (czystość powietrza, wód, natężenia hałasu itp.). Druga część graficzna operatu obejmuje mapy obszaru, któremu ma zostać nadany status uzdrowiska albo status obszaru ochrony uzdrowiskowej, z zaznaczeniem planowanych stref ochronnych oraz graficznym przedstawieniem informacji z zakresu: zagospodarowania przestrzennego; stref ochronnych; zakładów lecznictwa uzdrowiskowego i urządzeń leczniczych; obszarów i terenów górniczych; ujęć wodnych, sieci wodno-kanalizacyjnej. Część graficzna zostaje sporządzona w skali nie mniejszej niż 1:10 000 dla projektowanej strefy ochronnej A oraz 1:25 000 dla strefy ochronnej B i C. Po zatwierdzeniu operatu uzdrowiskowego przez Ministra Zdrowia gmina przystępuje do opracowania statutu uzdrowiska. Statut jest dokumentem szczegółowo definiującym rozmieszczenie stref ochronnych uzdrowiska, które warunkują jego prawidłowe funkcjonowanie. Zatwierdzenie statutu uzdrowiska przez Ministra Zdrowia jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że gmina zabiegająca o uzyskanie statusu uzdrowiska spełnia wszystkie wymogi i warunki techniczne niezbędne do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego. Następnie minister zdrowia występuje do Rady Ministrów z wnioskiem o nadanie danemu obszarowi statusu uzdrowiska. Rada Ministrów w drodze rozporządzenia nadaje danemu obszarowi status uzdrowiska albo obszaru ochrony uzdrowiskowej, określając nazwę uzdrowiska, granice obszaru uzdrowiska, a także kierunki lecznicze danego uzdrowiska. Po uzyskaniu statusu uzdrowiska lub statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej, gmina jest obowiązana do sporządzenia i uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w terminie 2 lat od dnia uzyskania statusu. Proponowane zmiany w Ustawie Ministerstwo Zdrowia opublikowało projekt ustawy o zmianie ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Zaproponowane zmiany wynikają z ponad 2 letniej obserwacji funkcjonowania dotychczasowej ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku oraz uwag przesyłanych od podmiotów prowadzących lecznictwo uzdrowiskowe, wojewodów i władz gmin uzdrowiskowych. Zachowując podstawowe kryteria zapewniające możliwość prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego oraz zawarte w obowiązującej Ustawie, koniecznym stało się wprowadzenie zmian doprecyzowujących poszczególne przepisy zawarte w obowiązującej Ustawie. Projekt dokonuje istotnych zmian w zapisach ustawy, dotyczących powołania i zatrudniania naczelnych lekarzy uzdrowisk. Restrykcyjne przepisy obowiązującej ustawy spowodowały, że dotychczas powołano jedynie trzech naczelnych lekarzy uzdrowisk w województwach takich jak: świętokrzyskie, podlaskie i śląskie. Brak jest naczelnych lekarzy uzdrowisk w pozostałych dziewięciu województwach tym m.in. w Małopolsce. Spowodowane to było wymaganiami 10-letniego stażu pracy w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego, zakazu zatrudnienia w zakładach, o których mowa powyżej. Lekarze o specjalizacji z balneologii i medycyny fizykalnej, co jest konieczne do wykonywania tej funkcji, w większości pracują w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego. Naczelny lekarz uzdrowiska 16

przeprowadzający kontrolę nie może być jednocześnie: właścicielem zakładu lecznictwa uzdrowiskowego, świadczeniodawcą, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, osobą współpracującą z zakładem lecznictwa uzdrowiskowego lub świadczeniodawcą, członkiem organów zakładu ubezpieczeń prowadzącego działalność ubezpieczeniową na podstawie ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej. W przypadku, gdy naczelny lekarz uzdrowiska jest pracownikiem: zakładu lecznictwa uzdrowiskowego, Narodowego Funduszu Zdrowia, świadczeniodawcy lub gminy uzdrowiskowej, podlega wyłączeniu od udziału w kontroli z mocy ustawy. Funkcję kontrolną zakładu, w którym pracuje naczelny lekarz uzdrowiska, powierza Ustawa bezpośrednio Ministrowi Zdrowia. Nowelizacja ustawy uzdrowiskowej skraca również wymagany staż pracy w uzdrowisku do lat 5. Wprowadza się także możliwość powoływania na naczelnego lekarza uzdrowiska, lekarza, który posiada specjalizację w profilu prowadzonym przez uzdrowisko, certyfikat z zakresu balneologii i medycyny fizykalnej oraz co najmniej 10 letni staż pracy w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego. Celem ujednolicenia prowadzonej przez naczelnych lekarzy uzdrowisk dokumentacji, wprowadzono zapis dający możliwość opracowania w formie rozporządzenia Ministra Zdrowia wzorów druków ewidencyjnych zakładów i urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego. W nowelizacji ustawy wprowadzono nowy produkt leczniczy, jakim jest rehabilitacja uzdrowiskowa. Rehabilitacja uzdrowiskowa będzie prowadzona w stacjonarnych zakładach lecznictwa uzdrowiskowego - szpitalach uzdrowiskowych i sanatoriach. Zaproponowane zmiany w Ustawie umożliwią prowadzenie i rozwój lecznictwa uzdrowiskowego, podniosą jakość wydawanych świadczeń oraz staną się czytelne dla pacjentów i władz administracyjnych, a przede wszystkim umożliwią realizację ustawy w zakresie kontroli udzielanych świadczeń w uzdrowiskach poprzez powołanie przez wojewodów naczelnych lekarzy uzdrowisk. Dokonano zmiany nazewnictwa z prewentorium uzdrowiskowego dla dzieci na sanatorium dla dzieci. Nazwa prewentorium nie znajduje uzasadnienia w obecnej strukturze zakładów lecznictwa uzdrowiskowego. Sanatorium dla dzieci udziela świadczenia opieki zdrowotnej w dziedzinie lecznictwa uzdrowiskowego w pełnym wymiarze, prewentorium zaś zgodnie z nazewnictwem zapewniało wyłącznie świadczenia o charakterze profilaktycznym. W przepisach karnych wprowadzono odpowiedzialność karną w stosunku do prowadzących w strefach ochrony uzdrowiskowej działalność gospodarczą i inwestycyjną niezgodną z zapisami ustawy i statutu. Wyłączono również upoważnienie do ustalania w drodze rozporządzenia spółek skarbu państwa prowadzących leczenie uzdrowiskowe, zagadnienia dotyczące spółek skarbu państwa są uregulowane w odrębnych przepisach i nie nalezą do zagadnień związanych z przedmiotem nowelizowanej ustawy. Wprowadzono nowy przepis, którego celem jest jednoznaczne określenie terminu wykonania obowiązku sporządzenia i uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego uzdrowiska. Wprowadzone propozycje zmian w Ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych pozwolą na prawidłowe prowadzenie lecznictwa uzdrowiskowego w 42 gminach uzdrowiskowych, przyczynią się do poprawy jakości świadczonych usług leczniczych i rozwoju gmin uzdrowiskowych. Zlikwidują również różną interpretację niektórych przepisów ustawy. Akty prawne regulujące funkcjonowanie Uzdrowisk 1. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz. U. z dnia 1 września 2005 r. Nr 167 poz.1399 z późn. zm,); 2. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228 poz.1947 z późn. zm.); 17