Spis treści Wykaz skrótów............................................... 11 Wstęp........................................................ 15 ROZDZIAŁ I. Teoretycznoprawny aspekt aktu urodzenia......... 19 1. Charakter prawny aktu urodzenia............................. 19 1.1. Administracyjny charakter aktu urodzenia.................. 19 1.1.1. Ujęcie aktu urodzenia w nauce prawa administracyjnego 20 1.1.2. Czynności o charakterze administracyjnym związane z rejestracją zdarzeń w akcie urodzenia............... 23 1.1.3. Pojęcie aktu administracyjnego...................... 26 1.2. Akt urodzenia jako dowód istnienia stosunku cywilnoprawnego 32 1.2.1. Urodzenie jako zdarzenie prawne.................... 32 1.2.2. Akt urodzenia a nabycie zdolności prawnej............ 33 2. Prawo człowieka do tożsamości............................... 34 2.1. Godność jako źródło praw człowieka....................... 35 2.2. Prawne ujęcie tożsamości człowieka....................... 38 2.3. Psychologiczne ujęcie tożsamości człowieka................ 42 3. Stan cywilny i stan osobisty człowieka......................... 44 3.1. Pojęcie stanu cywilnego.................................. 44 3.1.1. Cechy stanu cywilnego............................. 49 3.1.2. Prawa stanu cywilnego............................. 52 3.2. Stan osobisty........................................... 56 3.3. Ochrona stanu cywilnego w ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego.............................................. 57 3.4. Ochrona stanu cywilnego na gruncie prawa cywilnego....... 60 ROZDZIAŁ II. Rejestracja stanu cywilnego człowieka w akcie urodzenia....................................... 64 1. Rejestracja stanu cywilnego w aktach stanu cywilnego........... 64 1.1. Księgi metrykalne jako pierwowzór rejestracji stanu cywilnego.. 65 5
1.2. Rys historyczny rejestracji stanu cywilnego w Polsce......... 67 1.3. Pojęcie i zasady rejestracji stanu cywilnego................. 72 1.4. Księgi stanu cywilnego................................... 77 1.4.1. Uwagi ogólne...................................... 77 1.4.2. Odpisy z ksiąg stanu cywilnego...................... 81 1.5. Akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego.................. 83 1.6. Wpisy dodatkowe w akcie stanu cywilnego................. 85 1.6.1. Wzmianki dodatkowe............................... 85 1.6.2. Przypiski......................................... 86 1.6.3. Uwagi............................................ 86 2. Akt urodzenia jako akt stanu cywilnego........................ 87 2.1. Treść aktu urodzenia.................................... 87 2.1.1. Nazwisko, imię, płeć dziecka........................ 88 2.1.2. Miejsce urodzenia dziecka.......................... 91 2.1.3. Data urodzenia dziecka............................. 92 2.1.4. Nazwiska, imiona, nazwiska rodowe, data urodzenia i miejsce zamieszkania rodziców dziecka.............. 93 2.1.5. Wpis o ojcostwie na podstawie aktu małżeństwa rodziców dziecka.................................. 95 2.1.6. Wpis o ojcostwie względem dziecka pozamałżeńskiego.. 96 2.2. Sporządzenie aktu urodzenia mimo braku danych........... 97 3. Międzynarodowe standardy w zakresie rejestrowania stanu cywilnego i poszanowania prawa do znajomości swojego pochodzenia......... 98 3.1. Międzynarodowe standardy w zakresie rejestracji urodzenia.. 98 3.2. Międzynarodowe standardy w zakresie prawa do znajomości swojego pochodzenia.................................... 100 3.3. Standardy obowiązujące w ramach Unii Europejskiej......... 102 3.4. Międzynarodowa Komisja Stanu Cywilnego MKSC......... 104 3.5. Uznawanie orzeczeń sądów zagranicznych................. 105 4. Transkrypcja aktu urodzenia.................................. 107 4.1. Pojęcie transkrypcji aktu stanu cywilnego.................. 108 4.2. Zasady transkrypcji aktu urodzenia........................ 110 5. Udostępnianie treści aktu urodzenia........................... 112 5.1. Krąg osób uprawnionych do zapoznania się z treścią aktu urodzenia i akt zbiorowych w oparciu o ustawę Prawo o aktach stanu cywilnego i rozporządzenie wykonawcze...... 112 5.2. Interes prawny i interes społeczny w dostępie do aktów stanu cywilnego.............................................. 114 ROZDZIAŁ III. Prawo jednostki do poszanowania jej prywatności.. 128 1. Prawo do poszanowania prywatności w polskim systemie prawnym 128 1.1. Pojęcie prawa do prywatności............................. 130 6 www.lexisnexis.pl
1.2. Uregulowanie prawa do prywatności w Konstytucji RP....... 132 1.3. Prawo do prywatności w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i sądów powszechnych.................... 135 1.4. Rola państwa w realizacji prawa do prywatności............ 137 1.4.1. Akt urodzenia jako narzędzie realizacji prawa do prywatności.................................... 139 2. Międzynarodowe standardy ochrony prawa do prywatności....... 140 3. Autonomia informacyjna jednostki jako składnik prawa do prywatności.............................................. 144 3.1. Pojęcie autonomii informacyjnej jednostki.................. 144 3.2. Podstawy prawne autonomii informacyjnej jednostki i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego................. 146 3.3. Ograniczenie autonomii informacyjnej jednostki............ 149 3.4. Klauzule generalne...................................... 150 4. Cywilistyczna koncepcja ochrony prawa do prywatności.......... 154 4.1. Pojęcie dóbr osobistych w kontekście ochrony prawa do prywatności.......................................... 155 4.2. Stan cywilny jako dobro osobiste.......................... 160 5. Ochrona prywatności danych osobowych jednostki.............. 161 ROZDZIAŁ IV. Odzwierciedlenie stosunków filiacyjnych w akcie urodzenia...................................... 168 1. Treść aktu urodzenia niewymagającego uprzedniego rozstrzygnięcia sądu....................................................... 168 1.1. Akt urodzenia sporządzony na podstawie pisemnego zgłoszenia urodzenia.............................................. 169 1.1.1. Pisemne zgłoszenie urodzenia i karta zgonu dla dziecka martwo urodzonego................................ 175 1.1.2. Niezgłoszenie faktu urodzenia jako wykroczenie przeciwko obowiązkowi ewidencji................... 178 1.2. Akt urodzenia dziecka objętego domniemaniem pochodzenia od męża matki.......................................... 179 1.2.1. Domniemanie prawne.............................. 179 1.2.1.1. Domniemania a fikcje prawne................ 185 1.2.1.2. Domniemania w prawie rodzinnym i ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego............ 187 1.2.1.3. Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki..................................... 188 1.2.1.4. Treść aktu urodzenia dziecka objętego domniemaniem............................. 190 1.3. Akt urodzenia dziecka, względem którego dokonano uznania ojcostwa............................................... 192 7
1.3.1. Uznanie ojcostwa w prawie rodzinnym............... 193 1.3.2. Rejestracja uznania ojcostwa w akcie urodzenia dziecka 196 1.4. Akt urodzenia dziecka poczętego na skutek zastosowania metod wspomaganej prokreacji............................ 198 1.4.1. Aspekt medyczny stosowania metod wspomaganej prokreacji......................................... 201 1.4.2. Treść aktu urodzenia dziecka poczętego metodą wspomaganej prokreacji............................ 203 1.4.3. Akt urodzenia jako źrodło wiedzy o pochodzeniu genetycznym...................................... 205 1.4.4. Inseminacja i zapłodnienie pozaustrojowe post mortem a ochrona stabilności stanu cywilnego................ 208 2. Treść aktu urodzenia wymagającego uprzedniego rozstrzygnięcia sądu....................................................... 213 2.1. Akt urodzenia dziecka przysposobionego................... 213 2.1.1. Akt urodzenia przysposobionego w sposób niepełny (adoptio minus plena)............................... 219 2.1.2. Akt urodzenia dziecka przysposobionego w sposób pełny (adoptio plena)............................... 220 2.1.3. Akt urodzenia dziecka przysposobionego w sposób całkowity (adoptio plenissima)....................... 222 2.2. Akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców................ 225 2.3. Akt urodzenia dziecka, którego pochodzenie zostało zaprzeczone............................................ 229 2.3.1. Zaprzeczenie ojcostwa i macierzyństwa polskie regulacje prawne.................................. 229 2.3.2. Regulacje innych państw w zakresie zaprzeczania ojcostwa.......................................... 234 2.3.3. Rola aktu urodzenia w zaprzeczeniu ojcostwa......... 235 2.3.4. Zmiana nazwiska dziecka po zaprzeczeniu ojcostwa.... 238 2.3.5. Ochrona prywatności a treść aktu urodzenia zawierającego wpis o zaprzeczeniu ojcostwa........... 238 2.4. Akt urodzenia dziecka, wobec którego ustalono bezskuteczność uznania ojcostwa........................................ 240 2.4.1. Ustalenie bezskuteczności uznania w świetle Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.......................... 240 2.4.2. Treść aktu urodzenia w przypadku ustalenia bezskuteczności uznania a realizacja prawa do prywatności.................................... 243 2.5. Akt urodzenia dziecka, względem którego sąd ustalił ojcostwo 245 2.5.1. Sądowe ustalenie ojcostwa regulacje Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.......................... 245 8 www.lexisnexis.pl
2.5.2. Treść aktu urodzenia dziecka, względem którego sądowo ustalono ojcostwo.......................... 247 2.6. Odzwierciedlenie w akcie urodzenia stanu cywilnego osoby, która dokonała sądowej zmiany płci....................... 249 2.6.1. Transseksualizm jako zjawisko społeczne............. 251 2.6.2. Płeć jako element stanu cywilnego człowieka.......... 254 2.6.3. Orzecznictwo sądów polskich w sprawie sądowej zmiany płci....................................... 256 2.6.4. Zmiana płci de lege lata i de lege ferenda............. 259 2.6.5. Akt urodzenia osoby zmieniającej płeć jako narzędzie ochrony prywatności tej osoby i osób trzecich......... 264 2.6.6. Ochrona stanu cywilnego transseksualistów i osób trzecich w systemach prawnych innych państw........ 272 2.6.7. Rola państwa w zagwarantowaniu ochrony stanu cywilnego osoby transseksualnej i osób trzecich........ 274 2.6.8. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach z zakresu ochrony stanu cywilnego osób dokonujących zmiany płci........................... 278 2.7. Zmiany w akcie urodzenia osoby zmarłej i jej zstępnych...... 284 2.7.1. Niewzruszalność stanu cywilnego zmarłego dziecka.... 286 2.7.2. Wzruszalność stanu cywilnego zmarłego dziecka....... 289 2.7.3. Wzruszalność stanu cywilnego innych niż dziecko osób zmarłych, legitymowanych w postępowaniach związanych z dochodzeniem pochodzenia............. 290 2.7.4. Rola zstępnych w ingerencji w stan cywilny osoby zmarłej........................................... 291 2.7.5. Treść aktu urodzenia a zmiany w stanie cywilnym osoby zmarłej............................................ 292 Zakończenie.................................................. 295 Załączniki.................................................... 307 1. Wzór aktu urodzenia......................................... 307 2. Wzór zupełnego odpisu aktu urodzenia......................... 308 3. Wzór skróconego odpisu aktu urodzenia........................ 310 4. Wzór pisemnego zgłoszenia urodzenia......................... 311 Bibliografia................................................... 315 9