Wstęp i metodyka badań

367 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) str. 367 385 Ryszard Prędki, Tomasz Demko Received: 23.06.2015 Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny Reviewed: 10.07.2015 Bieszczadzkiego Parku Narodowego 38 700 Ustrzyki Dolne, ul. Bełska 7 rpredki@bdpn.pl; tdemko@bdpn.pl RUCH TURYSTYCZNY W BIESZCZADZKIM PARKU NARODOWYM W LATACH 2012 2014 Tourist traffic in the Bieszczady National Park (2012 2014) Abstract: The paper includes results of tourist traffic monitoring in the years 2012 2014. The daily, monthly and seasonal attendance on the particular sections of the foot trails are presented as well as the results of vehicle and tourist automatic monitoring. Key words: tourist traffic, vehicle traffic, monitoring, national park visitors, automatic monitoring points. Wstęp i metodyka badań System gromadzenia danych o natężeniu ruchu turystycznego na szlakach pieszych i ścieżkach przyrodniczych Bieszczadzkiego Parku Narodowego, oparty na dziennych ankietach ewidencji ruchu funkcjonuje już od 1997 roku (Winnicki, Prędki 1997). Dane o wielkości ruchu turystycznego na szlakach pochodzą z sezonu turystycznego od końca kwietnia do pierwszych dni listopada każdego roku (Prędki 2000, 2002, 2004, 2009, 2012). W latach 2012 2014 ruch turystyczny monitorowano w 18 punktach kontrolnych (informacyjno-kasowych) obsługujących w sumie 21 różnych wejść na szlaki piesze i ścieżki przyrodnicze (Ryc. 1). W latach 2012 2014 funkcjonowało także 6 automatycznych punktów pomiaru ruchu samochodowego na drogach publicznych oraz 7 punktów pomiaru ruchu na szlakach pieszych (Ryc. 2). W przypadku rejestratorów na szlakach wiarygodne wyniki uzyskiwano od kwietnia do początku listopada. W sezonie zimowym czujniki mogły okresowo znajdować się pod pokrywą śnieżną, przez co pomiar był zaburzony. Wyniki z przeprowadzanych codziennie ankiet oraz dane z automatycznych punktów pomiaru były gromadzone w bazach danych i poddawane obróbce statystycznej. Na bieżąco obsługiwano aplikację służącą do gromadzenia i analizy danych otrzymywanych z punktów automatycznych, dzięki codziennemu transferowi danych poprzez moduły GSM zintegrowane z rejestratorami.

368 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) 1 2 3 Smerek Przełęcz Orłowicza WETLINA 5 4 6 7 Rabia Skała Poł. Wetlińska B A 9 8 B A 10 Mała Rawka Wielka Rawka 17 Przełęcz Przysłup 11 12 Poł. Caryńska 13 14 15 USTRZYKI GRN. 18 Piesze szlaki turystyczne Footpaths Główne drogi Mine roads Brak danych Lack of data Bukowe Berdo 19 Punkty kontrolne z frekwencją roczną Control points of annual attendance A WOŁOSATE 16 B < 10 tys. less than 10 thous. 10-20 tys. from 10 to 20 thous. 20-50 tys. from 20 to 50 thous. > 50 tys. more than 50 thous. Tarnica Halicz Przełęcz Bukowska 20 Ryc. 1. Punkty kontrolne funkcjonujące w Bieszczadzkim Parku Narodowym w latach 2012 2014 i przeciętna sezonowa frekwencja. Fig. 1. Checkpoints in the Bieszczady N.P. in 2012 2014 and average seasonal attendance. Nazwy i numery punktów kontrolnych / Names and numbers of the checkpoints: 1 Jaworzec, 2 Suche Rzeki, 3 Smerek, 4 Wetlina-Stare Sioło, 5 Wetlina-Jawornik, 6 Wetlina przy Campingu Górna Wetlinka, 7 Wetlina Rawka, 8 Przełęcz Wyżna, 9 Berehy Górne (A wejście na / entrance to Poł. Caryńską, B wejście na / entrance to Poł. Wetlińską); 10 Przełęcz Wyżniańska (A wejście na / entrance to Małą Rawkę, B wejście na / entrance to Poł. Caryńską); 11 Przełęcz Przysłup, 12 Bereżki, 13 Ustrzyki Górne Połonina Caryńska, 14 Ustrzyki Górne Wielka Rawka, 15 Ustrzyki Górne (Terebowiec), 16 Wołosate (A wejście na / entrance to Tarnicę, B wejście na / entrance to Rozsypaniec), 17 Pszczeliny, 18 Muczne, 19 Tarnawa, 20 Bukowiec. Omówienie wyników Frekwencja sezonowa na szlakach pieszych Ogólna frekwencja na szlakach pieszych i ścieżkach przyrodniczych wyniosła: w roku 2012 327,7 tys. osobo-wejść, w roku 2013 331,5 tys., zaś w 2014 tys. 355,1 tys. najwięcej w historii badań (Ryc. 3). Natężenie ruchu turystycznego na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego w poszczególnych punktach pomiarowych było zróżnicowane.

R. Prędki, T. Demko Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku... 369 Smerek STUPOSIANY 11 Przełęcz Orłowicza NASICZNE 2 Poł. Wetlińska Przełęcz Przysłup 7 WETLINA 1 3 BEREŻKI 8 Poł. Caryńska 5 Mała Rawka 12 Rabia Skała Wielka Rawka USTRZYKI GRN. 13 9 Krzemieniec 6 1 Punkt monitoringu ruchu samochodowego WOŁOSATE Car traffic monitoring point 10 Tarnica Bukowe Berdo Piesze szlaki turystyczne Footpaths Główne drogi Mine roads MUCZNE Halicz 4 TARNAWA NIŻNA Przełęcz Bukowska 7 Punt monitoringu ruchu na szlaku turystycznym Tourist traffic monitoring point on the footpath Ryc. 2. Położenie punktów automatycznego monitoringu ruchu turystycznego. Fig. 2. Location of the automatic monitoring points of tourist traffic. Punkty kontrolne o najwyższej przeciętnej rocznej frekwencji z lat 2012 2014 to Przełęcz Wyżna (średnio ponad 67,5 tys. osobo-wejść), Wołosate (w kierunku Tarnicy 55,9 tys., Przeł. Wyżniańska (wejście w kierunku Wielkiej Rawki) przeciętnie 33,4 tys. wejść, oraz Wetlina Stare Sioło (wejście w kierunku Przełęczy Orłowicza 25,5 tys.). W obydwu kierunkach z Brzegów Górnych (Poł. Wetlińska i Caryńska) zanotowano średnio 31,3 tys. osobowejść (Ryc. 4). W obszar doliny górnego Sanu (punkty kontrolne w Tarnawie Niżnej oraz w Bukowcu) wchodziło średnio 11,4 tys. osób, co wskazuje na niewielką tendencję wzrostową wobec pomiarów z poprzednich lat (Prędki 2012). Frekwencja miesięczna Podobnie jak w latach ubiegłych (Prędki 2009, 2012) najwięcej osób korzystało ze szlaków w BdPN w sierpniu średnio 28,2% (Ryc. 5), a następnie w lipcu 20,0%. Zauważa się, że udział zwiedzających w miesiącach wakacyjnych (VII VIII) zmniejszył się w badanym trzyleciu o ok. 3 4% wobec pomiarów z lat 2005 2011 w stosunku do frekwencji w całym sezonie

370 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) 2014 355,1 2013 331,5 2012 327,7 Tys./Thous. 310 320 330 340 350 360 Ryc. 3. Osobo-wejścia (w tys. osób) na szlaki piesze Bieszczadzkiego Parku Narodowego w latach 2012 2014. Fig. 3. Number of visitors (in thousands) entering hiking trails in the Bieszczady NP in 2012 2014. Przełęcz Wyżna 67,5 Wołosate-Tarnica 55,9 Przeł. Wyżniańska-Rawki 33,4 Wetlina-Stare Sioło 25,5 U.G.-Połonina Caryńska 20,0 U.G.-Szeroki Wierch (Terebowiec) 16,2 Wołosate-Rozsypaniec 16,2 Brzegi Górne -Poł. Wetlińska 16,1 Brzegi Górne -Poł. Caryńska 15,2 Przeł. Wyżniańska-Poł. Caryńska 12,5 Muczne 12,3 Smerek 9,7 Bukowiec 7,2 Górna Wetlinka 6,4 U.G.- Wielka Rawka (Rzeczyca) 6,4 Pszczeliny - Widełki 5,1 Tarnawa 5,0 Wetlina- Dział 4,8 Bereżki 3,5 Wetlina - Rabia Skała 1,9 Suche Rzeki 1,5 Tys./Thous. 0 10 20 30 40 50 60 70 80

R. Prędki, T. Demko Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku... 371 30 25 28,2 20 20,0 15 10 12,1 9,8 14,1 12,2 5 0 2,2 IV V VI VII VIII IX X XI 1,4 Ryc. 5. Procentowy udział turystów wchodzących na szlaki piesze BdPN wg poszczególnych miesięcy za lata 2012 2014 (dla sezonu turystycznego = 100%). Fig. 5. The visitors to the Bieszczady N.P. entering hiking trails in particular months of touristic season (all season = 100%) in 2012 2014. turystycznym. W sierpniu liczba zwiedzających Park na szlakach pieszych i ścieżkach przyrodniczych wynosiła od 92,1 do 98,9 tys. (Ryc. 6). Odsetek zwiedzających w dwóch miesiącach wakacyjnych stanowił jednak wciąż od 45 do 51% sezonowej sumy zwiedzających. Udział zwiedzających wchodzących na szlaki piesze we wrześniu (12,9 14,7% sumy sezonowej) był wyższy niż w październiku (średnio 12,2%), w maju (średnio 12,1%) oraz czerwcu (średnio 9,8%). Warto zanotować wzrost odsetka zwiedzających park w miesiącach jesiennych, szczególnie w październiku. W roku 2014 na szlaki weszło w tym miesiącu już 48,8 tys. osób, podczas gdy maksimum z lat 2009 2011 wyniosło 32,5 tys. W miesiącu październiku liczba odwiedzających park w okresie 2012 2014 była znacznie wyższa niż w maju i czerwcu. Frekwencja dobowa Stwierdza się, że w na szlaki turystyczne i ścieżki przyrodnicze w okresie badań w ciągu jednej doby weszło maksymalnie: w roku 2012 7077 osób (01.05), w roku 2013 8955 osób (02.05), w roku 2014 9508 osób (02.05) Tab. 1. Są to liczby wyższe niż stwierdzone w latach 2009 2011. Zanotowano, iż liczba dni z wysoką frekwencją na szlakach i ścieżkach (>3 tys.) wyniosła od 24 (2013) do 41 (2012). Były to przede wszystkim dni sierpniowe (Tab. 1). Takich dni było od 42 47% w sierpniu w sezonie turystycznym trwającym od V X. Dni z bardzo wysoką Ryc. 4. Osobo-wejścia (w tys. osób) na szlaki piesze Bieszczadzkiego Parku Narodowego, w latach 2012 2014, wg poszczególnych punktów kontrolnych. Fig. 4. Number of visitors (in thousands) entering hiking trails in the Bieszczady N.P. at particular checkpoints (2012 2014).

372 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) XI 2,1 1,8 10,0 X 40,5 34,9 48,8 IX 51,4 42,9 48,3 VIII 92,1 98,9 94,8 VII 68,5 70,7 64,0 VI V 42,1 27,6 30,1 36,9 42,7 42,9 2014 2013 2012 IV 5,3 6,1 11,0 Tys./Thous. 0 20 40 60 80 100 120 Ryc. 6. Osobo-wejścia (w tys. osób) na szlaki piesze Bieszczadzkiego Parku Narodowego w latach 2012 2014 w poszczególnych miesiącach. Fig. 6. The number of visitors (in thousands) entering hiking trails in the Bieszczady N.P. at particular months (2012 2014). frekwencją odnotowano również w październikowe weekendy, co wcześniej nie było stwierdzane. Na przykład w roku 2014 w weekend 10 11 października na szlaki weszło odpowiednio 8544 oraz 7300 osób i były to odpowiednio drugi i czwarty dzień w tym roku pod względem frekwencji dobowej w BdPN. Liczba dni z frekwencją dobową większą niż 1 tys. zwiedzających w Parku wynosiła od 110 122 (Tab. 1). Analizowano również rozkład wejść na szlaki i ścieżki przyrodnicze w ciągu doby (Ryc. 7). Liczono zwiedzających wchodzących na poszczególne odcinki szlaków w przedziałach godzinowych. Najwięcej zwiedzających wchodzi na szlaki

R. Prędki, T. Demko Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku... 373 Tabela 1. Wybrane parametry ruchu turystycznego na szlakach pieszych w latach 2012 2014. Table 1. Some parameters of the tourist movement on the footpaths in years 2012 2014. LP. ROK / Year 2012 2013 2014 1. Liczba dni w ciągu roku z frekwencją > 3 tys. osób Number of days with the attendance > 3 thousands. 2. Liczba dni w ciągu roku z frekwencją > 1 tys. osób Number of days with the attendance > 1 thousands 3. Maksymalna frekwencja dobowa (data) Maximal daily attendance (date) 4. Maksymalna frekwencja miesięczna w tys. osób (miesiąc) Maximal monthly attendance in thousands (month). 5. % dni z frekwencją > 3 tys. osób w sierpniu wobec wszystkich dni w roku z frekwencją >3 tys. Percent of days with attendance > 3 thousands in August in relation to all days with attendance > 3 thousands 6. Liczba wszystkich grup turystycznych Number of all tourist group 7. Liczba dużych grup turystycznych o ilości osób >20 Number of big groups (>20 persons) 8. Liczba osób w czasie majowych świąt* w tys. Number of visitors during May holidays in thousands 41 24 38 110 112 122 7077 01.05 94,8 (VIII) *dane z 7 dni od 28.04 do 05.05), w tys. osób / data from 7 days 28.04-05.05 8955 02.05 98,9 (VIII) 9508 02.05 92,1 (VIII) 43% 42% 47% 6741 6371 4868 1088 1112 1094 35,1 29,4 23,3 w godzinach pomiędzy 9.00 a 11.00 36% ogólnej liczby wejść (w roku 2014 nawet 40%) oraz pomiędzy 11.00 a 13.00 32 35%. W porównaniu z okresem 2009 2012 nieznacznie zmalała liczba zwiedzających wchodzących do BdPN wcześnie rano (7.00 9.00) oraz późnym popołudniem (po 15.00). Pozostałe zagadnienia związane z ruchem turystycznym na szlakach pieszych i ścieżkach przyrodniczych Tabela 1 zawiera kilka wybranych parametrów ruchu turystycznego, którymi posłużono się również przy analizie rozmiarów zwiedzania w latach 2009 2011 (Prędki 2012). Porównanie tych tabel (Prędki2012, Tab. 1) umożliwia wnioskowanie na temat tendencji utrzymujących się w kilkuletniej perspektywie czasowej. Na uwagę zasługują m.in. osiągnięcie historycznego maksimum frekwencji dobowej w

374 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) 45 % 40 35 30 25 2012 2013 2014 20 15 10 5 0 7-9 9-11 11-13 13-15 15-17 >17 Ryc. 7. Procentowy udział osób wchodzących na szlaki w poszczególnych przedziałach godzinowych w latach 2012 2014. Fig. 7. Number of tourists (%) entering trails in two-hours intervals in selected checkpoints in year 2012 2014 parku w 2014 roku 9508 osób, łagodne zmniejszenie się ogólnej frekwencji zwiedzania w sierpniu w porównaniu z poprzednim trzyletnim okresem badań oraz zmniejszenie się liczby grup turystycznych w parku pomimo rekordowo wysokiej frekwencji na szlakach. W punktach wejścia na szlaki piesze i ścieżki przyrodnicze notowano również wchodzące grupy (Ryc. 8) zróżnicowane pod względem wielkości. Liczba dużych, autokarowych grup turystycznych (>20 osób), wyniosła od 1088 (2012 r.) do 1112 (2013 r.). Najwięcej grup z przedziału 10 20 osób zanotowano w roku 2012 (1216), podobnie małych grup 4437. Obserwuje się generalną tendencję zmniejszania się liczby grup turystycznych w Parku, co przy zwiększającej się frekwencji ogólnej świadczy o indywidualizacji zwiedzania. W Bieszczadzkim Parku Narodowym ze względu na ukształtowanie terenu wyróżnia się pięć odrębnych kompleksów górskich, w których funkcjonują szlaki turystyczne i ścieżki przyrodnicze (Prędki 2009, 2012). Są to takie obszary, w których przeciętny turysta może wędrować po szlakach w ciągu jednej doby. W skali roku najwięcej wejść (Ryc. 9) notowanych jest w obszarze Połoniny Wetlińskiej i Smereka (ok. 37% ogólnej liczby wejść w badanym trzyleciu, średnio 126,8 tys.), dalej w grupie górskiej Tarnicy i

R. Prędki, T. Demko Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku... 375 GRUPY >20 2014 2013 2012 GRUPY 11-20 GRUPY 5-10 Szt./number 0 1000 2000 3000 4000 5000 Ryc. 8. Liczba różnej wielkości grup turystycznych w punktach kontrolnych w latach 2012 2014. Fig. 8. The number of tourist groups of different sizes at checkpoints in 2012 2014. Rawki i pasmo graniczne Górny San 4% Połonina Caryńska 14% 15% Grupa Tarnicy i Halicza 31% 37% Połonina Wetlińska ze Smerekiem Ryc. 9. Wchodzący w poszczególne kompleksy górskie w latach 2012 2014 wartość procentowa uśredniona. Fig. 9. The tourists attending particular mountain complexes in 2012 2014, in thousands, an averaged per cent.

376 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) Halicza (31% wejść, 105,6 tys. Mniejszą liczbę osobo-wejść notuje się na szlakach w obrębie Połoniny Caryńskiej (15% 51,1 tys.) oraz na Rawkach z pasmem granicznym (14% 46,4 tys.). Dolinę górnego Sanu (Tarnawa i Bukowiec) zwiedza przeciętnie 4% rocznej sumy wchodzących na szlaki i ścieżki 12,2 tys. Frekwencję zwiedzania monitorowano w kluczowych punktach Parku np. miejscach zbiegu szlaków, kopułach szczytowych. Zestawienie miesięcznych sum odwiedzin niektórych miejsc w letnim sezonie turystycznym pokazuje rycina 10. Smerek 2014 Smerek 2013 Smerek 2012 Szeroki Wierch 2014 Szeroki Wierch 2013 Szeroki Wierch 2012 Poł. Caryńska 2014 X IX VIII VII VI V Poł. Caryńska 2013 Poł. Caryńska 2012 Tarnica 2014 Tarnica 2013 Tarnica 2012 0 5000 10000 15000 20000 25000 Szt./number 30000 Ryc. 10. Frekwencja miesięczna w wybranych punktach monitoringu automatycznego w latach 2012 2014. Fig. 10. Monthly attendance at selected points of automatic monitoring in 2012 2014.

R. Prędki, T. Demko Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku... 377 Służby Parku podobnie jak w ubiegłych latach monitorowały frekwencję w czasie wydarzeń masowych, tj. odbywającej się w Wielki Piątek Drogi Krzyżowej na Tarnicę (Ryc. 11). W roku 2012 uczestniczyło w niej 3096 pielgrzymów, w 2013 1960, w roku 2014 zaś 4171 osób. 2014 4171 2013 1960 2012 3096 Szt./number 0 1000 2000 3000 4000 5000 Ryc. 11. Liczba uczestników Drogi Krzyżowej na Tarnicę w latach 2012 2014. Fig. 11. The number of participants of The Way of the Cross to the top of Mt Tarnica in 2012 2014. Liczba zwiedzających Park w czasie długiego majowego weekendu 28.04 05.05 wynosiła odpowiednio w roku 2012 35,1 tys., w roku 2013 29,4 tys., z kolei w roku 2014 23,3 tys. W analizowanych latach zanotowano więcej zwiedzających niż w latach 2009 2011 (Prędki 2012), choć zaznaczyła się tu wyraźna tendencja spadkowa (Ryc. 12). Liczba osób odwiedzających Park w czasie majowego weekendu stanowiła około 65 70% wszystkich odwiedzin w tym miesiącu. Dwa najbardziej uczęszczane odcinki szlaków w BdPN to Siodło pod Tarnicą szczyt Tarnicy oraz Przełęcz Wyżna Połonina Wetlińska (schronisko). Przez 195 dni w ciągu badanego trzylecia notowano tam ponad 500 osób wchodzących w kierunku obydwu kulminacji szczytowych. Zdarza się, iż w tych miejscach liczba zwiedzających przekracza nawet 2500. Tak było np. 01.05. 2014 r., kiedy na Tarnicy zanotowano 2954 osoby, zaś w kierunku schroniska na Poł. Wetlińskiej w dniu 02.05.2013 r. udały się 2822 osoby (Ryc. 13). Kontynuowano monitorowanie ruchu turystycznego na szlaku w paśmie granicznym z Republiką Słowacką Ryc. 2, Ryc. 14. Funkcjonowały tam stale dwa rejestratory na Rabiej Skale i pod szczytem Kremenarosa (ulokowany od

378 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) 2014 23302 2013 29412 2012 35069 Szt./number 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 Ryc. 12. Zwiedzający Park w okresie majowego weekendu 28.04 05.05., w latach 2012 2014. Fig. 12. Visitors to the Bieszczady N.P. during the long May weekends in 2012 2014. Liczba turystów/number of tourists >2500 3 2 >2000 4 5 >1500 9 13 Poł. Wetlińska >1000 33 46 Tarnica >500 195 195 Dni/Days 0 50 100 150 200 250 Ryc. 13. Liczba dni z wysoką frekwencją osób wchodzących na Tarnicę oraz na Połoninę Wetlińską z Przełęczy Wyżnej w latach 2012 2014. Fig. 13. The number of days of high daily tourist attendance at the top of Mt Tarnica and entering the Połonina Wetlińska from Wyżna Pass in 2012 2014.

R. Prędki, T. Demko Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku... 379 Rabia Skała 2014 2744 Rabia Skała 2013 2582 Rabia Skała 2012 2869 Kremenaros 2014 20675 Kremenaros 2013 16674 Kremenaros 2012 15127 Szt./number 0 5000 10000 15000 20000 25000 Ryc. 14. Dynamika ruchu turystycznego na polsko-słowackim szlaku w paśmie granicznym w latach 2012 2014. Fig. 14. The dynamics of tourist traffic at the Polish-Slovak trail along the border ridge in 2012 2014. strony Wielkiej Rawki). Widać wyraźnie jak ruch turystyczny wzrasta w tych miejscach, zarówno w badanym trzyleciu, jak również w porównaniu z danymi z lat poprzednich (Prędki 2012). Osoby przechodzące przez rejestrator pod Kremenarosem stanowiły ok. 85% ogólnej liczby osób korzystających ze szlaku Wielka Rawka Krzemieniec Rabia Skała. Łącznie odnotowano rocznie od 33,7 tys. do 44,8 tys. osób na tej trasie, przemieszczających się w obydwu kierunkach. Dynamika ruchu samochodowego Dane o wielkości ruchu samochodowego w obszarze BdPN pochodzą z 6 automatycznych rejestratorów (Ryc. 2) ulokowanych na wszystkich wjazdach do Parku (Wetlina, Nasiczne, Bereżki, Tarnawa Niżna) oraz wewnątrz BdPN: w dolinie Rzeczycy oraz przed Wołosatem. W latach 2012 2014 w 4 punktach pomiaru zanotowano w sumie od 220,5 do 243,5 tys. pojazdów samochodowych wjeżdżających do Parku (Ryc. 15). Najwięcej średnio 108,2 tys. w Wetlinie (47% wjazdów), 79,0 tys. w Bereżkach (34%), a więc na głównych drogach wojewódzkich, dalej w Nasicznem 27,6 tys. (12%) i Tarnawie Niżnej 15,0 tys.

380 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) Tarnawa 2014 Tarnawa 2013 Tarnawa 2012 15,1 15,4 14,4 Nasiczne 2014 Nasiczne 2013 Nasiczne 2012 26,8 26,0 30,0 Bereżki 2014 Bereżki 2013 Bereżki 2012 78,0 75,7 83,4 Wetlina 2014 115,0 Wetlina 2013 Wetlina 2012 105,2 104,5 Tys./Thous. 0 20 40 60 80 100 120 140 Ryc. 15. Łączna liczba pojazdów wjeżdżających do BdPN w latach 2012 2014, wg czterech punktów monitoringu, w tysiącach. Fig. 15. Total number of vehicles entering the Bieszczady N.P. in 2012 2014 in four monitoring points (in thousands). (7%). Z zestawienia widać, iż ruch samochodowy stopniowo narastał w badanym trzyleciu, a proporcje kierunków wjazdu do BdPN (Ryc. 16) były bardzo zbliżone do tych z poprzedniego okresu badawczego (Prędki 2012). Wetlina 47% Bereżki 34% 12% 7% Nasiczne Tarnawa Ryc. 16. Liczba pojazdów wjeżdżających do BdPN w latach 2012 2014, według 4 punktów monitoringu, w procentach. Fig. 16. Number of vehicles entering the Bieszczady N.P. in years 2012 2014, at four monitoring points (in percent).

R. Prędki, T. Demko Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku... 381 Ruch samochodowy w Parku w ciągu roku narastał i osiągał kulminację w miesiącach wakacyjnych VII (39,8 tys.) i VIII (53,2 tys.). Dosyć wysoki wyższy niż w miesiącach wiosennych utrzymywał się także we wrześniu i październiku (około 29 30 tys. pojazdów wjeżdżających w każdym z tych miesięcy). W miesiącach zimowych (od XII do III) ruch był mały i wynosił od 5,7 do 6,9 tys. (Ryc. 17, 18). Szczegółowe dane dotyczące ilości samochodów, które wjechały do BdPN w poszczególnych miesiącach obrazuje rycina 18. W badanych okresie zanotowano m.in. 33 takie dni, gdzie liczba samochodów wjeżdżających do BdPN wynosiła więcej niż 2 tys. sztuk (Ryc. 19). Maksimum (3865 samochodów) zanotowano w niedzielę 12.10.2014 roku, a niewiele mniej (3498), dzień wcześniej. Wysokie frekwencje notowano także w czasie długiego majowego weekendu, w święto 15 sierpnia lub dni blisko tej daty oraz w październikowe weekendy. Liczba pojazdów wjeżdżających do Wołosatego w sierpniu (2012 2014) oscylowała wokół 12,5 tys. pojazdów, czyli w obydwu kierunkach przemieszczało się około 25 tys. (Ryc. 20). W dolinie Rzeczycy w obie strony w sierpniu przejeżdżało 38 39 tys. pojazdów. Były dni kiedy w dolinę Wołosatki wjeżdżało do 800 900 samochodów na dobę, a przez przekrój pomiarowy pomiędzy Ustrzykami Górnymi i Brzegami Górnymi, w obydwu kierunkach: 2500 2600 (02.05.2014, 12.10.2014). Tys./Thous. 30,0 25,0 20,0 15,0 Wetlina Bereżki Nasiczne Tarnawa 10,0 5,0 0,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc. 17. Średnia liczba pojazdów (w tysiącach szt.) wjeżdżających do BdPN w latach 2012 2014, wg poszczególnych miesięcy w 4 punktach monitoringu. Fig. 17. Average number of vehicles entering the Bieszczady N.P. in 2012 2014 (in thousands), in particular months at four monitoring points.

382 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) XII 6,8 XI 11,2 X IX 28,9 30,2 VIII 53,2 VII 39,8 VI 23,4 V 20,6 IV 11,0 III II 5,9 6,9 I 5,7 Tys./Thous. 0 10 20 30 40 50 60 Ryc. 18. Liczba pojazdów wjeżdżających do BdPN w roku 2014, w poszczególnych miesiącach. Fig. 18. The number of vehicles entering the Bieszczady N.P. in year 2014 in particular months. Podsumowanie i wnioski 1. W latach 2012 2014 ruch turystyczny osiągnął wartości maksymalne w prawie 20-letnim okresie monitorowania ruchu turystycznego, zarówno w odniesieniu do frekwencji sezonowej (355,1 tys. osobo-wejść) jak i dobowej na szlakach pieszych (9508 osób). 2. Zwiększa się liczba zwiedzających Park w okresie jesiennym (IX, X) i przewyższa ona wartości zwiedzania z wiosny (V, VI). Poprawa komunikacyjnej dostępności Bieszczadów sprawia, iż rozwija się turystyka weekendowa w miesiącach jesiennych. 3. Presja wysokiej dobowej frekwencji pojazdów samochodowych na drogach oraz koncentracja zwiedzania w węzłowych punktach Parku pozostaje jednym z najważniejszych problemów ochronnych w BdPN. 4. Utrzymanie sieci punktów monitoringu (18 tradycyjnych opartych o bezpośrednią ewidencję terenową oraz 13 punktów automatycznych) pozwala na dokładne rozpoznanie przemieszczania się zwiedzających w granicach Parku w czasie trwania letniego sezonu turystycznego. 5. Park powinien dążyć do lepszego rozpoznania dynamiki zwiedzania w sezonie zimowym, gdyż dane otrzymywane z okresu, kiedy nie pracują punkty informacyjno-kasowe (XI IV) są niepełne.

R. Prędki, T. Demko Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku... 383 N 19 sie 2012 N 21 lip 2013 Cz 16 sie 2012 Pt 22 sie 2014 So 3 maj 2014 N 18 sie 2013 So 21 cze 2014 Śr 14 sie 2013 So 9 sie 2014 So 23 sie 2014 So 18 sie 2012 Śr 13 sie 2014 N 17 sie 2014 Cz 3 maj 2012 Pt 17 sie 2012 N 8 wrz 2013 Śr 2 maj 2012 So 16 sie 2014 N 13 paź 2013 Pt 20 cze 2014 Wt 1 maj 2012 Pt 15 sie 2014 N 21 paź 2012 Cz 1 maj 2014 So 12 paź 2013 Pt 3 maj 2013 So 17 sie 2013 Cz 15 sie 2013 Cz 2 maj 2013 Pt 16 sie 2013 Pt 2 maj 2014 So 11 paź 2014 N 12 paź 2014 Szt./number 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 Ryc. 19. Maksymalne liczby pojazdów wjeżdżających do BdPN w ciągu doby w latach 2012 2014. Fig 19. The maximum number of vehicles entering the BNP during the day in 2012 2014.

384 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 23 (2015) X 6,7 6,2 9,0 10,0 IX 7,2 6,5 9,1 10,0 VIII 12,3 12,6 19,4 19,8 VII 9,1 9,5 14,3 14,5 VI V 3,4 3,8 5,7 4,8 5,4 7,2 8,2 8,5 Rzeczyca 2014 Rzeczyca 2013 Wołosate 2014 Wołosate 2013 IV 3,3 2,4 3,2 2,0 Tys./Thous. 0 5 10 15 20 25 Ryc. 20. Ruch samochodowy wewnątrz BdPN w latach 2013 2014, poszczególne miesiące w tysiącach. Fig. 20. Vehicle traffic inside the BNP in particular months in 2013 2014 (in thousands). Literatura Prędki R. 2000. Monitoring dynamiki ruchu turystycznego ocena funkcjonowania punktów kontrolnych BdPN za lata 1997 1999. Roczniki Bieszczadzkie 8: 333 342. Prędki R. 2002. Wybrane zagadnienia monitoringu ruchu turystycznego w Bieszczadzkim Parku Narodowym w latach 2000 2001. Roczniki Bieszczadzkie 10: 177 190. Prędki R. 2004. Dynamika ruchu turystycznego na szlakach pieszych Bieszczadzkiego Parku Narodowego w latach 2002 2003. Roczniki Bieszczadzkie 12: 261 282 Prędki R. 2009. Wybrane zagadnienia dynamiki ruchu turystycznego w Bieszczadzkim Parku Narodowym w latach 2005 2008. Roczniki Bieszczadzkie 17: 399 409 Prędki R. (red.) 2011. Operat udostępnienia dla celów naukowych, turystycznych, rekreacyjnych, sportowych, połowu ryb. Materiały dokumentacyjne do Planu Ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego na 20 lat. Prędki R. 2012. Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku Narodowym w latach 2009 2011. Roczniki Bieszczadzkie 20: 358 377

R. Prędki, T. Demko Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku... 385 Winnicki T., Prędki R. 1997. Operat udostępniania Parku do zwiedzania i edukacji ekologicznej suplement. W: Plan Ochrony Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Ustrzyki Dolne. Summary Eighteen checkpoints were working at the entrances to the foot trails of the Bieszczady National Park in the years 2012 2014 (Fig. 1). In 2014 there were 7 automatic monitoring points recording the tourist traffic and 6 automatic monitoring points recording the vehicle traffic dynamics working at the entrances to the park (Fig. 2). The total number of visitors entering the foot trails was: 327 700 visitors in 2012, 331 500 in 2013, and 355 100 in 2014 (Fig. 3). Wyżna Pass and Wołosate checkpoints recorded the higher number of visitors in the tourist season (Fig. 4). The highest number of visitors was noticed in August 28,2% (Fig. 5) the same was in the previous period of measurement (2009 2011). Maximal values of daily attendance on the trails in years 2012 2014 were recorded in May (Tab. 1). The highest number of the national parks visitors starts their trip between 9.00 and 11.00 a.m. (Fig.7). Fig. 8 shows the total number of the different size groups in the BNP in the particular tourist seasons. The spatial distribution of tourist traffic shows that the higher number of visitors is noticed in the mountain ridge of Połonina Wetlińska (Fig. 9). Fig. 11 presents the number of participants of The Way of the Cross to the top of Tarnica Mt. in years 2012 2014. Over 35 000 persons visited the BNP in the first weekend of May in 2012 (Fig. 12). The results of the tourist traffic monitoring were received from the Polish/Slovak border ridge (Fig. 14). There were noticed 33 700 to 44 800 visitors wandering in two directions along the trail. The total number of the vehicles within the BNP boundaries reached 243 500 per year (Fig. 15). Over 47% of the vehicles entered the BNP from the western direction (Wetlina) fig. 16. Fig. 17 20 show some detailed results of the vehicle traffic monitoring. It is worth to note that 3865 cars entered the BNP on 12 October 2014, the highest number in history. Bieszczady National Park has quite good system of the tourist traffic monitoring. There is a need to improve the monitoring in winter season.