Wspólne stanowisko wobec włączenia problematyki ubóstwa i wykluczenia społecznego, w tym bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego do Krajowego Programu Reform Ministerstwo Gospodarki Koordynujące pracę nad Krajowym Programem Reform Szanowni Państwo Europa 2020 strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu jest nową długookresową strategią rozwoju unii europejskiej na lata 2010-2020. Została zatwierdzona przez radę europejską 17 czerwca 2010 r., zastępując w ten sposób realizowaną w latach 2000-2010 Strategię Lizbońską. Jednym z celów strategii jest: "WSPIERANIE WŁĄCZENIA SPOŁECZNEGO, zwłaszcza przez ograniczanie ubóstwa, mając na celu wydźwignięcie z ubóstwa lub wykluczenia społecznego co najmniej 20 mln obywateli". Wytyczna 10 strategii mówi o: "Promowaniu włączenia społecznego i zwalczanie ubóstwa". Podstawowymi instrumentami realizacji celów strategii Europa 2020 są opracowywane przez państwa członkowskie UE Krajowe Programy Reform oraz przygotowane przez KE inicjatywy przewodnie (ang. flagship initiatives), realizowane na poziomie UE, państw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych. Jedną z 7 inicjatyw przewodnich niniejszej strategii jest Europejski Program Walki z Ubóstwem. Program ten to działania na rzecz zapewnienia spójności społecznej i terytorialnej, tak aby korzyści płynące ze wzrostu gospodarczego i zatrudnienia były szeroko dostępne, a osoby ubogie i wykluczone społecznie mogły żyć godnie i aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. W ramach projektu powstanie platforma współpracy i wymiany dobrych praktyk w zakresie walki z wykluczeniem. "Państwa członkowskie powinny opracować programy rozwiązywania problemów grup szczególnie zagrożonych m.in. samotnych rodziców, osób starszych, niepełnosprawnych, mniejszości czy bezdomnych. Należy także zapewnić wsparcie osobom zagrożonym ubóstwem, wykorzystując w pełni krajowe systemy emerytalne oraz socjalne." Polska powinna zatem opracować cele krajowe uwzględniające niniejsze wskazówki. W grudniu 2010 roku Komisja Europejska przygotowała ramy funkcjonowania "Europejskiej platformy współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym" będącej uszczegółowieniem i planem na wdrożenie strategii Europa 2020 w sferze wykluczenia i integracji.
Dokument niniejszy bardzo szeroko traktuje także o bezdomności i wykluczeniu mieszkaniowym. Wskazuje także na działania w tej sferze zarówno podejmowane przez Komisję Europejską jak i państwa członkowie. Komisja m.in. planuje na przykład w sferze bezdomności: 1. Opracować dobrowolne europejskie ramy odniesienia na rzecz zapewnienia jakości usług społecznych na poziomie sektorowym, w tym w obszarze usług w zakresie bezdomności. 2. Opracowanie odpowiednich i zintegrowanych odpowiedzi, aby zapobiec bezdomności i zając się rozwiązaniem tego problemu, wciąż pozostaje istotnym elementem unijnej strategii w zakresie włączenia społecznego. 3. Komisja znajdzie metody i środki pozwalające na optymalną kontynuację prac rozpoczętych w sprawie bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego, uwzględniając wyniki Konferencji Konsensusu w grudniu 2010. Odpowiedzialne w Polsce za Krajowy Program Reform Ministerstwo Gospodarki opublikowało do konsultacji Założenia do Krajowego Programu Reform przyjęte przez Komitet do Spraw Europejskich w dniu 22 listopada 2010r. W powyższym dokumencie niestety nie znalazły się żadne cele, zadania i działania ukierunkowane na rozwiązywanie problemu bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego. Co więcej w założeniach niniejszych nie znajdujemy także żadnych priorytetów czy celów zorientowanych na wspieranie włączenia społecznego. Brakuje w niniejszym dokumencie odniesień do zagadnienia ubóstwa i wykluczenia społecznego, co stoi w sprzeczności z założeniami tworzenia Krajowych Programów Reform. Ponad 2 miliony obywateli żyje w skrajnym ubóstwie, poważnej deprywacji materialnej doświadcza ponad 5,6 miliona, a ubóstwo relatywne - o którym wspomniano w założeniach do KPR w kontekście celu krajowego - dotyka ponad 6,4 miliona Polaków. Obniżenie tej ostatniej liczby o 1,5-2 miliony może być bardzo trudne bez uwzględnienia w planowanych kierunkach działania reformy pomocy społecznej, która poza świadczeniami pieniężnymi udziela też wielu rodzajów usług dla różnych grup docelowych, w tym takich, dla których mobilność i aktywizacja zawodowa nie jest realistycznym rozwiązaniem. Nie tylko usługi dla przedsiębiorców powinny być dobrze skoordynowane, sieciowe, dostępne i o odpowiedniej jakości, to samo dotyczy usług pomocy społecznej dla ubogich obywateli. Jeżeli deficyt finansów publicznych wymusza oszczędności, nie powinny one spadać na najbiedniejszych, których liczba zwiększa się w związku ze wzrostem bezrobocia i cięciami w środkach na pomoc społeczną i aktywizację zawodową. Bezdomności jako najbardziej brutalnej formy wykluczenia społecznego doświadcza według różnych szacunków od 40 do 80 tysięcy osób, z czego sporo grupa doświadcza bezdomności ulicznej. Wykluczenie mieszkaniowe jest doświadczeniem 35% ludności Polski, która mieszka w złych lub bardzo złych warunkach mieszkaniowych. Polska w 2002 roku miała najniższy wskaźnik liczby mieszkań na 1000 mieszkańców (327). Według spisu powszechnego GUS z 2002 roku 3,2 miliona gospodarstw domowych mieszka niesamodzielnie. 6,5 miliona osób mieszka w substandardowych warunkach (bez kanalizacji; bez wodociągu; budynki stare, w złym stanie technicznym; zbyt mały metraż na osobę). 11,9 miliona Polaków mieszka w warunkach przeludnienia.
Nie uwzględnienie priorytetów i celów zorientowanych na zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego, w tym ukierunkowanych na rozwiązywanie problemu bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego w projekcie KPR wydaje się zaprzeczać idei strategii Europa 2020. Jest to o tyle zaskakujące, że Krajowe Programy Reform w sferze zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego mają zastąpić Krajowe Programy Działań na rzecz Integracji Społecznej. Jednym z celów krajowych dla KPR jest obniżenie o 1,5 do 2 mln liczby osób żyjących poniżej relatywnej granicy ubóstwa, co jest częścią celu europejskiego zorientowanego na zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym o 20 milionów. Założenia Krajowego Programu Rozwoju w żaden sposób nie odnoszą się do realizacji niniejszego celu, w tym aspekcie dokument jest niespójny i niepełny. Zaprezentowana perspektywa prozatrudnieniowa w Założeniach do Krajowego Programu Reform, a także ustanowienie celu poprawy funkcjonowania rynku pracy, zwłaszcza poprawienie wskaźników zatrudnienia wydaje się zdecydowanie zbyt mała i nieadekwatna do realizacji celów związanych z rozwiązywaniem problemu ubóstwa i wykluczenia społecznego. Zauważyć należy, że w ramach celu poprawy jakości infrastruktury działanie zatytułowane wzrost mobilności społecznej zawierające rozwój budownictwa na wynajem, w tym budownictwa mieszkań na wynajem o umiarkowanym i niskim czynszu (społeczne, komunalne, w tym socjalne) zaspokajającego potrzeby gospodarstw domowych w trudnej sytuacji (gospodarstwa domowe o niskim poziomie dochodów, osoby wchodzące dopiero na rynek pracy, rodziny wielodzietne) zorientowane jest także na zwalczanie wykluczenia społecznego, w tym mieszkaniowego. Działanie takie przyjmujemy z dużą aprobatą, ale wymaga ono połączenia bezpośrednio z celami skierowanymi na zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego. Przypominamy także, że 10 lutego 2010 roku Parlament Europejski przyjął na wniosek Komisji Europejskiej rezolucję legislacyjną zmiany do rozporządzenia PE i Rady nr 1080/2006, które konstytuowało Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR). 26 kwietnia 2010 roku Rada Unii Europejskiej przyjęła niniejsze rozporządzenie umożliwiające wspieranie w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego działań w zakresie mieszkalnictwa na rzecz biednych i zmarginalizowanych społeczności. Zwracamy się z apelem o uwzględnienie priorytetów i celów zorientowanych na rozwiązywanie problemu ubóstwa i wykluczenia społecznego w tym kwestii bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego. Jesteśmy pewni, że jesteście Państwo świadomy silnych sygnałów wsparcia dla bardziej ambitnych działań Unii Europejskiej wobec problemu bezdomności pochodzących z różnych instytucji i organizacji europejskich. Wystarczy wspomnieć że: Parlament Europejski niedawno (12.2010) udzielił poparcia dla skoordynowanego działania w sprawie bezdomności poprzez przyjęcie Deklaracji Pisemnej 61/2010 na rzecz strategii UE w zakresie przeciwdziałania bezdomności. Deklaracja niniejsza jest kontynuacją szeroko wspieranej Pisemnej Deklaracji 111/2008 w zakresie zlikwidowania bezdomności ulicznej, przyjętej przez Parlament w 2008 roku. Komitet Regionów wydał opinię w sprawie "przeciwdziałania bezdomności", wzywając UE do wspierania władz lokalnych i regionalnych w walce z bezdomnością.
Wyniki Europejskiej Konferencji Konsensusu 2010 w zakresie Bezdomności, zorganizowanej w ramach prezydencji belgijskiej w Radzie UE, zainicjowanej i wspieranej przez Komisję Europejską, również zalecają skoordynowane działania UE i państw członkowskich w sferze bezdomności. Ponadto, Deklaracja końcowa Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym 2010 odnosi się do bezdomności jako jednej z kwestii, które wymagają pilnych działań i uwagi UE. László Andor, Komisarz ds. Zatrudnienia i Spraw Socjalnych, zresztą, przy wielu okazjach, wyraził poparcie dla podejmowania bezdomności jako priorytetu dla przyszłej polityki integracji społecznej. Ostatecznie Rada i Komisja przyjęła w 2010 roku Wspólny Raport o Zabezpieczeniu Społecznym i Integracji Społecznej, gdzie apeluje do państw członkowskich o opracowanie krajowych strategii rozwiązywania problemu bezdomności. Strategie te według Komisji powinny być zorientowane na: prewencję bezdomności, ograniczanie okresu pozostawania w bezdomności, rozwiązaniu problemu długoterminowej bezdomności, podnoszeniu jakości usług dla osób bezdomnych i zagwarantowaniu dostępu do mieszkań. Pragniemy przypomnieć, że w przeciwieństwie do wielu krajów europejskich, Polska nie posiada własnej strategii odnoszącej się do zagadnienia bezdomności. Pomimo dotkliwej skali problemu oraz brutalnych i niezwykle kosztownych konsekwencji bezdomności brakuje w Polsce ogólnokrajowego planu rozwiązywania tego problemu. Istniejące w Polsce regulacje prawne i systemowe, realizowane programy i projekty stanowią raczej elementy rozproszonej i nie scalonej polityki społecznej. Wydaje się nam, że Krajowy Program Reform w celu zorientowanym na rozwiązywanie problemu ubóstwa i wykluczenia społecznego zgodnie z naszymi rekomendacjami powinien zawierać działania zorientowane na: 1. Zapobieganie bezdomności 2. Podnoszenie jakości usług skierowanych do ludzi bezdomnych 3. Uskutecznienie i wzmocnienie procesu integracji społecznej ludzi bezdomnych oraz ograniczenie okresu doświadczania bezdomności 4. Rozwiązanie problemu bezdomności ulicznej a także długoterminowej i chronicznej bezdomności 5. Zapewnienie dostępu do adekwatnych mieszkań ludziom bezdomnym W ramach Krajowego Programu Reform powinno znaleźć się także zobowiązanie do wypracowania i przyjęcia strategii rozwiązywania problemu bezdomności w Polsce. Po 20 latach od przemian demokratycznych, w 2011 roku na arenie polityki wobec bezdomności, wciąż brakuje całościowego planu postępowania, strategii, która nie tylko porządkowałaby dotychczasowe działania państwa ale również wyznaczała cele na przyszłość i proponowała narzędzia pozwalające na ich realizację. Organizacje pozarządowe działające w sferze polityki społecznej, w tym podpisujące niniejsze stanowisko z pewnością otwarte są na współpracę w zakresie definiowania celów i zadań w zakresie zagadnienia ubóstwa i wykluczenia społecznego.
Pozostajemy do dyspozycji. Z wyrazami szacunku W imieniu podmiotów wspierających niniejsze stanowisko Pomorskiego Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta Zarząd Główny Caritas Diecezji Kieleckiej Stowarzyszenia MONAR Stowarzyszenia Otwarte Drzwi Sieci Współpracy BARKA Polski Komitet Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu EAPN Polska Piotr Olech Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności