PROGNOZA ZMIAN W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI Zmiany zachodzące w gospodarce odpadami warunkowane są wieloma czynnikami kierunkami rozwoju gospodarczego, zmianami poziomu życia mieszkańców Gminy, postępem technicznym i technologicznym. Wstąpienie Polski do struktur Unii Europejskiej może wywołać poważne zmiany w gospodarce, trudne do oszacowania w chwili obecnej. Zmieniać się będzie struktura przemysłu i rolnictwa, a to wiąże się ze zmniejszeniem ilości odpadów przemysłowych. Przyczyną zmniejszenia się ilości odpadów będzie również wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego ISO lub EMAS, zasad Czystszej Produkcji czy innych rozwiązań proekologicznych. Zmianie ulegnie również struktura i ilości odpadów komunalnych, co będzie konsekwencją zmiany liczby ludności, wzrostu stopnia zamożności społeczeństwa i wyższą świadomością ekologiczną, której wyrazem jest zmiana modelu konsumpcji na bardziej przyjazny środowisku. Wśród czynników wpływających na ilość i skład wytwarzanych odpadów wymienić można m.in. oferowane systemy zbiórki, wysokość i stopniowanie opłat za wywóz odpadów komunalnych i wielkogabarytowych, oraz edukacja proekologiczna prowadzona przez media. Dowiedziono również, że wielkość i rodzaj udostępnionych pojemników ma wpływ na ilość i skład wyrzucanych odpadów. Nieduża, właściwa objętość pojemników sprzyja recyklingowi, kompostowaniu we własnym ogrodzie i generalnie świadomemu podejściu do odpadów. Mieszkańcy będą starali się je lepiej wykorzystać, w mniejszych pojemnikach odpady są bardziej zagęszczane, a duże elementy takie jak np. kartony, są w nich gromadzone dopiero po uprzednim zniszczeniu lub podarciu. Przesadnie duża pojemność to miejsce na dodatkowe odpady i prowokacja dla wytwórców odpadów do wyrzucania wszystkiego [B.Bilitewski, G. Hardtle, K. Marek, 2003]. Na ilość wytwarzanych odpadów wpływają również, oprócz zmian demograficznych, wahania jednostkowych wskaźników emisji odpadów, których trendy zmian wynikają głównie z przesłanek rozwoju gospodarczo społecznego. Dla potrzeb niniejszego opracowania przyjęto prognozę demograficzną opracowaną na podstawie danych GUS oraz prognozowane zmiany wielkości strumieni odpadów pochodzące z KPGO i Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Łódzkiego. 115
1. Sektor komunalny Zgodnie z Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa Łódzkiego należy spodziewać się wzrostu odpadów komunalnych spowodowanego systematycznym wzrostem konsumpcji indywidualnej w Polsce. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami przyjmuje założenie 3-4% wzrostu gospodarczego, co pociąga za sobą 30 40% wzrost wytwarzania odpadów w okresie 10 letnim, a tym samym powoduje zwiększenie wskaźnika wytwarzanych odpadów do 350 380 kg/m/rok. Opracowana na potrzeby niniejszego planu prognoza dotycząca wytwarzania odpadów komunalnych powstała w oparciu o zmiany jednostkowych wskaźników emisji odpadów określonych w KPGO oraz zmiany demograficzne, przygotowane w oparciu o dane GUS. Prognoza demograficzna GUS dla Polski zakłada przyrost ludności w miastach o 0,2% i spadek ludności wiejskiej o 0,1%. Gmina Ozorków ma dodatnie saldo migracji, ale ujemny przyrost naturalny. Można by było więc przyjąć założenie, że liczba ludności w Gminie nieznacznie spadnie. Z drugiej jednak strony zakłada się rozwój budownictwa rekreacyjnego i spadek liczby ludności w miastach na rzecz stałego pobytu w miejscowościach letniskowych. Prognozę ilości odpadów przedstawiono z podziałem na 18 strumieni. W tabeli 44 pokazano prognozę wytwarzania strumieni odpadów komunalnych w Gminie Ozorków w latach 2003-2012. 116
Tabela 44. Prognoza zmian ilości wytwarzanych odpadów komunalnych w podziale na strumienie wg wskaźników z KPGO. Strumienie odpadów 2003 2005 2010 2012 Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 144,0 145,89 146,63 145,53 Odpady zielone 27,09 27,59 27,86 27,65 Nieopakowaniowy papier i tektura 69,30 70,55 70,56 70,03 Opakowania z papieru i tektury 100,50 102,32 102,33 101,56 Opakowania kompozytowe 11,27 11,47 11,47 11,39 Nieopakowaniowe tworzywa sztuczne 136,97 138,08 138,08 135,65 Opakowania z tworzywa szt. 44,09 44,45 44,45 43,67 Tekstylia 30,29 30,83 30,84 30,91 Nieopakowaniowe szkło 6,51 6,63 6,70 6,65 Opakowania ze szkła 123,03 125,26 126,51 125,58 Metale 29,63 29,88 29,88 29,95 Opakowania ze stali 10,62 10,70 10,70 10,73 Opakowania z aluminium 3,06 3,09 3,09 3,09 Odpady mineralne 86,30 86,14 87,87 88,08 Drobna frakcja popiołowa 262,34 256,62 256,54 257,17 Odpady wielkogabarytowe 97,70 103,29 98,49 98,73 Odpady budowlane 260,52 282,01 278,19 280,60 Odpady niebezpieczne 13,03 14,10 13,13 13,16 Razem 1456,24 1488,91 1483,32 1480,14 Źródło: opracowanie własne na podstawie wskaźników z KPGO. Analiza danych przedstawionych w tabeli 44 pozwala na zaobserwowanie pewnych tendencji. a mianowicie: - większość strumieni wytwarzanych odpadów komunalnych będzie ilościowo rosła; - obserwuje się niewielki przyrost ilości odpadów opakowaniowych z papieru i tektury, szkła, tworzywa sztucznych oraz opakowań wielomateriałowych co związane jest z prognozowanym wzrostem konsumpcji; - zwiększeniu ulegnie również ilość odpadów budowlanych, mineralnych oraz metali i w niewielkim stopniu odpadów tekstylnych; - tendencję malejącą zaobserwowano w przypadku drobnej frakcji popiołowej. Będzie to efektem wprowadzania zdalaczynnego systemu ogrzewania gospodarstw domowych oraz zwiększenia udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych; - znaczną tendencję spadkową w latach 2005-2010 zauważono w przypadku odpadów wielkogabarytowych; Prognoza w zakresie wytwarzania odpadów komunalnych wskazuje na stały kilkuprocentowy wzrost większości strumieni odpadów komunalnych. W przypadku rozwoju systemu selektywnego gromadzenia wybranych kategorii odpadów ogólna masa przeznaczona do składowania zmniejszy się, zmianie ulegną również właściwości 117
paliwowe i nawozowe, a także ciężar objętościowy odpadów. Wyodrębnione zostaną odpady niebezpieczna i gabarytowe, bioodpady będą kompostowane, wzrośnie też ilość użytecznych surowców odzyskanych dzięki segregacji odpadów. Ten kierunek działań jest zgodny z polityką i wymaganiami Unii Europejskiej. 2. Sektor gospodarczy Promująca wdrażanie nowych rozwiązań i technologii (technologie mało i bezodpadowych, zmniejszanie materiałochłonności, optymalizacja procesów produkcji, wykorzystanie odpadów w obrębie zakładu etc.), systemów zarządzania środowiskowego ISO lub EMAS czy metod z programu Czystszej Produkcji polityka państwa, w dłuższej perspektywie czasowej, skutkować będzie znacznym spadkiem ilości wytwarzanych w przemyśle odpadów i wzrostem surowców odzyskiwanych. Już teraz, dzięki odpowiednim aktom prawnym regulującym gospodarkę odpadami, dostosowującymi nasze prawodawstwo do wymogów Unii Europejskiej, zaobserwować można pozytywne zmiany, jakie zachodzą w przedsiębiorstwach i podmiotach gospodarczych w zakresie gospodarki odpadami. Przyjmując za dokumentami rządowymi wariant optymistyczny" rozwoju sytuacji w Polsce, jako stałą tendencję, przewiduje się w ciągu najbliższych 15 lat wyjście z recesji i dalszy rozwój gospodarczy kraju w następstwie restrukturyzacji przemysłu i handlu. Oczywiście pamiętać należy, że jest to wariant optymistyczny, a zmiany w ilości i jakości odpadów w tym sektorze zależeć będą od rozwoju poszczególnych gałęzi gospodarki, których nie sposób w chwili obecnej przewidzieć. Dlatego do prognozowania zmian można jedynie przyjmować istniejące wskaźniki rozwoju gospodarczego kraju i na tej podstawie dokonywać szacunków ilości przewidywanych powstających odpadów z działalności gospodarczej. Prognozując rozwój sektora gospodarczego i związaną z nim ilość wytwarzanych odpadów pod uwagę należy wziąć w szczególności tendencje występujące we współczesnej gospodarce. W poszczególnych sektorach gospodarki: nie należy spodziewać się znaczącej zmiany w ilości wytwarzanych odpadów z energetyki z uwagi na ustabilizowaną strukturę produkcji energii elektrycznej i cieplnej; w kontekście integracji z Unią Europejską w sposób dość znaczny zmianie ulec mogą warunki gospodarowania w sektorze rolnym i rolno-spożywczym. W okresie do 2010 roku przewiduje się 5 10% w stosunku do stanu obecnego, wzrost ilości 118
wytworzonych odpadów w sektorze produkcji rolnej, pomimo wysokiego odsetku zagospodarowywanych do celów rolniczych odpadów; w zakresie odpadów niebezpiecznych spodziewany jest nieznaczny wzrost ilości odpadów medycznych pochodzących z placówek służby zdrowia oraz pochodzących ze stosowania środków farmaceutycznych, spowodowany wzrostem średniego wieku społeczeństwa; wzrośnie ilość odpadów zawierających PCB, co wynikać będzie z konieczności wyeliminowania tej substancji z transformatorów i kondensatorów do roku 2010, spadnie natomiast ilość olejów odpadowych i akumulatorów niklowo-kadmowych, a wzrośnie ilość zużytych akumulatorów kwasowo-ołowiowych. W związku z krajowym programem usuwania azbestu, szacuje się sukcesywny wzrost odpadów pochodzących z demontowanych wyrobów azbestowych; przewiduje się również przyrost ilości odpadów powstających z zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych, spowodowany rozwojem technologicznym i podnoszącym się standardem życia mieszkańców. Prognozy wykazują, że roczny przyrost odpadów tego typu będzie kształtował się na poziomie 3-5%; narastać będzie problem odpadów pochodzących z wyeksploatowanych pojazdów (zużytych opon, olejów technicznych, płynów, metali ciężkich, urządzeń elektrycznych i elektronicznych). W Krajowym Planie Gospodarki Odpadami przyjęto, że ilość złomowanych pojazdów będzie wzrastać i do 2006 r. osiągnie poziom dwukrotny w stosunku do obecnego stanu, a do 2010r. wzrośnie o dalsze 30%. Potwierdza to projekt Phare Legislation for end of life Vehicles for Poland July 2002, który przewiduje, że do 2007 roku ilość zużytych samochodów będzie wzrastała (może ulec nawet podwojeniu w stosunku do stanu aktualnego), co jest wynikiem znacznego importu używanych samochodów dokonanego w latach 1995-2000. Po roku 2007 ilość wyeksploatowanych samochodów będzie się stopniowo zmniejszać i ich ilość w 2015 roku może osiągnąć wartości tylko o 20% większe w stosunku do dnia dzisiejszego. Do zmian w sektorze gospodarczym na terenie Gminy przyczyni się z pewnością budowa odcinków autostrad A1 i A2 wraz z węzłem skrzyżowań. Okolice tego skrzyżowania mają szanse stać się centrum logistycznym o znaczeniu międzynarodowym. Jak zapisano w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami, doświadczenia światowe wskazują, że na każde 1% wzrostu PBK przypada 2% wzrost ilości wytwarzanych 119
odpadów. Może to być wskaźnik pozwalający na dokonanie prognozy powstawania odpadów w rozwijającej się gospodarce. Przyjmując 1,5% roczny wzrost gospodarczy można założyć, że ilości odpadów na koniec 2011 roku wzrośnie w regionie o 1/4. Trzeba jednak uwzględnić w prognozowaniu zmiany wynikające z porządkowania statystyki w odpadach, a także podejmowanych działań ograniczających powstawanie odpadów. Na ilość odpadów wpływ mają również czynniki demograficzne. Tworząc prognozy ilości powstających odpadów trzeba także uwzględnić istnienie strefy odpadów nie ewidencjonowanych, tzw. szarej strefy odpadowej (składającej się w przeważającej mierze ze źródeł rozproszonych - małych zakładów produkcyjnych, rzemieślniczych i usługowych), której udział w wytwarzaniu odpadów ocenia się na 2-8% całości obecnego strumienia odpadów w Polsce. Odpady te, w miarę wprowadzania i udoskonalania systemów ich ewidencji i zbiórki, powinny zostać poddane procesom odzysku lub w odpowiedni sposób unieszkodliwione. 120