II wojna światowa kalendarium 2015-05-08 Świtem 1 września 1939 roku hitlerowskie Niemcy napadły na Polskę. Rozpoczęła się II wojna światowa, największy konflikt zbrojny w dziejach. Wzięło w nim udział 61 państw i ponad 110 milionów żołnierzy. Sześcioletnia wojna pochłonęła około 72 milionów istnień. Przedstawiamy kalendarium najważniejszych militarnych wydarzeń II wojny światowej. Fot. Bundesarchiv, Bild 183-51909-0003 / Hans Sönnke / CC-BY-SA 3.0 1 września 1939 roku wojska niemieckie przekroczyły granicę z Polską. Rozpoczęła się pierwsza batalia II wojny światowej. Mniej liczna i słabiej uzbrojona polska armia nie miała szans w samotnej walce z Wehrmachtem. Polski rząd nie podpisał jednak aktu kapitulacji i po opuszczeniu kraju kontynuował walkę z agresorem. Na zdjęciu: inscenizacja przekroczenia granicy w Sopocie wykonana na potrzeby niemieckiej propagandy. Strona: 1
Fot. Imperial War Museum 3 września 1939 roku wojnę III Rzeszy wypowiedzieli sojusznicy Polski Wielka Brytania i Francja. Niestety, nie podjęli działań zbrojnych. Przez kilka miesięcy na froncie zachodnim trwała tzw. dziwna wojna, zakończona dopiero inwazją Niemiec na Francję. Na zdjęciu: brytyjscy i francuscy żołnierze w okopach we wrześniu 39. Strona: 2
Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe 17 września 1939 roku Związek Radziecki wypełnił postanowienia paktu Ribbentrop-Mołotow i zaatakował Polskę od wschodu. Armia Czerwona, bez wypowiedzenia wojny, przekroczyła granicę, ale polskie oddziały otrzymały rozkaz niepodejmowania walki. Pretekstem do agresji była potrzeba ochrony ludności zachodniej Białorusi i Ukrainy w obliczu upadku państwa polskiego. Nastąpił rozbiór Polski między dwa mocarstwa. Strona: 3
Fot. Wikimedia W listopadzie 1939 roku Związek Radziecki zaatakował Finlandię. Trwające do marca 1940 roku walki, tzw. wojna zimowa, zakończyły się utratą części terytorium przez Finlandię. Dużo mniej liczna armia fińska obroniła jednak niepodległość swego kraju. Konflikt odsłonił ogromne mankamenty w organizacji i wyszkoleniu Armii Czerwonej, która poniosła poważne straty. Strona: 4
Fot. Bundesarchiv, Bild 146-1969-117-46 / CC-BY-SA Chcąc złamać opór Wielkiej Brytanii, Niemcy przystąpiły do blokady morskiej Wysp Brytyjskich. Bitwa o Atlantyk, trwająca niemal do ostatniego dnia wojny, to ponad sto bitew konwojowych oraz około tysiąc starć pojedynczych okrętów. Flotom sojuszniczym zagrażały przede wszystkim niemieckie okręty podwodne, które stosując taktykę wilczych stad atakowały konwoje płynące do Europy. Strona: 5
Fot. Bundesarchiv, Bild 101II-MW-5618-16 / Böttger, Gerd / CC-BY-SA Po zajęciu Polski Niemcy zwróciły się przeciw państwom Skandynawskim Danii i Norwegii. Ich zajęcie miało przede wszystkim zagwarantować III Rzeszy bezpieczeństwo dostaw rud żelaza ze Szwecji. Na zdjęciu: zbombardowany port w norweskim Narviku. Strona: 6
Fot. Bundesarchiv, Bild 101I-769-0235-32 / Borchert, Erich (Eric) / CC-BY-SA 10 maja 1940 roku wojska niemieckie rozpoczęły atak na Francję. Wykorzystując manewr oskrzydlający przez Belgię, Wehrmacht ominął fortyfikacje linii Maginota i udanie przeprowadził operację w oparciu o ideę Blitzkriegu wojny błyskawicznej. Wojska brytyjskie ewakuowały się za Kanał La Manche z portu w Dunkierce. Strona: 7
Fot. Bundesarchiv, Bild 146-1994-036-09A / CC-BY-SA Po klęsce francuskiej wojny obronnej 22 czerwca w Compiegne Francja i Niemcy podpisały zawieszenie broni, de facto separatystyczny pokój między oboma krajami. Na południu Francji utworzono kolaborujące z Niemcami państwo ze stolicą w Vichy. Walkę z Niemcami kontynuowały środowiska skupione wokół gen. Charles a de Gaulle a, tzw. Wolna Francja. Na zdjęciu: niemiecka defilada na Polach Elizejskich w Paryżu. Strona: 8
Fot. Bundesarchiv, Bild 101I-783-0109-11 / Dörner / CC-BY-SA Od czerwca 1940 roku areną walk była także północna Afryka. Wojska włoskie i niemieckie walczyły tam z Brytyjczykami, wspieranymi przez oddziały pozostałych aliantów. Do najważniejszych epizodów tej kampanii należą bitwy o Tobruk, pod El Alamein oraz operacja Torch, czyli amerykańsko-brytyjski desant na kontrolowane przez Vichy terytoria. Wojna w Afryce Północnej trwała do 13 maja 1943, kiedy to skapitulowały ostatnie oddziały Osi w Tunezji. Strona: 9
Fot. WorldWarPhotos.info Po Francji kolejnym celem niemieckiej machiny wojennej stała się Wielka Brytania. Pierwszym etapem inwazji miała być bitwa o Anglię, czyli kilkumiesięczna batalia o uzyskanie panowania w powietrzu. Nieudana inwazja na Wyspy Brytyjskie to pierwsze niepowodzenie Niemiec w II wojnie światowej. Kres operacji nastąpił wraz z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej, gdy wszystkie siły III Rzeszy skierowano na front wschodni. Na zdjęciu: brytyjskie myśliwce Supermarine Spitfire Mk I. Fot. Bundesarchiv, Bild 101I-185-0137-15A / Grimm, Arthur / CC-BY-SA W 1941 roku wojska niemieckie przygotowywały się do ataku na Związek Radziecki. Cel ten musiał jednak zejść na drugi plan wobec konieczności pomocy włoskiej armii w walkach na Bałkanach. Trwające od kwietnia do czerwca walki zakończyły się opanowaniem przez państwa Osi Jugosławii i Grecji. Na zdjęciu: oddziały pancerne Wehrmachtu w czasie walk w Jugosławii. Strona: 10
Fot. Bundesarchiv, Bild 101I-185-0139-20 / Grimm, Arthur / CC-BY-SA 22 czerwca 1941 rozpoczął się niemiecki atak na Związek Radziecki Operacja Barbarossa. Słabe przygotowanie Armii Czerwonej i skuteczne stosowanie koncepcji Blitzkriegu pozwoliło wojskom niemieckim osiągnąć w pierwszych miesiącach ogromne sukcesy militarne i strategiczne. Wehrmacht dotarł aż do przedmieść Moskwy i rozpoczął przygotowania do ostatecznego ataku na stolicę Związku Radzieckiego. Strona: 11
Fot. RIA Novosti archive, image #887721 / Knorring / CC-BY-SA 3.0 Na przełomie 1941/42 roku Armii Czerwonej udało się w końcu zatrzymać pochód wojsk niemieckich na wschód. Było to możliwe z kilku powodów jesienne deszcze utrudniły i tak bardzo skomplikowaną logistykę walczących oddziałów, co przełożyło się na sytuację zaopatrzeniową wojsk III Rzeszy na coraz dłuższej linii frontu, udało się ściągnąć na linię frontu radzieckie jednostki z dalekiego wschodu, a wycofujące się dotychczas oddziały Armii Czerwonej okrzepły i mogły podjąć coraz bardziej wyrównany bój. Strona: 12
Fot. RIA Novosti archive, image #284 / Knorring / CC-BY-SA 3.0 Braki zaopatrzeniowe były głównym powodem niepowodzenia niemieckiej operacji Tajfun, czyli planu zdobycia Moskwy. Armia Czerwona po ciężkich walkach w październiku i listopadzie 1941 roku obroniła stolicę, a w grudniu wyprowadziła kontrofensywę, pierwszą na taką skalę w II wojnie światowej. Atak wojsk radzieckich odrzucił nieprzyjaciela od Moskwy. Strona: 13
Fot. Naval History and Heritage Command, Washington, DC Kilka dni po rozpoczęciu rosyjskiej kontrofensywy pod Moskwą miało miejsce kolejne wydarzenie o kluczowym znaczeniu dla losów II wojny światowej japońska flota przeprowadziła atak na amerykańską bazę w Pearl Harbor. Flota amerykańska poniosła znaczne straty, ale przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny było początkiem końca sukcesów państw Osi. Na zdjęciu: atak na port w Pearl Harbor. Strona: 14
Fot. Bundesarchiv, Bild 183-B22478 / Rothkopf / CC-BY-SA Latem 1942 roku Niemcy rozpoczęły kolejną wielką ofensywę na froncie wschodnim. Celem miało być opanowanie Kaukazu i pól naftowych nad Morzem Kaspijskim. Kluczem do powodzenia operacji było zajęcie Stalingradu, ważnego węzła komunikacyjnego. Bitwa o miasto rozpoczęła się w sierpniu. Na zdjęciu: oddziały niemieckie na przedmieściach Stalingradu. Strona: 15
Fot. Bundesarchiv, Bild 183-R74189 / CC-BY-SA Stalin uczynił ze Stalingradu miasto-symbol. Jego obrona miała być sygnałem do jeszcze bardziej zażartej walki z najeźdźcą. Kilkumiesięczne zmagania na ulicach miasta przeszły do historii jako jedne z najkrwawszych w dziejach i były przełomowym momentem w wojnie na froncie wschodnim. Poniesione przez Niemców straty były już nie do odtworzenia i inicjatywa strategiczna przeszła na stronę radziecką. Na zdjęciu: żołnierze Armii Czerwonej na pozycjach w ruinach fabryki Czerwony Październik. Strona: 16
Fot. RIA Novosti archive, image #844 / Zelma / CC-BY-SA 3.0 19 listopada 1942 Armia Czerwona wyprowadziła kontrnatarcie, które okazało się zabójcze dla oblegających Stalingrad wojsk niemieckich. Operacja Uran, w której wzięło udział ok. miliona radzieckich żołnierzy, 1,5 tys. czołgów, 2,5 tys. ciężkich dział oraz 3 armie lotnicze, zakończyła się całkowitym zniszczeniem 6 Armii feldmarszałka Friedricha Paulusa. Armia Czerwona rozpoczęła powolny marsz w kierunku Berlina. Strona: 17
Fot. Naval History and Heritage Command, Washington, DC, 80-G-17054 Pierwsze pół roku wojny na Pacyfiku to pasmo sukcesów wojsk japońskich. Słabo przygotowane do wojny Stany Zjednoczone nie były w stanie zatrzymać agresora i traciły kolejne przyczółki. W czerwcu 1942 roku Japonia uderzyła na port w Midway, który był wówczas najbliższą Japonii bazą USA. Starcie zakończyło się zdecydowanym zwycięstwem amerykańskich wojsk. Bitwa była momentem przełomowym Japonii nie udało się już odrobić strat i na stałe utraciła inicjatywę. Strona: 18
Fot. Bundesarchiv, Bild 101III-Merz-014-12A / Merz / CC-BY-SA Wojskom niemieckim udało się wiosną 1943 roku zatrzymać radziecką ofensywę i ustabilizować linię frontu we wschodniej Ukrainie. Opracowano wówczas plan likwidacji tzw. wybrzuszenia w okolicach Kurska. Do operacji wyznaczono ogromne siły. Armia Czerwona była jednak dobrze przygotowana na niemiecki atak. Na równinach wokół Kurska rozegrała się największa, prawie 2- miesięczna bitwa pancerna świata. Po obu stronach wzięło w niej udział ok. 6 tys. czołgów. Strona: 19
Fot. Wikimedia Po opanowaniu sytuacji w Północnej Afryce alianci rozpoczęli przygotowania do lądowania w Europie. Wybór padł na Sycylię, która miała być przystankiem w drodze na Półwysep Apeniński. We wrześniu 1943 roku wojska aliantów wylądowały na południe od Neapolu i rozpoczęły powolny i okupiony dużymi stratami marsz na północ. Kampania włoska trwała aż do kapitulacji III Rzeszy, a jednym z jej symboli stały się walki o Monte Cassino. Strona: 20
Fot. U.S. National Archives 6 czerwca 1944 roku, po wielu miesiącach przygotowań, wojska aliantów wylądowały na francuskich plażach. Desant w Normandii czyli operacja Overlord otworzył zachodni front. Dobre przygotowanie operacji, brak koordynacji działań sił broniących Francji i zaangażowanie Wehrmachtu w walki na Wschodzie sprawiły, że III Rzesza nie była w stanie utopić desantu w morzu. Dni niemieckiego panowania w Europie były już policzone. Strona: 21
Fot. Wikimedia W czerwcu 1944 roku Armia Czerwona rozpoczęła jedną z największych operacji II wojny światowej operację Bagration. Jej celem było wyparcie Niemców z Białorusi i zniszczenie głównych sił III Rzeszy na froncie wschodnim Grupy Armii Środek. W efekcie operacji Związek Radziecki odzyskał całe terytorium utracone w 1941 roku. Strona: 22
Fot. Marian Grabski Wyrwa, archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego W sierpniu 1944 roku wojska Armii Czerwonej dotarły do Wisły. Na wieść o zbliżającym się froncie kierownictwo Państwa Podziemnego podjęło decyzję o wywołaniu w stolicy powstania. Armia Krajowa i inne organizacje konspiracyjne chwyciły za broń. 1 sierpnia o godz. 17 wybuchło Powstanie Warszawskie. Wojska radzieckie, na rozkaz Stalina, zatrzymały się jednak na linii rzeki i nie wsparły walczących o wolność Polaków. Po 63 dniach heroicznej walki Powstanie skapitulowało. Strona: 23
Fot. Ministerstwo Obrony Holandii Sukcesy aliantów w północnej Francji dawały nadzieję na szybkie zakończenie wojny. Coraz bardziej realne stawało się pokonanie III Rzeszy jeszcze przed końcem 1944 roku. Na drodze do Berlina stała jednak poważna przeszkoda umocnienia linii Zygfryda. Opracowano więc plan obejścia jej od północy operacja Market Garden. Dla jej powodzenia kluczowe było opanowanie mostów na Renie. Zadanie to powierzono wojskom spadochronowym. Niestety, cele operacji okazały się nieosiągalne. Strona: 24
Fot. Bundesarchiv, Bild 183-J28519 / Göttert / CC-BY-SA 16 grudnia 1944 roku armia Niemiecka podjęła ostatnią próbę odzyskania inicjatywy na froncie zachodnim. Ofensywa w Ardenach miała na celu rozdzielenie wojsk amerykańskich i brytyjskich, opanowanie portu w Antwerpii i doprowadzenie do takiej sytuacji na froncie, która skłoniłaby sprzymierzonych do zawarcia pokoju z III Rzeszą. Mimo początkowych sukcesów, operacja zakończyła się klęską Wehrmachtu. Osłabione oddziały niemieckie nie były już w stanie powstrzymać marszu aliantów na wschód. Strona: 25
Fot. Jewgienij Chałdej Po zajęciu terytoriów przedwojennej Polski Armia Czerwona rozpoczęła przygotowania do ostatecznego ataku na III Rzeszę. Operacja Berlińska rozpoczęła się 16 kwietnia 1945 roku. Wzięły w niej udział obie polskie armie walczące u boku Armii Czerwonej. Rozpaczliwa obrona resztek niemieckiej armii, oddziałów Volkssturmu i Hitlerjugend nie była w stanie zatrzymać nawały. Mimo ogromnych strat, Armia Czerwona zdobyła miasto. 2 maja 1945 roku Berlin skapitulował. Strona: 26
Fot. Franklin D. Roosevelt Library Po prawie 6 latach walk III Rzesza poddała się. 8 maja gen. Alfred Jodl, szef Sztabu Dowodzenia Wehrmachtu w Naczelnym Dowództwie Wehrmachtu, reprezentujący całość sił zbrojnych oraz wojska lądowe, gen. Wilhelm Oxenius, przedstawiciel Naczelnego Dowódcy Luftwaffe, i adm. Hans-Georg von Friedeburg, naczelny dowódca Kriegsmarine podpisali akt kapitulacji. Na zdjęciu: gen. Jodl podpisuje 7 maja 1945 roku w Reims kapitulację Wehrmachtu. Strona: 27
Fot. U.S. Air Force Kapitulacja III Rzeszy i koniec walk w Europie nie oznaczała definitywnego końca II wojny światowej. Na dalekim wschodzie nadal broniły się wojska japońskie. Ich desperacki, a w wielu wypadkach samobójczy opór złamany został dopiero po zrzuceniu dwóch bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki. Akt kapitulacji podpisano 2 września 1945 roku na pokładzie pancernika USS Missouri. Na zdjęciu: bombowiec Boeing B-29 Superfortress Enola Gay, który 6 sierpnia 1945 roku zrzucił bombę atomową Little Boy na Hiroszimę. Strona: 28