PROGRAM ROZWOJU LOKALNEGO GMINY NAGŁOWICE

PROGRAM ROZWOJU LOKALNEGO GMINY NAGŁOWICE 1

SPIS TREŚCI I OBSZ AR I CZAS REALIZ ACJI PL ANU ROZWOJU LOKALNEGO... 4 II.AKT UALNA SYT UACJA SPOŁECZ NO-GOSPODARCZ A W GMINIE... 6 2.Analiza społeczno-gospodarcza...6 2. 1. Ludność...6 2. 2. Środowisko przyrodnicze... 9 2. 3.Turystyka...9 2. 4. Zagospodarodanie przestrzenne...10 2. 4. 1. Gospodarka wodno- ściekowa...11 2. 4. 2. Gospodarka odpadami... 11 2. 4. 3. Ochrona powietrza...12 2. 4. 4. Ochrona gleby... 13 2. 4. 5. Zanieczyszczenia obszarowe...13 2. 4. 6. Zaopatrzenie w wodę...13 2. 4. 7. Oczyszczalnia ścieków i kanalizacjia...14 2. 4. 8. Łączność i telefonizacja...14 2. 4. 9. Drogi...14 2. 4.10. Komunikacja...17 2. 4. 11. Internet... 17 2. 5. Nieruchomości Gminy Nagłowice...18 2. 6. Obiekty Dziedzictwa Kulturowego...18 2. 7. Gospodarka Gminy Nagłowice...21 2. 8. Rolnictwo...21 2. 8. 1. Produkcja roślinna...23 2. 8. 2. Produkcja zwierzęca...25 2. 8. 3. Maszyny rolnicze...27 2. 8. 4. Uwarunkowania przyrodnicze produkcji rolniczej...27 2. 9. Struktura podstawowych branż na terenie gminy...29 2. 9. 1. Diagnoza stanu...29 2. 9. 2. Zakłady produkcyjno- usługowe...31 2.10. Sfera społeczna...32 2.10.1. Charakterystyka bezrobocia...32 2.10. 2. Oświata i sport...33 2.10. 3. Służba zdrowia...35 2.10. 4. Stan bezpieczeństwa...35 2. 10. 5. Inne jednostki usługowe...36 III. PLANOWANE PRZEDSIĘWZIĘCIA RADY GMINY POLEGAJACE NA POPRAWIE SYTUACJI NA OBSZARZE GMINY...37 3. 1. Drogi...37 3. 2. Ochrona Środowiska i Gospodarka Wodno-Ściekowa...38 2

3. 3. Gospodarka Odpadami...39 3. 4. Ochrona Przyrody...39 3. 5. Kultura i Sport...39 3. 6. Stan Bezpieczeństwa...39 IV. ZAMIERZENIA NA LATA 2007-2013...40 4. Cele i Zadania...40 4. 1. Cele...40 4. 2. Zadania...40 4. 3. Drogi...42 4. 4. Ochrona Środowiska i Gospodarka Wodno-Ściekowa... 42 4. 4. Stan Bezpieczeństwa...42 V. KIERUNKI ROZWOJU GMINY NAGŁOWICE...43 5. 1. Pobudzanie aktywności i przedsiębiorczości mieszkańców gminy poprzez przełamywanie bariery mentalności i utrzymującej się bierności...43 5. 2. Restrukturyzacja rolnictwa poprzez ograniczenie jako funkcji rolniczych na rzecz nierolniczych...44 5. 3. Rozwój agroturystyki i innych form wypoczynku...45 5. 4. Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju usług i małych przedsiębiorstw...47 3

I. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PROGRAMU ROZWOJU LOKALNEGO Gmina Nagłowice położona jest w południowo-zachodniej części województwa świętokrzyskiego, w sąsiedztwie gmin: Jędrzejów, Sędziszów, Słupia Jędrzejowska, Moskorzew, Radków i Oksa i zajmuje obszar 11 730 ha. Biorąc pod uwagę powierzchnię i ilość miejscowości gmina klasyfikuje się w przedziale średnich gmin w województwie świętokrzyskim. Natomiast pod względem gęstości zaludnienia w stosunku do średniej wojewódzkiej i sąsiednich gmin klasyfikuje się poniżej średniej. Szansą dla rozwoju gminy jest agroturystyka, ponieważ te tereny są bogate w runo leśne, lasy oraz stawy i dlatego upodobali je sobie przedstawiciele Unii Europejskiej, proponując i wspomagając w 1997 r. w ramach programu Tourin II, zorganizowanie modelowej gminy agroturystycznej. Gospodarstwa agroturystyczne nie były formalnie zrzeszone, dopiero w 2004 roku w naszej gminie powstało Stowarzyszenie Agroturystyczne Gminy Nagłowice, które zrzesza 23 członków, z których 12 prowadzi gospodarstwa, a pozostali czynnie uczestniczą w tworzeniu się stowarzyszenia. Gospodarze polecają w swych ofertach walory swoich gospodarstw, położenie oraz liczbę miejsc noclegowych. Tworzenie się takich gospodarstw może być alternatywą w zmniejszeniu bezrobocia, poprawie bytu na wsi, zmniejszeniu wyludnienia wsi. Wypoczynek na czystej wsi z mało zanieczyszczonym środowiskiem zaczyna być popularny nie tylko w atmosferze rodzinnej, ale również zaczynają być modne wyjazdy integracyjne organizowane przez firmy. Może agroturystyka stanie się dodatkowym źródłem dochodu w naszej gminie. Gmina wyróżnia się bogatą przeszłością historyczną, w szczególności związaną z Mikołajem Rejem oraz występowaniem unikalnych obiektów historycznych i przyrodniczych. Walory te będą w najbliższej przyszłości aktywizować rozwój turystyki i różnych form wypoczynku. Gmina duży nacisk kładzie na promocję w formie folderów, ulotek reklamowych, na których umieszczone są informacje o gminie, zabytkach, miejscach pamięci, noclegach, bazie gastronomicznej. Czynnie uczestniczy w targach turystycznych. Jako jedna z nielicznych gmin wiejskich posiada własny Punkt Informacji Turystycznej. Również w Internecie umieszczona jest informacja dotycząca agroturystyki i oferta naszych gospodarzy. Mamy swoją stronę www.naglowice.glt.pl, na której znajdują się informację o władzach gminy, historii, kulturze, szkolnictwie, sporcie, turystyce. Można tam również znaleźć oferty przetargów, wydarzeń i aktualne ogłoszenia. Prowadzimy Biuletyn Informacji Publicznej (www.naglowice.asi.pl). Nasz adres internetowy e-mail to ug-naglowice@wp.pl Gmina Nagłowice charakteryzuje się wyższym poziomem od średniej wojewódzkiej w zakresie: - ilości osób na jedną izbę mieszkalną, - obszarów objętych specjalną ochroną (parki krajobrazowe i rezerwaty), 4

- stanu środowiska (małe zanieczyszczenie), - ilości bezrobotnych. Niższy poziom od średniej wojewódzkiej występuje w zakresie: - lesistości, - powierzchni i ilości wsi, - gęstości zaludnienia, - liczby ludności posiadającej średnie lub wyższe wykształcenie, - dochodów ludności licząc na 1 osobę, - stopnia zwodociągowania. Misją rozwoju gminy Nagłowice jest systematyczne podnoszenie poziomu życia ogółu mieszkańców gminy. Dla zapewnienia osiągnięcia celu fundamentalnego wyrażonego misją rozwoju wskazano cztery cele bezpośrednie oraz trzy cele pośrednie, które warunkują realizację celów bezpośrednich. Układ celów przedstawia się następująco: Cele bezpośrednie: 1. Pobudzenie aktywności i przedsiębiorczości mieszkańców gminy poprzez przełamywanie bariery mentalności i utrzymującej się bierności. 2. Restrukturyzacja rolnictwa poprzez ograniczenie funkcji rolniczych na rzecz nierolniczych. 3. Rozwój agroturystyki i innych form wypoczynku. 4. Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju usług i małych zakładów produkcyjnych. Cele pośrednie: 1. Rozwój infrastruktury technicznej. 2. Rozwój infrastruktury społecznej. 3. Ochrona środowiska naturalnego. Cele bezpośrednie będące również kierunkami rozwoju zostały dookreślone poprzez wskazanie działań operacyjnych lub przedsięwzięć do realizacji. 5

II. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W GMINIE. 2. Analiza społeczno- gospodarcza gminy Nagłowice Gmina Nagłowice położona jest w południowo-zachodniej części województwa świętokrzyskiego, w sąsiedztwie gmin: Jędrzejów, Sędziszów, Słupia Jędrzejowska, Moskorzew, Radków i Oksa i zajmuje obszar 11 730 ha. Większość obszaru gminy leży w dorzeczu rzeki Białej Nidy, tylko część południowa znajduje się w dorzeczu rzeki Mierzawa. Biorąc pod uwagę powierzchnię i ilość miejscowości gmina klasyfikuje się w przedziale średnich gmin w województwie świętokrzyskim. Natomiast pod względem gęstości zaludnienia w stosunku do średniej wojewódzkiej i sąsiednich gmin klasyfikuje się poniżej średniej. Obszar Nagłowic zaliczony został w planach przestrzennego zagospodarowania województwa jako gmina posiadająca duże możliwości dla rozwoju turystyki, a przede wszystkim agroturystyki. Teren gminy charakteryzuje się wysokim walorami krajoznawczymi oraz przyrodniczymi i stanowi w województwie jeden z głównych obszarów, na którym mogą i powinny rozwijać się wszystkie formy rekreacji i wypoczynku. Ściślejsze związki Gmina Nagłowice utrzymuje z Jędrzejowem i Sędziszowem, ze względu na zatrudnienie mieszkańców Nagłowic w przedsiębiorstwach tych gmin. Zauważa się większe oddziaływanie na gminę Jędrzejów, ponieważ znaczna część młodzieży uczy się tam w szkołach średnich. Sytuacja ta zmieniła się z chwilą powstania powiatu jędrzejowskiego nowej jednostki samorządowo-organizacyjnej, koordynującej niektóre dziedziny życia społecznego Przez teren gminy przebiega droga krajowa Nr 78 o długości 15 km (Cierno, Zdanowice, Nagłowice, Ślęcin, Jaronowice), droga wojewódzka o długości 3 km (Sulejów Nagłowice), drogi powiatowe o łącznej długości 58,355 km oraz drogi gminne o długości 40,2 km. Problem budowy dróg obecnie jest najpoważniejszym do rozwiązania. 2.1. Ludność. Według stanu na dzień 07.04.2004 roku ludność Gminy Nagłowice liczyła 5601 osoby, w tym mężczyzn - 2 815 i kobiet - 2786. Na 100 mężczyzn przypada prawie 99 kobiet. Gęstość zaludnienia na 1 km 2 wynosi 48 osób. 6

Tabela nr 1 Ludność zamieszkuje w 17 sołectwach: Pobyt stały Pobyt K M Razem Czasowy 1. Brynica Mokra- 210 0 102 108 210 2. Caców - 128 3 65 66 131 3. Chycza Brzóstki- 31 3 14 20 34 4. Cierno Żabieniec- 473 3 243 233 476 5. Deszno- 569 5 279 295 574 6. Jaronowice- 306 2 152 156 308 7. Kuźnice- 66 0 37 29 66 8. Nagłowice- 837 67 441 463 904 9. Nowa Wieś- 258 2 133 127 260 10. Rakoszyn- 347 5 176 176 352 11. Rejowiec- 60 4 29 35 64 12. Ślęcin- 402 6 213 195 408 13. Trzciniec- 653 2 334 321 655 14. Warzyn Pierwszy- 310 2 160 152 312 15. Warzyn Drugi- 254 1 120 135 255 16. Zagórze- 333 1 165 169 334 17. Zdanowice- 252 6 123 135 258 RAZEM K:2786 M:2815 5601 Sama wieś Nagłowice liczy 904 osoby, pozostałe wsie są to natomiast miejscowości o bardzo zróżnicowanej liczbie mieszkańców. W 3-ech miejscowościach mieszka poniżej 100 osób, w jednej zamieszkuje poniżej 200 osób, w 4-ech kolejnych liczba mieszkańców wynosi poniżej 300 osób, w czterech następnych wsiach liczba mieszkańców przekracza 300 osób, w dwóch następnych mieszka powyżej 400 mieszkańców, w jednym zamieszkuje powyżej 500 osób i w kolejnej miejscowości mieszka poniżej 700 osób. Pod względem liczby ludności w skali województwa gmina lokalizuje się poniżej średniej. Szczegółowe dane liczbowe podano w tabeli nr 1. W stosunku do gmin sąsiednich przedstawia się to następująco: 7

Ludność w gminach sąsiednich: Wyszczególnienie Nagłowice, Oksa, Słupia Jędrzejowska, Jędrzejów. Pow. Sołectwa Miejscow km 2 wości ogółem Ludność mężczyźni kobiety na km 2 Ilość kobiet na 100 mężczyzn Nagłowice 117 17 17 5601 2815 2786 48 99 Oksa 90 16 13 5 034 2 501 2 533 56 101 Słupia Jędrzejowska 108 14 14 4 677 2 344 233 43 99 Jędrzejów 216 37 38 29 598 14 414 15184 137 105 Tab. Nr 2 Z przeprowadzonych wywiadów, analiz i ankiet oraz danych WUS wynika, że z rolnictwa w gminie utrzymuje się co drugi mieszkaniec, a co siódmy mieszkaniec utrzymuje się z emerytury i renty. Źródła utrzymania mieszkańców gminy zgodnie z przeprowadzoną analizą są następujące: - praca w gospodarstwie rolnym - 40 % - emerytury i renty - 15 % - gospodarstwo + praca dodatkowa - 20 % - zasiłki dla bezrobotnych - 2 % - praca na własny rachunek - 6 % - praca najemna - 13 % - inne - 4 % Populacja ludzi czynnych zawodowo charakteryzuje się niekorzystną strukturą wieku. Według dostępnych danych ponad połowę populacji (53 %) stanowią osoby w wieku powyżej 44 lat, a co piąta osoba jest w wieku poprodukcyjnym. Zmniejszyła się ilość osób w wieku produkcyjnym z 2930 w 1998 roku do 2895 w 1999 roku. Wśród osób związanych z rolnictwem 49 %, stanowią kobiety, a 51 % mężczyźni. Na 1000 mieszkańców w gminie przypada 9,6 urodzeń w skali roku. Współczynnik dzietności wynosi 1,5 co nie gwarantuje nawet prostej reprodukcji pokoleń. W 2003 roku przyrost naturalny był ujemny i wynosił -2,8 %. Maleje też liczba zawieranych małżeństw. Obecnie na 1000 mieszkańców w gminie przypada 8,2 zawieranych w ciągu roku małżeństw, podczas gdy w latach 80-tych wskaźnik ten wynosił 11. Umieralność ludności w gminie Nagłowice jest wyższa niż w miastach. W 1998 roku w gminie Nagłowice śmiertelność wynosiła 15 zgonów, a średnio w miastach 12 na 1000 mieszkańców, natomiast w 2003 roku śmiertelność wynosiła 14,6 zgonów w gminie Nagłowice. 8

2. 2. Środowisko Przyrodnicze Ochrona przyrody Na terenie gminy istnieją zabytkowe parki wraz z pomnikami przyrody, wpisane do rejestru zabytków, z czego parki położone w Nagłowicach i w Desznie stanowią własność gminy. Parki te wymagają przeprowadzenia znacznych prac porządkowych i restauracyjnych. Szczególnie w parku wokół Dworku Mikołaja Reja z uwagi na ruch turystyczny niezbędne jest przeprowadzenie pilnych prac, tak, aby mógł on stanowić dodatkową atrakcję turystyczną gminy. 2. 3. Turystyka Turystyka wiejska staje się coraz popularniejszą formą wypoczynku. Agroturystyka w gminie Nagłowice nie jest zjawiskiem nowym, gdyż pierwsze gospodarstwa rozpoczęły działalność już w 1994 roku. Obecnie jest 12 gospodarstw rolniczych dobrze przygotowanych do przyjmowania gości, którym poza zakwaterowaniem oferuje się wyżywienie, wypoczynek, poznawanie zwyczajów i codziennego życia na wsi. Dla zainteresowanych gości istnieje możliwość włączenia się do prac polowych. W samych Nagłowicach znajduje się zespół pałacowo-parkowy przypominający czasy, gdy od XV do XVII wieku żyła tu rodzina Rejów. W parku rośnie grupa pięknych dębów, uznanych za pomniki przyrody oraz niezwykle rzadki w Polsce okaz perukowca podolskiego. Godne uwagi są także między innymi: choinka kanadyjska, orzech szary, jałowiec wirginijski, aleja grabowa, wiązy i okazałe modrzewie. Niestety park w ostatnich latach pozostawiony był bez szczególnej pielęgnacji. Atutem gminy są duże kompleksy leśne sąsiadujące z typowymi terenami rolniczymi oraz stawy rybne o łącznej powierzchni 149 ha. Liczne stawy i jeziorka stanowią prawdziwy raj dla ptactwa wodnego, którego stanowiska należą do unikatowych w skali kraju. Tereny te wabią swoim urokiem nie tylko ptactwo wodne, ale także wędkarzy. W naszym rejonie znajduje się wiele ośrodków wypoczynkowych o lokalnym charakterze. Są tu zalesione wzgórza, oczka wodne, ptactwo i ciekawe okazy flory. Uzupełnieniem naturalnych warunków są możliwości wypoczynku aktywnego, spożywania zdrowej żywności do uprawy, której istnieją idealne warunki. Ze względu na rolniczy charakter gminy, agroturystykę należy traktować jako działalność dodatkową w gospodarstwie rolniczym. Zachętą do działalności agroturystycznej są sprzyjające warunki prawne i finansowe. Wstępną rekrutację i ocenę gospodarstwa podejmującego działalność turystyczną dokonuje kierownik referatu kultury w gminie, a w dalszej kolejności specjalista instruktor Wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach. Gospodarstwo po zakwalifikowaniu i wpisaniu do ewidencji, zostaje włączone do akcji promocyjnej prowadzonej przez gminę i umieszczone w katalogu gospodarstw agroturystycznych województwa. Gospodarstwo agroturystyczne może liczyć na bezpłatną reklamę i promocję na targach turystycznych. Rok 1997 był 9

szczególny dla gminy. Dzięki bezzwrotnej pomocy finansowej Unii Europejskiej dla Krajów Europy Centralnej i Środkowej gmina uzyskała w drodze wygranego konkursu znaczną pomoc finansową w wysokości 293 470,00 złotych z przeznaczeniem na poprawę jakości produktu turystyki wiejskiej. Realizacja projektu pilotażowego pozwoliła na zrealizowanie modelowego ośrodka turystyki wiejskiej w gminie Nagłowice tak, aby inne gminy mogły wzorować się na tym przykładzie i wykorzystywać zastosowane w nim rozwiązania. W wyniku realizacji projektu powstały w gminie: Schronisko Młodzieżowe w Nagłowicach, Punkt Informacji Turystycznej w Dworku Mikołaja Reja, Świetlica Wiejska w Nagłowicach, Apartament i pokój w standardzie w Dworku Mikołaja Reja, Kort tenisowy, Pole namiotowe z zapleczem przy filialnej Szkole Podstawowej w Rakoszynie, Wakacyjna baza noclegowa w Szkole Podstawowej w Nowej Wsi, Oznakowana została ścieżka rowerowa, 5 gospodarstw otrzymało refundację części kosztów w łącznej wysokości 34 288 złotych, Fundusz koordynacyjny, na który gmina otrzymała 35 000 zł. Dzięki tym inwestycjom w 1997 roku gospodarstwa agroturystyczne przyjęły na nocleg z wyżywieniem ponad 500 turystów. W roku 2003 pokoje gościnne w Dworku Mikołaja Reja udzieliły 240 noclegów. Liczba zwiedzających Dworek Mikołaja Reja wyniosła 5890 osób. Na terenie gminy Nagłowice wzdłuż krajowej drogi Nr 78 zlokalizowane są parkingi oraz istnieje dość dobrze rozwinięta baza gastronomiczna, w miejscowościach Nagłowice, Jaronowice, Cierno Żabieniec znajdują się zajazdy z miejscami noclegowymi. Gmina Nagłowice jest członkiem Regionalnej Organizacji Turystycznej, co pozwala na promowanie gminy na każdej imprezie turystycznej. W latach 2003/2004 gmina uczestniczyła i będzie uczestniczyć cyklicznie w następujących imprezach: - Tour-Salon Poznań 2003, - Targi Turystyczne Warsaw 2003, - Regiony Turystyczne na Styku Kultur Łódź 2003, 2004, - Voyager Kielce 2003, 2004, - Targi Lato w Warszawie 2004. Dzięki członkostwu w ROT gmina promowana jest również poza granicami między innymi na Targach ITB Berlin 2003, 2004. 2. 4. Zagospodarowanie Przestrzenne Obecne kierunki rozwoju gospodarczego gminy idą w kierunku ochrony środowiska naturalnego określono terminem ekorozwój. Są działaniami ukierunkowanymi na 10

lokalną przestrzeń ekologiczną. Nie jest to już w ujęciu tradycyjnym tylko ochrona środowiska, lecz uwzględniający aspekty ekonomiczne, środowiskowe i społeczne rozwój, bezpieczny i korzystny dla człowieka, środowiska i gospodarki. Ekorozwój nie hamuje postępu gospodarczego, lecz jest jego stymulatorem. Ekorozwój, czyli rozwój zrównoważony gminy wymaga, z jednej strony otwarcia drogi dla szeroko pojętego rozwoju gospodarczego, z drugiej natomiast odpowiedniego zapewnienia ochrony środowiska dla spełnienia wymagań ustawowych. Nikt na przykład nie rozpocznie działalności inwestycyjnej, jeśli nie będzie miał gdzie składować odpadów i odprowadzać ścieków, gdyż nie pozwolą na to obowiązujące przepisy. Natomiast wysokie koszty wywozu odpadów i ścieków na duże odległości są nieekonomiczne. Tworzy się, więc zamknięte koło utrudniające uruchomienie działalności gospodarczej. Aby jednak stymulować rozwój gospodarczy, należy stworzyć w gminie odpowiednie warunki dla polepszenia stanu ochrony środowiska. Infrastruktura techniczna - Poziom i dobre funkcjonowanie infrastruktury technicznej ma wpływ na standard cywilizacyjny danej jednostki terytorialnej, jaką jest gmina. Jest również jednym z mierników atrakcyjności dla turystów i przedsiębiorców. Obecny poziom infrastruktury w gminie należy ocenić jako niski, chociaż w ostatnim okresie nastąpiło znaczne ożywienie w tym zakresie, jest to dobry prognostyk dla jej mieszkańców. 2. 4. 1. Gospodarka wodno-ściekowa. W zakresie gospodarki wodno-ściekowej w gminie Nagłowice występuje nadal wiele potrzeb inwestycyjnych. Następną istotną sprawą dla gminy Nagłowice są działania w celu zwiększenia retencji. Właściwie oczyszczone ścieki odprowadzone do wód powierzchniowych przyczynią się do poprawy ich stanu czystości. Czyste wody można będzie retencjonować, co niewątpliwie przyczyni się do wzrostu stanu istniejących dotychczas zasobów wodnych, zwiększy się stopień nawodnienia w rolnictwie oraz poprawią się możliwości rekreacyjne gminy. Planuje się realizację inwestycji Małej Retencji pod nazwą Budowa Zbiornika Retencyjnego na rzece Rakoszyniance. Zbiornik ten będzie spełniał podwójna korzystną rolę poprzez uregulowanie gospodarki wodnej i rekreacji gminy. Pod zalanie zbiornika planuje się przeznaczyć powierzchnię łącznie 22.00 ha, w tym grunty stanowiące własność gminy o powierzchni 16.50 ha. 2. 4. 2. Gospodarka odpadami W myśl ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, w roku 2003 został uchwalony program dotyczący szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku 11

na terenie gminy. Program ten począwszy od miesiąca kwietnia 2004 r. zostaje sukcesywnie wprowadzany. Zasady ujęte w tym programie, określają obowiązki dla właścicieli nieruchomości w zakresie utrzymania czystości i porządku na terenie swoich nieruchomości. Wprowadzono system gromadzenia odpadów komunalnych na terenie poszczególnych nieruchomości, poprzez zobowiązanie właścicieli nieruchomości do wyposażenia swoich nieruchomości w pojemniki na odpady stałe. Właściciele nieruchomości zobowiązani są do zawierania umów indywidualnych na wywóz odpadów komunalnych z podmiotami uprawnionymi, którzy posiadają wydane zezwolenia na odbiór odpadów komunalnych z terenu naszej gminy. Gmina Nagłowice nie posiada własnego składowiska odpadów komunalnych. Obecnie odpady z terenu gminy będą wywożone na wysypisko odpadów komunalnych w Borszowicach k/ Sędziszowa i Janiku k/ Ostrowca. Ze względu na dużą liczbę turystów przebywających na terenie gminy w obliczeniach należy przyjąć wytwarzanie około 200kg na rok odpadów przez jednego mieszkańca. Uwzględniając niezbyt dużą powierzchnię gminy nie jest celowa budowa własnego składowiska odpadów komunalnych. Gmina winna dążyć do porozumienia z gminami sąsiednimi, co do wspólnego użytkowania jednego wysypiska. Najlepszym partnerem do takiego porozumienia są gminy z powiatu jędrzejowskiego. Natomiast posiadane lub możliwe do wygospodarowania środki należy przeznaczyć na zorganizowanie selektywnej zbiórki odpadów oraz zorganizowanie punktów skupu surowców wtórnych w celu zminimalizowania ilości odpadów przewożonych na składowiska. Zasadnym jest wybór wariantu segregacji odpadów, a mianowicie w pierwszej kolejności segregacja na odpady mokre i odpady suche. Przy czym odpady mokre, tj. organiczne należy przeznaczyć do kompostowni, która powinna funkcjonować przy oczyszczalniach ścieków (gminnych lub w pobliskich gminach), gdzie będą również kompostowane osady ściekowe. Pozostałe odpady mogłyby być kierowane na składowisko odpadów. Należy się wówczas liczyć z dużymi kosztami, a składowanie tych odpadów na składowiskach innych gmin, bądź szybkie zapewnienie ewentualnego wspólnego z innymi gminami składowiska odpadów. 2. 4. 3. Ochrona powierza W zakresie ochrony powietrza gmina winna dążyć do zmiany istniejących kotłowni na opalane olejem, gazem lub korzystać z nowoczesnych technologii, a także systematycznie prowadzić termomodernizację budynków i wymianę okien na bardziej szczelne, celem zmniejszenia zużycia opału. Wszystko to przyczyni się do mniejszej emisji SO 2 i wyeliminowania odpadów stałych. Powstające nowe zakłady rzemieślnicze, warsztaty czy ośrodki rekreacyjne muszą w pełni spełniać przepisy ochrony powietrza stosując środki zapobiegające emisji szkodliwych substancji do atmosfery. 12

2. 4. 4. Ochrona gleby Ze względu na fakt znacznego udziału gleb kwaśnych, bardzo ważne jest ich systematyczne wapniowanie. Należy zaplanować i realizować je zgodnie z zaleceniami agrochemicznymi. 2. 4. 5. Zanieczyszczenia obszarowe Ze względu na specyfikę gminy (obszary chronione, tereny rekreacyjne), należy szczególnie dbać o unikanie zanieczyszczeń obszarowych środowiska. Służby rolne winny podjąć akcję szkoleń na temat właściwego stosowania środków ochrony roślin, ze szczególnym zwróceniem uwagi na dawki, sposób stosowania oraz okresy karencji. 2. 4. 6. Zaopatrzenie w wodę. Gmina ma niedostatecznie rozwiązany problem zaopatrzenia mieszkańców w wodę nadającą się do picia. Na omawianym obszarze czynne są dwa ujęcia wody pitnej w Nagłowicach i Jaronowicach, z których zaopatrywane są tylko te dwa sołectwa. Na ogólną liczbę 17 sołectw aż 15 nie posiada wodociągu. W świetle powyższej sytuacji należałoby przeprowadzić analizę potrzeb i na jej podstawie sporządzić harmonogram inwestycji w zakresie zwodociągowania i kanalizacji. Najbezpieczniejszym źródłem zaopatrzenia mieszkańców w wodę do picia jest jej dostarczenia poprzez wodociąg, który podlega stałej kontroli. Wychodząc naprzeciw powyższym potrzebom, należy zaplanować w wieloletnich planach inwestycyjnych, również realizację zadań inwestycyjnych dotyczących zwodociągowania poszczególnych sołectw. Na terenie gminy tylko dwie miejscowości posiadają sieć wodociągową tj. Jaronowice i Nagłowice, przy czym wodociąg w miejscowości Jaronowice wybudowany został w latach 60 z rur azbestowo-cementowych znacznie już zniszczonych, w pasie drogi krajowej 78, w związku z tym należy pilnie wybudować powtórnie wodociąg w tej miejscowości. Łączna długość sieci wodociągowej wynosi 12,2 km. Pozostałe 15 miejscowości gminy nie są zwodociągowane. Właściciele gospodarstw czerpią wodę z własnych studni (posiadają w większości własne hydrofory do czerpania wody). Ze względu na to, że są to płytkie ujęcia (w części gminy występują lekkie i przepuszczalne gleby) oraz nierozwiązany jest problem ścieków, to woda w większości studni nie nadaje się do picia ze względu na skażenie bakteriologiczne i przekroczoną normę zawartości azotanów. Problem zwodociągowania pozostałych 15 miejscowości jest, zatem bardzo istotny. Rozwiązanie tego problemu do 2007 roku pomimo możliwości pozyskania znacznych środków finansowych z zewnątrz, w tym również ze środków pomocowych Unii Europejskiej, nie jest możliwe. Pewne koszty w realizacji tej inwestycji muszą ponieść również i sami mieszkańcy poszczególnych sołectw. 13

2. 4. 7. Oczyszczalnia ścieków i kanalizacja. Podobnie duże potrzeby inwestycyjne występują w zakresie gospodarki ściekowej. Na terenie gminy funkcjonują dwie oczyszczalnie: jedna w Nagłowicach, do której ścieki dopływają kolektorem sanitarnym o długości 3,8 km ścieki z części Nagłowic, jest to oczyszczalnia typu BIOVAC biologiczno chemiczna o wydajności 78 m 3 /d. Podłączonych jest 50 gospodarstw domowych, Szkoła, Ośrodek Zdrowia, Dom Dziecka im. I. Mrożewskiej oraz blok mieszkalny Spółdzielni Mieszkaniowej. Druga w Warzynie Pierwszym jest to oczyszczalnia typu BIO-CLEAR o wydajności 20 m 3 /d. Na dzień 31 grudnia 2003 r. stan sieci kanalizacyjnej wynosi1,2 km. 0czyszczalnia ta przyjmuje ścieki pochodzące ze Szkoły Podstawowej w Warzynie Pierwszym i z 21 gospodarstw. Ścieki z części Nagłowic, najbliższych wsi, gromadzone w zbiornikach bezodpływowych powinny być odwożone do punktu zlewnego zlokalizowanego na terenie oczyszczalni ścieków w Nagłowicach. Zadaniem niezwykle istotnym w najbliższych latach winna być rozbudowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Nagłowice wraz z dalszą budową kolektorów sanitarnych oraz budowa w Zdanowicach oczyszczalni ścieków wraz z kanalizacją, która obsługiwałaby południowo- wschodnią część gminy. 2. 4. 8. Łączność i telefonizacja Gmina posiada nowoczesną centralę oraz łączność światłowodową z centralą nadrzędną w Sędziszowie. Aktualnie stelefonizowane są wszystkie sołectwa, a telefony stacjonarne posiada 564 gospodarstwa, praktycznie co 3 gospodarstwo domowe posiada telefon i jest to 100,1 telefonów na 1000 mieszkańców. Stwierdzić należy, że problem telefonizacji w gminie Nagłowice nie został rozwiązany i nie wszyscy zainteresowani mogą bez większych przeszkód technicznych otrzymać połączenie telefoniczne. Ponadto mieszkańcy korzystają z telefonii komórkowej. Na terenie gminy są dwie wieże sieci telefonii komórkowej (PTK- Centertel Sp. zoo., ERA GSM). 2. 4. 9. Drogi. Głównymi traktami gminy są: droga krajowa Nr 78 łącząca Jędrzejów i gminę Nagłowice z aglomeracją Śląską, oraz droga wojewódzka Nr 742 Nagłowice-Włoszczowa. Gmina posiada na swym terenie: - 15 km dróg krajowych, - 3,4 km dróg wojewódzkich, - 58,7 km dróg powiatowych, - 40,2 km dróg gminnych w tym według stanu na dzień 1 maja 2004 r. - utwardzonych 22 km, o nawierzchni ulepszonej asfaltobetonem 7932 km, o nawierzchni gruntowej 18,2 km, - 80 km dróg dojazdowych do pól. 14

Wykaz dróg na terenie gminy Nagłowice L.p Nr Nazwa drogi wg. ewidencyjny urzędowego drogi wykazu dróg GMINNE 1. 002318 T Caców Przysłów 2. 002319 T Zdanowice- Cierno Przebieg drogi w gminie Caców Dziadówki Ciern. Zdanowice- Cierno Rodzaj nawierzchni Tłuczniowa gruntowa asfaltobeton-1000 mb tłuczniowa-350 mb gruntowa-2450 mb Tabela Nr 3 Ilość mostów Ilość przepustów Długość drogi Długość drogi na terenie gminy - - 3.250 2.500 - - 3.800 3.800 3. 002320 T Nowa Wieś- Ignaców 4. 002321 T Nowa Wieś Zalesie, Warzyn 5. 002322 T Trzciniec- Nowa Wieś 6. 002323 T Jaronowice- Chycza 7. 002324 T Jaronowice- Trzciniec- Nowa Wieś- Ignaców Nowa Wieś Zalesie, Warzyn Trzciniec- Nowa Wieś Jaronowice -Kuźnice, Brzostki Jaronowice - Trzciniec- gruntowa tłuczniowa - - 2.800 2.800 gruntowa - - 4.400 4.400 gruntowa - - 3.000 3.000 asfaltobeton-1500mb - - 6.900 3.800 tłuczniowa-1000 mb gruntowa-1300 mb asfaltobeton-1300 mb - - 3.800 3.800 tłuczniowa-2500 mb asfaltobeton-1400 mb - - 2.550 2.550 8. 002325 T Ślęcin- Ślęcin- tłuczniowa-700 mb Rakoszyn Rakoszyn gruntowa- 450 mb 9. 002326 T Rejowiec- Rejowiec- asfaltobeton-1000 mb - - 2.600 2.600 Nagłowice Nagłowice gruntowa-900 mb tłuczniowa-700 mb 10. 002327 T Zdanowice Nowa Wieś 11. 002328 T Popowice- Nagłowice Zdanowice, tłuczniowa Zawodzie gruntowa Nowa Wieś Nagłowice asfaltobeton 1350 tłuczniowa gruntowa 1 1 3.250 3.250 - - 5.200 5.200 12. 002329 T Cierno- Przysłów 13. 002330 T Warzyn- Prząsław Cierno asfaltobeton-326 mb Dziadówki tłuczniowa-974 mb gruntowa Warzyn asfaltobeton 700 tłuczniowa - - 1.300 0.300 - - 2.800 1.200 15

14. 002331 T Kierzki- Potok Wielki DROGI POWIATOWE 1. 0172 T Jaronowice- Skroniów- Dalechowy 2. 0174 T Deszno- Zagórze- Potok 3. 0202 T Chlewice- Sieńsko- Trzciniec 4. 0203 T Rakoszyn- Sieńsko 5. 0204 T Nagłowice Trzciniec- Sędziszów 6. 0205 T Trzciniec- Deszno Warzyn 7. 0206 T Trzciniec- Wojciechowice Krzcięcice 8. 0208 T Cierno- Zaszosie- Zagórze- Krzcięcice Zagórze tłuczniowa - - 2.500 1.300 Tabela Nr.4 Jaronowice- tłuczniowa - - 26 000 12.100 Rakoszyn asfaltobeton Nowa Wieś gruntowa Warzyn Deszno- asfaltobeton - - 9.600 4.800 Zagórze- pow.utrw.grysami Trzciniec asfaltobeton - - 5.240 1.040 Rakoszyn tłuczniowa - - 4.500 3.000 gruntowa Nagłowice asfaltobeton - - 11.850 7.585 Rakoszyn gruntowa Trzciniec Trzciniec- tłuczniowa - - 7.330 7.330 Deszno Warzyn Trzciniec asfaltobeton - - 7.800 2.400 gruntowa Cierno asfaltobeton - - 8.650 6.550 Warzyn tłuczniowa Zagórze 9. 0209 T Zdanowice- Brynica Mokra Zdanowice- Brynica asfaltobeton pow.utrw. - - 2.500 2.500 Mokra grysami i smołą 10. 0210 T Węgleszyn- Trzciniec- Caców Powierzchnie utrwalone - - 4.100 Prząsław grysami i smołą 11. 0213 T Popowice- Cierno gruntowa tłuczniowa - - 6.950 6.950 Żabieniec- Powierzchnia Cierno utrwalona Zabieniec grysem, postartobeton DROGI WOJEWÓDZKIE 1. Sulejów- Nagłowice Nagłowice 3.375 16

DROGI KRAJOWE 1. 78 Siewierz- Cierno beton 1-31.809 15.000 Jędrzejów Zdanowice asfaltowy Nagłowice Ślęcin Jaronowice Wzdłuż drogi krajowej Nr 78 została wybudowana w miejscowości Nagłowice stacja paliw oraz zaplanowana jest budowa stacji paliw w miejscowości Cierno-Żabieniec. Inwestycja te będzie realizowana przez inwestorów z zewnątrz. Na terenie gminy wzdłuż drogi nr 78 wybudowana została ścieżka rowerowa o długości 2 km łącząca miejscowości Nagłowice i Ślęcin. Celem zwiększenia bezpieczeństwa ruchu drogowego, zaplanowana jest również dalsza budowa ścieżek rowerowych wzdłuż drogi krajowej Nr 78 w pierwszej kolejności miejscowościach Nagłowice oraz Jaronowice, Ślęcin, Zdanowice. Na podstawie przeprowadzonych w 2000 r. badań przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad w Kielcach, stan ruchu, a tym samym obciążenie drogi Nr 78 przedstawia się następująco: - do granicy województwa ( miejscowość Moskorzew-granica województw Świętokrzyskie Śląskie) w ciągu doby przejechało 6473 samochodów, w tym 1180 to samochody ciężarowe, - odcinek drogi Nagłowice- Jędrzejów w ciągu doby przejechało 7375 samochodów, w tym 1280 to samochody ciężarowe. Pomimo, iż kolejne badania ruchu na drogach będą wykonywane w 2004r., już w tym momencie Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad stwierdza, że ruch na drodze krajowej Nr 78, wzrósł, o co najmniej 20%. 2. 4. 10. Komunikacja. Odbywa się przy pomocy środków Państwowej Komunikacji Samochodowej oraz własnych środków lokomocji. Mieszkańcy gminy odczuwają brak dogodnego i szybkiego połączenia z miastami. Komunikację na terenie gminy w znacznym stopniu utrudnia nie najlepszy stan dróg. 2. 4. 11 Internet Internet stał się najszybszym i jednym z prostszych nośników informacji. W naszej gminie istnieją dwie kafejki internetowe oraz Gminne Centrum Informacji z 10 stanowiskami komputerowymi, które pomaga bezrobotnym, absolwentom poprzez bezpłatny dostęp do internatu w wyszukiwaniu ofert pracy oraz w wyborze szkół. 17

Zaczynamy dostrzegać zalety i korzyści INTERNETU - najszybciej rozwijającego się zjawiska ostatnich lat. Poprzez dostęp do Internetu mieszkańcy Gminy mają możliwość poznania najpopularniejszego źródła informacji i dołączenie do tych, którzy już od dłuższego czasu korzystają z dobrodziejstwa Internetu. Gmina Nagłowice ma założoną własną stronę internetową, na której umieszczone są bieżące informacje dotyczące działalności gminy oraz ważnych wydarzeń związanych z Gminą Nagłowice. 2. 5. Nieruchomości Gminy Nagłowice przeznaczone do sprzedaży Tabela nr 5 Lp Nr działki Pow. w ha Położenie 2 165/1 0,3200 Nowa Wieś 3 859 0,3000 Deszno Opis Nieruchomość zabudowana (była baza SKR) Nieruchomość niezabudowana (wyrobisko gliny) Cena Wywoławcza 20 830,00 2 310,00 4 111 2,5000 Deszno Działka rolna 9 100,00 5 168 1,6000 Deszno Działka rolna 6 970,00 6 170 1,2600 Deszno Działka rolna 5 480,00 7 992/2 0,2700 Deszno 8 168/21 0,0400 Jaronowice 9 1052/1 2, 4781 Nagłowice 10 1052/2 0,1600 Nagłowice 11 171 0,0300 Zagórze 12 903/1 1,3400 Deszno Działka budowlana (niezabudowana) Działka zabudowana budynek w stanie surowym (Zabytek)-ruiny murów byłej stajni z XIX w. (Zabytek)- zabudowany spichlerzem z XIX w. Działka przeznaczona pod budownictwo zagrodowe Nieruchomość zabudowana (była baza Kółka Rolniczego) 6 530,00 55 640,00 51 020,00 39 250,00 570,00 29 630,00 13 505/1 0,1676 Nagłowice Działka budowlana 10 300,00 14 500 0,2826 Nagłowice Działka budowlana brak wyceny 15 498 0,4628 Nagłowice Działka budowlana brak wyceny Informacja o przeznaczeniu Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu Nieograniczonego Sprzedaż w trybie przetargu nieograniczonego 2. 6. Obiekty Dziedzictwa Kulturowego W Nagłowicach znajduje się Dworek Mikołaja Reja, w którym mieści się Izba Pamięci Mikołaja Reja oraz Gminna Biblioteka Publiczna, która powstała w 1947 roku. Decyzją Rady Gminy Nagłowice w 1996 roku wszystkie biblioteki na terenie gminy zostały przekształcone w referat kultury Urzędu Gminy i tym samym włączono 18

je w strukturę organizacyjną Urzędu. W związku z tym działalność dawnej Gminnej Biblioteki Publicznej została poszerzona o zadania z zakresu promocji gminy oraz turystyki itp. Na to składa się między innymi: obsługa ruchu turystycznego w Izbie Pamięci Mikołaja Reja, wynajem pokoi gościnnych, prowadzenie Informacji Turystycznej i kawiarenki internetowej opieka nad gospodarstwami agroturystycznymi oraz prowadzenie biblioteki, której księgozbiór liczy 15 432 woluminów. Na bazę kulturalną gminy składają się ponadto dwie biblioteki filialne w Trzcińcu ( 6 756 woluminów) i w Warzynie (6 265 woluminy) oraz 2 punkty biblioteczne. Placówki te mają już kilkudziesięcioletnią tradycję wrosły w pejzaż gminy, a rozszerzony zakres działalności Gminnej Biblioteki Publicznej, nietypowy jak na wiejską bibliotekę sprawia, że jako jedyne ośrodki kultury są dobrze postrzegane w środowisku lokalnym i poza nim. Do zabytków historycznych gminy Nagłowice zaliczone zostały: W Ciernie Żabieńcu 1. Zespół Kościoła Parafialnego pod wezwaniem Św. Marcina, murowany z 1595 roku, 2. Pozostałość Zespołu Dworskiego park początek XIX wieku, 3. Dom nr 18 wł. Maria Krzysztofik - murowany pocz.xxw, 4. Dom nr 19 wł. Krystyna Szyndler drewniany 1901 rok, 5. Dom nr 28 wł. Tomasz Wróblewski drewniano-murowany 1915 r. 6. Dom nr 32 wł. Stanisław Pasternak drewniany XIX wiek, 7. Dom nr 43 wł. Otylia Wróblewska drewniany pocz. XX wieku, 8. Dom nr 99 wł. Bolesław Równicki drewniany pocz.xix wiek, 9. Dom z częścią gospodarczą nr 110 wł.maria Makulska drewniano - murowany koniec XIX wieku. w Desznie 1. Dom nr 39 własność Urzędu Gminy murowany z około 1910 roku, 2. Zespół Dworski obecnie Szkoła Podstawowa: a) dwór murowany 1886 1890; b) park XVIII wiek; 3. Dom nr 112 wł. Anna Kowalska i Mieczysław Wiatr drewniany wykonany w 1900 roku, 4. Dom nr 123 wł. Bolesław Kowalski drewniano- murowany z XIX wieku, w Jaronowicach 1. Zespół Dworski obecnie własność Państwa Piątków, a) dwór murowany z XVIII wieku gruntowa przebudowa wykonana w 1985 roku; b) park z XVIII wieku; 19

w Nagłowicach 1. Zespół Kościoła Parafialnego pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej: a) kościół murowany od 1908 do 1914 roku architekt Marceli Paweł Plebański; b) ogrodzenie murowane w XX wieku; c) plebania murowana około 1910 roku architekt M.P. Plebański; 2. Kapliczka murowana z 1908 roku, 3. Zespół Dworski: a) dwór obecnie biblioteka i Muzeum Mikołaja Reja murowane po 1878 roku na miejscu starego dworu, gruntownie restaurowany w latach 1985-1987; b) pałac obecnie Dom Dziecka im.i.mrożewskiej, murowany po 1930 roku z wykorzystaniem starej oficyny dworskiej; c) oficyna z XX wieku; d) rządówka obecnie dom mieszkalny, własność Domu Dziecka im. Ireny Mrożewskiej; e) stajnia murowana w XIX wieku; f) spichlerz murowany w XIX wieku; g) Kuźnia z XX wieku obecnie garaż Państwowego Domu Dziecka; h) park z XVII wieku. w Rakoszynie 1. Kościół Parafialny św. Stanisława Biskupa, drewniany z 1778 roku, 2. Zespół pozostałości parku z XVIII wieku, w Ślęcinie 1. Zespół Dworski park krajobrazowy z XIX wieku. w Trzcińcu 1. Dwór murowany z 1897 roku własność Szkonter Andrzej, 2. Kościół Parafialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Św. drewniany z 1928 roku, 3. Pozostałości parku z XIX wieku, 4. Stawy z XIX wieku, 5. Szkoła podstawowa murowana z 1929 roku, 6. Dom nr 4, drewniano - murowany z XIX wieku własność Bogusław Trela. w Warzynie II 1. Zagroda z XIX wieku własność Jerzy Szwej. 20

w Warzynie I 1. Dom nr 29 z XX wieku, 2. Dom nr 55 z 1915 roku. B rynica Mokra 1. Dom nr 13 z 1900 roku, własność Jan Czajor. 2. 7. Gospodarka Gminy Nagłowice Gmina Nagłowice jest typową gminą rolniczą, a działalność gospodarcza prowadzona na jej terenie jest jedynie jej uzupełnieniem. 2. 8. Rolnictwo Gmina Nagłowice posiada charakter rolniczy z przewagą gleb kl. IV tej. Liczba gospodarstw domowych według danych spisu z 2002 roku ogółem gospodarstwa według siedziby gospodarstwa wynosi 1 177, w tym gospodarstwa indywidualne 1176. Struktura gleb: Gleby występujące na terenie gminy są bardzo zróżnicowane klasowo i przedstawiają się następująco: - gleby I klasy nie występują - II - II 50 ha, co stanowi 0,6 % powierzchni, - II - III 1 871 ha, co stanowi 23,2 % powierzchni, - II IV 3 360 ha, co stanowi 42,0 % powierzchni, - II V 1 319 ha, co stanowi 16,2 % powierzchni, - II VI 1 456 ha, co stanowi 18 % powierzchni. Tabela nr 6 Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych (spis powszechny 2002 r.) Wyszczególnienie Ogółem W tym gospodarstwa indywidualne w ha w odsetkach w ha w odsetkach Ogółem 7662 100,0 7656 100,0 Użytki rolne 6943 90,6 6941 90,7 Grunty orne 6304 82,3 6304 82,3 w tym odłogi 401 5,2 401 5,2 ugory 64 0,8 64 0,8 21

Sady 32 0,4 30 0,4 Łąki Pastwiska 500 107 6,5 1,4 500 107 6,5 1,4 Lasy i grunty leśne 377 4,9 377 4,9 Pozostałe grunty 342 4,5 338 4,4 Tabela Nr 7 Charakterystyka gospodarstw rolnych (spis powszechny 2002 r.) Grupy Liczba Powierzchnia w ha obszarowe użytków rolnych gospodarstw ogółem użytki rolne lasy i grunty leśne WEDŁUG SIEDZIBY GOSPODARSTWA OGÓŁEM OGÓŁEM 1177 7662 6943 377 do 1 ha 169 123 80 20 1-5 468 1652 1428 103 5 10 357 2734 2486 141 10 15 108 1424 1312 61 15 i więcej 75 1730 1638 52 w tym GOSPOARSTWA INDYWIDUALNE OGÓŁEM 1176 7656 6941 377 do 1 ha 169 123 80 20 1-5 468 1652 1428 103 5 10 357 2734 2486 141 10 15 108 1424 1312 61 15 i więcej 75 1730 1638 52 Tabela Nr 8 Gospodarstwa rolne według prowadzenia działalności gospodarczej (spis powszechny 2002 r.) Wyszczególnienie Liczba Powierzchnia w ha gospodarstw ogólna użytków rolnych OGÓŁEM GOSPODARSTWA prowadzące : wyłącznie działalność rolniczą wyłącznie działalność pozarolniczą 1177 943 4 76 7662 6686 11 556 6943 6095 10 488 działalność rolniczą i pozarolniczą 154 410 350 Nie prowadzące działalności rolniczej pozarolniczej 22

Tabela Nr 9 Gospodarstwa rolne prowadzące działalność pozarolniczą (spis powszechny 2002r.) Wyszczególnienie Liczba gospodarstw W % ogółu gospodarstw rolnych OGÓLEM GOSPODARSTWA Prowadzące działalność w obrębie jednej sekcji pozarolniczej w tym z zakresu: Handlu Przetwórstwa przemysłowego Budownictwa Transportu i magazynowania Agroturystyki, wynajmu pokoi i innych Prowadzące działalność w obrębie dwóch i więcej sekcji działalności pozarolniczej 1177 75 24 8 4 # 11 5 100,0 6,4 2,0 0,7 0,3 #... 0,4 2. 8. 1. Produkcja roślinna Struktura zagospodarowania gruntów ornych ze względu na duże zróżnicowanie gleb skłaniają rolników do produkcji roślinnej tzn. zboża i rośliny okopowe. Najwięcej upraw zbożowych występuje w sołectwach: Jaronowice, Desznie, Trzcińcu, Nagłowicach natomiast ziemniaków w sołectwach: Trzciniec, Nowa Wieś, Rakoszyn, Jaronowice. Gospodarstwa specjalizujące się w produkcji roślinnej obecnie nie występują. Tabela Nr 10 Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów ( spis powszechny 2002 r.) Wyszczególnienie Ogółem W tym gospodarstwa indywidualne w ha w odsetkach w ha w odsetkach OGÓŁEM 5838 100,0 5838 100,0 Zboża ogółem a) 4826 82,7 4826 82,7 w tym zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi 4743 81,2 4743 81,2 Strączkowe jadalne na ziarno Ziemniaki Przemysłowe w tym - buraki cukrowe Pastewne b) Pozostałe 2 459 21-483 47 0,0 7,9 0,4-8,3 0,8 2 459 21-483 47 0,0 7,9 0,4-8,3 0,8 w tym 23

- warzywa 8 0,1 8 0,1 a) zboża ogółem łącznie z kukurydzą na ziarno. b) łącznie z mieszankami zbożowo- strączkowymi. Powierzchnia zasiewów zbóż podstawowych( spis powszechny 2002 r.) Wyszczególnienie OGÓŁEM Pszenica Żyto Jęczmień Owies Pszenżyto Ogółem W tym gospodarstwa indywidualne w ha w odsetkach w ha w odsetkach 4309 1226 1098 1399 319 267 100,0 28,4 25,5 32,5 7,4 6,2 4309 1226 1098 1399 319 267 Tabela Nr 11 100,0 28,4 25,5 32,5 7,4 6,2 Tabela Nr 12 Gospodarstwa rolne zajmujące się uprawą głównych ziemiopłodów( spis powszechny 2002 r.) Wyszczególnienie Liczba gospodarstw W % ogólnej liczby gospodarstw Zboża Ziemniaki Buraki cukrowe Warzywa Pastewne a) 963 920-103 488 81,8 78,2-8,8 41,5 a) Na gruntach ornych Tabela Nr 13 Powierzchnia uprawy poszczególnych gatunków drzew i krzewów owocowych oraz plantacji jagodowych ( spis powszechny 2002 r.) Wyszczególnienie Powierzchnia w ha w odsetkach DRZEWA OWOCOWE Jabłonie Grusze Śliwy Wiśnie Czereśnie Pozostałe KRZEWY OWOCOWE I PLANTACJE JAGOWOWE 30 17 2 3 3 2 2 2 100,0 56,2 7,4 10,1 11,3 7,1 7,8 100,0 24

Agrest Porzeczki Maliny Pozostałe 0 1 0 0 21,6 63,2 14,6 0,6 2. 8. 2. Produkcja zwierzęca Produkcja mleka i chów bydła opasowego jako kierunek produkcji w większym nasileniu występuje w gospodarstwach posiadających użytki zielone. Najwięcej mleka produkują gospodarstwa rolnicze położone w miejscowości Caców, Brynica Mokra, Deszno. Należy z zadowoleniem stwierdzić, że jakość skupowanego mleka spełnia europejskie standardy (opinia OSM). Kierunek produkcji mleka jest bardzo istotnym dla każdego gospodarstwa rolniczego, stanowi on bowiem równomierny dopływ gotówki w ciągu roku. Wzrosło również zainteresowanie rolników produkcją żywca wołowego. Stan pogłowia zwierząt gospodarskich w gminie przedstawia się następująco: Tabela Nr 14 Zwierzęta gospodarskie (Spis powszechny 2002 r.) Wyszczególnienie Ogółem W tym gospodarstwa indywidualne w sztukach Bydło w tym krowy w tym krowy mleczne Trzoda chlewna w tym lochy Owce w tym maciorki jednoroczne i starsze Kozy w tym maciorki jednoroczne i starsze Konie w tym konie 3 letnie i starsze Króliki (samice) Pozostałe zwierzęta futerkowe ( samice) Pnie pszczele Drób ogółem w tym drób kurzy Obsada zwierząt gospodarskich w sztukach dużych na 100 ha użytków rolnych 2363 1244 1244 15454 2853 14 7 62 38 128 77 951 36 153 52194 39248 62 2363 1244 1244 15450 2853 14 7 62 38 128 77 951 36 153 52194 39248 62 25

Tabela Nr 15 Gospodarstwa rolne utrzymujące zwierzęta gospodarskie według gatunków i grup produkcyjno- użytkowych (spis powszechny z 2002 r.) Wyszczególnienie Liczba gospodarstw W % ogółu gospodarstw indywidualnych Bydło w tym krowy w tym krowy mleczne Trzoda chlewna w tym lochy Owce w tym maciorki jednoroczne i starsze Kozy w tym maciorki jednoroczne i starsze Konie w tym konie 3 letnie i starsze Króliki (samice) Pozostałe zwierzęta futerkowe ( samice) Pnie pszczele Drób ogółem 655 625 625 703 596 4 3 33 29 93 71 171 4 17 770 55,6 53,1 53,1 59,7 50,6 0,3 0,3 2,8 2,5 7,9 6,0 15,0 0,3 1,4 65,4 Tabela Nr 16 Zwierzęta gospodarskie według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych Grupy obszarowe użytków rolnych Bydło Trzoda chlewna Ogółem w sztukach dużych (SD) a) w sztukach OGÓŁEM OGÓŁEM do 1 ha 1-5 5 10 10 15 15 i więcej 2363 30 333 830 540 630 15454 111 2265 5351 3305 4422 4338 43 656 1519 942 1177 a) Do przeliczeń pogłowia zwierząt gospodarskich na sztuki duże przyjęto podstawowe gatunki, tj. bydło,trzodę chlewną, owoce i konie. Tabela Nr 17 Wyposażenie gospodarstw rolnych w budynki i budowle Wyszczególnienie Liczba gospodarstw budynków i budowli OGÓŁEM w tym: obory chlewnie kurniki 1177 674 100 269 2 384 704 106 273 26

budynki wielofunkcyjne stodoły Przechowalnie owoców, warzyw i ziemniaków Osłonięte zbiorniki do przechowywania nawozów naturalnych pochodzenia zwierzęcego a)pojemność magazynowa w tonach 326 855 9 267 350 872 79 a) x 2. 8. 3. Maszyny rolnicze Tabela Nr 18 Ciągniki, samochody ciężarowe i wybrane maszyny w gospodarstwach rolnych Wyszczególnienie Liczba gospodarstw maszyn a) Ciągniki Samochody ciężarowe Kombajny zbożowe ziemniaczane buraczane Silosokombajny samobieżne Silosokombajny pozostałe Dojarki bańkowe Dojarki rurociągowe Konwiowe schładzarki do mleka Zbiornikowe schładzarki do mleka 719 18 91 13 - # 3 63 # 117 24 807 29 91 13 - # 3 63 # 120 25 a) Ciągników, samochodów ciężarowych wybranych maszyn i urządzeń 2. 8. 4. Uwarunkowania przyrodnicze produkcji rolniczej. W gminie Nagłowice przewaga gleb zaliczanych jest do kompleksu 3 (pszenny wadliwy), charakteryzuje się dobrą żyznością, lecz słabą urodzajnością. Są to gleby tzw. mineralne wymagające uprawy w krótkich przedziałach czasowych, niekorzystnie reagujących na nadmiar i brak opadów. Pozostałe gleby (25%) należy zaliczyć do kompleksu 4 i 5. Około 15% powierzchni to gleby wybitnie piaszczyste, nadające się do zalesienia. Prowadzenie produkcji rolniczej na tych glebach ze względu na niską urodzajność jest nieuzasadnione. Zdecydowana większość trwałych użytków zielonych położona jest w obszarze Nidy Białej. Są to łąki dość urodzajne - zmeliorowane. Urządzenia melioracyjne wymagają jednak systematycznych konserwacji. W sołectwach o przewadze gleb urodzajnych tj. Jaronowice, Trzciniec, Deszno, Zagórze, na blisko 70% powierzchni gruntów ornych rolnicy uprawiają zboża z przeznaczeniem ich na pasze dla trzody chlewnej. 27

W sołectwach Trzciniec, Rakoszyn rolnicy specjalizują się w chowie macior i odchowie prosiąt. Ten kierunek specjalizacji produkcji podyktowany został dwoma czynnikami: małą powierzchnią przeciętnego gospodarstwa rolnego i dużymi zasobami pracy w tych gospodarstwach. W sołectwach Jaronowice, Kuźnice gospodarstwa rolników są o większej powierzchni obszarowej, stąd znaczna część rolników prowadzi chów trzody chlewnej w cyklu zamkniętym, jest również kilka gospodarstw hodowlanych - trzody chlewnej. Rolnicy sołectw Caców, Cierno Żabieniec, Deszno, Zdanowice gdzie występują użytki zielone, oprócz chowu tuczników utrzymują krowy mleczne (do 10 sztuk) dostarczając mleko do OSM we Włoszczowie, dostosowując jakość mleka do norm wymaganych w Unii Europejskiej. Rolnicy z Zagórza dostarczają mleko do OSM w Jędrzejowie. W ostatnim okresie czasu wyraźnie zaznaczyła się dążność rolników do ustawiania produkcji w gospodarstwie według specjalizacji -produkcja mleka, chów lub hodowla trzody. Jest to bardzo pozytywne zjawisko. Gospodarstwa te powinny w sposób szczególny być otoczone odpowiednią opieką doradczą przez specjalistów Wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach. Teren gminy jest słabo pofałdowany, z warunkami klimatycznymi charakterystycznymi dla klimatu ciepłego - niska ilość opadów do 500 mm. Istnieją małe możliwości nawadniania najbardziej urodzajnych gleb. Jednak ze względu na ukształtowanie terenu jest możliwe w kilku przypadkach stosowanie urządzeń nawadniających. Klimat gminy należy do ustabilizowanych - w minionych okresach nie odnotowano poważniejszych anomalii pogodowych. Przymrozki wiosenne występują najpóźniej do 15 maja. Umiarkowane warunki klimatyczno-glebowe oraz układ topograficzny wskazują, że gmina ma średni wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wskaźnik ten obejmuje jakość, rolniczą przydatność, agroklimat, rzeźbę terenu, warunki wodne i wynosi 63,3 (jest bliski średniej krajowej). Określa on, że teren gminy Nagłowice jest korzystny do ukierunkowanej produkcji rolnej. Istotnym elementem w tej gminie jest posiadanie stawów, w których prowadzony jest chów karpia. Do szczątkowych należy produkcja sadownicza. Sady zajmują zaledwie 3 ha powierzchni. Podobnie wygląda produkcja szklarniowa warzyw. Należy 28

jednak zaznaczyć, że gmina posiada duże walory agroturystyczne, stąd liczyć się trzeba z coraz większym napływem turystów, a rolnicy powinni znacznie zwiększyć powierzchnie uprawy warzyw w formie przyśpieszonej oraz w uprawach polowych. 2. 9. Struktura podstawowych branż na terenie gminy 2. 9.1. Diagnoza stanu Do roku 1990 podobnie jak w całym kraju, na terenie gminy działalność produkcyjną prowadziły głownie jednostki spółdzielcze i państwowe. Prywatne punkty handlowe i usługowe oraz produkcyjne stanowiły niewielki procent zarówno w strukturze działających zakładów jak i w strukturze udział w produkcji i obrotach rynkowych. W wyniku zmian systemowych otwarcia na rozwój sektora prywatnego, to handel, usługi oraz większość przemysłu terenowego zostały przejęte przez osoby prywatne. Najszybciej został przejęty handel, produkcja materiałów budowlanych, transport ciężarowy oraz usługi. Całkowicie zahamowany został skup płodów rolnych prowadzony przez jednostki spółdzielcze i państwowe. W ciągu ostatnich lat poza skupem mleka, skup płodów rolnych prowadzony jest często przez osoby do tego nie przygotowane, w sposób niesystematyczny, uniemożliwiający planowanie i organizację produkcji w gospodarstwie rolniczym. Z dawnych jednostek spółdzielczych działających na rzecz wsi pozostał tylko Bank Spółdzielczy, który wstrzymuje konkurencję jednostek o podobnym profilu działania. W roku 1998 w gminie zarejestrowanych było 180 podmiotów gospodarczych, spośród nich 126 powstało po 1990 roku. Najliczniejszą grupę podmiotów stanowią te, które zajmują się usługami handlowymi, głównie artykułami spożywczymi. W grupie osób prowadzących handel ponad połowa prowadzi handel obwoźny artykułami spożywczymi, spożywczo przemysłowymi i wytwarzaniem waty cukrowej. Ilość stałych punktów jest wystarczająca w zdecydowanej większości sołectw. Dalszy wzrost placówek handlowych może prowadzić do spadku obrotów ich właścicieli poprzez spadek ilości klientów. Wzrastająca konkurencja wymuszać będzie wzrost poziomu sprzedaży i konieczność angażowania większego kapitału na wyposażenie sklepów. Stąd też trudniej będzie uruchomić nowe placówki handlowe, w miejscowościach o mniejszej ilości mieszkańców. Mniej dynamicznie rozwija się strefa pozostałych usług i rzemiosło. Ilość osób działających w tych zawodach jak: murarz, szewc, kowal, stolarz jest stała od kilku lat. Ostatnio zaczyna się notować tendencje zmniejszania się przedstawicieli tych zawodów. Stąd też istnieje pilna potrzeba organizacji kursów, których celem będzie 29