5.1. Uwagi ogólne 5. Zatrudnianie osób niepełnosprawnych 5.2. Obowiązki i szczególne uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych 5.3. Dodatkowe uprawnienia osób niepełnosprawnych Informacja: Rozwinięcie powyższej tematyki m.in. na Serwis PEN-Asystent BHP, Prawo pracy, Ochrona przeciwpożarowa oraz Ochrona środowiska i Budownictwo pendrive złoty.
5.1. Uwagi ogólne Osobami niepełnosprawnymi wg ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (J.t.: Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.), są osoby z trwałą lub okresową niezdolnością do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy, których niesprawność została potwierdzona orzeczeniem: o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności lub o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, lub o niepełnosprawności wydanym przed ukończeniem 16 roku życia. Ustalone są trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany, lekki. Osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. W przypadku przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia, jeżeli z orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna, a wniosek o wydanie orzeczenia został złożony nie później niż w dniu następującym po dniu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. Bez względu na datę złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych również w okresie do 3 miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z treści tego orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna. Wliczanie osoby niepełnosprawnej do stanu zatrudnienia stosuje się odpowiednio do dokumentów potwierdzających wystąpienie u pracownika schorzeń, takich jak choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsja oraz do osób niewidomych, lub schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Schorzenia takie są określone w rozporządzeniu MPiPS z dnia 18 września 1998 r. (Dz. U. Nr 124, poz. 820, z późn. zm.) i są to: choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, paraplegia, tetraplegia, hemiplegia, znaczne upośledzenie widzenia (ślepota) oraz niedowidzenie, głuchota i głuchoniemota, nosicielstwo wirusa HIV oraz choroba AIDS, epilepsja, przewlekłe choroby psychiczne, upośledzenie umysłowe, miastenia, późne powikłania cukrzycy.
5.2. Obowiązki i szczególne uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych Pracodawca, zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, jest obowiązany dokonywać miesięcznych wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), o ile wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w tym zakładzie wynosi mniej niż 6. Pracodawca jest obowiązany wydzielić lub zorganizować stanowiska pracy wraz z podstawowym zapleczem socjalnym dla pracowników tego zakładu, którzy w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utracili zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku i zostali uznani za osoby niepełnosprawne. W przeciwnym razie obowiązany jest dokonać w dniu rozwiązania stosunku pracy z tymi osobami wpłat na PFRON w wysokości 15-krotnego przeciętnego wynagrodzenia za każdą z tych osób. Pracodawca jest obowiązany zapewnić niezbędne racjonalne usprawnienia dla osoby niepełnosprawnej pozostającej z nim w stosunku pracy, uczestniczącej w procesie rekrutacji lub odbywającej szkolenie, staż, przygotowanie zawodowe albo praktyki zawodowe lub absolwenckie. Niezbędne racjonalne usprawnienia polegają na przeprowadzeniu koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych, zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby, o ile przeprowadzenie takich zmian lub dostosowań nie skutkowałoby nałożeniem na pracodawcę nieproporcjonalnie wysokich obciążeń. Obciążenia te nie są nieproporcjonalne, jeżeli są w wystarczającym stopniu rekompensowane ze środków publicznych. Niedokonanie niezbędnych racjonalnych usprawnień, o których mowa powyżej, uważa się za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów art. 18 3a 2 5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. UWAGA! Pracodawca nie jest obowiązany organizować miejsca pracy dla niepełnosprawnego, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było, udowodnione przez pracodawcę, naruszenie przepisów w zakresie bhp przez pracownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości. Pracodawca jest obowiązany: na wniosek lekarza zwolnić od pracy w wymiarze do 21 dni roboczych, nie częściej niż raz w roku, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, osobę niepełnosprawną skierowaną w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, zwolnić od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, osobę niepełnosprawną w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Składka na ubezpieczenie społeczne osób niepełnosprawnych naliczana jest, podobnie jak dla innych zatrudnionych, według zasad zawartych w ustawie z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.). Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudnia osobę niepełnosprawną bezrobotną lub poszukującą pracy, skierowaną do pracy przez powiatowy urząd pracy, może również ubiegać się o zwrot ze środków PFRON kosztów: adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb niepełnosprawnych, w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności, adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy, zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników niepełnosprawnych oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności, rozpoznania przez służby medycyny pracy ww. potrzeb, do wysokości nieprzekraczającej 20-krotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko. Pracodawcy przysługuje ze środków Funduszu miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego, o ile pracownik ten został ujęty w ewidencji zatrudnionych osób niepełnosprawnych, z wyłączeniem pracodawców zatrudniających co najmniej 25 pracowników, a nieosiągających 6% wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego przysługuje w kwocie: 180% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, 100% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, 40% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności. W roku 2013 miesięczne dofinansowanie przysługuje w wysokości 70% kwot, o których mowa powyżej.
Kwoty powyższe zwiększa się o 40% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję oraz niewidomych. W roku 2013 miesięczne dofinansowanie określone w powyższym wypunktowaniu z uwzględnieniem powyższego zdania przysługuje w wysokości 90% kwot, o których mowa powyżej. Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje: 1) na pracowników zaliczonych do umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepełnosprawności, którzy mają ustalone prawo do emerytury; 2) jeżeli wynagrodzenie pracownika niepełnosprawnego nie zostało przekazane na jego rachunek bankowy lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej albo na adres zamieszkania tego pracownika, za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania kwot pieniężnych; 3) jeżeli miesięczne koszty płacy zostały poniesione przez pracodawcę z uchybieniem terminów, wynikających z odrębnych przepisów, przekraczającym 14 dni. Kwota miesięcznego dofinansowania nie może przekroczyć kwoty 90% faktyczne poniesionych kosztów płacy, a w przypadku pracodawcy wykonującego działalność gospodarczą 75% tych kosztów. Miesięczne dofinansowanie wypłaca Fundusz w wysokości proporcjonalnej do wymiaru czasu pracy pracownika. Miesięczne dofinansowanie przysługuje pracodawcy, który nie posiada zaległości w zobowiązaniach wobec Funduszu. Pracodawca, który zatrudnia pracownika niepełnosprawnego, może otrzymać ze środków Funduszu zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy w wysokości stanowiącej iloczyn kwoty najniższego wynagrodzenia i ilorazu liczby godzin w miesiącu przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu i miesięcznej liczby godzin pracy pracownika niepełnosprawnego w miesiącu. Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osobę niepełnosprawną zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostającą w zatrudnieniu, może otrzymać, na wniosek, ze środków Funduszu zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Zwrotu ww. kosztów, dokonuje starosta na warunkach i w wysokości określonych umową zawartą z pracodawcą, z tym że zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przed dniem zawarcia umowy. Warunkiem zwrotu kosztów, jest uzyskanie, wydanej na wniosek starosty, pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu do potrzeb wynikających z niepełnosprawności osoby zatrudnionej na wyposażanym stanowisku pracy lub o spełnieniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na tym stanowisku. Jeżeli okres zatrudnienia osoby niepełnosprawnej będzie krótszy niż 36 miesięcy, pracodawca jest obowiązany zwrócić Funduszowi za pośrednictwem starosty środki w wysokości równej 1/36 ogólnej kwoty zwrotu za każdy miesiąc brakujący do 36 miesięcy, jednak w wysokości nie mniejszej niż 1/6 tej kwoty. Zwrot środków nie następuje, jeżeli pracodawca zatrudni w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania stosunku pracy z osobą niepełnosprawną inną osobę niepełnosprawną, zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszukująca pracy i niepozostającą w zatrudnieniu. Dodatkowe, szersze uprawnienia z tytułu zatrudniania osób niepełnosprawnych przysługują pracodawcy posiadającemu status zakładu pracy chronionej, nadawany na wniosek pracodawcy przez wojewodę, jeżeli: prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy, zatrudnienie jest nie mniejsze niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi: co najmniej 50 w tym co najmniej 20% osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, albo co najmniej 30 niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, ww. wskaźnik zatrudnienia jest osiągany przez okres co najmniej 6 miesięcy, obiekty i pomieszczenia zakładu pracy spełniają wymogi przepisów i zasad bhp oraz uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych, a także spełniają wymagania dostępności do nich, zapewniona jest podstawowa i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne.
5.3. Dodatkowe uprawnienia osób niepełnosprawnych Czas pracy osób niepełnosprawnych nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Osób niepełnosprawnych nie wolno zatrudniać w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Normy czasu pracy, o których mowa powyżej stosuje się od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Wyjątkiem od tych zasad są osoby zatrudnione przy pilnowaniu oraz gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę. Osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do odpowiedniego stopnia niepełnosprawności. Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia: 1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku; 2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy, o których mowa powyżej, oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Łączny wymiar dodatkowego urlopu i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.