INFORMACJA O WYNIKACH KONTROLI. ZATRUDNIANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W SŁUśBIE CYWILNEJ. Warszawa, 6 czerwca 2013 r.

Transkrypt

1 - INFORMACJA O WYNIKACH KONTROLI ZATRUDNIANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W SŁUśBIE CYWILNEJ Warszawa, 6 czerwca 2013 r.

2 Opracował: Departament Kontroli i Nadzoru Misją Departamentu Kontroli i Nadzoru jest dostarczanie Prezesowi Rady Ministrów i Szefowi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów informacji stanowiących podstawę dokonywania oceny pracy członków Rady Ministrów oraz podejmowania interwencji w celu skorygowania bądź usprawnienia funkcjonowania administracji rządowej. Uzyskiwanie informacji w trybie kontroli zapewnia ich wiarygodność i kompletność, a wyjątkowa ranga kontroli KPRM sprawia, że jej wyniki mają wpływ na funkcjonowanie administracji. Uzyskiwanie informacji w trybie nadzoru słuŝy wspieraniu kierownictwa KPRM w realizacji celów i odbywa się poprzez ocenę jednostek podległych i nadzorowanych w drodze gromadzenia i analizowania informacji zarówno w toku systematycznego nadzoru, jak i działań interwencyjnych. Numer kontroli: DKN /12/13 Kontakt: Al. Ujazdowskie 1/ Warszawa tel. (+ 48) faks (+ 48) dkin@kprm.gov.pl Więcej informacji: Analizy oraz wyniki kontroli 2

3 WSTĘP Główną inspiracją dla realizacji na wniosek Szefa Służby Cywilnej oraz Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania kontroli zatrudniania osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej była potrzeba oceny skuteczności znowelizowanych w 2011 r. przepisów ustawy o służbie cywilnej. Wprowadzone w listopadzie 2011 r. przepisy w ustawie o służbie cywilnej 1 dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych miały na celu zachęcenie i ułatwienie osobom niepełnosprawnym podejmowania zatrudnienia w służbie cywilnej. Konieczność podjęcia działań była tym pilniejsza, że wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli przeprowadzonej w 2009 r., które obejmowały ten zakres, jak i statystyki dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych były niepokojące. Pozostawanie tych osób poza rynkiem pracy, w tym poza służbą cywilną, stanowi wciąż istotny problem społeczny. Udział pracujących wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym 2 w 2011 r. wyniósł jedynie 22,3% 3 (ok. 451 tys. osób z tys.). Kontrola, której wyniki prezentuje niniejsza Informacja, pokazała, że w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w badanych ministerstwach nastąpiła poprawa, a służba cywilna chce być otwarta i odgrywać większą rolę w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. W porównaniu do lat ubiegłych, zasadnicza zmiana nastąpiła w zakresie poprawy dostępności siedzib urzędów i dostosowania ich do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ponadto, w ogłoszeniach o naborach osoby niepełnosprawne zachęcane są do podjęcia pracy w służbie cywilnej, a urzędy częściej przyjmują czynną postawę i podejmują współpracę z podmiotami statutowo zajmującymi się aktywizacją osób niepełnosprawnych. W badanym okresie, tj. w latach , zatrudnienie osób niepełnosprawnych wzrosło w 8 z 10 kontrolowanych ministerstw, jednak liczbowo wzrost ten był niewielki i żadne z ministerstw nie osiągnęło wskaźnika 6% zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Należy zauważyć, że badany okres to w całej służbie cywilnej czas ograniczania zatrudnienia. Z prawa pierwszeństwa w zatrudnieniu skorzystało w tym okresie 47% zatrudnionych osób niepełnosprawnych i wynik ten jest wymiernym skutkiem wprowadzonej nowelizacji. Z jednej strony pokazuje on, że nowe rozwiązania nie wniosły przełomowej zmiany, z drugiej uświadamia, że zagadnienie jest zbyt złożone, aby sama tylko zmiana przepisów przyniosła pożądane rezultaty. Jednakże zmienione przepisy stanowią niezbędną podstawę do dalszych działań. Kontrola pokazała, jak ważne jest przełamywanie barier psychologicznych, które musi dokonywać się poprzez stałe i rzetelne informowanie osób niepełnosprawnych, ich pracodawców oraz innych podmiotów działających na rynku pracy na temat aktualnego stanu prawnego, a także ich praw i obowiązków. Konieczne jest także wskazywanie korzyści, jakie mogą odnieść pracodawcy z tytułu zatrudnienia osób niepełnosprawnych bądź zakupu usług lub produkcji u podmiotów zatrudniających osoby niepełnosprawne 4. Wciąż jest wiele do zrobienia i służba cywilna w jeszcze większym zakresie powinna angażować się w przedsięwzięcia na rzecz osób niepełnosprawnych. 1 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 227, poz ze zm.), dalej: ustawa o służbie cywilnej. 2 Liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku produkcyjnym (18-59 dla kobiet i dla mężczyzn) w 2011 r. wynosiła tys. tj. 8,4% ludności w tym wieku dane na podstawie Sytuacja osób niepełnosprawnych w 2011 r. wg wyników Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), prowadzonego od 1992 r. ( Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.) wpłaty na PFRON ulegają obniżeniu z tytułu zakupu usługi, z wyłączeniem handlu, lub produkcji pracodawcy zatrudniającego co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, który osiąga wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych będących: osobami niepełnosprawnymi zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności lub osobami niewidomymi, psychicznie chorymi lub upośledzonymi umysłowo lub osobami z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją zaliczonymi do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w wysokości co najmniej 30%. 3

4 SPIS TREŚCI Wstęp...3 Synteza wyników kontroli...5 Rekomendacje...6 Informacje o kontroli...7 Wyniki kontroli Nowelizacja ustawy o służbie cywilnej a zatrudnienie osób niepełnosprawnych w ministerstwach Nabór do służby cywilnej a zatrudnienie osób niepełnosprawnych Działania ministerstw i KPRM w celu aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej Dostosowanie siedzib urzędów do potrzeb osób niepełnosprawnych Inne ułatwienia dla osób niepełnosprawnych Przestrzeganie praw osób niepełnosprawnych Wpłaty na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Realizacja wniosków pokontrolnych NIK oraz inne kontrole i audyty przeprowadzone w ministerstwach...32 Zalecenia pokontrolne i ich wykonanie

5 SYNTEZA WYNIKÓW KONTROLI I REKOMENDACJE Pierwszy okres obowiązywania nowych przepisów ustawy o służbie cywilnej pokazał, że nastąpiła poprawa sytuacji osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej w porównaniu do wyników kontroli NIK przeprowadzonej w 2009 r. 5. Działalność 9 z 10 badanych ministerstw w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych oceniono pozytywnie lub pozytywnie z zastrzeżeniami. Tylko jedno ministerstwo uzyskało negatywną ocenę. Ministerstwa są coraz lepiej przygotowane do zatrudniania osób niepełnosprawnych, a bariery architektoniczne nie stanowią istotnych przeszkód w dostępie do służby cywilnej. Problemem pozostają utrudnienia w dostępie do siedzib 3 ministerstw. Po części wynika to z tego, że urzędy ulokowane są w budynkach mających status zabytku. W 8 z 10 kontrolowanych ministerstw zwiększyła się liczba zatrudnionych osób niepełnosprawnych, jednak żadne z nich nie osiągnęło 6% wartości wskaźnika przewidzianej w ustawie o rehabilitacji 6. Wzrost zatrudnienia w połowie przypadków można przypisać zmianom ustawy o służbie cywilnej, bowiem 7 z 15 przyjętych w wyniku naborów niepełnosprawnych pracowników skorzystało z prawa pierwszeństwa w zatrudnieniu wprowadzonego znowelizowanymi przepisami. Pozostałe przyczyny wzrostu wskaźnika to przeniesienia pomiędzy urzędami, ujawnienie niepełnosprawności przez już zatrudnione osoby oraz czynniki o charakterze statystycznym. Ministerstwa coraz częściej choć wciąż w niewystarczającym zakresie przyjmują czynną postawę i podejmują współpracę z podmiotami statutowo zajmującymi się aktywizacją osób niepełnosprawnych w celu zwiększenia zatrudnienia. Ponadto, zgodnie z wytycznymi Szefa Służby Cywilnej, zamieszczają w ogłoszeniach o wolnych stanowiskach pracy informacje zachęcające osoby niepełnosprawne do pracy w służbie cywilnej oraz organizują staże i praktyki dla tej grupy bezrobotnych i studentów. Wymagania niezbędne i dodatkowe/pożądane były ujęte w ogłoszeniach w sposób racjonalny i nie prowadziły do ograniczenia dostępu niepełnosprawnym kandydatom do wolnych stanowisk pracy w służbie cywilnej. W konsekwencji tych działań, w 4 z 10 ministerstw zwiększyło się zainteresowanie niepełnosprawnych kandydatów ofertami pracy, jednakże nadal jest ono niskie osoby niepełnosprawne złożyły oferty jedynie w 21% ogłoszonych naborów (89 z 414). Innym problemem pozostaje niewystarczające przygotowanie tych osób do pracy w administracji rządowej. Spośród złożonych ofert 58% (106 z 183) nie spełniało wymogów formalnych, co uniemożliwiło kandydatom dalszy udział w naborach. W rezultacie jedynie w 15 naborach (17%) osoby niepełnosprawne znalazły się w gronie najlepszych kandydatów. Prawa osób niepełnosprawnych w zakresie czasu pracy, urlopu i przerw w pracy zasadniczo były przestrzegane. Potwierdzają to wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród niepełnosprawnych pracowników zatrudnionych w kontrolowanych jednostkach. Osoby te stwierdzały, że nie czują się dyskryminowane w miejscu pracy ze względu na niepełnosprawność. Pojedyncze zgłaszane przypadki dotyczyły problemów w dostosowaniu stanowiska pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, obciążenia pracą w sytuacji korzystania z prawa do skróconego czasu pracy oraz pracy w godzinach nadliczbowych. Z wyjątkiem jednego, wszystkie ministerstwa wprowadziły ułatwienia dla osób kontaktujących się z urzędem poprzez dostęp do tłumaczy języka migowego lub tłumaczy-przewodników oraz przeszkolenie pracowników w zakresie języka migowego 7. 5 Temat kontroli: Zatrudnianie osób niepełnosprawnych w administracji publicznej w latach Kontrola przeprowadzona w okresie od 20 lipca do 30 grudnia 2009 r. 6 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.), dalej: ustawa o rehabilitacji. 7 Zgodnie z ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (Dz. U. Nr 209, poz. 1243). 5

6 W większości ministerstw dyrektorzy generalni zapewnili prawidłowe stosowanie przepisów ustawy o służbie cywilnej, w szczególności odnoszących się do zatrudniania osób niepełnosprawnych, oraz zapewnili przestrzeganie zasady otwartości i konkurencyjności w naborach do korpusu służby cywilnej. Nieprawidłowości w procesie rekrutacji, poza jednostkowymi przypadkami, miały charakter ogólny i nie nosiły cech dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność lub niemożność zapewnienia właściwych warunków pracy. Przypadek naruszenia ustawowej zasady pierwszeństwa w zatrudnieniu był jednostkowy. Wpłaty na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (dalej: PFRON) były terminowo uregulowane przez wszystkie ministerstwa, jednakże tylko 6 kontrolowanych jednostek prawidłowo naliczało ich wysokość. Mimo że przekazana na PFRON łączna kwota przekroczyła 5,8 ml zł, żadna z jednostek nie skorzystała z możliwości obniżenia wpłat, gdyż nie dokonywano zakupów od pracodawców spełniających wymogi określone w art. 22 ustawy o rehabilitacji. Ministerstwa, objęte kontrolą przez Najwyższą Izbę Kontroli w 2009 r., zrealizowały wszystkie skierowane do nich wnioski pokontrolne. W odniesieniu do wszystkich 46 zaleceń pokontrolnych, wystosowanych w wyniku kontroli koordynowanej, ministrowie poinformowali Szefa KPRM o ich wykonaniu bądź o podjętych działaniach zmierzających do ich realizacji. REKOMENDACJE Wyniki kontroli uzasadniają ogólny wniosek o konieczności intensyfikacji współpracy organów administracji, w szczególności organów właściwych, tj. Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych i Szefa Służby Cywilnej, w zakresie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w administracji rządowej. Rekomendacje dla Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych: Kontynuowanie działań informacyjnych i promocyjnych wobec pracodawców oraz osób niepełnosprawnych w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych w urzędach administracji rządowej oraz wymiany dobrych praktyk w tej dziedzinie. Rozważenie możliwości utworzenia, w celu dalszego wspierania procesu zatrudniania osób niepełnosprawnych, platformy wymiany informacji pomiędzy jednostkami administracji rządowej i organizacjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych oraz moderowanie współpracy w tym zakresie. Prowadzenie działań promujących dokonywanie zakupów od pracodawców spełniających warunki określone w art. 22 ustawy o rehabilitacji. Rekomendacje dla Szefa Służby Cywilnej: 6 Kontynuowanie działań informacyjnych i promocyjnych w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej, w tym rozwój kontaktów z różnymi środowiskami, m.in. ze szkołami wyższymi. Zobowiązanie dyrektorów generalnych urzędów do zwiększenia nadzoru nad naborami w służbie cywilnej w celu wyeliminowania naruszeń przepisów ustawy o służbie cywilnej. Kontynuowanie działań mających na celu podnoszenie kompetencji służb kadrowych urzędów w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej i przestrzegania ich praw oraz stymulujących wymianę dobrych praktyk w tym obszarze. Kontynuowanie monitoringu i analiz zatrudnienia osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej.

7 INFORMACJE O KONTROLI Kontrola w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej została przeprowadzona na zlecenie Prezesa Rady Ministrów i była pierwszą w administracji rządowej kontrolą koordynowaną zrealizowaną na podstawie obowiązującej od 1 stycznia 2012 r. ustawy o kontroli w administracji rządowej 8 (dalej: ustawa o kontroli). Kontrolą objęto okres od dnia 26 listopada 2011 r. 9, tj. od dnia obowiązywania znowelizowanej ustawy o służbie cywilnej do dnia 5 września 2012 r. Celem kontroli było dokonanie: oceny działań ministerstw w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych poprzez m.in. sprawdzenie prawidłowości stosowania przepisów znowelizowanej ustawy o służbie cywilnej oraz zakresu i skuteczności działań podejmowanych przez Ministerstwa na rzecz zwiększenia zatrudnienia osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej oraz badanie przestrzegania praw osób niepełnosprawnych, oceny skuteczności przepisów znowelizowanej ustawy o służbie cywilnej w zakresie zatrudniania osób niepełnosprawnych, identyfikacji i oceny barier, w tym architektonicznych, uniemożliwiających osobom niepełnosprawnym podejmowanie pracy w służbie cywilnej. Równolegle do kontroli koordynowanej, zleconej przez Prezesa Rady Ministrów, kontrolę zatrudnienia osób niepełnosprawnych w administracji publicznej przeprowadziła Najwyższa Izba Kontroli. Zakres podmiotowy i przedmiotowy obu kontroli został wspólnie uzgodniony 10. Czynności kontrolne w ramach kontroli koordynowanej objęły 10 ministerstw: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji (MAC), Ministerstwo Finansów (MF), Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN), Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR), Ministerstwo Środowiska (MŚ), Ministerstwo Sportu i Turystyki (MSiT), Ministerstwo Sprawiedliwości (MS), Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW), Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MSZ). W Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (KPRM) przeprowadzono audyt wewnętrzny w tym samym zakresie. Dla zapewnienia porównywalności wyników kontrola była prowadzona na podstawie programu kontroli przygotowanego przez KPRM. W kontroli uczestniczył biegły, będący osobą niepełnosprawną poruszającą się na wózku inwalidzkim, który oceniał stopień dostosowania środowiska pracy i dostępności siedzib urzędów dla osób niepełnosprawnych. 8 Kontrola przeprowadzona na podstawie art. 8 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej (Dz. U. Nr 185, poz. 1092). Czynności kontrolne zrealizowano w okresie od 5 września do 30 listopada 2012 r. 9 Data wejścia w życie zmian w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 227, poz ze zm.), dalej: ustawa o służbie cywilnej. 10 Kontrola NIK objęła 15 jednostek, w tym 7 ministerstw (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Skarbu Państwa), 4 urzędy centralne (Główny Urząd Statystyczny, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Urząd Komunikacji Elektronicznej, Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych) oraz Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. 7

8 Zgodnie z ustawą o kontroli oceny kontrolowanej działalności wraz z ustaleniami dokonanymi w trakcie kontroli zawarto w projektach wystąpień pokontrolnych 11. Kierownicy 5 jednostek kontrolowanych (MSW, MAC, MNiSW, MŚ, MSiT) zgłosili zastrzeżenia do projektów wystąpień pokontrolnych 12, które zostały rozpatrzone przez Dyrektora Departamentu Kontroli i Nadzoru 13. Kierownicy pozostałych 5 jednostek nie zgłosili zastrzeżeń, natomiast 2 z nich po otrzymaniu wystąpień pokontrolnych złożyło dodatkowe wyjaśnienia (MF, MS). Szef KPRM wystosował do kierowników kontrolowanych jednostek wystąpienia pokontrolne, w których zawarto zalecenia dotyczące usunięcia nieprawidłowości lub usprawnienia funkcjonowania w badanym obszarze. Wszystkie ministerstwa poinformowały Szefa KPRM o sposobie wykonania zaleceń pokontrolnych bądź o podjętych działaniach zmierzających do ich realizacji. Na podstawie art. 56 ustawy o kontroli kierownik jednostki kontrolującej zarządził sporządzenie niniejszej Informacji o wynikach kontroli, która powstała w oparciu o zgromadzone akta kontroli. 11 Zgodnie z art. 38 w zw. z art. 36 ustawy o kontroli. 12 Zgodnie z art. 40 ustawy o kontroli kierownik jednostki kontrolowanej ma prawo do zgłoszenia, w terminie 7 dni roboczych od dnia otrzymania projektu, umotywowanych zastrzeżeń do projektu wystąpienia pokontrolnego. Na wniosek kierownika jednostki kontrolowanej, złożony przed upływem terminu zgłoszenia zastrzeżeń, termin ten może być przedłużony na czas oznaczony przez kierownika jednostki kontrolującej. 13 Zgodnie z art. 42 ustawy o kontroli zastrzeżenia do projektu wystąpienia pokontrolnego rozpatruje kierownik komórki ds. kontroli. 8

9 WYNIKI KONTROLI 1. Nowelizacja ustawy o służbie cywilnej a zatrudnienie osób niepełnosprawnych w ministerstwach. Zmiana ustawy o służbie cywilnej Nowelizacja ustawy o służbie cywilnej 14, obowiązująca od 26 listopada 2011 r., stworzyła instrumenty prawne oraz określiła warunki umożliwiające wzrost zatrudnienia osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej. Wprowadzono m.in.: prawo pierwszeństwa w zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej. Dotyczy ono sytuacji, w której osoba niepełnosprawna znajduje się w grupie najlepszych kandydatów (nie więcej niż 5 w przypadku stanowisk niebędących wyższymi oraz nie więcej niż 2 w przypadku wyższych stanowisk w służbie cywilnej 15 ), którzy spełniali wszystkie wymagania niezbędne oraz w najwyższym stopniu wymogi dodatkowe lub pożądane. Ponadto, wraz z ofertą kandydat ma obowiązek złożyć dokument potwierdzający niepełnosprawność, a wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w urzędzie 16 jest niższy niż 6% 17, obowiązek zamieszczania dodatkowych informacji w ogłoszeniu o naborze do pracy w służbie cywilnej dotyczących opisu warunków pracy na danym stanowisku 18 w celu umożliwienia osobom niepełnosprawnym oceny własnych możliwości i dokonywania świadomego wyboru co do uczestniczenia w naborze, wymóg podawania w ogłoszeniu o naborze danych o wysokości wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w miesiącu poprzedzającym datę ogłoszenia o naborze 19. Obowiązek złożenia dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność dotyczy wyłącznie sytuacji, w której osoba niepełnosprawna będzie miała zamiar korzystać z pierwszeństwa w zatrudnieniu. Niezłożenie takiego dokumentu powoduje, że osoba niepełnosprawna traci możliwość skorzystania z tego uprawnienia, jednak nie stanowi to podstawy do wyeliminowania jej z naboru w związku z brakiem takiego dokumentu. Należy podkreślić, że zmiany ustawowe dotyczące prawa pierwszeństwa w zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej wprowadzono przy zachowaniu podstawowych zasad służby cywilnej, tj. zasady otwartości i konkurencyjności naboru. Oznacza to, że każdy kandydat biorący udział w naborze podlega ocenie spełniania wymagań niezbędnych oraz dodatkowych lub pożądanych 20, określonych w ogłoszeniu, na tych samych konkurencyjnych zasadach. W przypadku gdy w grupie najlepszych kandydatów będzie osoba niepełnosprawna, przysługuje jej prawo pierwszeństwa w zatrudnieniu niezależnie od wyników pozostałych osób w tej grupie, o ile wraz z ofertą złożyła dokument potwierdzający niepełnosprawność, a wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych zamieszczony w ogłoszeniu wynosi poniżej 6%. 14 Nowelizacja wprowadzona ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 201, poz. 1183). 15 Art. 29a ust. 1 oraz art. 57 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej. 16 W miesiącu poprzedzającym datę ogłoszenia informacji o wolnym stanowisku pracy. 17 Art. 29a ust. 2 oraz art. 57 ust. 2 ustawy o służbie cywilnej. 18 Art. 28 ust. 2 pkt 4a oraz art. 55 ust. 2 pkt 4a ustawy o służbie cywilnej. 19 Art. 28 ust. 2 pkt 4b oraz art. 55 ust. 2 pkt 4b ustawy o służbie cywilnej. 20 Art. 29a ust. 1 oraz art. 57 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej. 9

10 Rysunek nr 1. Schemat procesu rekrutacji do służby cywilnej z uwzględnieniem praw osób niepełnosprawnych. Ogłoszenie o naborze Składanie ofert Weryfikacja spełniania wymogów zawartych w ogłoszeniu Sprawdzenie wiedzy, kompetencji i umiejętności np.: rozmowa kwalifikacyjna, test wiedzy Wyłonienie najlepszych kandydatów (pięciu lub dwóch) Prawo do pierwszeństwa w zatrudnieniu Zatrudnienie Wypełnienie zasad otwartości i konkurencyjności Głównym celem zmian w ustawie o służbie cywilnej było zwiększenie zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych w korpusie służby cywilnej 21. Blisko roczny okres obowiązywania nowych przepisów (listopad 2011 r. wrzesień 2012 r.) wskazuje, że cel ten jest stopniowo osiągany. W 9 z 10 kontrolowanych ministerstw oraz w KPRM zwiększyła się liczba zatrudnionych osób niepełnosprawnych łącznie w tych jednostkach zatrudnienie tych osób wzrosło z do Zatrudnienie osób niepełnosprawnych w ministerstwach oraz w KPRM Liczba zatrudnionych osób niepełnosprawnych MF MNiSW MRR MŚ MSW MS KPRM MKiDN MSZ MAC MSiT Jednostka 26 listopada 2011 r. (początek okresu objętego kontrolą lub audy tem) 5 września 2012 r. (dzień rozpoczęcia kontroli z wy jątkiem KPRM (audy t) - stan na dzień 31 sierpnia 2012 r.) Największy przyrost zatrudnienia odnotowano w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego oraz w Ministerstwie Finansów (po 5 osób), natomiast w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego zatrudnienie osób niepełnosprawnych spadło (o 2 osoby). Jedno ministerstwo Ministerstwo Sportu i Turystyki nie zatrudniało i nie zatrudniło żadnej osoby niepełnosprawnej. Jednakże dynamika wzrostu wskaźnika zatrudnienia 24 jest wciąż niezadawalająca. Żadna z badanych jednostek nie osiągnęła 6% wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych przewidzianego w art. 21 ust. 2a ustawy o rehabilitacji, mimo że 9 z 10 ministerstw i KPRM stopniowo zwiększało wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych Uzasadnienie projektu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw. 22 Stan na dzień 26 listopada 2011 r., dotyczy również stanowisk poza korpusem służby cywilnej, tzw. niemnożnikowych. 23 Stan na dzień 5 września 2012 r., dotyczy również stanowisk poza korpusem służby cywilnej, tzw. niemnożnikowych. 24 Wskaźnik zatrudnienia w rozumieniu ustawy o rehabilitacji. 25 W MNiSW mimo że zatrudnienie osób niepełnosprawnych spadło o 2 osoby (porównując stan na dzień 26 listopada 2011 r. oraz 5 września 2012 r.), wskaźnik zatrudnienia wzrósł ze względu na ogólną redukcję zatrudnienia w jednostce. 10

11 0,25 0,32 0,00 0,00 3,00 3,00 Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w ministerstwach oraz w KPRM 2,50 2,00 2,00 2,10 % 1,50 1,00 0,50 1,20 0,98 1,24 1,23 1,21 1,18 1,15 1,00 0,96 0,69 0,63 0,65 0,27 0,50 0,90 0,00 MNiSW MŚ MF MAC MKiDN MRR MS KPRM MSW MSZ MSiT Jednostka początek okresu objętego kontrolą koniec okresu objętego kontrolą (z wy jątkiem KPRM (audy t) - stan na dzień 31 sierpnia 2012 r. Przyczyny nieosiągnięcia tego wskaźnika są złożone. Zależą one zarówno od liczby ogłaszanych naborów, jak i od zainteresowania samych niepełnosprawnych podjęciem pracy w administracji. Na 435 naborów ogłoszonych w badanych ministerstwach i KPRM osoby niepełnosprawne złożyły oferty jedynie w 93 (21%), w tym tylko w 4 naborach na wyższe stanowiska w służbie cywilnej. Spośród 195 ofert 112 (58%) nie spełniło wymagań formalnych, zatem kandydaci nie uczestniczyli w dalszych etapach selekcji. Istotną okolicznością jest też ograniczanie zatrudnienia w administracji rządowej. W 2011 r. zatrudnienie w korpusie służby cywilnej w porównaniu do 2010 r. spadło o 1605 etatów (o 1,3%), a w 2012 r. wstępne dane wskazują na zmniejszenie o 368 etatów (o 0,3%) w odniesieniu do 2011 r. Należy jednak zwrócić uwagę, że od 2010 r. następuje wzrost zatrudnienia osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej. W 2010 r. w korpusie służby cywilnej 26 zatrudnionych było osób niepełnosprawnych, tj. 2,7% ogółu zatrudnionych w korpusie 27, w 2011 r osób, tj. 2,8% 28. Wstępne dane za 2012 r. wskazują, że wskaźnik ten osiągnął wartość 3,2% 29, tj osób. Ocena nowych rozwiązań prawnych Oczekiwanie radykalnej zmiany sytuacji zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wyniku nowelizacji ustawy o służbie cywilnej byłoby nieuzasadnione, ponieważ problem ten jest złożony i obejmuje wiele ważnych pozaprawnych aspektów, takich jak możliwości zatrudnienia przez urzędy, zainteresowanie samych osób niepełnosprawnych i spełnianie przez nich wymagań, wreszcie bariery psychologiczne. 26 Zgodnie z art. 2 ustawy służby cywilnej korpus służby cywilnej tworzą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych w: KPRM; urzędach ministrów i przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów administracji rządowej; urzędach wojewódzkich oraz innych urzędach stanowiących aparat pomocniczy terenowych organów administracji rządowej podległych ministrom lub centralnym organom administracji rządowej; komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej; Biurze Nasiennictwa Leśnego, jednostkach budżetowych obsługujących państwowe fundusze celowe, których dysponentami są organy administracji rządowej. Korpus służby cywilnej tworzą także powiatowi i graniczni lekarze weterynarii oraz ich zastępcy. Stanowiska urzędnicze w urzędach mogą zajmować także osoby oddelegowane na podstawie odrębnych przepisów do wykonywania zadań poza jednostką organizacyjną, w której są zatrudnione. Prawa i obowiązki członków korpusu służby zagranicznej oraz zasady organizacji i funkcjonowania tej służby określają przepisy o służbie zagranicznej. 27 Sprawozdanie Szefa Służby Cywilnej o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby w 2010 r., s Sprawozdanie Szefa Służby Cywilnej o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby w 2011 r., s Projekt Sprawozdania Szefa Służby Cywilnej o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby w 2012 r., s

12 Niewątpliwie zmiana przepisów prawa była konieczna i stanowi najistotniejszy czynnik wpływający na zmianę sytuacji osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej. Nowe regulacje były konieczne do zainicjowania i realizacji dalszych działań. Pierwszy okres obowiązywania nowych przepisów ustawy o służbie cywilnej pokazał, że nastąpiła poprawa sytuacji osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej w porównaniu do wyników kontroli NIK przeprowadzonej w 2009 r. 30. Stopniowo rośnie zarówno liczba osób niepełnosprawnych aplikujących do korpusu służby cywilnej, jak i świadomość pracodawców i kandydatów do pracy w zakresie nowych regulacji prawnych. Oceniając nowe rozwiązania prawne, ministerstwa i KPRM dostrzegały pozytywne aspekty wprowadzenia nowych przepisów do ustawy o służbie cywilnej. Należą do nich: wzrost świadomości społecznej (zatrudnianie osób niepełnosprawnych stało się bardziej zauważalne) i świadomości pracodawcy w związku z analizą stanowisk pracy pod kątem możliwości wykonywania przez osobę niepełnosprawną, zwiększenie zainteresowania osób niepełnosprawnych udziałem w naborach, przejrzystość przepisów. Jedynie w ocenie 3 z 10 ministerstw nowe przepisy spowodowały rozbudowanie formalnych procedur przy organizacji i przebiegu naboru. Urzędy, zwracając uwagę, że problemu niewielkiego zatrudnienia osób niepełnosprawnych nie rozwiążą same zmiany przepisów ustawy, przedstawiały inne rozwiązania, które ich zdaniem przyczyniłyby się do aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, np.: działania w ramach kampanii społecznych, nawiązanie współpracy na poziomie centralnym np. przez Departament Służby Cywilnej KPRM, w porozumieniu z Biurem Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, z organizacjami zrzeszającymi osoby niepełnosprawne, zainteresowanie osób niepełnosprawnych kształceniem w Krajowej Szkole Administracji Publicznej oraz na kierunkach prawniczych, administracyjnych i informatycznych innych uczelni, wprowadzenie wymogu wyznaczania w każdym urzędzie pracownika/opiekuna, który wspierałby nowozatrudnioną osobę niepełnosprawną w początkowym okresie zatrudnienia, zamieszczanie na głównej stronie Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych komunikatu na temat pierwszeństwa w zatrudnieniu. Co istotne, nie zgłaszano propozycji kolejnych zmian przepisów w ustawie o służbie cywilnej. Ministerstwo Finansów wskazało, że do rozważenia pozostaje zmiana zarządzenia Nr 1 Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2011 r. w sprawie zasad dokonywania opisów i wartościowania stanowisk w służbie cywilnej 31, w szczególności w odniesieniu do wyższych stanowisk w służbie cywilnej, dla których wzór opisu stanowiska pracy nie przewiduje informacji o szczególnych warunkach pracy wynikających z zadań na danym stanowisku. Dostosowanie przepisów wewnętrznych W przeważającej części ministerstwa (7 z 10) dostosowały wewnętrzne procedury naboru do nowych przepisów ustawy o służbie cywilnej. Pozostałe 3 ministerstwa (MS, MKiDN, MSiT) podjęły takie działania. W MKiDN i MSiT, mimo że nie dokonano zmian przepisów wewnętrznych, nabory prowadzono zgodnie z nowymi rozwiązaniami prawnymi. W MS niedostosowanie wewnętrznej procedury naboru do znowelizowanej ustawy o służbie cywilnej wiązało się z naruszaniem prawa osoby niepełnosprawnej do pierwszeństwa w zatrudnieniu, określonego w art. 29a ust. 2 ustawy o służbie cywilnej. Był to jednostkowy przypadek tak rażącego naruszenia. 30 Temat kontroli: Zatrudnianie osób niepełnosprawnych w administracji publicznej w latach Kontrola przeprowadzona w okresie od 20 lipca do 30 grudnia 2009 r. 31 M.P. Nr 5, poz

13 2. Nabór do służby cywilnej a zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Zachęcanie w ogłoszeniach osób niepełnosprawnych do udziału w naborach a zasada równości kandydatów dobra praktyka Dostrzegając problem niewielkiego zatrudnienia osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej, Szef Służby Cywilnej, pan Sławomir Brodziński, już w 2010 r. rekomendował dyrektorom generalnym urzędów zamieszczanie w ogłoszeniach o naborach na wolne stanowiska w służbie cywilnej informacji zachęcających osoby niepełnosprawne do udziału w naborach w każdym przypadku, gdy zakres zadań realizowanych na danym stanowisku nie wyklucza zatrudnienia takich osób 32. Od 2010 r. udział procentowy ogłoszeń, w których umieszcza się informację zachęcającą osoby niepełnosprawne do udziału w naborach rośnie 33, jednak wzrost ten należy ocenić jako dalece niezadowalający. Jedynie połowa ministerstw w ogłoszeniach o naborach zamieszczała informację zachęcającą osoby niepełnosprawne do złożenia ofert na ogłoszenia (MNiSW 34, MS, MF 35, MSiT, MŚ 36 ). Inne ministerstwa uzasadniały brak zachęty w ogłoszeniach nieposiadaniem odpowiednich warunków lokalowych (MAC, MKiDN), bądź tym, że ogłoszenia są kierowane do wszystkich zainteresowanych osób, nie wyłączając osób niepełnosprawnych (MRR, MSZ). W KPRM wszystkie ogłoszenia zawierały informacje zachęcające osoby niepełnosprawne do udziału w naborze. Udział procentowy ogłoszeń, w których umieszczono informację zachęcającą osoby niepełnosprawne do udziału w naborach w ogólnej liczbie ogłoszeń 40% 30% 20% 28% 34% 36% 10% 0% 2010 r r r. Należy zauważyć, że bariery architektoniczne nie mogą stanowić przeszkody dla nieumieszczania stosownych informacji w ogłoszeniach, ponieważ zachęta do składania ofert skierowana jest do wszystkich osób niepełnosprawnych i nie można odnosić jej jedynie do osób z niepełnosprawnością ruchową. W zależności od stopnia dostosowania urzędu do potrzeb osób niepełnosprawnych, w każdym przypadku doprecyzowaniem zachęty dla osób niepełnosprawnych powinna być szczegółowa informacja o warunkach pracy na stanowisku zawarta w ogłoszeniu o naborze, która wskazywałaby na funkcjonujące udogodnienia i ograniczenia dla osób niepełnosprawnych. Podkreślenia wymaga to, że zamieszczanie w ogłoszeniu informacji zachęcającej osoby niepełnosprawne do składania ofert w naborze nie dyskryminuje pozostałych kandydatów chcących ubiegać się o zatrudnienie, nie narusza zasady równości kandydatów, ani nie przesądza o tym, że osoba niepełnosprawna zostanie w wyniku tego naboru zatrudniona. Zachęcanie osób niepełnosprawnych do udziału w naborach nie stanowi naruszenia zasady otwartości czy konkurencyjności naborów, bowiem: 32 Pismo DSC (1)/10 z dnia 21 lipca 2010 r. 33 Dane ze Sprawozdań Szefa Służby Cywilnej o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby za lata oraz z projektu Sprawozdania za 2012 r. 34 Informacja zachęcająca do udziału w naborze pojawiła się w 64% badanych ogłoszeń. 35 Informacja zachęcająca do udziału w naborze pojawiła się w 92% badanych ogłoszeń. 36 Informacja zachęcająca do udziału w naborze pojawiła się w 90% badanych ogłoszeń. 13

14 otwartość naboru oznacza powszechność, jawność i równość ubiegania się o zatrudnienie w służbie cywilnej, co wyraża się m.in. w obowiązku publikacji ogłoszenia o naborze i jego wyniku, sporządzenia protokołu z naboru czy udostępniania informacji dotyczących naboru w ramach dostępu do informacji publicznej; otwartość gwarantuje, że w naborze może wziąć udział każdy, kto spełnia wymagania wskazane w ogłoszeniu o naborze; konkurencyjność naboru dotyczy zapewnienia jednolitych zasad, metod, narzędzi, kryteriów oceny i warunków do zaprezentowania się wszystkim kandydatom, jak również zapewnienia niezmienności wymagań podanych w ogłoszeniu o naborze podczas wszystkich etapów postępowania 37. Zatem zamieszczenie w ogłoszeniu zachęty do udziału w naborach, która kierowana jest do osób niepełnosprawnych, nie dyskryminuje pozostałych kandydatów oraz nie faworyzuje osób niepełnosprawnych przy ewentualnym zatrudnieniu. Natomiast taka zachęta może zwrócić uwagę osób niepełnosprawnych na możliwość pracy w służbie cywilnej i zmotywować do aplikowania. Zamieszczanie nowych informacji w ogłoszeniach Nowe wymogi, nałożone przez nowelizację ustawy o służbie cywilnej, dotyczące zamieszczania w ogłoszeniach o naborach informacji o warunkach pracy na danym stanowisku 38 oraz o tym, czy w miesiącu poprzedzającym datę upublicznienia ogłoszenia wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w urzędzie wynosił co najmniej 6% 39, były wypełniane przez ministerstwa oraz KPRM. Jedynie Ministerstwo Sprawiedliwości w swoich ogłoszeniach nie umieszczało wszystkich informacji wymaganych art. 28 ust. 2 i art. 55 ust. 2 ustawy o służbie cywilnej. Zainteresowanie osób niepełnosprawnych pracą w służbie cywilnej Istotnym problemem w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej jest niewielka liczba ofert składanych przez tę grupę kandydatów. W okresie objętym kontrolą w badanych jednostkach i KPRM ogłoszono 435 naborów, w tym 52 na wyższe stanowiska w służbie cywilnej. Osoby niepełnosprawne złożyły aplikacje jedynie w 93 naborach (21%), nadsyłając 195 ofert wraz z kopią dokumentu potwierdzającą niepełnosprawność. Oznacza to, że osoby niepełnosprawne uczestniczyły jedynie w co czwartym naborze na stanowiska inne niż wyższe w służbie cywilnej (23%). Dla porównania, zgodnie ze Sprawozdaniami Szefa Służby Cywilnej o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby za lata : średnio na jeden nabór ogłoszony i zakończony w 2010 r. wpłynęło 27 ofert 40, w 2011 r. 34 oferty 41, w 2012 r. 35 ofert Art. 28 ust. 2 pkt 4a oraz art. 55 ust. 2 pkt 4a ustawy o służbie cywilnej. 39 Art. 28 ust. 2 pkt 4b oraz art. 55 ust. 2 pkt 4 b ustawy o służbie cywilnej. 40 Liczba obejmuje wszystkie oferty, zarówno osób pełnosprawnych, jak i niepełnosprawnych. Zgodnie ze Sprawozdaniem Szefa Służby Cywilnej o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby za rok 2010: ogólnie na wszystkie stanowiska w służbie cywilnej ogłoszono naborów, na które wpłynęło łącznie ofert średnio 27 ofert na jeden nabór. 41 Liczba obejmuje wszystkie oferty, zarówno osób pełnosprawnych, jak i niepełnosprawnych. Zgodnie ze Sprawozdaniem Szefa Służby Cywilnej za rok 2011: ogólnie na wszystkie stanowiska w sc przeprowadzono naborów, na które wpłynęło łącznie oferty średnio 34 oferty na jeden nabór. 42 Liczba obejmuje wszystkie oferty, zarówno osób pełnosprawnych, jak i niepełnosprawnych. Zgodnie ze Sprawozdaniem Szefa Służby Cywilnej za rok 2012: ogólnie na wszystkie stanowiska w sc przeprowadzono naborów, na które wpłynęło łącznie ofert średnio 35 ofert na jeden nabór. 14

15 Tabela nr 1. Oferty złożone przez osoby niepełnosprawne w naborach na stanowiska niebędące wyższymi w służbie cywilnej w ministerstwach i KPRM. Jednostka Liczba naborów ogłoszonych na stanowiska niebędące wyższymi Liczba naborów, w których brały udział osoby niepełnosprawne Liczba ofert osób niepełnosprawnych Liczba ofert osób niepełnosprawnych spełniających wymogi formalne KPRM MSZ MAC MŚ MNiSW MRR MSiT MSW MKiDN MS MF Razem Niepokojąco niskie jest zainteresowanie osób niepełnosprawnych pracą na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Na 52 ogłoszenia na te stanowiska w okresie objętym kontrolą złożono oferty jedynie w 4 naborach (8%). Tabela nr 2. Oferty złożone przez osoby niepełnosprawne w naborach na wyższe stanowiska w służbie cywilnej w ministerstwach i KPRM. Jednostka Liczba naborów ogłoszonych na stanowiska wyższe w służbie cywilnej Liczba naborów, w których brały udział osoby niepełnosprawne Liczba ofert osób niepełnosprawnych Liczba ofert osób niepełnosprawnych spełniających wymogi formalne KPRM MSZ MAC MŚ MNiSW MRR MSiT MSW MKiDN MS MF Razem Szef Służby Cywilnej w Sprawozdaniu za rok wskazał, że niewielka liczba osób niepełnosprawnych ubiegających się o stanowiska w służbie cywilnej oraz brak zainteresowania objęciem wyższych stanowisk w służbie cywilnej, może wiązać się z nieposiadaniem odpowiednich kwalifikacji do objęcia tych stanowisk lub wynikać z przekonania, że niepełnosprawność będzie stanowiła barierę w realizacji obowiązków, w szczególności na wyższych stanowiskach. Przyczyną tego stanu może być również brak wiedzy osób niepełnosprawnych o możliwościach zatrudnienia w służbie cywilnej. Analiza liczby ofert składanych przez osoby niepełnosprawne ujawniła, że żadna z badanych jednostek nie osiągnęłaby wymaganego ustawą o rehabilitacji 6% wskaźnika zatrudnienia nawet w przypadku zatrudnienia wszystkich osób niepełnosprawnych, które złożyły swoje oferty. Przykładowo: Do Ministerstwa Sportu i Turystyki, gdzie nie jest zatrudniona żadna osoba niepełnosprawna, wpłynęły jedynie 3 oferty tych osób. Do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w którym wskaźnik jest najwyższy i wynosi 3% wpłynęły tylko 4 oferty osób niepełnosprawnych. 43 Sprawozdanie Szefa Służby Cywilnej o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby w 2011 r., s

16 Zatrudnianie osób niepełnosprawnych w ministerstwach i KPRM oraz przyczyny odrzucania ofert Łącznie w badanym okresie liczba osób niepełnosprawnych w ministerstwach i w KPRM wzrosła o 22 osoby, z do , w tym w ministerstwach w wyniku naborów zatrudniono jedynie 15 osób niepełnosprawnych. Tylko jedna z tych osób objęła wyższe stanowisko w służbie cywilnej. Tabela nr 3. Osoby niepełnosprawne zatrudnione w poszczególnych ministerstwach w badanym okresie. Ministerstwo Liczba zatrudnionych osób niepełnosprawnych, które ujawniły swoją niepełnosprawność w trakcie naboru Liczba osób niepełnosprawnych, które ujawniły swoją niepełnosprawność po zatrudnieniu Liczba osób korzystających z prawa do pierwszeństwa w zatrudnieniu MAC MF MKiDN MNiSW MRR 2* 2 0 MS 1** 0 0 MSiT MSW 1*** 0 0 MSZ MŚ Razem * Osoby, które ujawniły swoją niepełnosprawność w trakcie naboru, okazały się najlepszymi kandydatami i nie musiały korzystać z prawa do pierwszeństwa w zatrudnieniu. ** Osoba niepełnosprawna okazała się najlepszym kandydatem i nie musiała korzystać z prawa do pierwszeństwa w zatrudnieniu. *** Jedyny kandydat na końcowym etapie. Osoba zatrudniona na wyższe stanowisko w służbie cywilnej. Uwagę zwraca to, że z 15 zatrudnionych osób niepełnosprawnych 11 przedstawiło wraz z dokumentami aplikacyjnymi kopię dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność, natomiast 4 osoby (27%) ujawniły swoją niepełnosprawność po zakończonym naborze. Ważnym ustaleniem kontroli było to, że niewielka liczba zatrudnionych osób niepełnosprawnych nie wynika z dyskryminacji. Przyczynami odrzucania ofert osób niepełnosprawnych były przede wszystkim: niespełnianie wymogów formalnych, niespełnianie wymagań niezbędnych bądź dodatkowych/pożądanych, niska liczba punktów z testów wiedzy, prac pisemnych bądź rozmów kwalifikacyjnych. Przykładowo: W Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego na 12 ofert złożonych przez osoby niepełnosprawne 58% (7) nie spełniło wymagań formalnych ze względu na: wpływ oferty po terminie, brak wymaganego wykształcenia lub doświadczenia zawodowego. Pozostałych 5 kandydatów, których oferty spełniły wymogi formalne, nie uzyskało pozytywnej oceny z testu pisemnego i nie mogło wziąć udziału w rozmowie kwalifikacyjnej. W Ministerstwie Spraw Zagranicznych 67% (6 z 9) kandydatów niepełnosprawnych zostało odrzuconych ze względu na niespełnienie takich wymagań formalnych, jak: brak znajomości języka obcego na wymaganym poziomie, brak odpowiedniego doświadczenia zawodowego, brak poświadczenia bezpieczeństwa lub zgody na poddanie się procedurze. Pozostałe 3 oferty zostały odrzucone z powodu: nieosiągnięcia wyznaczonej minimalnej liczby punktów na teście wiedzy i niezakwalifikowania się na rozmowę kwalifikacyjną (1 osoba) oraz niskiej oceny z rozmowy kwalifikacyjnej (2 osoby). Zatem żadna z 9 osób niepełnosprawnych, które brały udział w naborach i przedstawiły kopię dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność, nie została zatrudniona. Jedna osoba ujawniła swoja niepełnosprawność dopiero po zatrudnieniu. 44 Stan na dzień 26 listopada 2011 r. 45 Stan na dzień 5 września 2012 r. 16

17 W KPRM 55% ofert złożonych przez osoby niepełnosprawne spełniło wymogi formalne (6 z 11). Żadna z tych osób nie znalazła się w gronie najlepszych kandydatów. Wyniki te są zbieżne z danymi Szefa Służby Cywilnej. W 2011 r. 46 z ofert osób niepełnosprawnych, nadesłanych na wszystkie ogłoszenia o wolnych stanowiskach w służbie cywilnej (niebędące wyższymi), 778 (58%) spełniło wymogi formalne. W 2012 r. 47 wskaźnik ten wyniósł 66%, tj. z ofert osób niepełnosprawnych na stanowiska w służbie cywilnej spełniło wymagania formalne. Zatem, poziom spełniania wymagań formalnych przez osoby niepełnosprawne jest zbliżony do poziomu dla ogółu kandydatów w naborach do służby cywilnej. Powyższe ustalenia uzasadniają wniosek o niewątpliwej konieczności aktywizowania zawodowego osób niepełnosprawnych, zachęcania i informowania o możliwościach pracy, ponieważ większa liczba ofert przez nie złożonych podwyższa prawdopodobieństwo zatrudnienia. Nieprawidłowości w naborach stwierdzone w wyniku kontroli Kontrolą objęto prawidłowość prowadzenia naborów nie tylko w odniesieniu do stosowania nowych przepisów dotyczących pierwszeństwa w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Badano prawidłowość stosowania najważniejszych zasad naboru do korpusu służby cywilnej, tj. zasady otwartości i konkurencyjności, określonych w art. 6 ustawy o służbie cywilnej. Wyniki kontroli potwierdziły, że w 7 ministerstwach i KPRM nabory prowadzono zgodnie z przepisami ustawy o służbie cywilnej oraz przepisami wewnętrznymi. Przestrzegana była zasada otwartości i konkurencyjności, a wyboru kandydatów dokonywano na podstawie ogłoszonych wymagań i wyników poszczególnych etapów rekrutacji, kierując się zasadą równego traktowania. Jednakże w 3 ministerstwach obszar ten został oceniony negatywnie, bowiem dyrektorzy generalni nie zapewnili przestrzegania zasad konkurencyjności i otwartości naboru, poprzez: niezapewnienie zgodności wymagań zawartych w ogłoszeniu o naborze z wymogami opisów stanowisk pracy, co stanowiło naruszenie art. 28 ust. 2 pkt 3 ustawy o służbie cywilnej, dokonywanie selekcji kandydatów spełniających wymagania formalne na podstawie kryteriów niezawartych w ogłoszeniu lub ponownej oceny wymagań niezbędnych uniemożliwiające pozostałym osobom zaprezentowanie swojej kandydatury w dalszym procesie rekrutacji, dopuszczanie do udziału w naborach osób niespełniających wymagań formalnych, wyłanianie kandydatów bez sprawdzenia spełniania przez nich wszystkich kryteriów obowiązkowych określonych na danym stanowisku, zamieszczanie w ogłoszeniach o naborze klauzul sugerujących uznaniowość w procedurze rekrutacji, zatrudnienie w wyniku naboru 7 kandydatów, co stanowiło naruszenie art. 29a ust. 1 ustawy o służbie cywilnej. Stwierdzone w procesie rekrutacji nieprawidłowości, poza dwoma przypadkami opisanymi poniżej, miały charakter ogólny dotyczyły zarówno naborów, w których uczestniczyły osoby niepełnosprawne, jak i pozostałych naborów, i nie były związane z niepełnosprawnością kandydatów do pracy. Ujawniono jednostkowy przypadek naruszenia prawa osoby niepełnosprawnej do pierwszeństwa w zatrudnieniu (MS) oraz niedopuszczenia do kolejnego etapu postępowania osoby niepełnosprawnej z powodu błędnej interpretacji przez komisję rekrutacyjną dokumentu stwierdzającego niepełnosprawność (MS). 46 Sprawozdanie Szefa Służby Cywilnej o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby w 2011 r., s Na podstawie projektu Sprawozdania Szefa Służby Cywilnej o stanie służby cywilnej i realizacji zadań tej służby w 2012 r ofert osób niepełnosprawnych wpłynęło w odpowiedzi na ogłoszenia na stanowiska nie będące wyższymi w służbie cywilnej z tego (66%) spełniło wymogi formalne oraz 23 na stanowiska wyższe w służbie cywilnej, z tego 10 (43%) spełniło wymogi formalne. 17

18 W jednym z naborów w Ministerstwie Sprawiedliwości naruszono prawo osoby niepełnosprawnej do pierwszeństwa w zatrudnieniu, określone w art. 29a ust. 2 ustawy o służbie cywilnej. Osoba niepełnosprawna nie została zatrudniona, mimo że spełniała przesłanki określone w ustawie o służbie cywilnej, tj. przekazała dokument potwierdzający niepełnosprawność, znalazła się w gronie 5 najlepszych kandydatów, spełniających wszystkie wymagania niezbędne i w największym stopniu wymagania dodatkowe, a w miesiącu poprzedzającym upublicznienie ogłoszenia wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych był niższy niż 6%. Zdaniem przewodniczącego komisji rekrutacyjnej lepiej merytorycznie przygotowaną osobą był kandydat, który nie był osobą niepełnosprawną. W innym naborze prowadzonym również w MS jedyną przyczyną niedopuszczenia osoby niepełnosprawnej do kolejnego etapu postępowania rekrutacyjnego była błędna interpretacja przez przewodniczącego i członków komisji rekrutacyjnej, treści przedłożonego orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, zgodnie z którą osoba ta była całkowicie niezdolna do pracy. Tymczasem orzeczenie lekarza orzecznika o całkowitej niezdolności do pracy, jakie przedstawiła osoba uczestnicząca w naborze, zgodnie z art. 5 pkt 2 ustawy o rehabilitacji powinno być traktowane na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydawanym przez zespół orzekający o niepełnosprawności. W związku z ujawnieniem tej nieprawidłowości KPRM rozszerzyła zakres badań kontrolnych i sprawdziła, czy błędna interpretacja dokumentów stwierdzających niepełnosprawność ma charakter systemowy. Wyniki dodatkowych badań potwierdziły jednak, że ujawniona nieprawidłowość była jednostkowa. Skargi osób niepełnosprawnych na postępowanie rekrutacyjne Liczba skarg złożonych przez osoby niepełnosprawne uczestniczące w naborach do korpusu służby cywilnej potwierdza, że proces ten jest zasadniczo prawidłowo prowadzony i nie występują przypadki dyskryminacji tej grupy osób ze względu na ich niepełnosprawność. Łącznie w badanym okresie do ministerstw i KPRM wpłynęła 1 skarga dotycząca postępowania rekrutacyjnego. Skarga ta wpłynęła do Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji i dotyczyła udziału w naborze. Osoba skarżąca opisała sytuację, w której po ostatnim etapie naboru, tj. rozmowie kwalifikacyjnej, osoba skarżąca nie znalazła się w gronie wyłonionych przez komisję najlepszych kandydatów. W wyniku weryfikacji dokumentacji naboru ustalono, że podczas naboru nie został naruszony art. 29a ustawy o służbie cywilnej. Komisja w protokole naboru wskazała trzech kandydatów, którzy spełniali wymagania niezbędne w stopniu, który zapewniał prawidłową i sprawną realizację zadań na danym stanowisku. Wśród tych kandydatów nie było osoby skarżącej. Decyzja komisji znajduje uzasadnienie w dokumentacji naboru. Ponadto jedna osoba niepełnosprawna poinformowała Departament Służby Cywilnej KPRM o nieprawidłowościach w naborze, w którym uczestniczyła w Ministerstwie Sprawiedliwości. Ujawniony problem dotyczył błędnej interpretacji treści przedłożonego orzeczenia lekarza orzecznika i całkowitej niezdolności do pracy. Weryfikacja tych informacji potwierdziła słuszność zarzutów osoby niepełnosprawnej, jednakże problem okazał się jednostkowy. 3. Działania ministerstw i KPRM w celu aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej. Świadomość pracowników ministerstw i KPRM w zakresie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych wzrasta. Jednakże istotne zastrzeżenia budzi niepodejmowanie przez 6 z 10 ministerstw (MNiSW, MSiT, MS, MSW, MSZ i MRR) działań innych niż wymagane ustawą o służbie cywilnej w celu zwiększenia zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W pozostałych jednostkach kontrolowanych podjęto ukierunkowane działania związane z aktywizacją zawodową osób niepełnosprawnych. 18

19 Nawiązywanie współpracy z podmiotami zajmującymi się aktywizacją osób niepełnosprawnych Pozytywnie należy ocenić to, że ministerstwa coraz częściej współpracują z podmiotami statutowo zajmującymi się aktywizacją osób niepełnosprawnych. Taka stała współpraca została nawiązana przez 4 ministerstwa (MŚ, MKiDN, MF, MAC) oraz KPRM. Należy zauważyć, że w 2009 r. Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła 49, że jedynie 13% (6 z 46) skontrolowanych jednostek podejmowało sporadyczne działania zmierzające do nawiązania współpracy z organizacjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych w celu wspierania podejmowania pracy przez osoby niepełnosprawne. Można zatem stwierdzić, że z jednej strony nastąpił postęp w stosunku do wyników kontroli przeprowadzonej przez NIK, jednakże działania te nie są wystarczające, a stała współpraca z organizacjami działającymi na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych powinna być podjęta przez wszystkie ministerstwa. Ministerstwo Środowiska współpracowało z Urzędem Pracy m.st. Warszawy w zakresie organizacji staży kierowanych do osób niepełnosprawnych. Podjęto także współpracę z Centrum Doradztwa Zawodowego i Wspierania Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie Centrum Dzwoni w zakresie możliwości przyjmowania osób niepełnosprawnych na warsztaty umiejętności praktycznych związanych z pracą w biurze. W Ministerstwie Finansów oraz w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji ogłoszenia na wolne stanowiska pracy były przekazywane do Biura Karier Osób Niepełnosprawnych oraz Działu Obsługi Niepełnosprawnych Urzędu Pracy m.st. Warszawy. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nawiązało współpracę z organizacją pozarządową działającą na rzecz osób niepełnosprawnych oraz z Urzędem Pracy m.st. Warszawy w zakresie zatrudniania na staż zawodowy osób bezrobotnych, w tym posiadających orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów nawiązała współpracę z 9 organizacjami działającymi na rzecz aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, Urzędem Pracy m.st. Warszawy oraz Biurami Karier uczelni wyższych. Staże/praktyki dla osób niepełnosprawnych Zgodnie z art. 49 pkt 7 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 50 (dalej: ustawa o promocji zatrudnienia), w stosunku do osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, tj. bezrobotnych niepełnosprawnych, mogą być dodatkowo stosowane określone działania 51. Należy do nich m.in. możliwość odbycia stażu przez okres nie przekraczający 6 miesięcy. Staż ten odbywa się na podstawie umowy zawartej przez starostę z pracodawcą według programu określonego w umowie ministerstw (MRR, MSW, MF, MSZ, MŚ) i KPRM zorganizowało staże i praktyki dla osób niepełnosprawnych. Skorzystało z nich co najmniej 27 osób niepełnosprawnych 53. Liderem w organizowaniu staży dla osób niepełnosprawnych okazało się Ministerstwo Środowiska, które zapewniło staż dla 18 osób niepełnosprawnych w wyniku nawiązanej współpracy w 2011 r. z Urzędem Pracy m. st. Warszawy. W 2011 r. odbyło się 12 staży, które ukończyło 11 osób niepełnosprawnych, z czego 4 stażystów zostało zatrudnionych w Ministerstwie 54, 1 osoba została przyjęta jako wolontariusz w 2012 r. W 2012 r. rozpoczęło się 6 staży dla osób niepełnosprawnych, z czego 5 w czasie kontroli było w trakcie realizacji, a 1 został zakończony. 49 Informacja o wynikach kontroli zatrudniania osób niepełnosprawnych w administracji publicznej, Warszawa, maj 2010, s Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm. 51 W art a ustawy o promocji zatrudnienia. 52 Art. 53 ust. 4 ustawy o promocji zatrudnienia. 53 Ujęto zarówno osoby niepełnosprawne, które odbyły staże/praktyki w ministerstwach specjalnie do nich skierowane, jak i osoby niepełnosprawne, które odbyły staże/praktyki organizowane na zasadach ogólnych. Dane nie są jednak zupełne, ponieważ nie wszystkie ministerstwa posiadały dokładne dane. 54 W tym 1 osoba w służbie cywilnej w ramach procedury naboru, 3 osoby poza służbą cywilną. 19

20 4. Dostosowanie siedzib urzędów do potrzeb osób niepełnosprawnych. Jednym z ważnych celów kontroli było dokonanie oceny dostosowania budynków urzędów administracji rządowej oraz ich otoczenia do potrzeb osób niepełnosprawnych 55. W tym obszarze nastąpiła największa zmiana w porównaniu z wynikami kontroli NIK. Ustalono bowiem, że ministerstwa są coraz lepiej przygotowane do zatrudniania osób niepełnosprawnych i w znacznej większości zlikwidowały lub podejmują działania w celu eliminacji utrudnień. Jednakże wciąż problemem pozostają bariery architektoniczne występujące w budynkach zajmowanych przez 3 ministerstwa (MSiT, MKiDN, MAC). Nie wynikają one jednak z zaniedbań ze strony urzędów czy niedostrzegania potrzeb osób niepełnosprawnych. Niemniej jednak należy sukcesywnie eliminować ujawnione w toku kontroli słabości w tym obszarze, uwzględniając możliwości finansowe oraz zabytkowy charakter budynków. W ramach czynności kontrolnych badano, czy budynki ministerstw i ich usytuowanie spełniają warunki określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (dalej: rozporządzenie Ministra Infrastruktury), tj.: otoczenie i wejście do budynku: sprawdzano m.in. czy do wejść do budynków prowadzą schody; czy zostały zainstalowane urządzenia umożliwiające dostęp do obiektów osobom niepełnosprawnym; czy zapewniono miejsca postojowe dla samochodów, z których korzystają lub potencjalnie mogłyby korzystać osoby niepełnosprawne; czy miejsca te zostały odpowiednio oznakowane; czy położenie drzwi wejściowych do budynków oraz kształt i wymiary pomieszczeń wejściowych umożliwiają dogodne warunki ruchu osobom niepełnosprawnym; czy zapewniony został osobom niepełnosprawnym dojazd z poziomu terenu i dostęp na wszystkie kondygnacje użytkowe; czy w obiektach, niewymagających wyposażenia w windy, zainstalowane zostały urządzenia techniczne zapewniające osobom niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje z pomieszczeniami użytkowymi, z których mogą lub potencjalnie mogłyby one korzystać; ciągi komunikacyjne i pokoje: oceniano czy ciągi komunikacyjne posiadają szerokość umożliwiającą poruszanie się osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich; czy posiadają one podłogę antypoślizgową; czy w pomieszczeniach są progi i schody; czy w budynkach wielopiętrowych zainstalowane są windy, w tym co najmniej jedna przystosowana do osób niepełnosprawnych; czy winda dostosowana do osób niepełnosprawnych posiada poręcze, tablicę przyzywową na odpowiedniej wysokości z dodatkowym oznakowaniem dla osób niewidomych oraz informację głosową; czy wykorzystywane są tablice z oznaczeniami informującymi m.in. o windach i toaletach dla osób niepełnosprawnych; zaplecze sanitarne: badano czy budynki posiadają pomieszczenia sanitarne dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych; czy toalety dla osób niepełnosprawnych zostały odpowiednio oznakowane; czy zapewniono do nich swobodne wejście; czy toalety posiadają odpowiednie wymiary, zapewniające przestrzeń manewrową dla osób niepełnosprawnych; czy w tych pomieszczeniach zostały zainstalowane uchwyty umożliwiające korzystanie osobom niepełnosprawnym z urządzeń; czy uchwyty oraz pozostałe elementy wyposażenia zostały zainstalowane na wysokości dostosowanej do osób niepełnosprawnych. Badanie w tym zakresie zostało powierzone na podstawie przepisów ustawy o kontroli biegłemu osobie niepełnosprawnej, poruszającej się na wózku inwalidzkim który dokonał oceny stopnia funkcjonalności środowiska pracy i dostępności siedzib ministerstw dla osób niepełnosprawnych. 55 Rozwiązania techniczne, jakim powinny odpowiadać m.in. budynki użyteczności publicznej, z uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych, uregulowane zostały w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 ze zm.) Zgodnie natomiast z 48 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz ze zm.), pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich do potrzeb i możliwości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności. 20

21 W 2009 r. Najwyższa Izba Kontroli oceniła, że większość kontrolowanych budynków administracji publicznej nie była w pełni dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ponadto wskazano, że wykonano szereg prac modernizacyjnych, które nie doprowadziły do likwidacji wszystkich istotnych barier 56. Na przestrzeni 3 lat urzędy wykonały wiele modernizacji w celu dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych. W efekcie 7 z 10 ministerstw (MSZ, MNiSW, MRR, MS, MF, MŚ, MSW 57 ) dostosowało swoje siedziby do potrzeb osób niepełnosprawnych, tzn. ich budynki i otoczenie spełniały warunki techniczne określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury. Przykładowo: Siedziba Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego jest wolna od barier architektonicznych, tj. np.: dojście do budynku Ministerstwa jest utwardzone; brak jest schodów prowadzących do wejścia budynku; ciągi komunikacyjne i drzwi wewnętrzne umożliwiają poruszanie się osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich; na każdą kondygnację budynku można dostać się windą, w tym przystosowaną do potrzeb osób niepełnoprawnych; miejsce, w którym umieszcza się ogłoszenia o naborze znajduje się przy wejściu głównym, do którego ułatwiony jest dostęp dla osób niepełnosprawnych. Fotografia nr 1. Wejście do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego od ul. Hożej 20 dostosowane do osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. W Ministerstwie Finansów 58 w latach wykonano m.in. następujące prace: wymieniono drzwi wejściowe do gmachu MF, wykonano remont podestu i schodów wejściowych wraz z wykonaniem pochylni wjazdowej na podest, przed wejściem głównym zlikwidowano niski stopień, w toalecie dla osób niepełnosprawnych zamontowano uchwyty, pojemnik na ręczniki jednorazowe oraz umywalkę umieszczono na wysokości dostosowanej dla osoby poruszającej się na wózku, wyznaczono dwa miejsca postojowe dla osób niepełnosprawnych. 56 Informacja o wynikach kontroli zatrudniania osób niepełnosprawnych w administracji publicznej, s Główna siedziba. 58 Siedziba przy ul. Świętokrzyskiej

22 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych dostosowało siedzibę główną do potrzeb osób niepełnosprawnych 60, natomiast w drugim z kontrolowanych obiektów 61 częściowo zlikwidowano bariery architektoniczne. Istotnymi utrudnieniami wciąż jest brak podjazdu umożliwiającego dostęp do wejścia budynku osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich oraz nie w pełni dostosowana dla tych osób toaleta znajdująca się na parterze. Działania w celu likwidacji ww. barier nie były podejmowane z uwagi na to, że w budynku tym nie pracuje żadna z osób poruszających się na wózku inwalidzkim, a ponadto w niedługim czasie miała nastąpić zmiana lokalizacji siedziby 62. Fotografia nr 7. Dźwig osobowy zainstalowany wewnątrz budynku Biura Przepustek, przy pomocy którego osoba niepełnosprawna może dostać się także do Punktu Obsługi Klienta MSW znajdującego się na 1 piętrze tego budynku (ul. Batorego 5). Fotografia nr 8 i 9. W budynku MSW przy ul. Pawińskiego 17/21 zamontowano dwie windy przystosowane dla osób niepełnosprawnych, wyposażone w przyciski sterujące, umożliwiające odczyt w piśmie Braille a i umieszczone na wysokości umożliwiającej dostęp osobie na wózku inwalidzkim. Ministerstwa w miarę możliwości podejmowały również działania w zakresie dalszego udoskonalenia warunków funkcjonowania osób niepełnosprawnych w swoich siedzibach. Przykładowo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w planie remontowo-inwestycyjnym na rok 2013 przewidziało kolejne zadania na rzecz poprawy środowiska pracy osób niepełnosprawnych. Dotyczyły one przystosowania windy oraz pionów sanitarnych. Ponadto MRR poza oględzinami z udziałem wyznaczonego do kontroli biegłego przeprowadziło dodatkowe badania pod kątem analizy przystosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych pozostałych siedzib Ministerstwa przy ul. Mysiej 2 i Żurawiej 14 (biegły w ramach kontroli dokonał oględzin budynków przy ul. Wspólnej 2/4 oraz Chałubińskiego 8). Ministerstwo Finansów prowadziło prace nad dokumentacją projektową dwóch parkingów na terenie głównego dziedzińca gmachu MF, uwzględniającą wykonanie m.in. jednego dodatkowego stanowiska dla osoby niepełnosprawnej. W 2013 r. w zależności od przyznanych środków planowano realizację tej inwestycji. 60 Przy ul. Batorego Przy ul. Pawińskiego 17/ Dotyczy siedziby przy ul. Pawińskiego 17/21. 23

23 Następujące ministerstwa nie dostosowały swoich siedzib do potrzeb osób niepełnosprawnych: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji objęło nową, nieprzystosowaną do potrzeb osób niepełnosprawnych, siedzibę przy ul. Królewskiej 27 w dniu 8 marca 2012 r. MAC zaplanowało podjęcie działań dostosowawczych po zakończeniu przeniesienia wszystkich pracowników do nowej siedziby. Działania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w zakresie usuwania barier architektoniczno-technicznych były ograniczone ze względu na zajmowanie budynków wpisanych do rejestru zabytków i podlegających przepisom ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 63. Bariery te nie utrudniały kontaktu obywateli, w tym osób niepełnosprawnych, z ministerstwem. W MKiDN uruchomiono Biuro Podawcze, które jest dostępne dla osób niepełnosprawnych. Przebudowano też bramę wjazdową wykonując podjazdy dla wózków inwalidzkich. Fotografia nr 10 i 11. Biuro Podawcze MKiDN przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ministerstwo Sportu i Turystyki podejmowało działania w celu wyeliminowania barier architektonicznych i dostosowania budynków, do potrzeb osób niepełnosprawnych, w stopniu umożliwionym przez właścicieli budynków za zgodą Stołecznego Konserwatora Zabytków. W lipcu 2012 r. został zawarty aneks do umowy najmu 64 pomiędzy MSiT a Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, na podstawie którego Wynajmujący zobowiązał się do zakupu schodołaza 65 oraz do remontu jednej łazienki 66. W trakcie kontroli budynek siedziby głównej MSiT przy ul. Senatorskiej 14 został zaopatrzony w schodołaz (budynek przy ul. Senatorskiej 12 był wyposażony w schodołaz). Również w toku kontroli 67 odbyło się spotkanie przedstawicieli MSiT i właściciela zajmowanego przez Ministerstwo budynku, na którym podjęto decyzje dotyczące dostosowania nieruchomości przy ul. Senatorskiej 14 do potrzeb osób niepełnosprawnych. Główna siedziba Kancelarii Prezesa Rady Ministrów przy Al. Ujazdowskich 1/3, w której mieści się 17 z 18 komórek organizacyjnych, jest niemal całkowicie dostępna dla osób niepełnosprawnych. Nieprzystosowana jest jedynie część skrzydła B na dwóch kondygnacjach. Działania związane z usuwaniem barier architektonicznych w Kancelarii mają charakter ciągły i planowy, w znacznym stopniu stanowią realizację zaleceń wynikających z Koncepcji zapewnienia 63 Dz. U. Nr 162, poz ze zm. 64 Z dnia 5 grudnia 2006 r. 65 W terminie do dnia 30 września 2012 r. 66 W terminie do dnia 30 grudnia 2012 r. 67 W dniu 17 września 2012 r. 24

24 dostępności KPRM dla osób z niepełnosprawnością, opracowanej w 2009 r. we współpracy ze Stowarzyszeniem Przyjaciół Integracji. W budynkach KPRM przy Al. Ujazdowskich 5 i przy Al. Szucha 14 występują bariery architektoniczne, które utrudniają dostęp osobom niepełnosprawnym, przy czym obiekt przy Al. Ujazdowskich 5 jest obecnie w całości użytkowany przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Budynek przy Al. Szucha 14 został objęty zadaniem Przebudowa pomieszczeń i instalacji w budynku wraz z dostosowaniem obiektu dla osób niepełnosprawnych. Fotografia nr 12 i 13. Od strony ulicy budynek KPRM przy Al. Ujazdowskich 1/3 posiada cztery wejścia, z czego jedno (wejście główne) jest w pełni dostosowane do potrzeb osób poruszających się na wózku inwalidzkim. Z obu stron schodów znajduje się wygodny podjazd i podnośnik tuż po wejściu do budynku. Informacja na ten temat zamieszczona jest na stronach BIP Kancelarii. Fotografia nr 14. Sygnalizacja przywoławcza przy wejściu G z dziedzińca KPRM; wejście znajduje się nieopodal miejsca do parkowania przeznaczonego dla pracownika będącego osobą niepełnosprawną. Dzięki poczynionym inwestycjom nastąpiła istotna poprawa w zakresie dostępności siedzib ministerstw i dostosowania ich do potrzeb osób niepełnosprawnych. Administracja powinna jednak nadal podejmować działania w celu eliminacji barier, z którymi spotykają się osoby niepełnosprawne. Należy pamiętać, że niektóre elementy otoczenia, które z pozoru wydają się proste w obsłudze bądź użytkowaniu, osobom niepełnosprawnym mogą sprawiać problemy. Uwagę należy zwrócić przykładowo na: wysokość zamontowanych przycisków alarmowo-przyzywowych i ich odpowiednie oznakowanie, lokalizację, umieszczenie i czytelność tablic informacyjnych/ogłoszeniowych, w tym ich odpowiedni kolor i kontrast, zamieszczanie informacji na stronach internetowych urzędów o wejściach dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, baterie umywalkowe, które powinny być wyposażone w tzw. dźwignię ułatwiającą obsługę osobom z niesprawnością rąk, podwieszane toalety, ponieważ zapewniają lepsze możliwości manewrowania wózkiem, opór drzwi przy ich otwieraniu i zamykaniu oraz odpowiednio duże uchwyty w drzwiach, szybkość zamykania drzwi w windach, odpowiednie oznakowanie toalet, w tym w sposób widoczny dla osób z dysfunkcją wzroku, umieszczanie przed pierwszym stopniem schodów materiału o innej fakturze, informującego osoby słabowidzące i niewidome o przeszkodzie. 25

25 5. Inne ułatwienia dla osób niepełnosprawnych. Ministerstwa wprowadzają również inne usprawnienia dla osób niepełnosprawnych, które chcą kontaktować się z urzędami. Wszystkie ministerstwa, z wyjątkiem jednego (MS), zapewniły tłumaczy języka migowego lub tłumaczy-przewodników oraz przeszkoliły pracowników w zakresie posługiwania się językiem migowym 68. Przykładowo: W MŚ, MSZ i MF po 4 pracowników ukończyło kurs języka migowego, w MRR i MNiSW zatrudnione są po 2 osoby posługujące się językiem migowym. W MSW osobom okresowo lub trwale doświadczającym trudności w komunikowaniu się zapewniono możliwość korzystania z tłumacza języka migowego lub tłumacza-przewodnika oraz dostęp do świadczenia usług tłumacza PJM, SJM i SKOGN 69. Ponadto na stronie internetowej MSW znajduje się informacja o usługach pozwalających na komunikowanie się osób uprawnionych. W kontaktach z KPRM osobom okresowo lub trwale doświadczającym trudności w komunikowaniu się zapewniono korzystanie z usługi tłumaczeniowej przez 2 osoby 7 dni w tygodniu w godzinach Informację tę zamieszczono na stronach BIP Kancelarii. Ministerstwa zapewniają osobom niepełnosprawnym również inne formy pomocy. Przykładowo: We wszystkich obiektach Ministerstwa Spraw Zagranicznych zapewniona jest pomoc osób trzecich, np. opiekun osoby wizytującej MSZ. Ponadto w razie potrzeby osoba niepełnosprawna może uzyskać pomoc pełniącego służbę pracownika BOR. Ministerstwo Sportu i Turystyki w celu ułatwienia dostępu osobom niepełnosprawnym do swojej siedziby zapewnia obsługę przez przeszkolonych w tym zakresie recepcjonistów 70. Ponadto osoby niepełnosprawne mogą korzystać również z wprowadzonych udogodnień, np.: strona internetowa KPRM oraz Ministerstwa Sportu i Turystyki dostosowana jest do korzystania przez osoby niewidome i niedowidzące; w Ministerstwie Środowiska wprowadzono dla pracowników niepełnosprawnych podwyższone dofinansowanie do wypoczynku w celu zachęcenia do otwartego informowania o swojej niepełnosprawności; w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych 71 funkcjonuje odpowiednio wyposażony Pokój rodzica z dzieckiem, z którego również mogą korzystać osoby niepełnosprawne. W celu dalszego usprawniania pracy osób niepełnosprawnych pożądanym byłoby wprowadzenie takich dobrych praktyk, jak: osobne pomieszczenia dla osób niepełnosprawnych w celu wykonania gimnastyki, służby kadrowe w każdym przypadku powinny informować bezpośredniego przełożonego o prawach niepełnosprawnego pracownika na podstawie analizy stopnia niepełnosprawności, służby bhp powinny być zaangażowane w dostosowywanie stanowisk pracy osób niepełnosprawnych. 68 Wypełniając wymogi ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (Dz. U. Nr 209, poz. 1243). 69 Świadczenie usługi tłumacza PJM dotyczy polskiego języka migowego, SJM systemu językowo migowego, SKOGN sposobu komunikowania się osób głuchoniewidomych. 70 Pismo pani Joanny Muchy, Minister Sportu i Turystyki, z dnia 23 stycznia 2013 r., znak: BG-I/073/4/2013/1. 71 Budynek przy ul. Batorego 5. 26