Agro Trade. UL. STASZICA 1/212

Agro Trade INWESTOR WYKONAWCA OPRACOWANIA Agro Trade SIŁOWNIE WIATROWE S.A. SARMACKA 10D LOK 9 02-972 WARSZAWA GRZEGORZ BUJAK UL. STASZICA 1/212 25-008 KIELCE RAPORT Z PRZEDINWESTYCYJNEGO ROCZNEGO MONITORINGU ORNITOLOGICZNEGO PROWADZONEGO NA POWIERZCHNI WYZNACZONEJ POD PLANOWANĄ FARMĘ WIATROWĄ ZBUDOWANĄ Z TRZECH ELEKTROWNI WIATROWYCH USYTUOWANYCH W OBRĘBIE TRZASKOWICE - STANOWIĄCY ZAŁ. NR II DO RAPORTU O ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO gmina Bielawy powiat łowicki województwo łódzkie L.p. OPRACOWALI DATA PODPIS 1 mgr Marcin Łukaszewicz 02.2014 LUTY 2014 R. EGZEMPLARZ NR 01 NIP: 7681571031 Strona 1 z 73

Spis treści 1. Wstęp... 3 1.1. Cel opracowania... 3 1.2. Parametry planowanej farmy... 3 2. Opis terenu... 4 2.1. Obszar badań ornitologicznych... 7 3. Określenie miejsca inwestycji w odniesieniu do obszarów Natura 2000... 8 4. Metodyka monitoringu przedrealizacyjnego... 14 4.1. Badania transektowe liczebności i składu gatunkowego... 15 4.2. Badania natężenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki... 15 4.3. Badania w protokole MPPL... 17 4.4. Cenzus legowych gatunków rzadkich i średniolicznych... 17 5. Metodyka oceny oddziaływnia na awifaunę... 20 6. Wyniki monitoringu przedralizacyjnego... 20 6.1. Zimowanie... 20 6.2. Przeloty wiosenne... 22 6.3. Okres legowy... 25 6.4. Koczowanie polegowe... 31 6.5. Migracja jesienna... 33 6.6. Podsumowanie wyników ze wszystkich okresów fenologicznych... 36 6.7. Wykorzystanie przestrzenie powietrznej przez ptaki... 45 6.8. Waloryzacja awifauny... 48 7. Prognoza oddziaływania planowanej inwestycji na awifaunę... 53 7.1 Prognoza kolizyjności... 54 7.2 Utrata i fragmentacja siedlisk... 56 7.3 Efekt bariery... 60 7.4 Efekt skumulowany... 61 8. Ocena oddziaływania inwestycji na obszary Natura 2000... 65 9. Wnioski końcowe... 68 10. Opis działań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensacje przyrodniczą potencjalnie negatywnych oddziaływań na ptaki... 68 10.1. Propozycja rodzaju i skali monitoringu porealizacyjnego... 69 11. Literatura i wykorzystana dokumentacja... 70 Załączniki... 74 NIP: 7681571031 Strona 2 z 73

1. WSTĘP Wraz z szybkim tempem kurczenia się ograniczonych zasobów paliw kopalnych wzrasta zainteresowanie nowymi, niekonwencjonalnymi źródłami energii. Próby wykorzystania na szeroką skalę promieni słonecznych, wiatru czy wody są,,naturalną odpowiedzią ludzkości na coraz większe zapotrzebowanie na energię. W tym aspekcie szczególne znaczenie ma energetyka wiatrowa, wykorzystująca nieograniczone zasoby siły eolicznej, będąc jednym z najdynamiczniej rozwijających się sektorów energetyki opartej na źródłach odnawialnych. W ostatnich latach w Polsce, a także w rejonie województwa łódzkiego dostrzegany jest dynamiczny wzrost liczby projektowanych i realizowanych elektrowni wiatrowych, a nawet farm liczących kilkadziesiąt urządzeń. Rejon łódzki leży w szerokiej strefie intensywnych zjawisk wiatrowych, które zapewniają stabilne i efektowne funkcjonowanie takich urządzeń. Polska przystępując do Unii Europejskiej i jednocześnie chroniąc klimat przed globalnym ociepleniem, zobowiązała się stopniowo zastępować swoją energetykę opartą na węglu, na przyjazne środowisku technologie. Mimo jednak szeregu przyjaznych czynników w technologiach związanych z budową elektrowni wiatrowych (,,czysta energia, redukcja dwutlenku węgla oraz innych trujących gazów do atmosfery), wpływ projektowanych farm może mieć negatywny wpływ na środowisko, szczególnie jeśli turbiny wiatrowe zostaną zlokalizowane w niewłaściwym miejscu. Do grupy niekorzystnych czynników środowiskowych należą te, związane ze zmianą architektury krajobrazu oraz możliwością wystąpienia śmiertelności ptaków i nietoperzy m.in. przelatujących w zasięgu pracujących śmigieł siłowni wiatrowej. Dlatego odpowiednia lokalizacja pozwala do minimum ograniczyć efekt szkodliwego oddziaływania, który wywierają farmy wiatrowe na środowisko naturalne, natomiast nieodpowiednie jej umiejscowienie z dużym prawdopodobieństwem przyczyni się do strat w postaci martwych lub okaleczonych ptaków. 1.1. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie oceny oddziaływania planowanej inwestycji wiatrowej na awifaunę. Ocenę tę przeprowadzono na podstawie danych zebranych w trakcie trwania przedinwestycyjnego monitoringu ornitologicznego, prowadzonego na terenie przewidzianym pod budowę elektrowni wiatrowej oraz na obszarach z nim sąsiadujących. 1.2. Parametry planowanej farmy wiatrowej Przedsięwzięcie polega na budowie 3 turbin wiatrowych o mocy do 2,0 MW każda. Lokalizacja planowana jest na działkach o nr ewidencyjnych: 108, 121 i 147 na gruntach miejscowości Trzaskowice w gminie Bielawy (woj. łódzkie - rys. 1). Obszar pod planowaną budowę inwestycji wiatrowej zajmuję powierzchnie ok. 19 ha (wyliczając na podstawie łączną powierzchnie wszystkich działek inwestycyjnych lokujących poszczególne elektrownie wiatrowe rys. 2). NIP: 7681571031 Strona 3 z 73

Rys. 1. Obszar inwestycji wraz z rozmieszczeniem planowanych elektrowni wiatrowych w gminie Bielawy. 2. OPIS TERENU Podział administracyjny. Gmina Bielawy jest położona w zachodniej części powiatu łowickiego w województwie łódzkim. Swoim obszarem obejmuje powierzchnie 164 km 2 i jest największą pod względem powierzchni gminą powiatu. Podział fizycznogeograficzny. Gmina Bielawy z siedzibą w miejscowości Bielawy znajduje się na obszarze Niziny Środkowomazowieckiej w mezaregionie Równiny Łowicko- Błońskiej, obejmującej równiny aluwialne Pradoliny Warszawsko- Berlińskiej i pedymentu Wzniesień Łódzkich. Jest to pas nizin stanowiących fragment Niżu Środkowoeuropejskiego. (Kondracki 2002). Północno- wschodnie krańce gminy stanowią marginalny fragment Równiny Kutnowskiej. Krajobraz. Jest to obszar płaski, typowo równinny o wysokości 90-110 m npm. Równina Łowicko- Błońska została uformowana w obszarze staroglacjalnym z osadów pradolinnych na przedpolu lądolodu okresu stadiału głównego zlodowacenia Wisły i tworzy płaską równię aluwialną. Krajobraz tych terenów został zdominowany przez dolinny krajobraz rzeki Bzury i Mrogi, uformowanych w okresie preborealnym i borealnym holocenu. Teren gminy odznacza się jednym z wyższych w powiecie łowickim wskaźników lesistości tj. 15,3%. Klimat. Obszar całego województwa łódzkiego zaliczamy do klimatu nizin środkowopolskich, których najistotniejszą cechą jest wielka zmienność elementów meteorologicznych w czasie oraz małe zróżnicowanie przestrzenne. Klimat ten kształtują ścierające się masy powietrza kontynentalnego i oceanicznego. Średnia roczna temperatura powietrza to 7-7,5 C. Suma NIP: 7681571031 Strona 4 z 73

rocznych opadów to 500-550 mm, co przy znacznej sumie rocznej parowania terenowego wpływa na okresowe, lokalne występowanie deficytu wody w glebie. Okres wegetacyjny wynosi od 200 do 210 dni. Lasy. Lasy zajmują 2512,24 ha powierzchni gminy Bielawy. Teren gminy odznacza się jednym z wyższych w powiecie łowickim wskaźników lesistości tj. 15,3%. Na tle średniej krajowej 28,2% oraz średniej wojewódzkiej 20,4%jest to ciągle niski wskaźnik. Na terenie gminy występuje kilka większych kompleksów leśnych oraz niewielkie lasy chłopskie. Lasy występują w wielu punktach gminy jednak największe, zwarte kompleksy leśne można spotkać w południowej i południowo-wschodniej części gminy. Gleby. Znamienna dla terenu gminy Bielawy jest duża jednorodność warunków glebowych, charakteryzowanych poprzez oznaczenie typów genetycznych gleb, rodzajów gleb, klasy rolniczej przydatności gleb. Wynika ono przede wszystkim z małego zróżnicowania podłoża mineralnego, stosunków wodnych oraz jednorodnego ukształtowania terenu. Prawie wszędzie, z wyjątkiem dolin rzecznych wykształciły się gleby mineralne, wytworzone z glin zwałowych lekkich, piasków słabogliniastych i gliniastych leżących na glinach. Są to generalnie gleby klasy brunatnoziemie - gleby płowe (pseudobielicowe), gleby brunatne wyługowane oraz pseudoglejowe (klasy bonitacyjne II, III, IV według systemu PTG, rzadziej klasy V). Przydatność rolnicza tego typu gleb jest wysoka. Tworzą kompleksy rolnicze: pszenny dobry (2) i żytni bardzo dobry (4). Tylko wyspowo, na bardziej miąższym podłożu piaszczystym spotyka się gleby niższej klasy, zaliczane do kompleksu żytniego słabego. Wody powierzchniowe. Morfologia terenu gminy Bielawy determinuje kształt i układ sieci hydrograficznej. Występujące tutaj cieki wodne, będące dopływami rzeki Bzury w przeważającej większości maja układ południkowy. Rzeka Bzura jest głównym ciekiem wodnym położonym na terenie gminy. Swój początek rzeka ta bierze w lasach łagiewnickich położonych w północnej części Łodzi. Na terenie gminy Bielawy Bzura płynie w szerokiej dolinie polodowcowej. Całkowita długość Bzury wynosi 166 km, a powierzchnia zlewni: 7788 km2. Koryto Bzury odwadnia teren Równiny Łowicko-Błońskiej, północną część Wzniesień Łódzkich i Wysoczyznę Rawską. Największym dopływem Bzury umiejscowionym w swym dolnym biegu na terenie gminy Bielawy jest rzeka Mroga. Długość Mrogi wynosi 63 km, a powierzchnia jej dorzecza ok. 530 km2. Źródła Mrogi znajdują się na wysokości 195 m n.p.m. w granicach wsi Gałkówek-Kolonia, na terenie Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. W dolnym biegu Mroga płynie lekko pofałdowaną Równiną Łowicko-Błońską i cechuje się następującymi wymiarami przy ujściu: szerokość w dnie 6m, głębokość koryta od 1,5 do 2,5 m. Przed ujściem do Bzury łączy się z Kanałem Południowym. Ujście znajduje się w obrębie wsi Sobota, na wysokości 91 m n.p.m Na obszarze gminy Bielawy znajdują się również cieki bezimienne. Poza wodami powierzchniowymi płynącymi, na terenie gminy Bielawy znajdują się 3 duże kompleksy stawów rybackich, z których dwa są położone w bezpośredniej bliskości Bzury. Oba maja kształt wydłużony w kierunku wschód-zachód. Są to stawy Stadniny Koni w Walewicach oraz stawy Gospodarstwa Rybackiego Psary w Borowie. Kompleks stawów rybnych Borów zajmuje powierzchnię ok. 130 ha i jest położony w prawej części doliny rzeki Bzury. Stawy rybne gospodarstwa Borów stanowią nieregularną, wydłużoną z zachodu na wschód figurę długości ok. 2,3 km i szerokości, zależnie od miejsca przekroju poprzecznego od 0,3 do 0,8 km. Przylegające od północy do kompleksu stawowego połacie doliny rz. Bzury przedstawiają się jako zabagnione względnie nadmiernie zawilgocone łąki. Stawy rybne Stadniny Koni Walewice są położone w ujściu rzeki Mrogi do Bzury i zajmują ok. 137ha. Stawy walewickie przylegają do stawów Gospodarstwa Rybackiego Psary. Teren tego obiektu, jak i pozostałych tego typu obiektów NIP: 7681571031 Strona 5 z 73

na terenie gminy Bielawy, posiada silnie rozbudowaną sieć rowów odwadniająconawadniających. Trzeci duży kompleks stawów usytuowany jest na prawym brzegu Mrogi, czerpiąc z jej nurtów wodę potrzebną do zasilania kwater. Są to wspomniane wcześniej stawy Gospodarstwa Rolnego Psary. Oprócz w.w. na terenie gminy występują dosyć liczne niewielkie zbiorniki wód stojących, najczęściej również stawy rybackie. Walory przyrodnicze gminy. Fauna i flora gminy Bielawy jest typowa dla agrocenoz, wykazuje cechy daleko posuniętej ingerencji człowieka, co oznacza, że jest w znacznym stopniu zorganizowana i kontrolowana przez człowieka. Melioracje i nawożenie powodują antropogeniczne przekształcenie gleb oraz zbiorowisk roślinnych co wiąże się z występowaniem zbiorowisk ruderalnych i wegetatywnych. Efektem antropogenicznych przekształceń są nie tylko pola uprawne, ale również powierzchnie leśne i łąkowe, z towarzyszącym im osadnictwem. Najcenniejszym obszarem w strukturze przestrzennej krajobrazu gminy, z punktu widzenia ochrony różnorodności biologicznej ekosystemów, jest dolina rzeki Bzury. Bzura na terenie gminy płynie w szerokiej dolinie polodowcowej. Większa część niziny, w której umiejscowiona jest dolina rzeki Bzury, leży na poziomie od 85 do 105 m n.p.m. i tworzy równinę aluwialną, równą niemalże jak stół. Dopiero bliżej brzegów doliny lodowcowej, na poziomie 105 do 128 m n.p.m. krajobraz nizinny urozmaicają wydmy piaszczyste, najczęściej zalesione, ale w pewnej części stanowiące rozsypisko piasków ruchomych. Również na terenie gminy Bielawy spotykamy większe tereny wydmowe : po prawej i po lewej stronie doliny Mrogi prawobrzeżnego dopływu Bzury. Na terenie gminy Mroga przecina teren pradoliny, gdzie towarzyszą jej dwa duże zespoły stawów Walewice i Borów. Obszar ten w przeważającej części jest zalesiony. Pradolina Bzury i Neru została ustanowiona obszarem Natura 2000. Program Natura 2000 jest programem ogólnoeuropejskim, ma on charakter otwarty, a jego zasoby są weryfikowane co 5 lat. Jest to zbiór obszarów wyznaczonych według jednolitych kryteriów całej Unii Europejskiej, tak by zachować na nich siedliska przyrodnicze i gatunki, które zostały uznane za ważne dla Europy. Celem programu jest skuteczna ochrona najcenniejszych i najbardziej reprezentatywnych ekosystemów Europy, wraz z towarzyszącą im fauną i florą. Aby osiągnąć ten cel rozwija się sieć przestrzennych powiązań ekosystemów, uwzględniając zmienność i bogactwo przyrody kontynentu europejskiego. Organizacyjną podstawę funkcjonowania Natury 2000 stanowią dyrektywy: ptasia (Bird Directive z 1979r) i siedliskowa (Habitat Directive z 1992r.). Nadzór nad terenami Natura 2000 sprawuje Minister Środowiska, ustanawia też dla każdego z nich plan ochrony. Do zadań wojewody należy koordynacja funkcjonowania obszarów na terenie województwa. Około 60% powierzchni gminy objęte jest wymogami ochrony w ramach obszaru chronionego krajobrazu Doliny Bzury. Ciągi dolinne tego rodzaju spełniają ważną rolę środowiskotwórczą między innymi jako obszary o wysokiej produktywności ekologicznej i obszary powiązań o charakterze hydrologicznym; zapewniają ciągłość wód powierzchniowych i płytkich wód podziemnych oraz co za tym idzie również funkcjonowanie ekosystemów związanych z tymi wodami. Dolina Bzury wyraźnie rozpoznawalna w monotonnym krajobrazie obszaru gminy tworzy korytarz ekologiczny stanowiący florystyczny i faunistyczny ciąg ekologiczny i drogę migracji i dyspersji fauny, w tym zwłaszcza awifauny. Dno tej doliny jest użytkowane rolniczo, głównie w formie użytków zielonych z rzadka występującymi zagajnikami olszowymi. NIP: 7681571031 Strona 6 z 73

2.1 Obszar badań ornitologicznych (obszar planowanej inwestycji). Zakłada się lokalizację 3 turbin wiatrowych zlokalizowanych na gruntach miejscowości Trzaskowice (gm. Bielawy) rys. 1 i 2. Teren obejmuje wyłącznie grunty rolne, urozmaicone nielicznie przez śródpolne zadrzewienia i zakrzaczenia, wyłącznie o charakterze punktowym. W strefie buforowej inwestycji (do 2 km od planowanych lokalizacji turbin) brak kompleksów leśnych, dolin rzecznych z siedliskami łąkowymi czy zbiorników wodnych, które potencjalnie mogą wpływać na atrakcyjność terenu dla awifauny w różnych okresach fenologicznych. Rys. 2. Granica działki planowanej inwestycji z lokalizacją turbin wiatrowych. Przez teren inwestycji nie przebiegają ciągi i korytarze ekologiczne o znaczeniu lokalnym, regionalnym czy krajowym. Obszar badań nie stanowi cennej ostoi ornitologicznej w skali kraju (Wilk i in. 2010) czy regionu (Janiszewski T., Wojciechowski Z., Markowski J. 2002). Najbliższe istotne dla awifauny obszary to: Pradolina Warszawsko-Berlińska (OSOP i SOOS Natura 200) w tym dolina Bzury, stawy w Waliszewie i Walewicach, minimalna odległość od tych obiektów waha się od 5-10 km na wschód północny wschód i północ. Obserwacjami (w tym wyszukiwanie stanowisk i gniazd gatunków rzadkich, średniolicznych i drapieżnych) objęto obszar ( strefa buforowa o powierzchni ok. 11 km 2 (rys. 3). Ze względu na ogólnie przyjętą metodykę przy tego typu monitoringach, obserwacje prowadzone poza cyklicznymi badaniami (transekty, punkty) należy traktować jako rozpoznanie awifauny, a nie badania pozwalające na szczegółowe określenie liczby par lęgowych. Obszar wyznaczono jako strefę buforową potencjalnego oddziaływania inwestycji, przyjęto w przybliżeniu odległość ok. 2 km od poszczególnych lokalizacji poszczególnych siłowni wiatrowych. NIP: 7681571031 Strona 7 z 73

Na analizowanym obszarze najcenniejsze dla awifauny siedliska znajdują się w północno zachodniej i zachodniej części buforu (łąki z ciekami wodnymi) pozostały obszar nie jest potencjalnie atrakcyjny jako miejsca koncentracji czy lęgowiska gatunków o wysokim statusie ochronnym. Rys. 3. Obszar objęty monitoringiem (liczenia cykliczne) i rozpoznaniem awifauny (strefa buforowa) terenu inwestycji wiatrowej w gminie Bielawy. 3. OKREŚLENIE MIEJSCA INWESTYCJI W ODNIESIENIU DO OBSZARÓW NATURA 2000 (OSOP-30, SOOS-do 20 km) Województwo Łódzkie jest zróżnicowane pod względem występowania różnych typów siedlisk i nielicznych w Polsce ptaków. Charakterystyczne i kluczowe dla regionu są: Pradolina Warszawsko-Berlińska, zbiornik Jeziorsko i dolina Środkowej Warty. Miejsce planowanej inwestycji nie jest położone na terenie żadnego obszaru znajdującego się obecnie w sieci Natura 2000 oraz żadnego obszaru zaproponowanego do włączenia w tej sieci. Najbliższy Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków to Pradolina Warszawsko-Berlińska (PLB100001), którego granica rozpoczyna się 5 km na zachód od skrajnych turbin planowanej farmy Trzaskowice (rys. 4). W odległości 19 km znajduje się jeszcze jeden OSOP Doliny Przysowy i Słudwi. Natomiast w analizowanym promieniu 20 km wokół planowanej inwestycji znajdują się 2 Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk. Charakterystykę i odległości przedstawiono w tab. 3. NIP: 7681571031 Strona 8 z 73

Rys. 4. Położenie planowanej inwestycji wiatrowej względem najbliższych Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków Pradolina Warszawsko-Berlińska i Doliny Przysowy i Słudwi znajdujących się w minimalnej odległości 5 i 19 km. Pradolina Warszawsko-Berlińska - obszar położony na Równinie Łowicko-Błońskiej, na południe od Równiny Kutnowskiej. Równinę przecinają rzeczki, spływające do Bzury z Wzniesień Południowomazowieckich. Obszary zalesione zajmują niewielką powierzchnie ostoi. Występują tu stawy rybne, z których najważniejsze to Psary, Okręt i Rydwan, Borów i Walewice. Najważniejsza z rzek ostoi to Bzura, której dolina jest silnie zatorfiona, pokryta mozaiką szuwarów turzycowych i roślinności łąkowej; średnia szerokość doliny rzecznej wynosi ok. 2 km. Dolina pocięta jest gęstą siecią rowów melioracyjnych, a sama rzeka jest uregulowana; brak tu starorzeczy. NIP: 7681571031 Strona 9 z 73

Tabela 1. Lista stwierdzonych gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409 EWG na obszarze Natura 2000 Pradolina Warszawsko-Berlińska (na podstawie formularza SDF). Tabela 2. Charakterystyka siedliskowa obszaru Pradolina Warszawsko-Berlińska (na podstawie formularza SDF). NIP: 7681571031 Strona 10 z 73

Zawiera ostoje ptasie o randze europejskiej E 43 (Dolina Neru) oraz o randze krajowej K 46, K 47 i K 48 (Dolina Bzury, Stawy Psary, Stawy Okręt i Rydwan). Obszar stanowi bardzo ważną ostoje ptaków wodno-błotnych. Występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK) (tab. 1). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: bąk (PCK), błotniak stawowy, błotniak łąkowy, kropiatka, podróżniczek (PCK), rybitwa białowąsa (PCK), rybitwa czarna, cyranka, krwawodziób, płaskonos, rybitwa białoskrzydła (PCK), rycyk i zausznik; stosunkowo wysoką liczebność (C7) osiągają: bocian biały, derkacz, czajka i śmieszka. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C3) gęsi zbożowej; stosunkowo duże koncentracje (C7) osiąga: batalion, gęś białoczelna, świstun. Tabela 3. Obszary chronione w ramach sieci Natura 2000 położone w promieniu do 30 km (OSOP), do 20 km (SOOS) od planowanej inwestycji. Formy ochrony: OSOP Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków. SOOS Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk. Charakterystyka na podstawie formularzy SDF. Rozmieszczenie graficzne znajduje się na rys. 5. Lp. Nazwa ostoi Forma ochrony Kod Najmniejsza odległość i kierunek Powierzchnia (ha) 1. PRADOLINA WARSZAWSKO- BERLIŃSKA OSOP PLB100001 5 km na E 23 412,4 Wartość przyrodnicza Zawiera ostoje ptasie o randze europejskiej E 43 (Dolina Neru) oraz o randze krajowej K 46, K 47 i K 48 (Dolina Bzury, Stawy Psary, Stawy Okręt i Rydwan). Obszar stanowi bardzo ważną ostoje ptaków wodnobłotnych. Występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: bąk (PCK), błotniak stawowy, błotniak łąkowy, kropiatka, podróżniczek (PCK), rybitwa białowąsa (PCK), rybitwa czarna, cyranka, krwawodziób, płaskonos, rybitwa białoskrzydła (PCK), rycyk i zausznik; stosunkowo wysoką liczebność (C7) osiągają: bocian biały, derkacz, czajka i śmieszka. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku. 2. DOLINY PRZYSOWY I SŁUDWI OSOP PLB100003 19 km na NE 3 980,7 Wartość przyrodnicza Obszar ma istotne znaczenie dla ochrony ptaków migrujących w okresie wiosennym. W krótkim okresie czasu koncentrują się tu znaczne ilości ptaków wodno-błotnych. Ogółem obserwowano do 80 000 osobników różnych gatunków w okresie wiosennym. W okresie jesiennym obserwowano do 10 000 osobników. W okresie wiosennej migracji na terenie obszaru koncentruje się do 40 000 osobników gęsi białoczelnej, co stanowi ok. 4% populacji korytarza migracyjnego. Duże liczebności na przelotach osiąga również gęś zbożowa której NIP: 7681571031 Strona 11 z 73

Lp. Nazwa ostoi Forma ochrony Kod Najmniejsza odległość i kierunek Powierzchnia (ha) koncentracje ocenia się na max. 1700i, czyli ok. 0,3% populacji korytarza migracyjnego. Liczebność gęgawy w okresie przelotów ocenia się na max. 1600i czyli ok. 0,9% populacji tego gatunku w okresie przelotów w korytarzu migracyjnym. Gęgawa jest dodatkowo gatunkiem lęgowym na terenie obszaru. Występuje tu 18-36 par lęgowych czyli ok. 1,3% krajowej populacji lęgowej tego gatunku w Polsce. Wiosenne koncentracje siewki złotej dochodzą do 17000i, czyli ok. 1,7% populacji korytarza migracyjnego. Liczebność czajki w okresie przelotów dochodzi do 13000 osobników, co stanowi znaczące uzupełnienie liczebności ptaków w okresie migracji. Na terenie obszaru koncentrują się również inne gatunki migrujące: batalion-1800i, łęczak-550i, żuraw-270i, krzyżówka-2700i, świstun-1700i, cyraneczka-300i. 3. PRADOLINA BZURY-NERU SOOS PLH100006 5 km na E 21 886,2 Wartość przyrodnicza Charakteryzowany odcinek Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej, objęty ochroną w granicach obszaru Natura 2000 Pradolina Bzury-Neru, jest najcenniejszym obszarem bagiennym w środkowej części Polski. W dużej części ostoi zachodzi sukcesja regeneracyjna na skutek wycofywania się rolnictwa. Efektem tego procesu jest odtwarzanie się lasów łęgowych, olsowych, zarośli wierzbowych oraz szuwarów. Pradolina Bzury-Neru ma również duże znaczenie jako ostoja roślinności halofilnej. Wciąż można tu napotkać płaty zbiorowisk tego typu roślinności, jednak jest ona w zdecydowanym odwrocie. Szczególnie istotny jest fakt, potwierdzony przez liczne ostatnio badania przyrodnicze w granicach Pradoliny, iż mimo kompleksowego zmeliorowania tego terenu, wciąż posiada on unikatową wartość przyrodniczą. Potwierdzają to liczne stanowiska roślin chronionych i ginących (np. goryczka wąskolistna i groszek błotny) oraz liczne występowanie zwierząt, w szczególności ptaków związanych z obszarami wodno-błotnymi. Podsumowując, Pradolina Warszawsko-Berlińska, objęta ochroną w postaci dwóch obszarów Natura 2000 (PLH 100006 Pradolina Bzury- Neru oraz PLB 100001 Pradolina Warszawsko-Berlińska), mimo niemal tysiącletniego użytkowania gospodarczego, stanowi ważną w skali regionu, kraju i całej sieci obszarów Natura 2000, ostoję różnorodności biologicznej. 4. SILNE BŁOTA SOOS PLH100032 7 km na S 67.4 Wartość przyrodnicza Jest to ważne w regionie miejsce godowania i żerowania płazów z 9 gatunków. Licznie występuje tu m.in. traszka grzebieniasta i kumak nizinny. Dla obydwu gatunków jest jednym z cenniejszych stanowisk w okolicach Łodzi. Jako pozostałość po torfowisku wysokim, w charakterystycznym dla regionu układzie z kompleksem wydm śródlądowych, obszar od kilkudziesięciu lat proponowany do ochrony rezerwatowej, później jako zespół przyrodniczo - krajobrazowy. Lokalnie - ważna ostoja ptactwa wodno-błotnego, zarówno jako miejsce lęgu: m.in. NIP: 7681571031 Strona 12 z 73

Lp. Nazwa ostoi Forma ochrony Kod Najmniejsza odległość i kierunek Powierzchnia (ha) bąka, bączka, żurawia, błotniaka stawowego; żerowania: m.in. bielika, bociana czarnego i białego jak i miejsce postoju w trakcie wędrówek. Cenny obiekt dydaktyczno - naukowy, zarówno dla biologów, przyrodników, geomorfologów ale także jako pamiątka lokalnego zwyczaju eksploatacji torfu. 5 SZCZYPIORNIAK I KOWALIKI SOOS PLH100033 12 km na SE 28.5 Wartość przyrodnicza Bogata mozaika siedlisk leśnych - od trudnodostępnych olsów poprzez świeże bory aż po fragmenty młodników oraz naturalne zbiorniki wodne z dobrze rozwiniętym litoralem są doskonałym środowiskiem życia płazów - występują tutaj licznie m.in. traszka grzebieniasta i kumak niziny. Dla obu gatunków jest to jedno z cenniejszych stanowisk w regionie. Jeziora położone w głębi lasu są stosunkowo rzadko odwiedzane przez ludzi, dzięki czemu stanowią również ostoję innych zwierząt - zwłaszcza ptaków wodno-błotnych. Rys. 5. Rozmieszczenie obszarów SOOS sieci Natura 2000 względem planowanej inwestycji w gminie Bielawy (w promieniu do 20 km). NIP: 7681571031 Strona 13 z 73

4. METODYKA MONITORINGU PRZEDREALIZACYJNEGO Założenia monitoringu przedrealizacyjnego zostały przygotowane zgodnie z Wytycznymi w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (PSEW 2008) rekomendowanymi m.in. przez Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej oraz Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Biorąc pod uwagę charakterystykę terenu, na którym planowana jest budowa elektrowni wiatrowych, zdecydowano się na wybór podstawowej ścieżki monitoringu obejmującej 35 kontroli podstawowych (badania transektowe liczebności ptaków i badania natężenia wykorzystania przestrzeni powietrznej). Dodatkowo przeprowadzono obserwacje według protokołu MPPL (2 kontrole), cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych (2 kontrole), kontrolę gniazd bociana białego (1 kontrola) i nasłuchy wieczorno/nocne (1 kontrole). W okresie zimowym skontrolowano obszar farmy i strefę buforową (do 1 km turbin) w celu wykrycia ew. dużych zgrupowań ptaków krukowatych. Na każdej kontroli notowano czas i godziny prowadzenia obserwacji oraz warunki pogodowe: zachmurzenie, opad, wiatr i temperaturę (w st. C ), stosując do tego celu podstawową skale: (Z) Zachmurzenie: 0 - niebo bezchmurne, lub pojedyncze chmury, 1 - niebo zachmurzone maksymalnie w połowie, 2 - niebo zachmurzone pow. 50%, 3 - niebo całkowicie zachmurzone. (O) Opad: 0 - brak opadów, 1- mżawka/niewielki opad śniegu, 2 - regularny deszcz/śnieg, 3 - ulewa/nawałnica. (W) Wiatr: 0 - brak wiatru, lub ledwie odczuwalny, 1- lekki powiew, 2 - wiatr, 3 - silny wiatr. Do obserwacji używano lornetek o parametrach 10x50 i 10x42. W terenie posługiwano się mapami topograficznymi w skali 1:20000, 1:25000, wydrukami map satelitarnych terenu (ortofotomapy, mapy rastrowe) oraz urządzeniem nawigacyjnym Garmin GPSMAP 62st z wgraną mapą topograficzną Polski. Badania terenowe prowadził: Wojciech Nalepa oraz Marcin Łukaszewicz (uzupełniająco w okresie II-IV). Monitoring przedrealizacyjny trwał jeden rok z uwzględnieniem wszystkich okresów fenologicznych. Wykaz poszczególnych dat kontroli i charakterystykę prac przedstawia tabela 4. Zakres badań objął cztery moduły: NIP: 7681571031 Strona 14 z 73

4.1 Badania transektowe liczebności i składu gatunkowego Ich celem było pozyskanie danych dotyczących składu gatunkowego i liczebności awifauny występującej na terenie planowanej inwestycji, a także zmienności tych parametrów w ciągu roku. Na powierzchni przyszłej farmy wiatrowej wyznaczono 1 transekt o długości 1,8 km (T- 1 rys. 6). Transekt wyznaczono tak, aby przebiegał w pobliżu planowanych turbin wiatrowych i obejmował środowiska reprezentatywne dla obszaru farmy. Został poprowadzony po śródpolnej drodze oraz częściowo miedzy. Zaplanowano i wykonano łącznie 35 kontroli transektu, w ciągu całego roku, z nieco większą częstotliwością w okresie lęgowym i przelotów. Kontrole transektu prowadzono w godzinach porannych. Średni czas przejścia transektu zajmował 45 min. W tym czasie notowane były wszystkie ptaki widziane lub słyszane również (nierozpoznane do gatunku) wraz z informacją o ich lokalizacji w momencie pierwszego stwierdzenia. Zapisu obserwacji dokonywano w notatniku. Lokalizacja ptaków przyporządkowywana była do jednej z czterech wyróżnionych kategorii: 1- ptaki obserwowane w strefie do 25 m od linii transektu po obu jego stronach; 2- ptaki obserwowane w strefie od 25 do 100 m od linii transektu po obu jego stronach; 3- ptaki obserwowane w odległości ponad 100 m od linii transektu po obu jego stronach, wraz z ptakami widzianymi lub słyszanymi poza granicami potencjalnej farmy wiatrowej; L- ptaki w locie, obserwowane w dowolnej odległości od linii transektu. 4.2 Badania natężenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki Celem tych badań było oszacowanie natężenia przelotów w przestrzeni powietrznej, zarówno lokalnych jak i długodystansowych oraz poznanie zmienności tych parametrów w ciągu roku. Szczególnie ważne jest to dla gatunków o dużym prawdopodobieństwie kolizji takich jak ptaki drapieżne, gęsi, itp. Na potrzeby monitoringu ornitologicznego jako powierzchnie próbną wyznaczono 1 stacjonarny punkt obserwacyjny (rys. 6), położone w takim miejscu aby obserwator mógł widzieć możliwie największy obszar. Znajdował się on blisko planowanej lokalizacji turbin wiatrowych. W punkcie przeprowadzono łącznie 35 kontroli (każda trwająca 1h na punkcie) w ciągu całego roku, jednakże z większą częstotliwością w okresie przelotów. Ptaki liczono notując zarówno gatunek, liczbę osobników poszczególnych stad, kierunek przelotu ptaków jak i wysokość, na której się one poruszały. Jeśli nie było możliwe dokładne policzenie ptaków w stadzie, liczebność szacowano np. 10, 70, 100, itp. Większe stada jednogatunkowe dokładnie przeglądano z uwagi na możliwość występowania innych gatunków. Przy analizie kierunku przelotu uwzględniono wyłącznie ptaki przemieszczające się w wyraźnie określonym kierunku (np. pominięto ptaki krążące czy często zmieniające kierunek lotu). Do określenia kierunku lotu stosowano ośmiostopniową skalę określając następujące kierunki: E, SE, S, SW, W, NW, N, NE. Do określenia pułapu wysokości lotu poszczególnych ptaków przyjęto trzystopniową skalę określająca wysokość (w stosunku do pracy śmigieł): NIP: 7681571031 Strona 15 z 73

A. Ptaki obserwowane na wysokości poniżej 48 m nad poziomem gruntu (poniżej pracy śmigła) B. Ptaki obserwowane na wysokości 48-150 m nad poziomem gruntu ( strefa kolizyjna - strefa pracy śmigła) C. Powyżej 150 m nad poziomem gruntu (powyżej pracy śmigła). Rys. 6. Rozmieszczenie i lokalizacja transektu (T-1) oraz punktu obserwacyjnego (P-1,2) na obszarze planowanej inwestycji w gminie Bielawy. Przedstawiono również obszar lokalizacji planowanej inwestycji. NIP: 7681571031 Strona 16 z 73

4.3 Badania w protokole MPPL Ich celem było poznanie składu gatunkowego i zagęszczeń poszczególnych gatunków w okresie lęgowym. Taki standard metodyczny jest stosowany na wielu innych powierzchniach w całym kraju (program MPPL) i pozwala na dokładne porównanie wartości awifauny okresu lęgowego w relacji do danych referencyjnych reprezentatywnych dla sytuacji ogólnopolskiej. Na terenie farmy wiatrowej wyznaczono jedną powierzchnie próbną. W tym przypadku stanowi ona kwadrat o boku długości 1 km, w obrębie którego wytyczone są 2 równoległe transekty o długości 1 km każdy (rys. 7), oddalone od siebie ok. 500 m. W trakcie sezonu lęgowego przeprowadzono dwie kontrole wyznaczonej powierzchni. Zgodnie z metodyką Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych (2004) termin wczesnego liczenia pokrywał się ze szczytem aktywności lęgowej gatunków osiadłych. Liczenie późnowiosenne przeprowadzono w terminie zakładającym przylot na lęgowiska najpóźniejszych migrantów. W trakcie tych badań zapisywano wszystkie ptaki (osobniki) widziane i słyszane w trakcie przemarszu transektami. Ptaki notowano w podziale na cztery kategorie, odnoszące się do ich lokalizacji w momencie ich pierwszego stwierdzenia. Kontrole prowadzone były w godzinach porannych, w trakcie największej aktywności głosowej ptaków (do godziny 9:00). Rys. 7. Rozmieszczenie tras transektów według standardu MPPL. 4.4 Cenzus lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych Celem tego badania jest oszacowanie liczebności i rozmieszczenia gatunków rzadkich, średniolicznych oraz gatunków o dużych rozmiarach ciała. W szczególności chodzi o ptaki szponiaste, bociany, żurawie, łabędzie. Badanie to prowadzone jest na obszarze NIP: 7681571031 Strona 17 z 73

przewidzianym pod planowaną inwestycję i na obszarach znajdujących się w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Na potrzeby monitoringu prowadzonego na badanym obszarze, powierzchnię próbną stanowił obszar farmy wraz z buforem do 2 km wokół niego. W ramach monitoringu wykonano 2 kontrole całości obszaru podlegającego badaniom monitoringowym oraz kontrolę gniazd bocian białego. Prowadzono kontrole nocne, ukierunkowane na wykrycie gatunków reprezentujących chruściele oraz sowy. Powyższe obserwacje uzupełniane były wszelkimi okazjonalnymi stwierdzeniami rejestrowanymi przy okazji innych prac terenowych w okresie lęgowym. Rejestrowano stanowiska ptaków, których zachowania pozwalały zaklasyfikować je jako lęgowe. 4.4.1 Nasłuchy nocne W określonych terminach przeprowadzono kontrole nocne z wykorzystaniem stymulacji głosowej obejmującej gatunki o nocnej aktywności. Dotyczyło to: chruścieli (głównie derkacz), przepiórki i sów. Nasłuchów i stymulacji dokonano w wytypowanych siedliskach najbardziej potencjalnych dla przedstawicieli ww. gatunków ptaków (fragmenty łąk, pastwisk, uprawy zbóż, skraje lasów, zadrzewienia śródpolne aleje drzew). Wykryte stanowiska nanoszono na mapę. Wabiono przy użyciu przenośnych głośniczków z wbudowanym odtwarzaczem mp3 i czytnikiem kart SD. Kontrole obejmowały: poszukiwanie ew. koncentracji zimowych ptaków krukowatych (27 grudnia); cenzus stanowisk gatunków rzadkich i średniolicznych w buforze (07 maja, 18 czerwca); kontrola zmierzchowi-nocna ukierunkowane głównie na wykrycie derkacza, innych chruścieli (08/09 czerwca); liczenie bociana białego (03 lipca). W metodyce przyjęto, że stanowisko lęgowe to terytorium w ramach którego, stwierdzono pewne, prawdopodobne lub możliwe gniazdowanie ptaków reprezentujących poszczególne gatunki. Według standardów obserwacji atlasowych (Sikora i in. 2007) za gniazdowanie możliwe uważa się: pojedyncze ptaki obserwowane w siedlisku lęgowym, jednorazowa obserwacje śpiewającego samca, obserwacje rodziny z lotnymi młodymi. Za gniazdowanie prawdopodobne uważa się: parę ptaków w okresie i siedlisku lęgowym, zajęte terytorium lęgowe, kopulację lub toki, odwiedzanie miejsca nadającego się na gniazdo, niepokój sugerujący bliskość gniazda, budowa gniazda. Za gniazdowanie pewne uznawano: znalezione nowe gniazdo lub skorupy jaj, gniazdo wysiadywane, gniazdo z jajami, gniazdo z pisklętami odwodzenie od gniazda młodych, nielotne lub słabo lotne pisklęta, ptaki dorosłe z pokarmem lub odchodami piskląt. Wyniki kontroli nanoszono na mapy ternu. NIP: 7681571031 Strona 18 z 73

Tabela 4. Zakres prowadzonych prac terenowych wraz z datą i warunkami pogodowymi w dniu kontroli. OKRESY FENOLOGICZNE ZIMOWANIE MIGRACJA WIOSENNA OKRES LĘGOWY POLĘGOWE KOCZOWANIA MIGRACJA JESIENNA DATA KONTROLI ZAKRES WYKONYWANYCH PRAC WARUNKI POGODOWE 13-gru-2013 transekt, punkt Z-2-3, O-0, W-1, T(3) 27-gru-2013 transekt, punkt Z-3, O-0, W-0-1, T(5) 10-sty-2014 transekt, punkt Z-3, O-0-1, W-3, T(1) 23-sty-2014 transekt, punkt Z-2, O-0-1, W-0-1, T(5) 10-lut-2013 transekt, punkt Z-0-1, O-0, W-0-1, T(-5) 20-lut-2013 transekt, punkt Z-1, O-1, W-1-2, T(-5) 08-mar-2013 transekt, punkt Z-0, O-0-1,W-1, T(3) 19-mar-2013 transekt, punkt Z-1, O-0, W-0, T(6) 27-mar-2013 transekt, punkt Z-1-2, O-0, W-0-1, T(10) 05-mar-2013 transekt, punkt Z-2, O-0-1, W-2, T(10) 12-kwi-2013 transekt, punkt Z-0-1, O-0, W-0-1, T(11) 20-kwi-2013 transekt, punkt Z-1-2, O-1-0, W-1-2, T(14) 27-kwi-2013 transekt, punkt Z-2-3, O-0, W-1-2, T(21) transekt, punkt, cenzus gatunków 07-maj-2013 rzadkich i średniolicznych w strefie Z-1, O-0, W-1, T(20) buforowej 14-maj-2013 transekt, punkt, MPPL (pierwsza kontrola) Z-0, O-0, W-0-1, T(19) 22-maj-2013 transekt, punkt Z-1-2, O-0, W-1-2, T(19) 01-cze-2013 transekt, punkt Z-2-3, O-0, W-1, T(18) kontrola zmierzchowo-nocna w 08/09-cze-2013 wybranych środowiskach strefy Z-0, O-0, W-0, T(24) buforowej 09-cze-2013 transekt, punkt Z-2-3, O-1-0, W-1, T(26) transekt, punkt, MPPL (2 kontrola), 18-cze-2013 cenzus gatunków rzadkich i Z-1, O-0, W-0-1, T(24) średniolicznych w strefie buforowej 03-lip-2013 transekt, punkt, cenzus gniazd bociana białego Z-1-2, O-0, W-1, T(25) 20-lip-2013 transekt, punkt Z-1,O-0, W-1, T(25) 30-lip-2013 transekt, punkt Z-3, O-0, W-0-1, T(23) 09-sie-2013 transekt, punkt Z-3, O-0, W-0, T(25) 18-sie-2013 transekt, punkt Z-0-1, O-0, W-1, T(23) 29-sie-2013 transekt, punkt Z-0, O-0, W-0, T(23) 07-wrz-2013 transekt, punkt Z-3,O-0, W-0, T(19) 14-wrz-2013 transekt, punkt Z-0, O-0, W-0-1, T(9) 21-wrz-2013 transekt, punkt Z-1, O-0, W-0-1, T(10) 28-wrz-2013 transekt, punkt Z-0, O-0, W-0, T(0) 04-paź-2013 transekt, punkt Z-3,O-0, W-0, T(6) 14-paź-2013 transekt, punkt Z-0,O-0, W-0,T(15) 22-paź-2013 transekt, punkt Z-0, O-0, W-0, T(10) 29-paź-2013 transekt, punkt Z-3, O-0, W-1, T(8) 11-lis-2013 transekt, punkt Z-0-1, O-0, W1, T(-3) 30-lis-2013 transekt, punkt Z-0-1, O-0, W-0-1, T(-5) Okresy fenologiczne - ramy czasowe: zimowanie XII-II, migracja wiosenna III-IV 2. okres lęgowy IV 2 VI 3, polęgowe koczowanie VII-VIII, migracja jesienna IX-XI. NIP: 7681571031 Strona 19 z 73

5. METODYKA OCENY ODDZIAŁYWANIA NA AWIFAUNĘ W celu przeprowadzenia oceny oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na awifaunę wykonano waloryzację ornitologiczną terenu na którym planowana jest realizacja przedsięwzięcia. Wyniki waloryzacji uzyskane na podstawie danych z rocznego monitoringu ornitologicznego pozwoliły na przybliżone określenie liczebności składu gatunkowego awifauny lęgowej na badanym obszarze oraz jego porównanie do innych obszarów Polski. W ramach oceny oddziaływania na awifaunę szczególną uwagę zwrócono na występowanie gatunków kluczowych o znaczeniu unijnym z załącznika I i II Dyrektywy Ptasiej oraz rzadkich, nielicznych i średniolicznych gatunków ptaków. Przy ocenie przedsięwzięcia na ptaki brano pod uwagę występowanie, skład gatunkowy awifauny, jej liczebność oraz status występowania na badanej powierzchni. Dla gatunków kluczowych oceniano możliwość wystąpienia efektu odstraszającego i utraty siedliska oraz możliwość wystąpienia kolizji z planowanymi w projekcie wiatrowym 3 turbinami. Do wyliczenia śmiertelności ptaków na obszarze potencjalnej farmy zastosowano narzędzia statystyczne: szacowanie rozmiarów śmiertelności opartej na wynikach empirycznych oraz szacowanie śmiertelności z wykorzystaniem danych o intensywności przelotu (Chyralecki i in. 2011). Dla konkretnych gatunków parametr prognozowany był m.in. z użyciem tzw. opcji Procent wolumenu przelotu, która zakłada, że liczba kolizji jest funkcją zmiennych zewnętrznych i zależy ściśle od natężenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki. Prognozowana liczba kolizji w tym przypadku to procent wszystkich ptaków lecących na wysokości rotora. 6. WYNIKI MONITORINGU PRZEDREALIZACYJNEGO Wyniki ornitologicznego monitoringu przedrealizacyjnego zaprezentowane zostały zarówno w podziale na poszczególne okresy fenologiczne jak i postaci zbiorczej, aby lepiej zobrazować zmiany składu gatunkowego i liczebności awifauny w ciągu roku. Podział na poszczególne okresy fenologiczne jest w pewnym sensie umowny dla jednych gatunków trwa już okres lęgowy a inne jeszcze migrują. Określając granice czasowe okresów fenologicznych starano się uwzględnić m.in. natężenie migracji, stąd też autor zdecydował się na poniżej przedstawiony podział. W trakcie badań w sezonie 2014/2014 na terenie planowanej inwestycji i w okolicy stwierdzono 92 gatunki, z czego 89 zanotowano na regularnych liczeniach wzdłuż trasy transektu i na punkcie stacjonarnym. Pozostałe gatunki stwierdzono podczas dodatkowych kontroli w strefie buforowej inwestycji (tj. na obszarze ok. 2 km wokół planowanych turbin wiatrowych), notowano wyłącznie gatunki średnioliczne i nieliczne lub o wysokim statusie ochronnym (tab. 26 w załączeniu). Poniżej zaprezentowano szczegółową charakterystykę kolejnych okresów fenologicznych: 6.1 Zimowanie Jako okres zimowania przyjęto czas od początku grudnia do końca lutego. Przeprowadzono w tym okresie 6 kontroli standardowych oraz dodatkowo penetrację strefy buforowej (do 1 km od turbiny) w celu wykrycie ewentualnych miejsc koncentracji ptaków krukowatych. NIP: 7681571031 Strona 20 z 73

Liczenia na transekcie Na wyznaczonym transekcie w okresie 6 kontroli terenowych stwierdzono zimowanie 174 ptaków należących do 21 gatunków (tab. 5). Najliczniejsze gatunki to: gawron 30 os. (17,24% udziału w zgrupowaniu, 2,78 os./kontrola/km transektu), dzwoniec 29 os. (16,67% udziału, 2,68 os./kontrola/km transektu) oraz trznadel 29 os. (16,67% udziału, 2,68 os./kontrola/km transektu). Dominujące gatunki obserwowano w tym okresie zazwyczaj w stadach od kilku do kilkunastu osobników. W przeliczeniu na 1 kontrole/1 km transektu w tym okresie stwierdzono średnio 16,11os. Tabela 5. Ptaki stwierdzone na transekcie w okresie zimowania. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/k/km liczba obserwowanych osobników w przeliczeniu na jedną kontrolę i jeden kilometr transektu. Lp. Gatunek N D N/km/k 1 błotniak zbożowy 1 0,57 0,09 2 bogatka 7 4,02 0,65 3 dzięcioł duży 1 0,57 0,09 4 dzwoniec 29 16,67 2,68 5 gawron 30 17,24 2,78 6 kawka 9 5,17 0,83 7 kruk 5 2,87 0,46 8 makolągwa 12 6,90 1,11 9 mazurek 3 1,72 0,28 10 modraszka 2 1,15 0,18 11 mysikrólik 7 4,02 0,65 12 myszołów zw. 3 1,72 0,28 13 potrzeszcz 8 4,60 0,74 14 pustułka 1 0,57 0,09 15 sierpówka 1 0,57 0,09 16 sójka 1 0,57 0,09 17 sroka 6 3,45 0,55 18 srokosz 1 0,57 0,09 19 szczygieł 15 8,62 1,39 20 trznadel 29 16,67 2,68 21 wróbel 3 1,72 0,28 RAZEM 174 100,00 16,11 Liczenia na punkcie W trakcie liczeń na punkcie obserwacyjnym w okresie zimowania stwierdzono 337 osobników z 22 gatunków (tab. 6). Dominujący okazał potrzeszcz 110 os., co stanowiło 32,64% wszystkich obserwacji (średnio 18,33 os. na 1h obserwacji). Liczniej spotykano również: trznadla, dzwońca i gawrona. Średnio w ciągu 1 godziny notowano na punkcie 56,17 os. NIP: 7681571031 Strona 21 z 73

Tabela 6. Ptaki obserwowane na punkcie podczas zimowania. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), F frekwencja (%), N/h/P średnia liczba osobników obserwowanych w ciągu godziny na jednym punkcie, Pułap wysokość lotu (opis patrz pkt. 4.2). Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap 1 bogatka 3 0,89 0,50 1 2 czyż 3 0,89 0,50 1 3 dzwoniec 42 12,46 7,00 1,2 4 gawron 35 10,38 5,83 1,2 5 jastrząb 1 0,3 0,17 2,3 6 kawka 2 0,59 0,33 1 7 kruk 12 3,56 2,00 1,2,3 8 krzyżówka 2 0,59 0,33 1 9 kwiczoł 3 0,89 0,50 2 10 makolągwa 26 7,71 4,33 1 11 mazurek 7 2,08 1,17 1 12 modraszka 3 0,89 0,50 1 13 myszołów włochaty 1 0,3 0,17 1,2 14 myszołów zw. 4 1,19 0,67 1,2,3 15 potrzeszcz 110 32,64 18,33 1 16 sierpówka 1 0,3 0,17 1 17 sójka 1 0,3 0,17 1 18 sroka 5 1,48 0,83 1 19 srokosz 1 0,3 0,17 1 20 szczygieł 25 7,42 4,17 1 21 szpak 2 0,59 0,33 1 22 trznadel 48 0,14 8,00 1,2 RAZEM 337 100,00 56,17-6.2. Przeloty wiosenne Do przelotów wiosennych zaliczono okres od początku marca do 2 dekady kwietnia, w tym okresie ptaki przelatują przez nasz kraj na północne i północno wschodnie tereny lęgowe, oraz wracają na krajowe lęgowiska. W tym czasie wykonano 6 kontroli na punkcie obserwacyjnym i wzdłuż transektu. Liczenia na transekcie W trakcie przelotów wiosennych, podczas 6 kontroli terenowych na transekcie stwierdzono łącznie 567 osobników należących do 34 gatunków (tab. 7). Najliczniejszym gatunkiem (pogrubiono go w tabeli) był: skowronek 151 os., co stanowi 26,63% całości zgrupowania. Zagęszczenie skowronka wyniosło 13,98 os./km/kontrolę. Dla całego zgrupowania wartość zagęszczenia os./km/h transektu wyniosła 52,50. Części osobników nie udało się oznaczyć do konkretnego gatunku, ze względu na wysokość/odległość od obserwatora, było to: gęsi, dwa stada, łącznie 50 os., oraz drobne ptaki wróblowe 5 os. (co stanowiło ok. 5% zgrupowania). NIP: 7681571031 Strona 22 z 73

Tabela 7. Ptaki stwierdzone na transekcie w okresie przelotów wiosennych. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/k/km liczba obserwowanych osobników w przeliczeniu na jedną kontrolę i jeden kilometr transektu. Lp. Gatunek N D N/km/k 1 błotniak zbożowy 1 0,18 0,09 2 bocian biały 2 0,35 0,18 3 czajka 15 2,64 1,39 4 dymówka 5 0,88 0,46 5 dzięcioł duży 1 0,18 0,09 6 dzwoniec 8 1,41 0,74 7 gawron 14 2,47 1,3 8 gęś białoczelna 20 3,53 1,85 9 gęś zbożowa 35 6,17 3,24 10 grzywacz 30 5,29 2,78 11 kawka 7 1,23 0,65 12 kos 2 0,35 0,18 13 krogulec 1 0,18 0,09 14 kruk 3 0,53 0,28 15 kwiczoł 10 1,76 0,92 16 makolągwa 53 9,35 4,91 17 mazurek 6 1,06 0,55 18 myszołów zwyczajny 9 1,59 0,83 19 pliszka siwa 5 0,88 0,46 20 pliszka żółta 9 1,59 0,83 21 pokląskwa 8 1,41 0,74 22 potrzeszcz 9 1,59 0,83 23 sierpówka 5 0,88 0,46 24 skowronek 151 26,63 13,98 25 sójka 6 1,06 0,55 26 sroka 5 0,88 0,46 27 srokosz 2 0,35 0,18 28 srokosz 2 0,35 0,18 29 szczygieł 14 2,47 1,30 30 szpak 40 7,05 3,70 31 świergotek łąkowy 5 0,88 0,46 32 trznadel 14 2,47 1,3 33 wróbel 3 0,53 0,28 34 gęsi nieozn. 50 8,81 4,63 35 wróblowe nieozn. 5 0,88 0,46 36 zięba 12 2,12 1,11 RAZEM 567 100,00 52,50 NIP: 7681571031 Strona 23 z 73

Liczenia na punkcie W czasie kontroli na punkcie obserwacyjnym w okresie przelotów wiosennych policzono 990 ptaków należących do 38 gatunków (tab. 8). Zdecydowanym dominantem okazał się skowronek 197 os. (19,9% udziału), średnia liczba osobników notowana w ciągu godziny 19,64. W przeliczeniu na 1 punkt w ciągu godziny notowano średnio 32,8 ptaków. Liczniej w tym okresie notowano także: ziębę, makolągwę i grzywacza. Tabela 8. Ptaki obserwowane na punkcie w okresie przelotów wiosennych. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/h/P średnia liczba osobników obserwowanych w ciągu godziny na jednym punkcie, Pułap wysokość lotu (opis patrz pkt. 4.2). Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap 1 błotniak stawowy 5 0,50 0,83 1,2 2 bocian biały 4 0,40 0,67 1 3 bogatka 16 1,62 2,67 1 4 czajka 30 3,03 5,00 1,2 5 dymówka 20 2,02 3,33 1,2 6 dzwoniec 33 3,33 5,50 1 7 gawron 40 4,04 6,67 1,2,3 8 gęś białoczelna 40 4,04 6,67 2,3 9 gęś zbożowa 28 2,83 4,67 2,3 10 grzywacz 47 4,75 7,83 1,2 11 jastrząb 1 0,10 0,17 3 12 kawka 32 3,23 5,33 1,2 13 krogulec 3 0,30 0,5 1,2 14 kruk 12 1,21 2,00 1,2,3 15 kwiczoł 41 4,14 6,83 1,2 16 makolągwa 50 5,05 8,33 1,2 17 mazurek 25 2,52 4,17 1,2 18 myszołów zw. 27 2,73 4,50 1,2,3 19 oknówka 5 0,50 0,83 1 20 paszkot 4 0,40 0,67 1 21 pierwiosnek 5 0,50 0,83 1 22 pliszka siwa 6 0,61 1,00 1 23 pliszka żółta 10 1,01 1,67 1 24 potrzeszcz 12 1,21 2,00 1,2 25 pustułka 4 0,40 0,67 1,2,3 26 sierpówka 18 1,82 3,00 1 27 skowronek 197 19,9 32,83 1,2,3 28 sójka 11 1,11 1,83 1,2 29 sroka 7 0,71 1,17 1 30 szczygieł 17 1,72 2,83 1 31 szpak 43 4,34 7,17 1,2 32 śpiewak 5 0,50 0,83 1 33 świergotek łąkowy 16 1,62 2,67 1,2 34 trznadel 40 4,04 6,67 1,2 35 wrona siwa 5 0,50 0,83 1 36 wróbel 20 2,02 3,33 1 NIP: 7681571031 Strona 24 z 73

Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap 37 zięba 65 6,56 10,83 1,2 38 żuraw 6 0,61 1,00 1,2 39 gęsi niezn. 30 3,03 5,00 3 40 wróblowe nieoz. 10 1,01 1,67 2,3 RAZEM 990 100,00 165,0-6.3 Okres lęgowy W okresie od 2 dekady kwietnia do końca czerwca przyjętym jako okres lęgowy wykonano 7 kontroli terenowych na transekcie i punktach. Ponadto w okresie tym przeprowadzono 2 liczenia na powierzchni MPPL, kontrole całości obszaru farmy wraz ze strefą buforową o szerokości do 2 km, nasłuchy nocne. Podczas tych kontroli liczone i kartowane były wszystkie ptaki wykazujące zachowania lęgowe. Liczenia na transekcie W okresie 7 kontroli terenowych na transekcie stwierdzono łącznie 625 ptaków należących do 39 gatunków (tab. 9). Najliczniejszym gatunkiem (pogrubiono w tabeli) był: skowronek (271 os., 43,36%). Średnie zagęszczenie na 1 km transektu/na kontrolę wyniosło 21,51 os. Średnio na 1 km transektu całego zespołu awifauny obserwowano 49,60 os. Obecność na powierzchni ze 100% frekwencją uzyskał jedynie skowronek. Tabela 9. Ptaki stwierdzone na transekcie w okresie lęgowym. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/k/km liczba obserwowanych osobników w przeliczeniu na jedną kontrolę i jeden kilometr transektu. Lp. Gatunek N D N/km/k 1 bażant 7 1,12 0,55 2 błotniak łąkowy 1 0,16 0,08 3 błotniak stawowy 5 0,8 0,40 4 bocian biały 1 0,16 0,08 5 bogatka 1 0,16 0,08 6 cierniówka 10 1,60 0,79 7 czajka 4 0,64 0,32 8 dudek 6 0,96 0,48 9 dymówka 35 5,60 2,78 10 dzwoniec 9 1,44 0,71 11 grzywacz 16 2,56 1,27 12 jerzyk 1 0,16 0,08 13 kapturka 2 0,32 0,16 14 kukułka 4 0,64 0,32 15 kuropatwa 2 0,32 0,16 16 łozówka 1 0,16 0,08 17 mazurek 26 4,16 2,06 18 modraszka 1 0,16 0,08 19 myszołów zw. 4 0,64 0,32 NIP: 7681571031 Strona 25 z 73

Lp. Gatunek N D N/km/k 20 ortolan 19 3,04 1,51 21 piecuszek 3 0,48 0,24 22 pliszka siwa 1 0,16 0,08 23 pliszka żółta 43 6,88 3,41 24 pokląskwa 4 0,64 0,32 25 potrzeszcz 35 5,60 2,78 26 przepiórka 14 2,24 1,11 27 pustułka 1 0,16 0,08 28 skowronek 271 43,36 21,51 29 słowik rdzawy 1 0,16 0,08 30 słowik szary 9 1,44 0,71 31 sójka 9 1,44 0,71 32 szczygieł 2 0,32 0,16 33 śmieszka 59 9,44 4,68 34 świergotek łąkowy 1 0,16 0,08 35 trznadel 10 1,60 0,79 36 wilga 3 0,48 0,24 37 wrona 1 0,16 0,08 38 zaganiacz 2 0,32 0,16 39 zięba 1 0,16 0,08 RAZEM 625 100,00 49,60 Liczenia na punkcie W czasie kontroli na punkcie obserwacyjnym w okresie lęgowym zaobserwowano na badanej powierzchni 292 ptaki należące do 36 gatunków (tab. 10). Dominantami zgrupowania obserwowanego w tym okresie były: skowronek 73 os. (25% udziału) ze średnią osobników/godzinę 10,43 os., oraz dymówka 69 os. (23,63% udziału) ze średnią os./godz. 9,86 os. Dla wszystkich gatunków średnia wartość osobników obserwowanych ciągu godziny na jeden punkt wyniosła 41,71 os. Najwyższą frekwencje stwierdzono dla dominantów zgrupowania. Tabela 10. Ptaki obserwowane na punkcie w okresie lęgowym. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), F frekwencja (%), N/h/P średnia liczba osobników obserwowanych w ciągu godziny na jednym punkcie, Pułap wysokość lotu (opis patrz pkt. 4.2). Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap 1 bażant 5 1,71 0,71 1 2 błotniak łąkowy 1 0,34 0,14 1 3 błotniak stawowy 5 1,71 0,71 1 4 cierniówka 5 1,71 0,71 1 5 czajka 2 0,68 0,28 1 6 dudek 3 1,03 0,43 1 7 dymówka 69 23,63 9,86 1 8 dzwoniec 3 1,03 0,43 1 NIP: 7681571031 Strona 26 z 73

Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap 9 grzywacz 16 5,48 2,28 1,2 10 jerzyk 3 1,03 0,43 3 11 kapturka 1 0,34 0,14 1 12 kawka 5 1,71 0,71 1 13 kobuz 2 0,68 0,28 1,2 14 kos 1 0,34 0,14 1 15 krzyżówka 8 2,74 1,14 1 16 kukułka 1 0,34 0,14 1 17 makolągwa 3 1,03 0,43 1 18 myszołów zw. 3 1,03 0,43 1,3 19 ortolan 11 3,77 1,57 1 20 piecuszek 4 1,37 0,57 1 21 pliszka żółta 10 3,42 1,43 1 22 potrzeszcz 16 5,48 2,28 1 23 przepiórka 5 1,71 0,71 1 24 pustułka 1 0,34 0,14 3 25 skowronek 73 25 10,43 1 26 słowik szary 5 1,71 0,71 1 27 sójka 2 0,68 0,28 1 28 sroka 1 0,34 0,14 1 29 szczygieł 1 0,34 0,14 1 30 szpak 1 0,34 0,14 1 31 śmieszka 17 5,82 2,43 1,2,3 32 trznadel 1 0,34 0,14 1 33 wilga 3 1,03 0,43 1 34 wrona siwa 1 0,34 0,14 1 35 zaganiacz 2 0,68 0,28 1 36 żuraw 2 0,68 0,28 1 RAZEM 292 100,00 41,71 - Badania w protokole MPPL Przeprowadzono 2 krotne liczenia w kwadracie i metodą MPPL, zlokalizowanym bezpośrednio na terenie inwestycji (rys. 7). Powierzchnie wytypowano w płacie siedlisk reprezentatywnych. Obszar inwestycji jest mało zróżnicowany siedliskowo, dominują pola z uprawami zbóż, kukurydzy oraz trwałe użytki zielone. Brak zadrzewień. Ugrupowania ptaków lęgowych na tym terenie to przede wszystkim ptaki krajobrazu rolniczego. Kontrole wykazały występowanie 24 gatunki ptaków. Zagęszczenie wahało się w granicach 88-158 osobników/km 2 (tab. 11). Dominował skowronek z udziałem 52,03%. Stwierdzono jedne gatunek chroniony w ramach sieci Natura 2000 (tzw. gatunki naturowe ) był to pospolity i szeroko rozpowszechniony gąsiorek. NIP: 7681571031 Strona 27 z 73

Tabela 11. Lista gatunków i liczebność ptaków stwierdzonych podczas liczeń na powierzchni MPPL. Oznaczenia: L1-wyniki pierwszej kontroli; L2-wyniki drugiej kontroli; Z km 2 zagęszczenie ptaków na 1 km 2 ; D udział poszczególnych gatunków. L.p. Gatunek L-1 L-2 Z km 2 D 1 bażant 3 1 4 1,22 2 cierniówka 2 2 4 1,22 3 czajka 1 1 2 0,81 4 dudek 1 1 0,41 5 dymówka 19 9 28 11,38 6 dzwoniec 2 2 0,81 7 gąsiorek 1 1 0,41 8 grzywacz 9 3 12 4,88 9 jerzyk 1 1 0,41 10 krzyżówka 1 1 0,41 11 kukułka 1 1 0,41 12 makolągwa 2 1 3 1,22 13 mazurek 1 1 0,41 14 myszołów zw. 2 2 0,81 15 ortolan 3 3 1,22 16 piecuszek 1 1 0,41 17 pliszka żółta 10 16 26 10,57 18 potrzeszcz 5 7 12 4,88 19 przepiórka 3 4 7 2,84 20 skowronek 90 38 128 52,03 21 słowik szary 1 1 2 0,81 22 szpak 1 1 0,41 23 trznadel 1 1 0,41 24 wilga 2 2 0,81 RAZEM 158 88 246 100,00 Kontrola obszaru farmy i strefy buforowej, liczenia nocne oraz liczenia gniazd bociana białego Na obszarze planowanej inwestycji wiatrowej oraz w strefie 2 km od turbin wiatrowych wykonano kontrole pod kątem wyszukania ptaków wykazujących zachowania lęgowe z określonych grup (ptaki o znacznych rozmiarach ciała, ptaki z Zał. I Dyrektywy Ptasiej, pozostałe nieliczne tab. 12, 13). Przeprowadzono także kontrole zmierzchowo-nocne, penetrując wybrane miejsca nasłuchy połączono w tym przypadku ze stymulacją przy użyciu przenośnego sprzętu audio z nagranym zestawem głosów godowych. Na początku lipca badano sukces lęgowy w gniazdach bociana białego. Stanowiska ptaków (Rys. 8, 9) ustalono w oparciu o powyższe kontrole oraz dodatkowo informacje uzyskane o gatunkach podczas obserwacji transektowych, na punktach oraz wszystkich dodatkowych poczynionych w trakcie wizyt na powierzchni. NIP: 7681571031 Strona 28 z 73

Tabela 12. Liczba par gatunków rzadkich, wybranych średniolicznych i kolizyjnych oraz dystans do najbliższej turbiny wraz z komentarzem obserwacji. Szczegółowe rozmieszczenie stanowisk przedstawia rys. 8 i 9. Gatunek Liczba par/gniazd Minimalna odległość od planowanej lokalizacji turbiny Dzięcioł czarny 1 2,0 km Bocian biały 0 - Czajka 1 2,0 km Gąsiorek 11 0,4 km Przepiórka 9 0,9 km Ortolan 7 0,4 km Łabędź niemy 1 1,3 km Dudek 2 1,0 km Derkacz 1 1,1 km Świergotek polny 1 1,6 km Komentarz Cn. jedno zajęte terytorium na analizowanym obszarze. Brak czynnych gniazd w analizowanej strefie buforowej. 1 para prawdopodobnie lęgowa, w północnej części obszaru. Obserwowano zarówno samce jak i rodziny w okresie letnim. Liczebność może być zaniżona. Głosy na 9 stanowiskach w analizowanej strefie, wynik z obserwacji dziennych i nocnej. Samce na 7 stanowiskach, stwierdzone na terenie badań. Gniazdo wysiadywane na stawie w okolicy Augustowa, sukces lęgowy nieznany. Głosy stwierdzone na dwóch stanowiskach w optymalnych siedliskach lęgowych. Aktywność głosowa stwierdzona na nocnej kontroli. Stanowisko na północ od Trzaskowic. Zajęte terytorium znajduje się na suchych gruntach rolniczych w pobliżu Doguszy. NIP: 7681571031 Strona 29 z 73

Rys. 8. Rozmieszczenie stanowisk wybranych gatunków lęgowych w obrębie kontrolowanego obszaru strefy buforowej (1z2). Rys. 9. Rozmieszczenie stanowisk wybranych gatunków lęgowych w obrębie kontrolowanego obszaru strefy buforowej (2z2). NIP: 7681571031 Strona 30 z 73

6.4. Koczowanie polęgowe Koczowania polęgowe są okresem po wyprowadzeniu lęgów, a przed czasem aktywnej wędrówki jesiennej. Na przełomie lipca i sierpnia ptaki tworzą stada ze znacznym udziałem osobników młodocianych, a koncentracje niektórych gatunków jak grzywacz, szpak, bocian biały czy łuszczaki mogą osiągać liczebności nawet kilkuset osobników. Za okres koczowań i polęgowej dyspersji ptaków przyjęto czas od początku lipca do końca sierpnia, wykonano w tym okresie 6 kontroli obejmującej liczenia na transekcie i w punkcie stacjonarnym. Liczenia na transekcie W trakcie polęgowej dyspersji na liczeniach wzdłuż transektu zaobserwowano 1791 osobników z 44 gatunków (tab. 14). Zdecydowanie najliczniejszym gatunkiem był (pogrubiono go w tabeli) szpak łącznie 1058 osobników, co stanowiło 59,07% zgrupowania wszystkich ptaków. Na poziomie 21,8% udziału znalazła się dymówka. Zagęszczenie obserwowanych na 1km transektu/1kontrolę szpaków wyniosło średnio 97,96 os. W przeliczeniu na 1 kontrole/1 km transektu w całym okresie stwierdzono średnio 165,83 os., na co największy wpływ miały pojawy polęgowych stad szpaków. Najwyższa frekwencja pojawów dotyczy dymówki, skowronka i szpaka osobniki tych gatunków obserwowano w trakcie każdej z 6 kontroli. Tabela 13. Ptaki stwierdzone na transekcie w okresie polęgowych koczowań. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/k/km liczba obserwowanych osobników w przeliczeniu na jedną kontrolę i jeden kilometr transektu. Lp. Gatunek N D N/km/h 1 bażant 1 0,05 0,09 2 błotniak łąkowy 2 0,11 0,18 3 błotniak stawowy 1 0,05 0,09 4 bogatka 17 0,95 1,57 5 brzegówka 3 0,17 0,28 6 cierniówka 3 0,17 0,28 7 czarnogłówka 1 0,05 0,09 8 dudek 1 0,05 0,09 9 dymówka 390 21,77 36,11 10 dzięcioł duży 1 0,05 0,09 11 dzwoniec 2 0,11 0,18 12 gąsiorek 16 0,89 1,48 13 grubodziób 2 0,11 0,18 14 jerzyk 1 0,05 0,09 15 kos 1 0,05 0,09 16 krogulec 2 0,11 0,18 17 kuropatwa 1 0,05 0,09 18 makolągwa 8 0,45 0,74 19 mazurek 28 1,56 2,59 20 modraszka 4 0,22 0,37 21 muchołówka żałobna 1 0,05 0,09 22 myszołów zw. 1 0,05 0,09 23 oknówka 33 1,84 3,05 24 ortolan 4 0,22 0,37 NIP: 7681571031 Strona 31 z 73

Lp. Gatunek N D N/km/h 25 pełzacz leśny 1 0,05 0,09 26 piecuszek 3 0,17 0,28 27 pleszka 1 0,05 0,09 28 pliszka siwa 2 0,11 0,18 29 pliszka żółta 31 1,73 2,87 30 pokląskwa 1 0,05 0,09 31 potrzeszcz 18 1,00 1,67 32 przepiórka 6 0,33 0,55 33 pustułka 1 0,05 0,09 34 rudzik 1 0,05 0,09 35 sierpówka 2 0,11 0,18 36 skowronek 65 3,63 6,01 37 sroka 14 0,78 1,30 38 szczygieł 7 0,39 0,65 39 szpak 1058 59,07 97,96 40 świergotek drzewny 18 1,00 1,67 41 świergotek łąkowy 5 0,28 0,46 42 trznadel 25 1,39 2,31 43 wilga 2 0,11 0,18 44 zięba 6 0,33 0,55 RAZEM 1791 100,00 165,83 Liczenia na punkcie W czasie kontroli na punkcie obserwacyjnym w okresie polęgowych koczowań zaobserwowano 989 ptaków należących do 31 gatunków (tab. 15). Zdecydowanym dominantem w tym okresie była dymówka 745 osobników (75,33% udziału w zgrupowaniu). Średnio na punkcie w ciągu godziny notowano 124,17 os. W przeliczeniu na 1 punkt w ciągu godziny notowano średnio 164,83 os. Frekwencje na poziomie 100% uzyskały dymówka i szpak. Nie udało się oznaczyć do gatunku 7 os. dużych mew, przemieszczających w znacznej odległości od obserwatora. Tabela 14. Ptaki obserwowane na punkcie w okresie polęgowych koczowań. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/h/P średnia liczba osobników obserwowanych w ciągu godziny na jednym punkcie, Pułap wysokość lotu (opis patrz pkt. 4.2). Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap 1 błotniak stawowy 1 0,1 0,17 1 2 bogatka 8 0,81 1,33 1 3 brzegówka 37 3,74 6,17 1 4 czapla siwa 1 0,1 0,17 1 5 dymówka 745 75,33 124,17 1 6 dzwoniec 2 0,2 0,33 1 7 gąsiorek 2 0,2 0,33 1 8 grubodziób 1 0,1 0,17 1 NIP: 7681571031 Strona 32 z 73

Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap 9 grzywacz 16 1,62 2,67 1 10 jerzyk 4 0,4 0,67 1,2 11 kapturka 2 0,2 0,33 1 12 krogulec 1 0,1 0,17 2 13 łabędź niemy 1 0,1 0,17 1 14 makolągwa 8 0,81 1,33 1 15 muchołówka żałobna 1 0,1 0,17 1 16 myszołów zw. 3 0,3 0,5 1 17 oknówka 11 1,11 1,83 1,2 18 piecuszek 1 0,1 0,17 1 19 pliszka siwa 3 0,3 0,5 1 20 pliszka żółta 19 1,92 3,17 1 21 potrzeszcz 5 0,5 0,83 1 22 przepiórka 2 0,2 0,33 1 23 rudzik 2 0,2 0,33 1 24 skowronek 13 1,31 2,17 1 25 sójka 1 0,1 0,17 1 26 sroka 9 0,91 1,5 1 27 szpak 70 7,98 11,67 1 28 śmieszka 1 0,1 0,17 2 29 świergotek drzewny 8 0,81 1,33 1,2 30 trznadel 2 0,2 0,33 1 31 wrona siwa 2 0,2 0,33 1 32 mewy nieozn. 7 0,71 1,17 2 RAZEM 989 100,00 164,83-6.5 Migracja jesienna Przeloty są okresem regularnych dalekodystansowych przemieszczeń większości gatunków lęgowych w Palearktyce Zachodniej. Intensywna migracja gatunków o dużych rozmiarach ciała, szczególnie gęsi, żurawi, bocianów, krukowatych czy szponiastych, może w znacznym stopniu generować przypadki śmierci ptaków w przypadku złej lokalizacji farmy wiatrowej. Wiatraki mogą stanowić sztuczną zaporę, uniemożliwiającą migrację w sposób dla ptaków naturalny, dlatego tak ważna jest odpowiednia lokalizacja zespołu turbin w odpowiedniej odległości od ważnych miejsc koncentracji czy szlaków migracyjnych jak doliny rzeczne, wybrzeża morskie, zespoły zbiorników wodnych, łąki zalewowe. Jako okres migracji jesiennych przyjęto czas od początku września do końca listopada, wykonano wtedy 10 kontroli wzdłuż transektu i na punkcie obserwacyjnym. Liczenia na transekcie W okresie przelotów jesiennych w trakcie przeprowadzonych kontroli stwierdzono 49 gatunków ptaków z łączna liczebnością wynoszącą 2874 os. (tab. 16). Dominantem okazał się szpak 1293 os. (45% udziału w zgrupowaniu). Zagęszczenie gatunku wyniosło 71,83 os./1kontrola/1km. Liczniej wykazano: skowronka, dymówkę, ziębę i gęsi nieoznaczone. W przeliczeniu na 1 kontrole/1 km transektu w tym okresie stwierdzono NIP: 7681571031 Strona 33 z 73

średnio 159,67 os. Nie oznaczono do gatunku migrujących na wysokim pułapie stad gęsi (łącznie 160 os.) Tabela 15. Ptaki stwierdzone na transekcie w okresie jesiennych przelotów użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/k/km liczba obserwowanych osobników w przeliczeniu na jedną kontrolę i jeden kilometr transektu. Lp. Gatunek N D N/km/h 1 bażant 4 0,14 0,22 2 bogatka 34 1,18 1,89 3 cierniówka 1 0,03 0,05 4 czajka 63 2,19 3,5 5 czarnogłówka 2 0,07 0,11 6 czyż 19 0,66 1,05 7 dymówka 274 9,53 15,22 8 dzwoniec 34 1,18 1,89 9 gąsiorek 1 0,03 0,05 10 grubodziób 2 0,07 0,11 11 grzywacz 23 0,8 1,28 12 jer 7 0,24 0,39 13 kopciuszek 6 0,21 0,33 14 kos 5 0,17 0,28 15 krogulec 2 0,07 0,11 16 kruk 1 0,03 0,05 17 kuropatwa 15 0,52 0,83 18 kwiczoł 49 1,7 2,72 19 makolągwa 43 1,5 2,39 20 mazurek 72 2,5 4 21 modraszka 12 0,42 0,67 22 mysikrólik 6 0,21 0,33 23 pełzacz ogrodowy 1 0,03 0,05 24 piecuszek 2 0,07 0,11 25 pierwiosnek 1 0,03 0,05 26 pliszka siwa 27 0,94 1,5 27 pliszka żółta 58 2,02 3,22 28 pokląskwa 4 0,14 0,22 29 pokrzywnica 3 0,1 0,17 30 potrzeszcz 44 1,53 2,44 31 potrzos 4 0,14 0,22 32 pustułka 2 0,07 0,11 33 rudzik 3 0,1 0,17 34 sierpówka 2 0,07 0,11 35 siewka złota 2 0,07 0,11 36 skowronek 313 10,89 17,39 37 sójka 7 0,24 0,39 38 sroka 30 1,04 1,67 39 strzyżyk 1 0,03 0,05 40 szczygieł 8 0,28 0,44 41 szpak 1293 44,99 71,83 42 śnieguła 2 0,07 0,11 NIP: 7681571031 Strona 34 z 73

Lp. Gatunek N D N/km/h 43 śpiewak 8 0,28 0,44 44 świergotek drzewny 7 0,24 0,39 45 świergotek łąkowy 24 0,83 1,33 46 świergotek rdzawogardły 2 0,07 0,11 47 trznadel 37 1,29 2,05 48 wrona siwa 1 0,03 0,05 49 zięba 153 5,32 8,5 50 gęś nieozn. 160 5,57 8,89 RAZEM 2874 100,00 159,67 Liczenia na punkcie W czasie kontroli na punkcie obserwacyjnym w okresie jesiennych przelotów zaobserwowano 1885 ptaków należących do 47 gatunków (tab. 17). W zgrupowaniu dominowały: kawka (372 os. 19,73% udziału, ze średnią os./godz. obserwacji 37,2 os.), i grzywacz (359 os., 19,04% udziału, ze średnią os./godz. obserwacji 35,9 os.) Czołówka zgrupowania to także: dymówka, skowronek, szpak i makolągwa. W przeliczeniu na 1 punkt w ciągu godziny notowano średnio 188,5 os. Nie oznaczono do konkretnego gatunku łącznie 5 os. gęsi (powód to zbyt duża odległość od obserwatora). Tabela 16. Ptaki obserwowane na punkcie w okresie jesiennego przelotu. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/h/P średnia liczba osobników obserwowanych w ciągu godziny na jednym punkcie, Pułap wysokość lotu (opis patrz pkt. 4.2). Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap 1 błotniak stawowy 1 0,05 0,1 1 2 bogatka 11 0,58 1,1 1 3 czajka 22 1,18 2,2 1 4 czapla siwa 2 0,11 0,2 1 5 czarnogłówka 2 0,11 0,2 1 6 czyż 5 0,26 0,5 1,2 7 dymówka 167 8,86 16,7 1,2 8 dzwoniec 11 0,58 1,1 1 9 gawron 46 2,44 4,6 3 10 gąsiorek 1 0,05 0,1 1 11 gęgawa 2 0,11 0,2 1 12 gęś zbożowa 1 0,05 0,1 1 13 grzywacz 359 19,04 35,9 1,2 14 jastrząb 1 0,05 0,1 1 15 jer 2 0,11 0,2 1 16 kawka 372 19,73 37,2 1,3 17 kormoran 16 0,85 1,6 2 18 kos 2 0,11 0,2 1 19 krogulec 3 0,16 0,3 1,2 20 kruk 3 0,16 0,3 1 NIP: 7681571031 Strona 35 z 73

Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap 21 krzyżówka 40 2,12 4 1 22 lerka 3 0,16 0,3 1 23 makolągwa 122 6,47 12,2 1 24 mazurek 17 0,9 1,7 1,2 25 modraszka 17 0,9 1,7 1 26 mysikrólik 1 0,05 0,1 1 27 myszołów włochaty 1 0,05 0,1 1 28 myszołów zw. 2 0,11 0,2 1 29 piecuszek 1 0,05 0,1 1 30 pliszka siwa 23 1,22 2,3 1 31 pliszka żółta 59 3,13 5,9 1 32 pokrzywnica 9 0,48 0,9 1,2 33 potrzeszcz 13 0,69 1,3 1 34 potrzos 5 0,26 0,5 1 35 pustułka 1 0,05 0,1 1 36 rudzik 1 0,05 0,1 1 37 szczygieł 44 2,33 4,4 1 38 skowronek 167 8,86 16,7 1 39 sójka 9 0,48 0,9 1 40 sroka 8 0,42 0,8 1 41 szpak 140 7,43 14 1 42 śmieszka 20 1,06 2 1 43 śpiewak 1 0,05 0,1 1 44 świergotek drzewny 14 0,74 1,4 1 45 świergotek łąkowy 19 1,01 1,9 1 46 trznadel 19 1,01 1,9 1 47 zięba 95 5,04 9,5 1,2 48 gęś nieozn. 5 0,26 0,5 1,2 RAZEM 1885 100,00 188,5-6.6. Podsumowanie wyników ze wszystkich okresów fenologicznych W ciągu rocznego monitoringu, podczas 35 kontroli transektu i punktu obserwacyjnego stwierdzono występowanie 10 524 ptaków z 90 gatunków. Liczebność wahała się pomiędzy okresami fenologicznymi (ryc. 1) zdecydowanie najwyższą stwierdzono w okresie jesiennych przelotów, od września do końca listopada, a najniższą w okresie zimowym (grudzień-luty ryc. 1). NIP: 7681571031 Strona 36 z 73

Ryc. 1. Dynamika liczebności ptaków podczas całego cyklu badań w kolejnych okresach fenologicznych (N-10524). Liczenia transektowe Podczas kontroli terenowych na transekcie stwierdzono 6031 ptaków z 78 gatunków (tab. 18). Dominował szpak, zanotowano 2391 osobników, co stanowi 39,64% wszystkich ptaków oraz skowronek 800 os. (13,26%) i dymówka 704 os. (11,67%). Średnio na kontrolę w ciągu roku na 1km transektu notowano 37,95 os. szpaka, 12,70 os. skowronka i 11,17 os. dymówki. Średnie zagęszczenie dla wszystkich gatunków w ciągu roku wyniosło 95,73 os./1kontrole/1km - zmieniając się znacznie w zależności od okresu fenologicznego (ryc. 3). Tabela 18. Ptaki stwierdzone na transekcie w ciągu rocznego okresu badań na powierzchni w gminie Bielawy. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/k/km liczba obserwowanych osobników w przeliczeniu na jedną kontrolę i jeden kilometr transektu; Okres pojawów: Z-zima, W-wiosenne przeloty, O-okres lęgowy, K-koczowania polęgowe, J-jesienne przeloty. L.p. Gatunek N D N/k/km Okres pojawów 1 bażant 12 0,20 0,19 L,K,J 2 błotniak łąkowy 3 0,05 0,05 L,K 3 błotniak stawowy 6 0,10 0,09 L,K 4 błotniak zbożowy 2 0,03 0,03 Z,W 5 bocian biały 3 0,05 0,05 W,L 6 bogatka 59 0,98 0,94 Z,L,K,J 7 brzegówka 3 0,05 0,05 K 8 cierniówka 14 0,23 0,22 L,K,J 9 czajka 82 1,36 1,30 L,K,J 10 czarnogłówka 3 0,05 0,05 K,J 11 czyż 19 0,31 0,30 J 12 dudek 7 0,12 0,11 L,K 13 dymówka 704 11,67 11,17 L,K,J,W 14 dzięcioł duży 3 0,05 0,05 Z,K,W NIP: 7681571031 Strona 37 z 73

L.p. Gatunek N D N/k/km Okres pojawów 15 dzwoniec 82 1,36 1,30 Z,W,L,K,J 16 gawron 44 0,73 0,70 Z,W 17 gąsiorek 17 0,28 0,27 K,J 18 gęś białoczelna 20 0,33 0,32 W 19 gęś zbożowa 35 0,58 0,55 W 20 grubodziób 4 0,07 0,06 K,J 21 grzywacz 69 1,14 1,09 J,L,K 22 jer 7 0,12 0,11 J 23 jerzyk 2 0,03 0,03 L,K 24 kapturka 2 0,03 0,03 L 25 kawka 16 0,26 0,25 Z,W 26 kopciuszek 6 0,10 0,09 J 27 kos 8 0,13 0,13 K,J,W 28 krogulec 5 0,08 0,08 K,W,J 29 kruk 9 0,15 0,14 Z,W,J 30 kukułka 4 0,07 0,06 L 31 kuropatwa 18 0,30 0,28 L,K,J 32 kwiczoł 59 0,98 0,94 W,J 33 łozówka 1 0,02 0,01 L 34 makolągwa 116 1,92 1,84 Z,J,K,W 35 mazurek 135 2,24 2,14 Z,W,L,K,J 36 modraszka 19 0,31 0,30 Z,L,K,J 37 muchołówka żałobna 1 0,02 0,01 K 38 mysikrólik 13 0,21 0,21 Z,J 39 myszołów 17 0,28 0,27 L,K,Z,W 40 oknówka 33 0,55 0,52 K 41 ortolan 23 0,38 0,36 L,K 42 pełzacz leśny 1 0,02 0,01 K 43 pełzacz ogrodowy 1 0,02 0,01 J 44 piecuszek 8 0,13 0,13 L,K,J 45 pierwiosnek 1 0,02 0,01 J 46 pleszka 1 0,02 0,01 K 47 pliszka siwa 35 0,58 0,55 W,L,K,J 48 pliszka żółta 141 2,34 2,24 W,L,K,J 49 pokląskwa 17 0,28 0,27 W,L,K,J 50 pokrzywnica 3 0,05 0,05 J 51 potrzeszcz 114 1,89 1,81 Z,W,L,K,J 52 potrzos 4 0,07 0,06 J 53 przepiórka 20 0,33 0,32 L,K 54 pustułka 5 0,08 0,08 Z,L,K,J 55 rudzik 4 0,07 0,06 K,J 56 sierpówka 10 0,16 0,16 Z,W,L,J 57 siewka złota 2 0,03 0,03 J 58 skowronek 800 13,26 12,70 W,L,K,J 59 słowik rdzawy 1 0,02 0,01 L 60 słowik szary 9 0,15 0,14 L 61 sójka 23 0,38 0,36 Z,W,L,J 62 sroka 55 0,91 0,87 Z,K,L,J 63 srokosz 5 0,08 0,08 Z,W NIP: 7681571031 Strona 38 z 73

L.p. Gatunek N D N/k/km Okres pojawów 64 strzyżyk 1 0,02 0,01 J 65 szczygieł 46 0,76 0,73 Z,W,L,K,J 66 szpak 2391 39,64 37,95 W,L,K 67 śmieszka 59 0,98 0,94 L 68 śnieguła 2 0,03 0,03 J 69 śpiewak 8 0,13 0,13 J 70 świergotek drzewny 25 0,41 0,40 K,J 71 świergotek łąkowy 35 0,58 0,55 W,L,K,J 72 świergotek rdzawogardły 2 0,03 0,03 J 73 trznadel 115 1,91 1,82 Z,W,L,K,J 74 wilga 5 0,08 0,08 L,K 75 wrona 2 0,03 0,03 L,J 76 wróbel 6 0,10 0,09 Z,W 77 zaganiacz 2 0,03 0,03 L 78 zięba 172 2,85 2,73 L,K,J,W 79 gęś nieozn. 210 3,48 3,33 W,J 80 wróblowe nieozn. 5 0,08 0,08 W RAZEM 6031 100,00 95,73 - Liczebność ptaków w poszczególnych okresach fenologicznych była zróżnicowana (ryc. 2), miało to z wiązek zarówno z intensywnością pojawów ptaków jak również z nakładem pracy (ilością kontroli) w poszczególnym okresie. Najwięcej ptaków policzono w okresie pozalęgowym: jesienią i podczas koczowań, zdecydowanie najmniej podczas zimowania. Ryc. 2. Liczebność ptaków w kolejnych okresach fenologicznych na liczeniach transektowych (N-6031). NIP: 7681571031 Strona 39 z 73

Najwyższe zagęszczenia ptaków w przeliczeniu na 1 km transektu zanotowano w okresie polęgowych koczowań (lipiec-sierpień) oraz jesiennych przelotów (wrzesień-listopad) i przewyższały one zagęszczenia ptaków notowane w innych okresach zwłaszcza w okresie zimowym (ryc. 3). Ryc. 3. Średnie zagęszczenie ptaków na 1 km/1 kontrolę w kolejnych okresach fenologicznych na liczeniach transektowych. Ryc. 4. Liczba gatunków obserwowana w kolejnych okresach fenologicznych (transekt). Liczba notowanych gatunków w kolejnych okresach była zmienna (ryc. 4). Najniższa w okresie zimowym, najwyższa w okresie jesiennym. Wartość poziomie powyżej 40 gatunków utrzymywała się od lipca do końca października. NIP: 7681571031 Strona 40 z 73

Ryc. 5. Skład gatunkowy obserwowanych ptaków na liczeniach transektowych (N-6031). Liczenia punktowe W czasie kontroli na stacjonarnym punkcie obserwacyjnym w ciągu całego okresu badań zaobserwowano łącznie 4493 ptaków należących do 77 gatunków. Najliczniejszym obserwowanym gatunkiem była dymówka zanotowano 1001 os. (22,28% całości zgrupowania ryc. 9) oraz skowronek (450 os., 10,01% udziału), grzywacz 438 os. (9,75%) i kawka 411 os. (9,15%). Średnio w całym roku w ciągu godziny/na punkcie notowano: 28,60 os. dymówki, 12,86 os. skowronka, 12,51 os. grzywacza i 11,74 os. kawki. Spośród obserwowanych ptaków części nie udało się oznaczyć do gatunku, głównie z powodu dużej odległości/wysokości od obserwatora były to gęsi przelatujące na wysokim pułapie (0,78%) oraz drobne wróblowe (0,22%). Szczegółowe dane przedstawiono w tab. 19. Tabela 19. Ptaki obserwowane na punkcie stacjonarnym w ciągu rocznego okresu badań na powierzchni w gminie Bielawy. Skróty użyte w tabeli oznaczają: N liczba obserwowanych osobników, D dominacja (%), N/h/P średnia liczba osobników obserwowanych w ciągu godziny na jednym punkcie, Pułap wysokość lotu (opis patrz pkt. 4.2). Okres pojawów: Z-zima, W-wiosenne przeloty, O-okres lęgowy, K-koczowania polęgowe, J-jesienne przeloty. Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap Okres pojawów 1 bażant 5 0,11 0,14 1 L 2 błotniak łąkowy 1 0,02 0,03 1 L 3 błotniak stawowy 12 0,27 0,34 1 W,L,K,J 4 bocian biały 4 0,09 0,11 1 W 5 bogatka 38 0,84 1,08 1 Z,W,K,J 6 brzegówka 37 0,82 1,06 1 K 7 cierniówka 5 0,11 0,14 1 L 8 czajka 54 1,20 1,54 1,2 W,L,J 9 czapla siwa 3 0,07 0,08 1 K,J 10 czarnogłówka 2 0,04 0,06 1 J 11 czyż 8 0,18 0,23 1,2 Z,J 12 dudek 3 0,07 0,08 1 L NIP: 7681571031 Strona 41 z 73

Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap Okres pojawów 13 dymówka 1001 22,28 28,60 1,2 W,L,K,J 14 dzwoniec 91 2,02 2,60 1,2 Z,W,L,K,J 15 gawron 121 2,69 3,46 1,2,3 Z,W,J 16 gąsiorek 3 0,07 0,08 1 K,J 17 gęgawa 2 0,04 0,06 1 J 18 gęś białoczelna 40 0,89 1,14 2,3 W 19 gęś zbożowa 29 0,64 0,83 1,2,3 W,J 20 grubodziób 1 0,02 0,03 1 K 21 grzywacz 438 9,75 12,51 1,2 W,L,K,J 22 jastrząb 3 0,07 0,08 1,2,3 Z,W,J 23 jer 2 0,04 0,06 1 J 24 jerzyk 7 0,15 0,20 1,2,3 L,K 25 kapturka 3 0,07 0,08 1 L,K 26 kawka 411 9,15 11,74 1,2,3 Z,W,L,J 27 kobuz 2 0,04 0,06 1,2 L 28 kormoran 16 0,36 0,46 2 J 29 kos 3 0,07 0,08 1 L,J 30 krogulec 7 0,15 0,20 1,2 W,K,J 31 kruk 27 0,60 0,77 1,2,3 Z,W,J 32 krzyżówka 50 1,11 1,43 1 Z,L,J 33 kukułka 1 0,02 0,03 1 L 34 kwiczoł 44 0,98 1,26 1,2 Z,W 35 lerka 3 0,07 0,08 1 J 36 łabędź niemy 1 0,02 0,03 1 K 37 makolągwa 209 4,65 5,97 1,2 Z,W,L,K,J 38 mazurek 49 1,09 1,40 1,2 Z,W,J 39 mewy nieozn. 7 0,15 0,20 2 K 40 modraszka 20 0,44 0,57 1 Z,J 41 muchołówka żałobna 1 0,02 0,03 1 K 42 mysikrólik 1 0,02 0,03 1 J 43 myszołów włochaty 2 0,04 0,06 1,2 Z,J 44 myszołów zw. 39 0,87 1,11 1,2,3 Z,W,L,K,J 45 oknówka 16 0,36 0,46 1,2 W,K 46 ortolan 11 0,24 0,31 1 L 47 paszkot 4 0,09 0,11 1 W 48 piecuszek 6 0,13 0,17 1 L,K,J 49 pierwiosnek 5 0,11 0,14 1 W 50 pliszka siwa 32 0,71 0,91 1 W,K,J 51 pliszka żółta 98 2,18 2,80 1 W,L,K,J 52 pokrzywnica 9 0,20 0,26 1,2 J 53 potrzeszcz 156 3,47 4,46 1,2 Z,W,L,K,J 54 potrzos 5 0,11 0,14 1 J 55 przepiórka 7 0,15 0,20 1 L,K 56 pustułka 6 0,13 0,17 1,2,3 W,L,J 57 rudzik 3 0,07 0,08 1 K,J 58 szczygieł 44 0,98 1,26 1 J 59 sierpówka 19 0,42 0,54 1 Z,W 60 skowronek 450 10,01 12,86 1,2,3 W,L,K,J 61 słowik szary 5 0,11 0,14 1 L 62 sójka 24 0,53 0,68 1,2 Z,W,L,K,J NIP: 7681571031 Strona 42 z 73

Lp. Gatunek N D N/h/P Pułap Okres pojawów 63 sroka 30 0,67 0,86 1 Z,W,L,K,J 64 srokosz 1 0,02 0,03 1 Z 65 szczygieł 43 0,96 1,23 1 Z,W,L 66 szpak 256 5,70 7,31 1,2 Z,W,L,K,J 67 śmieszka 38 0,84 1,08 1,2,3 L,K,J 68 śpiewak 6 0,13 0,17 1 W,J 69 świergotek drzewny 22 0,49 0,63 1,2 K,J 70 świergotek łąkowy 35 0,78 1,00 1,2 W,J 71 trznadel 110 2,45 3,14 1,2 Z,W,L,K,J 72 wilga 3 0,07 0,08 1 L 73 wrona siwa 8 0,18 0,23 1 W,L,K 74 wróbel 20 0,44 0,57 1 W 75 zaganiacz 2 0,04 0,06 1 L 76 zięba 160 3,56 4,57 1,2 W,J 77 żuraw 8 0,18 0,23 1 W,L 78 gęś nieozn. 35 0,78 1,00 1,2,3 W,J 79 wróblowe nieozn. 10 0,22 0,28 2,3 W RAZEM 4493 100,00 128,37 - - Liczebność ptaków w poszczególnych okresach fenologicznych była zróżnicowana (ryc. 6), miało to z wiązek zarówno z intensywnością pojawów ptaków jak również z nakładem pracy (ilością kontroli) w poszczególnym okresie. Zdecydowanie najwięcej ptaków policzono w okresie jesiennej wędrówki, najmniej podczas okresu lęgowego i zimowania ptaków, liczba osobników wiosną oraz w okresie koczowań była zbliżona. Średnia liczebność obserwowanych na punktach ptaków (w przeliczeniu na 1 godzinę/1 punkt) wyniosła 128,37 os., najwyższa była w okresie przelotów jesiennych, wiosną i w trakcie polęgowych koczowań (ryc. 7). Trzy-czterokrotnie niższe wartości intensywności przelotów ptaków wykazano w okresie lęgowym i zimą. Ryc. 6. Liczebność ptaków w kolejnych okresach fenologicznych na liczeniach punktowych (N-4493). NIP: 7681571031 Strona 43 z 73

Ryc. 7. Średnie zagęszczenie ptaków na 1 h/1 kontrolę w kolejnych okresach fenologicznych na liczeniach punktowych. Liczba notowanych gatunków w kolejnych okresach była zmienna (ryc. 8). Najniższa w okresie zimowym, najwyższa w jesiennym. Na stałym poziomie powyżej 30 gatunków utrzymywała się od końca kwietnia do października. Ryc. 8. Liczba gatunków w kolejnych fenologicznych (punkt). NIP: 7681571031 Strona 44 z 73

Ryc. 9. Skład gatunkowy obserwowanych ptaków na punkcie liczeń (N-4493). 6.7 Wykorzystanie przestrzeni powietrznej przez ptaki Pułap przelotów Zdecydowana większość ptaków obserwowanych na punktach w ciągu rocznego okresu badań poruszała się poniżej zasięgu pracy śmigieł elektrowni wiatrowej średnio 80,2% os. (ryc. 10). W zasięgu śmigieł poruszało się 6,3%, a powyżej 13,5% ptaków zaobserwowanych na punktach. W poszczególnych okresach udział wykorzystywania przez ptaki stref wysokości zmieniał się istotnie (tab. 20). Na wysokości do 50 m największy udział osobników obserwowano w okresie lęgowym i polęgowych koczowań, a najmniejszy podczas przelotów wiosennych. Na dużym pułapie (>160m) największa liczba ptaków przemieszczała się w okresie jesiennej wędrówki. Pułap kolizyjny (50-160m) wykorzystywany był przez ptaki w zakresie od 1,4 18,7%, z najmniejszym natężeniem w okresie lęgowym a największym w okresie zimowania (ryc. 11). Przy czym liczebność osobników była zdecydowanie najwyższa jesienią. Stwierdzono niską intensywność wykorzystywania kolizyjnej przestrzeni powietrznej przez gatunki ptaków szponiastych w sezonie lęgowym jak i w okresie przelotów. Ryc. 10. Pułapy obserwowanych ptaków na punkcie liczeń (N-4493). NIP: 7681571031 Strona 45 z 73

Tabela 20. Wykorzystanie określonych pułapów przemieszczania się ptaków, obserwowanych na stacjonarnych punktach liczeń w poszczególnych okresach fenologicznych (udział %). Strefy/ okresy 1 (0-50m) Poniżej pracy łopat 2 (50-160m) Strefa kolizyjna 3 (>160m) Powyżej pracy łopat Zimowanie 80,4 18,7 0,9 Migracja wiosenna 70,0 12,2 17,8 Okres lęgowy 96,1 1,4 2,5 Koczowanie polęgowe 95,2 4,8 0,0 Migracja jesienna 76,2 2,2 22,6 Ryc. 11. Zmienność pułapu przelotów ptaków w ciągu roku (N 4493). W strefie kolizyjnej obserwowano 23 gatunki ptaków (tab. 21), z czego najliczniejsze były makolągwa, kawka, gawron, czajka i brzegówka (ryc. 12). Spośród ptaków notowano wyłącznie krogulca. Stwierdzono niską intensywność wykorzystywania kolizyjnej przestrzeni powietrznej przez gatunki ptaków szponiastych w sezonie lęgowym jak i w okresie przelotów. Tabela 21. Zestawienie gatunków, liczebności oraz stopnia kolizyjności ptaków przemieszczających się w kolizyjnej strefie wysokości (pracy rotora) N-288. L.p. Gatunek N os. RK 1 brzegówka 30-2 czajka 30 1 3 czyż 2-4 dymówka 23 2 5 gawron 30-6 gęś nieozn. 2 2 NIP: 7681571031 Strona 46 z 73