RAPORT KOŃCOWY Z MONITORINGU ORNITOLOGICZNEGO

RAPORT KOŃCOWY Z MONITORINGU ORNITOLOGICZNEGO Eksploatacja dwóch turbin wiatrowych na działkach 29 i 30 (poprzedni numer 106/25 i 25) oraz nr. 57 (poprzedni numer 113/6) m. Janowo, gm. Zamawiający: Piotr Szymaoski / Piotr Antoniuk reprezentujący firmę Enertop Sp.z o.o. Sp.k. ul. Wąwozowa nr 32 lokal U-9, 02-796 Warszawa Wykonawca: EKO-GREEN Pracownia Ekspertyz Środowiskowych Szymon Bugaj ul. Ostrowska 88, Skalmierzyce 63-460 Nowe Skalmierzyce Zespół wykonawczy: mgr Szymon Bugaj mgr Marcelina Mucha mgr Marcin Filipiak Październik 2016

OPINIA Podczas 31 kontroli wykonanych w latach 2015 i 2016 na powierzchni inwestycyjnej miejscowości Janowo odnotowano występowanie 76 gatunków ptaków, w tym 21 gatunków kluczowych. Istniejące elektrownie wiatrowe w miejscowości Janowo nie generują znaczącego, niekorzystnego wpływu na środowisko życia ptaków. Na podstawie uzyskanych wyników, poziom oddziaływania obydwóch elektrowni na lokalne populacje ptaków został oceniony na poziomie niskim. Niekorzystny wpływ elektrowni wiatrowych w miejscowości Janowo na awifaunę okolicznych obszarów chronionych, w tym przez program Natura 2000 również można ocenid jako niskie. Wyniki monitoringu porealizacyjnego (EW1 - w drugim roku od uruchomienia turbiny; EW2 w pierwszym roku eksploatacji) nie potwierdziły faktu obecności okresowych koncentracji ptaków w miejscu eksploatacji turbin wiatrowych. Przeprowadzenie monitoringu porealizacyjnego w pierwszym (EW2) i drugim (EW1) roku od uruchomienia elektrowni wiatrowych wykazało, iż analizowana inwestycja nie wpływa na wysoką kolizyjnośd ptaków tzn. podczas rocznego monitoringu powierzchni na obszarze oddziaływania przedmiotowych elektrowni wiatrowych nie odnaleziono żadnego martwego, ani skaleczonego osobnika. W cyklu rocznym zaobserwowano nieznacznie mniej gatunków, niż w pierwszym roku monitoringu porealizacyjnego jednej turbiny wiatrowej (EW1-81 gat. lata 2014/15). Trasa transektu ornitologicznego prowadzonego podczas sezonu 2014/15 dla EW1 pokrywała się z tą, prowadzoną dla obydwóch turbin EW1 i EW2 w sezonie 2015/16, w związku z powyższym autorzy opracowania przedmiotowego monitoringu mieli wyniki porównawcze dla badanego terenu, wyznaczonego pod eksploatację turbin wiatrowych. Wartym odnotowania jest fakt, iż na wyznaczonym punkcie obserwacyjnym notowano niemal dwukrotnie więcej pojawów ptaków różnych gatunków, niż miało to miejsce w roku ubiegłym (pierwszy rok eksploatacjitylko EW1). Wynika to prawdopodobnie z faktu, iż niektóre ptaki przyzwyczaiły się do obecności elektrowni wiatrowych w zajmowanym środowisku.

1. WSTĘP Wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną jest efektem istnienia wysoko rozwiniętej technicznie cywilizacji i przechodzeniem coraz większej liczby ludzi w sakli globalnej na zachodni model życia. Koniec XX wieku wiąże się nieodparcie z wizją kryzysu energetycznego, która skłania naukowców do poszukiwania nowych, alternatywnych źródeł energii. Energia wiatru jest ostatnio postrzegana jako jedno z podstawowych źródeł energii odnawialnej. Farmy wiatrowe budowane są ostatnio w szybkim tempie w wielu krajach świata, funkcjonując jako efektywne źródła czystej energii (Barzyk 2008; Hoogwijk 2004). Niekorzystne oddziaływanie turbin wiatrowych na nieożywione składowe środowiska, jak powietrze, ziemię i wodę jest daleko mniejsze od konwencjonalnych elektrowni. Podobnie ocenia się, że śmiertelnośd spowodowana obecnością turbin i niekorzystny wpływ na życie zwierząt jest wielokrotnie niższy w porównaniu z tradycyjnymi elektrowniami i przesyłowymi liniami energetycznymi (Anderson 1974; Distefano 2007; Erickson i wsp. 2001; Erickson 2004; Janss 2000; Sovacool 2009). Jednak obserwacje istniejących już farm wiatrowych udowodniły, że mogą one mied niekorzystny wpływ na zwierzęta latające, w tym przede wszystkim na ptaki i nietoperze (Arnett red. 2005; Johnson 2004, 2005; Johnson i wsp. 2003; Rabin i wsp. 2006). Niekorzystne oddziaływanie farm wiatrowych jest złożone i polega między innymi na: płoszeniu zwierząt przez obecnośd turbin, ograniczaniu środowiska życia przez zabieranie terenów pod inwestycje, przede wszystkim na wypadkach zderzeo latających zwierząt z turbinami (Asmus 2005; Araujo i wsp. 2008; Bach i Rahmel 2004; Barcley i wsp. 2007; Brinkmann 2004, 2006; Everaert i Stienen 2006; Hottker i wsp. 2005; Kikuchi 2008; Winegrad 2004; Wuczyoski 2009). Przypadki kolizji ptaków i nietoperzy z turbinami wiatrowymi są, jak same turbiny, zjawiskiem relatywnie nowym, odnotowanym w Niemczech (Durr 2002; Hottker i wsp. 2005; Trapp i wsp. 2002) i w USA (Arnett red. 2005; Johnson 2005; Johnson i wsp. 2003). Mało dotychczas wiadomo o przyczynach wypadków i czynnikach wpływających na ich częstośd. Nie wiadomo, dlaczego ptaki podlatują w pobliże wirujących łopat i ulegają zgubnym kolizjom. Do możliwych przyczyn należy zaliczyd: nieostrożnośd, 2

ciekawośd, błędną ocenę odległości i prędkości, z jaką poruszają się kooce łopat, zbyt późne zauważenie przeszkody, w warunkach ograniczonej widoczności (mgła, opady, ciemnośd). W odróżnieniu od nietoperzy, ptaki giną również na skutek zderzenia z nie pracującymi turbinami oraz ze statycznymi elementami ich infrastruktury: masztami, wieżami, liniami energetycznymi (Janss 2000). Kolejnymi różnicami jest fakt, że ptaki nie są przywabiane przez turbiny i nie koncentrują się przy łopatach wirnika. Również rurkowate płuca ptaków nie są podatne na barotraumę - zniszczenie na skutek dużych wahao ciśnienia wokół łopat wirnika. Można zatem przyjąd, że ptaki giną na skutek bezpośrednich kolizji z wysokimi konstrukcjami turbin, natomiast przelatywanie w bliskiej odległości od pracujących łopat nie jest dla nich niebezpieczne w takim stopniu jak dla nietoperzy (Baerwald i wsp. 2008). Wynika z tego, że ptaki ulegają kolizjom z turbinami wiatrowymi w sposób bardziej losowy, na skutek bezpośrednich zderzeo z elementami konstrukcyjnymi turbin. Ryzyko niekorzystnego oddziaływania turbin będzie głównie zależało od liczebności ptaków wykorzystujących przestrzeo powietrzną do wysokości wzniesionych łopat wirnika. Ustalono już, że do kolizji dochodzi częściej, jeśli turbiny ustawione są w pobliżu miejsc koncentracji ptaków lęgowych lub przelotnych (Osborn i wsp. 2000). Szczególnie niekorzystne jest sytuowanie turbin wiatrowych w miejscach mających charakter korytarzy przelotu np. wzdłuż wybrzeża, dolin rzek i górskich przełęczy (Bright i wsp. 2008). Najwięcej zderzeo ma miejsce późnym latem i jesienią, giną w nich zarówno osobniki dorosłe, jak przede wszystkim mniej doświadczone młode. Śmiertelnośd ptaków i nietoperzy osiąga bardzo zróżnicowane poziomy (Steward i wsp. 2007). Oceny z Europy i Stanów Zjednoczonych Ameryki z lat 1985-2005 wykazały od zera do ponad 30 ofiar na turbinę rocznie w zależności od lokalizacji i sezonu (Kuvlesky i wsp. 2007). W przypadku ptaków zaskakująca nie jest może skala zjawiska, na ogół dużo niższa niż w przypadku konwencjonalnych elektrowni (Sovacool 2009), co stosunkowo wybiórcze działanie turbin na wybrane grupy ptaków. Dane z Kalifornii obejmują ponad 40 gatunków ptaków ofiar kolizji z turbinami (Asmus 2005, Thelander i Rugge 2000), z tego około 20% stanowią ptaki szponiaste (Thelander 2004). Smallwood i Thelander (2008) obliczyli, że tylko na jednej dużej farmie koło Los Angeles ginie 3

rocznie 67 orłów przednich, czyli liczba porównywalna z całą populacją lęgową tego gatunku w Polsce (Tomiałojd i Stawarczyk 2003). Szczególnie narażonymi grupami ptaków są: gatunki dużych ptaków krążących ptaki szponiaste, bociany, żurawie, krukowate, gatunki o szybkim i mało manewrowym locie blaszkodziobe, gatunki rzadkie i zagrożone o niewielkiej liczebności populacji, gatunki wędrowne, szczególnie migranci długodystansowi, zwłaszcza odbywające wędrówki nocą (Barrios i Rodrigues 2004; Fielding i wsp. 2006; Hoover i wsp. 2005; Kerlinger 1997; Kuntz i wsp. 2007; Larsen i Madsen 2000). Biorąc pod uwagę małe liczebności lokalnych populacji niektórych gatunków z tych grup oraz ich niski sukces reprodukcyjny (1-2 młodych/rok/parę), zagrożenie ze strony wiatraków wydaje się byd duże (Fielding i wsp. 2006). W ostatnich latach obserwuje się zmniejszającą się liczbę kolizji ptaków z turbinami. Jest to prawdopodobnie efekt: stosowania coraz powszechniej turbin tzw. wolnoobrotowych, o niższej prędkości pracujących łopat, stopniowego przyzwyczajania się ptaków do zagrożenia, jakim są turbiny wiatrowe w skali lokalnej i ponadlokalnej. Najwyższe poziomy kolizji notuje się zazwyczaj tuż po wybudowaniu farmy wiatrowej, w kolejnych sezonach śmiertelnośd ptaków spowodowana obecnością wiatraków nieco spada. lepszej weryfikacji terenów przeznaczanych na inwestycje, na skutek wprowadzenia obowiązkowych monitoringów przedinwestycyjnych i zaostrzeniu rygorów środowiskowych związanych z lokalizacją farm wiatrowych (Gamboa i Munda 2007; Tryjanowski 2009, Tryjanowski i Wuczyoski 2009). Na potrzeby przedmiotowego raportu z monitoringu ornitologicznego 2015/16 dla powierzchni wyznaczonej pod eksploatację dwóch turbin wiatrowych w miejscowości Janowo, gm. użyto oznaczenia (skróty) w celu identyfikacji poszczególnych elektrowni wiatrowych: EW1 elektrownia wiatrowa nr.1 miejscowości Janowo - eksploatowana na działkach nr. 29 i 30 w 4

EW2 elektrownia wiatrowa nr. 2 eksploatowana na działce nr. 57 miejscowości Janowo Zgodnie z postanowieniem Wójta Gminy z dnia 20.12.2010 r., określonym w Decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (znak sprawy: OŚ-7627/12/09) dla elektrowni wiatrowej nr.1 (EW1; nr.dz. 29 i 30) oraz z dnia 27.10.2011 r., określonym w Decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (znak sprawy: OŚ-7627/13/10) dla elektrowni wiatrowej nr.2 (EW2; dz. nr. 57) zobowiązano inwestora do przeprowadzenia 2-letniego monitoringu ptaków oraz rocznego monitoringu nietoperzy począwszy od pierwszego roku od rozpoczęcia eksploatacji każdej z turbin wiatrowych. Nałożono również obowiązek przeprowadzenia 2- letniego monitoringu śmiertelności ptaków i nietoperzy w ciągu wybranych dwóch spośród trzech pierwszych lat po oddaniu turbin do eksploatacji. Celem niniejszej pracy jest właśnie ocena składu gatunkowego i tras przelotów ptaków na obszarze eksploatowanych elektrowni wiatrowych w miejscowości Janowo (EW1 działka nr. 29 i 30 oraz EW2 działka nr. 57). EW1 posiada wysokośd całkowitą 120 m, z kolei w przypadku EW2 wysokośd całkowita wynosi 100 m. 5

2. TEREN BADAO Objęty monitoringiem obszar eksploatacji elektrowni wiatrowych w m. Janowo (Ryc. 1.) ma charakter pól użytkowanych rolniczo, z praktycznie brakiem naturalnych i cennych dla nietoperzy siedlisk. Ryc. 1. Obszar posadowienia istniejących elektrowni wiatrowych w m. Janowo wraz z ponad 1 km otuliną (niebieski okrąg); czerwone punkty istniejące elektrownie wiatrowe EW1 oraz EW2. Powierzchnia, na której posadowione są elektrownie wiatrowe to otwarte przestrzenie pól uprawnych, otoczone szpalerami wierzb oraz krzewów. Grunt, na którym eksploatowane są inwestycje znajduje się w pobliżu rzeki Nogat (ok. 650 m na północ od EW1 oraz 1,1 km na zachód od EW2). W promieniu kilkuset metrów od istniejących elektrowni znajdują się gospodarstwa rolne. Na powierzchni wyznaczonej pod eksploatację dwóch elektrowni wiatrowych brak jest jakichkolwiek zamkniętych zbiorników wodnych. Powierzchnię otaczają płytkie rowy melioracyjne o szerokości około 2-3 metrów, których brzegi porośnięte są roślinnością. W ramach analizowanej powierzchni oraz terenów otaczających brak jest 6

wielkopowierzchniowych lasów. Istniejące elektrownie wiatrowe zostały zlokalizowane na terenie Żuław, na otwartym terenie wykorzystywanym rolniczo. W ramach terenu otaczającego istniejące turbiny wiatrowe, w promieniu 1 km od każdej z nich występują pojedyncze zabudowania gospodarcze, w tym najbliższe zabudowania w odległości ponad 500 m od większej elektrowni EW1, oraz w granicach 350-400 m, w przypadku elektrowni mniejszej EW2. Powiat elbląski leży w zachodniej części województwa warmiosko-mazurskiego, zajmuje powierzchnię 143 055 ha. Obszar powiatu zamieszkuje blisko 57 tys. osób, co stanowi 4% ludności województwa. Powiat elbląski podzielony jest na 9 jednostek administracyjnych, w tym 3 o charakterze miejsko-wiejskim: Młynary, Pasłęk, Tolkmicko i 6 o charakterze wiejskim:, Godkowo, Gronowo Elbląskie, Markusy, Milejewo i Rychliki. Walory powiatu elbląskiego to: centralne położenie a względem powiatu elbląskiego i bliskośd dużych portowych metropolii, położenie w pasie ważnych układów komunikacyjnych, dostęp do morza Bałtyckiego przez Zalew Wiślany i port w u, duży udział wód powierzchniowych i lasów w ogólnej powierzchni ok. 40% bogactwo flory i fauny oraz znaczny udział obszarów przyrodniczo cennych, niezwykle bogata historia i zachowane dziedzictwo kulturowe. W związku z występowaniem obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych utworzona jest sied obszarów przyrodniczo cennych, prawnie chronionych, m.in. rezerwaty przyrody, Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej, Obszary Chronionego Krajobrazu. Niepowtarzalnym zjawiskiem jest rezerwat jeziora Drużno zaliczany do rezerwatów o randze międzynarodowej. Występuje tu około180 gatunków ptactwa błotnego i wodnego. Jest ono miejscem lęgowym i ostoją rzadko występujących gatunków. Analiza zgromadzonej dokumentacji, w tym postanowienia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie z dnia 24.09.2010 r. (znak sprawy RDOŚ-28-WOPN-6632-0003-117-5/09/awk/tb), decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedmiotowej inwestycji (znak OŚ-7627/12/09 z dnia 20.12.2010 r.) wydanej przez Wójta Gminy dla EW1 oraz postanowienia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie z dnia 22.04.2011 r. (znak sprawy WSTE-4242.5.2.2011.BW), decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedmiotowej inwestycji (znak OŚ-7627/13/10 z dnia 27.10.2011 r.) wydanej przez Wójta Gminy, ponadto analiza map obszaru inwestycji pozwoliły na wystosowanie wniosków dotyczących uwarunkowao terenowych po rozpoczęciu eksploatacji 7

turbiny nr.2 (EW2), oraz kolejnego, drugiego roku funkcjonowania turbiny EW1. Objęty monitoringiem obszar inwestycji w miejscowości Janowo ma charakter rolniczy i znajduje się poza aktualnymi obszarami chronionymi Natura 2000. 3. METODY Podstawowy sposób zbierania danych o aktywności ptaków i sposobie wykorzystania przez nie przestrzeni powietrznej na terenie inwestycji obejmował obserwacje na punkcie i transekcie pieszym, usytuowanych w pobliżu miejsca istniejących turbin wiatrowych oraz w miejscach potencjalnie atrakcyjnych dla ptaków (Ryc. 1., Ryc. 2.). Przedmiotem obserwacji były: skład gatunkowy i liczebnośd, a w odniesieniu do ptaków obserwowanych w locie również wysokośd przelotu w podziale na 3 pułapy wysokości (do wysokości dolnego zakresu pracy śmigła, w strefie pracy śmigła, powyżej śmigła w stanie wzniesienia) i kierunek przelotu. Z racji, iż turbina oznaczona jako EW1 ma wyższą wysokośd całkowitą oraz średnicę rotora (EW1 wys. całk. 120 m, śr. rotora 80 m; EW2 wys. całk. 100 m, śr. rotora 52 m), zdecydowano, iż w przypadku obserwacji z punktu (wybrano jeden punkt obserwacyjny znajdujący się na polnej miedzy w połowie odległości między EW1 i EW2; z punktu obserwator miał pogląd całościowy na obydwie turbiny wiatrowe) jako dane określające strefę pracy śmigieł (dla przedmiotowego raportu) zostały przyjęte wartości 40-120 m (obszar pracy rotora turbiny EW2 mieści się w tym zakresie). Jak opisano powyżej, ze względu na wysokośd istniejących turbin, przyjęto pułapy: do 40 m, od 40 do 120 m i ponad 120 m. Należy zaznaczyd, iż pułapy te zastosowano umownie, z dokładnością +/- 1 m, gdyż nawet najlepszy obserwator nie jest w stanie określid dokładnego pułapu przelotu awifauny, a jedynie podad jego przybliżony dystans od powierzchni ziemi (pewnym marginesem błędu). Z racji umownie przyjętych pułapów wysokościowych (zakres pracy rotora w EW2 jest mniejszy niż w przypadku EW1) liczba zbiorczych obserwacji ptaków, odnotowanych jako przelotne w pobliżu EW2 może byd nieznacznie zawyżona, jednakże wynik ten nie będzie miał znaczącego wpływu na całościową ocenę występowania ptaków, które rejestrowano jako w zasięgu pracy rotora. W razie, gdyby podczas, któregoś z analizowanych okresów fenologicznych taka sytuacja wystąpiła, zostanie ona opatrzona stosownym komentarzem. Obserwacje z punktu były prowadzone przez minimum godzinę. 8

Ryc. 2. Obszar posadowienia elektrowni wiatrowych w m. Janowo punkty niebieskie lokalizacja elektrowni wiatrowych; punkt czerwony - punkt stacjonarnej obserwacji ornitologicznej; linia czerwona trasa transektu ornitologicznego; A i B skrajne punkty transektu. Długośd transektu ok. 1,5 km Zakres badao obejmował 1. Badania punktowe liczebności i składu gatunkowego Cel: uzyskanie podstawowej informacji o składzie gatunkowym awifauny użytkującej powierzchnię i sposobie wykorzystania terenu przez ptaki, zagęszczeniach poszczególnych gatunków oraz zmienności tych czynników w cyklu rocznym. Liczone wszystkie ptaki widziane i słyszane, zgodnie ze standardową metodyką (Buckland i wsp. 2001; Ralph i wsp 1995). 2. Badania ptaków lęgowych MPPL (Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych) Celem liczeo poznanie składu gatunkowego i liczebności poszczególnych gatunków ptaków wykorzystujących teren w okresie lęgowym. Zastosowanie standardu metodycznego stosowanego corocznie od 2000 roku na >400 powierzchniach reprezentatywnych dla obszaru całego kraju (program MPPL; Chylarecki i wsp. 2006) pozwala na proste i precyzyjne 9

określenie walorów awifauny okresu. Powierzchnia próbna: kwadrat 1 x 1 km, w obrębie którego wytyczane są 2 równoległe transekty o długości 1 km każdy, oddalone od siebie o ok. 500 m. Prowadzone są 2 kontrole/kwadrat w trakcie sezonu lęgowego (kwiecieoczerwiec). Liczone wszystkie ptaki widziane i słyszane, zgodnie z ustalonym standardem metodycznym MPPL. 3. Badania wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki polegały na notowaniu kierunku przelotów oraz orientacyjnych wysokości, na których się one odbywały w przypisaniu do 3 pułapów: do 40 m, od 40 do 120 m i ponad 120 m. Podczas obserwacji notowano warunki pogodowe. Uproszczony sposób zapisu warunków pogodowych przyjęto za metodyką MPPL-u. W kolejności cyfry oznaczają: Wiatr: 1-brak, 2-słaby, 3-silny. Zachmurzenie: 1-brak, 2-częściowe, 3-całkowite. Deszcz: 1-brak, 2-słaby, 3-intensywny. 3.1. Wybór punktów obserwacyjnych i transektów Zaprojektowano 1 transekt i 1 punkt obserwacyjny. Ich wybór miał na celu: reprezentatywne pokrycie obszaru inwestycji (obserwację całego terenu eksploatowanych elektrowni wiatrowych). Reprezentatywne pokrycie całego obszaru inwestycji. W przypadku inwestycji składającej się z dwóch turbin zlokalizowanych w stosunkowo bliskiej odległości wystarczyło wyznaczenie jednego punktu obserwacyjnego w połowie odległości między EW1 i EW2. Transekt pieszy wyznaczono we wszystkich typach środowisk występujących na terenie elektrowni wiatrowych. Trasa transektu pokrywała się z trasą wyznaczoną w roku wcześniejszym dla monitoringu obszaru eksploatacji EW1. Wybór miejsc prawdopodobnej koncentracji aktywności ptaków. Miejsca obserwacji (transekt) wyznaczano również w pobliżu potencjalnie atrakcyjnych miejsc żerowania i odpoczynku (np. zadrzewienia, łąki, w bezpośredniej bliskości terenów otaczających korytarz rzeki), w celu ustalenia maksymalnych intensywności 10

przelotów ptaków dla każdego terenu, miejsc koncentracji ptaków oraz określenia ich tras przelotów. 3.2. Monitoring powierzchni Kontrole powierzchni zaprojektowano zgodnie z wytycznymi (Chylarecki, Pasławska 2008) w ramach ścieżki podstawowej monitoringu, obejmującej 30-40 kontroli. Wykonano 31 kontroli w cyklu rocznym, ponadto wykorzystywano obserwacje ptaków wykonane podczas wieczornych i nocnych nasłuchów detektorowych, wykonywanych w ramach monitoringu chiropterologicznego. Do obserwacji użyto lornetek: Nikon EX 10x50. Wyniki podzielono na okresy fenologiczne: wędrówek jesiennych, kooca wędrówek jesiennych i zimy, wędrówek wiosennych, sezon lęgowy, okres polęgowy. Daty, numery kontroli i godziny obserwacji zostały umieszczone w główkach tabel 1-4 raportu. 1. Okres wędrówki jesiennej (początek września połowa listopada) (7 obserwacji 2015) Obserwacje i rejestracja przelotu i przebywania/żerowania ptaków ze szczególnym uwzględnieniem gatunków wrażliwych gęsi, żurawi, siewkowców. Szczegółowe obserwacje z punktu i transektu w godzinach porannych ok. 2 godz. od wschodu słooca (świtu) i uzupełniające obserwacje na terenach przyległych w godzinach późniejszych. Notowano zaobserwowane ptaki, ich liczebnośd i ich zachowanie (przelot kierunek, wysokośd, aktywna wędrówka ; żerowanie; odpoczynek). 2. Okres zimowy (połowa listopada początek marca) (7 obserwacji, 2015/2016). Obserwacje ptaków na terenie istniejących elektrowni wiatrowych w okresie od połowy listopada do połowy marca, w odstępach około dwutygodniowych. Obserwacje wzdłuż pieszej trasy obserwacyjnej i na punkcie. 3. Okres wędrówki wiosennej (połowa marca koniec kwietnia) (7 obserwacji, 2016) Obserwacje w odstępach tygodniowych. Szczegółowe obserwacje z punktu i transektu na terenie lokalizacji w godzinach porannych ok. 2 godz. od wschodu słooca (świtu) i uzupełniające obserwacje na terenach przyległych w godzinach późniejszych. 11

Notowano wszystkie zaobserwowane ptaki, ich liczebnośd i szczegóły zachowania (przelot kierunek, wysokośd, aktywna wędrówka ; żerowanie; odpoczynek). Oprócz standardowego sposobu kontroli, jednokrotnie (w kwietniu) dokonano oceny względnej liczebności lęgowych gatunków ptaków na 1 kwadracie 1x1 km (po transektach tak jak MPPL). 4. Okres lęgowy (maj czerwiec) (6 obserwacji, 2016) Oprócz standardowego sposobu kontroli, jednokrotnie (w czerwcu) dokonano oceny względnej liczebności lęgowych gatunków ptaków na 1 kwadracie 1x1 km (po transektach tak jak MPPL). Kwadrat i transekty MPPL usytuowano w pobliżu lokalizacji turbin. Łącznie w tym okresie wykonano 4 kontrole dzienne (z tego 1 MPPL) i 2 wieczorne (nocne). Dokonano również oceny występowania rzadszych gatunków ptaków w otoczeniu farmy. 5. Okres polęgowy (lipiec, sierpieo) (4 obserwacje 2016). Obserwacja wszystkich gatunków. Notowano wszystkie widziane i słyszane gatunki ptaków oraz ich zachowanie. Kontrole raz na dwa tygodnie, obserwacje punktowe i przemarsze po transektach. 4. WYNIKI Sposób wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki starano się przedstawid w formie syntetycznej. Krótkie charakterystyki przelotów znajdują się w tabelach 1a, 2a, 3a, 4a. Pułapy większości przelotów (60-80%) odnotowanych przypadków były niższe od wysokości kolizyjnej. W tabelach 1b, 2b, 3b, 4b zestawiono tylko przypadki przelotów w II i III kategorii wysokości. W tabelach 1c, 2c, 3c, 4c zestawiono syntetyczną charakterystykę zagęszczenia ptaków w poszczególnych okresach fenologicznych. Sezon wędrówek jesiennych W trakcie jesiennego monitoringu w okresie wrzesieo-październik 2015 (ostatnią wizytę przeprowadzoną w koocowych dniach miesiąca sierpnia zakwalifikowano do sezonu jesiennych wędrówek) stwierdzono 45 gatunków ptaków, w tym gatunki kluczowe (pogrubione; 15 gatunków). W składzie gatunkowym przeważały ptaki o małych rozmiarach ciała, krajobrazu otwartego, i z gatunków związanych z obszarami zadrzewionymi/leśnymi (Tab. 1). Nad powierzchnią inwestycyjną przeważały przeloty w kierunku południowym i 12

wschodnim. Zdecydowana większośd zarejestrowanych przelotów wskazuje na dominację przelotów na niskich wysokościach (do 40 m). Numer kontroli 1 2 3 4 5 6 7 Data 29.08.15 06.09.15 15.09.15 24.19.15 03.10.15 14.10.15 27.10.15 Warunki pogodowe 122 111 122 221 121 222 121 7:30 9:30 8:00-10:30 8:00-10:00 9:00-11:40 8:40-10:40 9:20-11:30 9:00-11:00 Godziny Lp. Gatunek Liczba osobników łącznie % z całości 1 bażant 2 2 4 0,5 2 błotniak stawowy 1 1 0,1 3 bogatka 3 2 5 2 5 2 2 21 2,4 4 czajka 2 2 4 0,5 5 czapla siwa 1 1 1 3 0,3 6 czeczotka 12 12 1,4 7 czyż 11 6 17 2,0 8 dymówka 15 9 10 7 5 46 5,3 9 dzięcioł pstry duży 1 1 2 0,2 10 dzwoniec 3 1 1 2 7 0,8 11 gawron 12 15 27 3,1 12 gąsiorek 2 2 0,2 13 gęgawa 15 20 35 4,1 14 gęsi białoczelne/zbożowe 25 40 35 100 11,6 15 grzywacz 4 4 2 10 1,2 16 jastrząb 1 1 1 3 0,3 17 kawka 10 14 24 2,8 18 kos 1 2 1 2 2 1 1 10 1,2 19 krogulec 1 2 4 1 8 0,9 20 kruk 1 1 2 1 5 0,6 21 krzyżówka 2 4 2 2 10 1,2 22 kuropatwa 2 2 0,2 23 kwiczoł 10 6 14 12 42 4,9 24 mazurek 6 8 8 6 10 7 10 55 6,4 25 mewa siwa 3 2 1 6 0,7 26 modraszka 2 3 2 1 1 1 5 15 1,7 27 mysikrólik 2 2 2 6 0,7 28 myszołów 2 2 1 1 4 1 11 1,3 29 pierwiosnek 1 1 0,1 30 pliszka siwa 2 4 6 0,7 31 potrzeszcz 6 6 12 1,4 32 pustułka 1 1 1 3 0,3 33 raniuszek 6 8 9 23 2,7 34 rudzik 1 1 1 2 5 0,6 35 sierpówka 2 2 1 2 1 8 0,9 36 skowronek 25 21 16 8 70 8,1 13

37 sójka 2 1 1 1 1 6 0,7 38 sroka 1 1 1 1 1 1 1 7 0,8 39 szczygieł 14 8 7 7 4 2 4 46 5,3 40 szpak 32 25 23 4 84 9,7 41 trznadel 1 2 2 5 0,6 42 wrona siwa 1 1 2 1 5 0,6 43 wróbel 7 4 9 7 9 5 5 46 5,3 44 zięba 10 8 11 6 8 3 46 5,3 45 żuraw 2 2 0,2 RAZEM 168 172 137 137 65 109 75 863 100,0 Tab. 1. Wyniki monitoringu składu gatunkowego i liczebności ptaków na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym (wytłuszczono gatunki kluczowe). Ryc. 3. Zestawienie 10 najczęściej notowanch ptaków podczas sezonu jesiennych wędrówek na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym. Liczba przelotów N S E W 197 79 42 50 26 Pułap 0-40 m 40-120 m >120 m 197 132 25 (gawron, szpak, myszołów, skowronek, kwiczoł) 40 ( gęgawa, kawka, kruk, myszołów) 14

Tab. 1a. Sposób wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki (na punkcie obserwacyjnym) na terenie istniejących elektrowni wiatrowych podczas sezonu jesiennych wędrówek. N- przeloty w kierunku północnym, S-południowym, W-zachodnim, E- wschodnim. Ryc.4. Wykorzystanie przestrzeni powietrzej przez ptaki na różnych wysokościach (do 40 m - poniżej pracy rotora; od 40 do 120 m w zasięgu pracy rotora; ponad 120 m powyżej zasięgu rotora) Ryc.5. Kierunkowośd przelotów ptaków w sezonie jesiennych wędrówek 15

Numer kontroli 1 2 3 4 5 6 7 Data 29.08.15 06.09.15 15.09.15 24.19.15 03.10.15 14.10.15 27.10.15 Warunki pogodowe 122 111 122 221 121 222 121 Godziny Gatunek błotniak zbożowy 7:30 9:30 8:00-10:30 8:00-10:00 czajka 1 1 9:00-11:40 Liczba osobników 8:40-10:40 9:20-11:30 9:00-11:00 czapla siwa dymówka 3 3, 2 1 gawron 4 2 2 jastrząb kawka krzyżówka 2 1 5 2 2 2 myszołów 1 1 sójka 2 2 szpak 10 wróbel 2 2 1 1 10 5 5 2 Tab. 1b. Przypadki przelotów ptaków w II i III kategorii wysokości na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym w okresie jesiennych wędrówek (wytłuszczono gatunki kluczowe) Pogrubiono dane dotyczące zakresu wysokości kolizyjnej, kursywą zaznaczono przeloty na wysokości powyżej 120 m. 16

Numer kontroli 1 2 3 4 5 6 7 Data 29.08.15 06.09.15 15.09.15 24.19.15 03.10.15 14.10.15 27.10.15 Średnia dla całego okresu Gatunek Zagęszczenie osobników 1 bażant 0,0 1,3 0,0 0,0 1,3 0,0 0,0 0,4 2 błotniak stawowy 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 3 bogatka 2,0 1,3 3,3 1,3 3,3 1,3 1,3 2,0 4 czajka 0,0 0,0 1,3 0,0 1,3 0,0 0,0 0,4 5 czapla siwa 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,3 6 czeczotka 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 8,0 0,0 1,1 7 czyż 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 7,3 4,0 1,6 8 dymówka 10,0 6,0 6,7 4,7 3,3 0,0 0,0 4,4 9 dzięcioł pstry duży 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,2 10 dzwoniec 2,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,7 1,3 0,7 11 gawron 0,0 0,0 0,0 8,0 0,0 10,0 0,0 2,6 12 gąsiorek 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 13 gęgawa 0,0 10,0 0,0 13,3 0,0 0,0 0,0 3,3 14 gęsi białoczelne/zbożowe 0,0 0,0 0,0 16,7 0,0 26,7 23,3 9,5 15 grzywacz 2,7 2,7 0,0 0,0 1,3 0,0 0,0 1,0 16 jastrząb 0,7 0,0 0,7 0,0 0,7 0,0 0,0 0,3 17 kawka 6,7 9,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,3 18 kos 0,7 1,3 0,7 1,3 1,3 0,7 0,7 1,0 19 krogulec 0,0 0,0 0,7 1,3 2,7 0,7 0,0 0,8 20 kruk 0,0 0,7 0,7 1,3 0,0 0,0 0,7 0,5 21 krzyżówka 1,3 2,7 1,3 0,0 1,3 0,0 0,0 1,0 22 kuropatwa 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 23 kwiczoł 6,7 4,0 9,3 8,0 0,0 0,0 0,0 4,0 24 mazurek 4,0 5,3 5,3 4,0 6,7 4,7 6,7 5,2 25 mewa siwa 0,0 2,0 0,0 0,0 1,3 0,0 0,7 0,6 26 modraszka 1,3 2,0 1,3 0,7 0,7 0,7 3,3 1,4 27 mysikrólik 1,3 1,3 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,6 28 myszołów 1,3 1,3 0,7 0,7 2,7 0,7 0,0 1,0 29 pierwiosnek 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 30 pliszka siwa 0,0 1,3 2,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,6 31 potrzeszcz 0,0 4,0 0,0 4,0 0,0 0,0 0,0 1,1 32 pustułka 0,7 0,0 0,0 0,7 0,7 0,0 0,0 0,3 33 raniuszek 4,0 5,3 6,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,2 34 rudzik 0,7 0,7 0,7 1,3 0,0 0,0 0,0 0,5 35 sierpówka 1,3 1,3 0,7 1,3 0,0 0,0 0,7 0,8 36 skowronek 16,7 14,0 10,7 5,3 0,0 0,0 0,0 6,7 37 sójka 1,3 0,7 0,7 0,0 0,0 0,7 0,7 0,6 38 sroka 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 39 szczygieł 9,3 5,3 4,7 4,7 2,7 1,3 2,7 4,4 40 szpak 21,3 16,7 15,3 2,7 0,0 0,0 0,0 8,0 41 trznadel 0,7 1,3 0,0 0,0 0,0 1,3 0,0 0,5 42 wrona siwa 0,7 0,7 1,3 0,0 0,0 0,7 0,0 0,5 43 wróbel 4,7 2,7 6,0 4,7 6,0 3,3 3,3 4,4 17

44 zięba 6,7 5,3 7,3 4,0 5,3 2,0 0,0 4,4 45 żuraw 0,0 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 Śr. dla gatunków na poszczególny dzieo kontroli 2,5 2,5 2,0 2,0 1,0 1,6 1,1 12,8 Tab. 1c. Syntetyczna charakterystyka zagęszczenia ptaków w okresie wędrówek jesiennych (wytłuszczono gatunki kluczowe; gatunki uszeregowano w kolejności od najwyższego do najniższego średniego zagęszczenia dla całego okresu). Okres zimowy W trakcie zimowego monitoringu w okresie od listopada 2015 do kooca lutego 2016 stwierdzono 28 gatunków ptaków. W składzie gatunkowym przeważały ptaki pospolite o małych rozmiarach ciała, charakterystyczne dla krajobrazu otwartego. Liczba zarejestrowanych przelotów była stosunkowo niska i brak było wyraźnej kierunkowości przelotów (Tabela 2a). Większośd z zarejestrowanych niskich przelotów dotyczy prawdopodobnie lokalnych przemieszczeo ptaków. Zróżnicowanie zarejestrowanych przelotów wskazuje na zdecydowaną przewagę przelotów na niskich wysokościach (do 40 m nad ziemią). Nie stwierdzono zimowych koncentracji ptaków blaszkodziobych, ani wróblowych. Uwzględniając liczebnośd i charakter zarejestrowanych gatunków, liczbę zanotowanych przelotów oraz wielkośd stad, w tym okresie roku skalę negatywnego oddziaływania istniejących elektrowni wiatrowych należy uznad za niską, o oddziaływaniu w skali lokalnej. Numer kontroli 8 9 10 11 12 13 14 Data 14.11.15 30.11.15 14.12.15 28.12.15 14.01.16 28.01.16 16.02.16 Warunki pogodowe 221 111 121 121 221 222 211 9:30-10:00-9:00-8:30-9:00-8:30-9:00- Godziny 11:30 12:00 11:00 9:40 11:00 10:30 11:00 łącznie % z całości Lp. Gatunek Liczba osobników 1 bażant 1 1 1 3 0,8 2 bogatka 4 3 1 2 2 3 2 17 4,6 3 czapla siwa 2 2 0,5 4 czyż 10 15 20 45 12,2 5 dzięcioł pstry duży 1 1 1 3 0,8 6 dzwoniec 10 6 2 18 4,9 7 gawron 12 12 3,3 8 jastrząb 1 1 2 0,5 9 jemiołuszka 8 10 18 4,9 18

10 kawka 4 6 5 3 18 4,9 11 kos 1 1 2 2 1 2 2 11 3,0 12 kowalik 1 1 1 3 0,8 13 krogulec 1 1 1 1 4 1,1 14 kruk 1 1 1 3 0,8 15 kuropatwa 2 2 0,5 16 kwiczoł 4 6 4 14 3,8 17 łabędź niemy 2 2 0,5 18 makolągwa 2 2 2 5 11 3,0 19 mazurek 8 10 10 12 8 13 8 69 18,8 20 modraszka 1 1 2 2 1 1 8 2,2 21 myszołów 1 2 1 1 1 6 1,6 22 myszołów włochaty 1 1 2 0,5 23 pustułka 1 1 0,3 24 sójka 1 2 1 1 1 2 1 9 2,4 25 sroka 1 1 1 1 1 5 1,4 26 szczygieł 12 10 7 29 7,9 27 trznadel 2 2 2 4 2 12 3,3 28 wróbel 5 7 5 8 7 3 4 39 10,6 RAZEM 62 47 62 50 37 52 58 368 100,0 Tab. 2. Wyniki monitoringu składu gatunkowego i liczebności ptaków w okresie zimowym 2015/16 na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym (wytłuszczono gatunki kluczowe). 19

Ryc. 6. Zestawienie 10 najczęściej notowanch ptaków podczas sezonu zimowego na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym. Liczba przelotów N S W E 68 18 17 15 18 Pułap 0-40 m 40-120 m >120 m 68 45 12 (kwiczoł, gawron, kawka, myszołów, kruk) 11 (gawron, myszołów, pustułka) Tab. 2a. Sposób wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki (na punkcie obserwacyjnym) na powierzchni istniejących elektrowni wiatrowych w sezonie zimowym. N- przeloty w kierunku północnym, S-południowym, W-zachodnim, E-wschodnim. Ryc. 7. Wykorzystanie przestrzeni powietrzej przez ptaki na różnych wysokościach (do 40 m - poniżej pracy rotora; od 40 do 120 m w zasięgu pracy rotora; ponad 120 m powyżej zasięgu rotora) 20

Ryc.8. Kierunkowośd przelotów ptaków w sezonie zimowym Numer kontroli 8 9 10 11 12 13 14 Data 14.11.15 30.11.15 14.12.15 28.12.15 14.01.16 28.01.16 16.02.16 Warunki pogodowe 221 111 121 121 221 222 211 Godziny Gatunek jastrząb 9:30-11:30 1 10:00-12:00 9:00-11:00 8:30-9:40 9:00-11:00 Liczba osobników 8:30-10:30 kawka 2 2 2 9:00-11:00 krogulec myszołów 1 1 pustułka 1 sójka 1 1 1 1 Tab. 2b. Przypadki przelotów ptaków w II i III kategorii wysokości na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym w okresie zimowym (wytłuszczono gatunki kluczowe) Pogrubiono 21

dane dotyczące zakresu wysokości kolizyjnej, kursywą zaznaczono przeloty na wysokości powyżej 120 m. Numer kontroli 8 9 10 11 12 13 14 Data 14.11.15 30.11.15 14.12.15 28.12.15 14.01.16 28.01.16 16.02.16 Średnia dla całego okresu Lp. Gatunek Zagęszczenie osobników 1 bażant 0,0 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,3 2 bogatka 2,7 2,0 0,7 1,3 1,3 2,0 1,3 1,6 3 czapla siwa 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 4 czyż 6,7 0,0 10,0 13,3 0,0 0,0 0,0 4,3 5 derkacz 0,0 0,7 0,0 0,7 0,7 0,0 0,0 0,3 6 dzwoniec 6,7 4,0 0,0 0,0 0,0 1,3 0,0 1,7 7 gawron 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 8,0 1,1 8 jastrząb 0,7 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,2 9 jemiołuszka 0,0 0,0 5,3 0,0 0,0 6,7 0,0 1,7 10 kawka 0,0 2,7 4,0 0,0 0,0 3,3 2,0 1,7 11 kos 0,7 0,7 1,3 1,3 0,7 1,3 1,3 1,0 12 kowalik 0,0 0,7 0,0 0,0 0,7 0,0 0,7 0,3 13 krogulec 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,7 0,0 0,4 14 kruk 0,0 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,7 0,3 15 kuropatwa 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 16 kwiczoł 0,0 0,0 2,7 0,0 0,0 4,0 2,7 1,3 17 łabędź niemy 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,3 0,2 18 makolągwa 0,0 1,3 1,3 0,0 1,3 0,0 3,3 1,0 19 mazurek 5,3 6,7 6,7 8,0 5,3 8,7 5,3 6,6 20 modraszka 0,7 0,7 1,3 1,3 0,7 0,0 0,7 0,8 21 myszołów 0,7 1,3 0,0 0,7 0,0 0,7 0,7 0,6 22 myszołów włochaty 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,2 23 pustułka 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,1 24 sójka 0,7 1,3 0,7 0,7 0,7 1,3 0,7 0,9 25 sroka 0,7 0,7 0,7 0,0 0,7 0,0 0,7 0,5 26 szczygieł 8,0 0,0 0,0 0,0 6,7 0,0 4,7 2,8 27 trznadel 1,3 1,3 1,3 0,0 0,0 2,7 1,3 1,1 28 wróbel 3,3 4,7 3,3 5,3 4,7 2,0 2,7 3,7 Śr. dla gatunków na poszczególny dzieo kontroli 1,5 1,1 1,5 1,2 0,9 1,2 1,4 Tab. 2c. Syntetyczna charakterystyka zagęszczenia ptaków w okresie zimowym (wytłuszczono gatunki kluczowe; gatunki uszeregowano w kolejności od najwyższego do najniższego średniego zagęszczenia dla całego okresu). 22

Sezon wędrówek wiosennych Stwierdzono 45 gatunków ptaków, w tym kilkanaście gatunków z grupy gatunków kluczowych (Tab. 5). Nie zanotowano ich większych stad, mogących świadczyd o koncentracjach ptaków przelotnych. W okresie wędrówki wczesnowiosennej na terenie istniejących elektrowni wiatrowych w miejscowości Janowo odnotowano występowanie stosunkowo niewielkiej liczby gatunków (Tab. 3). Grupę gatunków bardziej narażonych na potencjalne kolizje z turbinami wiatrowymi z powodu dużych rozmiarów ciała tworzyły: błotniak stawowy, gęsi (Anser spp.), myszołów, bocian biały, krogulec. Zdecydowana większośd przelotów tych gatunków odbywała się na wysokości niekolizyjnej, a ich liczebności nie były znaczące. Nie zaobserwowano gęsi żerujących lub przesiadujących na ziemi. Nie stwierdzono wyraźnie zaznaczonego przelotu ptaków szponiastych. Nie stwierdzono również zatrzymywania się na terenie eksploatowanych elektrowni wiatrowych gatunków specjalnej troski (gatunków z I Załącznika Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej, gatunków znajdujących się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce) oraz ptaków wodno-błotnych. Na terenie istniejących elektrowni wiatrowych nie stwierdzono wyróżniających się tras migracyjnych, wzdłuż których odbywałby się szczególnie intensywny przelot. Zdecydowana większośd przelotów odbywała się poza strefą najwyższej kolizyjności, zawierającej się w przedziale wysokości 40-120 m (Tab. 3a). Awifauna okresu wczesnowiosennego terenu eksploatowanych turbin jest stosunkowo mało urozmaicona i nie wyróżnia się składem gatunkowym i wielkościami populacji poszczególnych gatunków w skali lokalnej, regionalnej, ani ponadregionalnej. Przeloty związane z migracją w omawianym okresie roku charakteryzują się stosunkowo niską częstością i liczebnością. Numer kontroli 15 16 17 18 19 20 21 Data 01.03.16 11.03.16 23.03.16 01.04.16 8.04.16 16.04.16 24.04.16 Warunki pogodowe 121 221 111 222 211 111 111 7:30-10:00 7:30-10:00 7:00-9:00 7:00-9:20 6:30-8:40 6:30-9:00 6:30-9:30 łącznie % z całości Godziny Lp. Gatunek Liczebnośd osobników 1 bażant 1 1 2 1 5 0,6 2 błotniak stawowy 1 1 0,1 3 bocian biały 1 1 2 4 0,5 4 bogatka 3 2 4 2 4 5 3 23 3,0 5 czajka 1 1 2 0,3 23

6 czapla siwa 1 1 2 0,3 7 czyż 20 15 35 4,5 8 derkacz 1 1 1 3 0,4 9 dymówka 8 15 10 33 4,3 10 dzwoniec 1 2 1 2 2 8 1,0 11 gawron 10 5 15 5 35 4,5 12 gęś białoczelna/zbożowa 50 40 90 11,7 13 gęgawa 15 10 25 3,2 14 gil 2 4 3 2 11 1,4 15 grzywacz 2 2 4 2 10 1,3 16 jastrząb 1 1 2 0,3 17 kapturka 1 2 3 0,4 18 kawka 5 4 4 4 17 2,2 19 kos 1 2 2 1 4 2 7 19 2,5 20 krogulec 1 1 1 1 4 0,5 21 kruk 1 1 0,1 22 krzyżówka 2 2 2 6 0,8 23 kukułka 1 1 2 0,3 24 kuropatwa 1 2 1 4 8 1,0 25 kwiczoł 2 4 2 8 1,0 26 lerka 1 1 2 0,3 27 makolągwa 1 2 3 2 8 1,0 28 mazurek 5 6 8 8 10 12 8 57 7,4 29 modraszka 1 2 1 1 5 0,6 30 myszołów 1 1 2 2 1 2 2 11 1,4 31 pierwiosnek 1 1 2 2 6 0,8 32 pliszka siwa 1 1 2 4 0,5 33 potrzeszcz 1 3 4 4 12 1,6 34 pustułka 1 1 2 0,3 35 rudzik 1 2 3 0,4 36 sierpówka 1 2 3 6 0,8 37 skowronek 12 16 18 13 15 18 15 107 13,9 38 sójka 1 1 1 2 1 2 1 9 1,2 39 sroka 1 1 1 1 1 5 0,6 40 szczygieł 5 2 7 0,9 41 szpak 30 25 10 15 80 10,4 42 strumieniówka 2 1 1 4 0,5 43 trznadel 1 1 2 2 1 7 0,9 44 wróbel 2 2 5 6 6 7 5 33 4,3 45 zięba 4 6 12 5 8 5 5 45 5,8 RAZEM 48 113 82 148 130 138 111 770 100,0 Tab. 3. Wyniki monitoringu składu gatunkowego i liczebności ptaków w okresie wędrówek wiosennych 2015 na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym (wytłuszczono gatunki kluczowe). Wyniki kontroli MPPL 24.04. wytłuszczono w kolumnie. 24

Ryc. 9. Zestawienie 10 najczęściej notowanch ptaków podczas sezonu wiosennych wędrówek na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym Liczba przelotów N S W E 127 37 26 29 35 Pułap 0-40 m 40-120 m >120 m 127 75 20 (szpak, gawron, czajka, myszołów, skowronek, pustułka) 32 (gawron, kawka, gęś zbożowa/ białoczelna, skowronek) Tab. 3a. Sposób wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki (na punkcie obserwacyjnym) w sezonie wędrówek wczedsnowiosennych. N- przeloty w kierunku północnym, S-południowym, W-zachodnim, E-wschodnim. 25

Ryc. 10. Wykorzystanie przestrzeni powietrzej przez ptaki na różnych wysokościach (do 40 m -poniżej pracy rotora; od 40 do 120 m w zasięgu pracy rotora; ponad 120 m powyżej zasięgu rotora) Ryc.11. Kierunkowośd przelotów ptaków w sezonie wędrówek wczesnowiosennych. 26

Numer kontroli 15 19 17 18 19 20 21 Data 01.03.16 11.03.16 23.03.16 01.04.16 8.04.16 16.04.16 24.04.16 Warunki pogodowe 121 221 111 222 211 111 111 Godziny Gatunek błotniak stawowy 7:30-10:00 7:30-10:00 7:00-9:00 7:00-9:20 6:30-8:40 Liczba osobników bocian biały 1 1 6:30-9:00 6:30-9:30 1 czajka 1 dymówka 2 2 gęgawa 15 10 gęś białoczelna/zbożowa 25 30 grzywacz 2 2 kawka 2 2 2 krogulec 1 1 kwiczoł 2 myszołów 1 1 1 1 skowronek 5 2 4 2 5 3 4 7 3 10 1 5 4 szpak 15 10 10 5 Tabela 3b. Przypadki przelotów ptaków w II i III kategorii wysokości na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym w okresie wędrówek wiosennych (wytłuszczono gatunki kluczowe). Pogrubiono dane dotyczące zakresu wysokości kolizyjnej, kursywą zaznaczono przeloty na wysokości powyżej 120 m. 27

Numer kontroli 15 16 17 18 19 20 21 Data 01.03.16 11.03.16 23.03.16 01.04.16 8.04.16 16.04.16 24.04.16 Średnia dla całego okresu Lp. Gatunek Zagęszczenie osobników 1 bażant 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 1,3 0,7 0,5 2 błotniak stawowy 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,1 3 bocian biały 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 1,3 0,4 4 bogatka 2,0 1,3 2,7 1,3 2,7 3,3 2,0 2,2 5 czajka 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,0 0,2 6 czapla siwa 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,0 0,2 7 czyż 0,0 13,3 0,0 10,0 0,0 0,0 0,0 3,3 8 dymówka 0,0 0,0 0,0 0,0 5,3 10,0 6,7 3,1 9 derkacz 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,7 0,0 0,3 10 dzwoniec 0,0 0,7 0,0 1,3 0,7 1,3 1,3 0,8 11 gawron 0,0 0,0 6,7 3,3 10,0 3,3 0,0 3,3 12 gęgawa 10,0 0,0 6,7 0,0 0,0 0,0 0,0 2,4 13 gęś białoczelna/zbożowa 0,0 33,3 0,0 26,7 0,0 0,0 0,0 8,6 14 gil 0,0 1,3 2,7 2,0 1,3 0,0 0,0 1,0 15 grzywacz 0,0 0,0 0,0 1,3 1,3 2,7 1,3 1,0 16 jastrząb 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,0 0,2 17 kapturka 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 1,3 0,3 18 kawka 0,0 0,0 0,0 3,3 2,7 2,7 2,7 1,6 19 kos 0,7 1,3 1,3 0,7 2,7 1,3 4,7 1,8 20 krogulec 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,7 0,7 0,4 21 kruk 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,1 22 krzyżówka 0,0 0,0 1,3 0,0 1,3 1,3 0,0 0,6 23 kukułka 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,2 24 kuropatwa 0,7 1,3 0,7 0,0 0,0 2,7 0,0 0,8 25 kwiczoł 0,0 0,0 0,0 0,0 1,3 2,7 1,3 0,8 26 lerka 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,2 27 makolągwa 0,0 0,0 0,7 0,0 1,3 2,0 1,3 0,8 28 mazurek 3,3 4,0 5,3 5,3 6,7 8,0 5,3 5,4 29 modraszka 0,7 0,0 0,0 1,3 0,0 0,7 0,7 0,5 30 myszołów 0,7 0,7 1,3 1,3 0,7 1,3 1,3 1,0 31 pierwiosnek 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 1,3 1,3 0,6 32 pliszka siwa 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 1,3 0,4 33 potrzeszcz 0,0 0,0 0,0 0,7 2,0 2,7 2,7 1,1 34 pustułka 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,2 35 rudzik 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 1,3 0,3 36 sierpówka 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 1,3 2,0 0,6 37 skowronek 8,0 10,7 12,0 8,7 10,0 12,0 10,0 10,2 38 sójka 0,7 0,7 0,7 1,3 0,7 1,3 0,7 0,9 39 sroka 0,7 0,0 0,7 0,0 0,7 0,7 0,7 0,5 40 szczygieł 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,3 1,3 0,7 41 szpak 0,0 0,0 0,0 20,0 16,7 6,7 10,0 7,6 42 śpiewak 0,0 0,0 0,0 0,0 1,3 0,7 0,7 0,4 43 trznadel 0,7 0,0 0,7 0,0 1,3 1,3 0,7 0,7 28

44 wróbel 1,3 1,3 3,3 4,0 4,0 4,7 3,3 3,1 45 zięba 2,7 4,0 8,0 3,3 5,3 3,3 3,3 4,3 Śr. dla gatunków na poszczególny dzieo kontroli 0,7 1,7 1,2 2,2 1,9 2,0 1,6 Tab. 3c. Syntetyczna charakterystyka zagęszczenia ptaków w okresie wędrówek wiosennych (wytłuszczono gatunki kluczowe; gatunki uszeregowano w kolejności od najwyższego do najniższego średniego zagęszczenia dla całego okresu). Sezon lęgowy i okres polęgowy W okresie tym na obszarze inwestycji na punkcie kontrolnym i na transekcie stwierdzono 59 gatunków ptaków (Tab. 4). W pobliżu istniejących elektrowni wiatrowych stwierdzono występowanie stosunkowo dużej liczby gatunków lęgowych. Pozostałą częśd obszaru objętego opracowaniem, w tym zasadniczy teren inwestycji, zasiedlało niewiele gatunków, wśród których zdecydowanie dominował szpak, wróbel i skowronek. Nie stwierdzono kolonii ptaków krukowatych w otoczeniu inwestycji. Na omawianym obszarze odnotowano w tym okresie występowanie 13 gatunków kluczowych (Tab. 5). W trakcie badao zlokalizowano stanowiska lęgowe gąsiorka, bociana białego, derkacza, błotniaka stawowego, myszołowa, strumieniówki, przepiórki, bażanta (Ryc. 15a). Gąsiorek uważany jest za ptaka mało wrażliwego na obecnośd elektrowni wiatrowych. Strumieniówka zasiedla obszary sąsiadujące z terenami podmokłymi w bliskości koryta rzeki Nogat. Zinwentaryzowano 3 gniazda bociana białego. Najbliższe gniazdowanie bociana białego znajduje się ok. 400 m na południe od miejsca eksploatacji elektrowni wiatrowej EW2. Błotniak gniazduje pow. 700 m w pobliżu rzeki Nogat, w kierunku północno-zachodnim od miejsca inwestycji (EW1). Gniazdowanie derkacza wykryto na północ od eksploatowanej turbiny EW1, w pobliżu rzeki Nogat. Myszołowa zinwentaryzowano ok. 1 km w kierunku zachodnim od EW2, lęgową kuropatwę zinwentaryzowano ok. 350 na północ od EW1 (Ryc. 15). Podsumowując można stwierdzid, że awifauna lęgowa omawianego terenu nie wyróżnia się składem gatunkowym i wielkościami populacji w skali lokalnej i regionalnej. Uwidacznia się w składzie gatunkowym wpływ bliskości niewielkich, rozsianych w najbliższej okolicy obszarów zadrzewionych. Poza tym stwierdzono niemal wyłącznie występowanie najpospolitszych gatunków krajobrazu otwartego (Tab. 4). W omawianym okresie 29

zdecydowana większośd przelotów miała charakter lokalny i odbywała się poza pułapem najwyższej kolizyjności (40-120 m, Tab. 4a). Nr kontroli 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Data 02.05.16 13.05.16 21.05.16 31.05.16 10.06.16 19.06.16 28.06.16 06.07.16 21.07.16 12.08.16 Warunki pogodowe 121 111 121 231 121 121 221 121 221 121 Godziny 8:00-10:30 09:30-12:30 8:40-10:30 6:20-8:40 19:30-23:00 5:30-7:30 20:00-23:00 7:00-9:30 8:00-10:00 Gatunek Liczba osobników łącznie 1 bażant 1 3 1 1 1 1 2 3 1 1 15 1,4 błotniak 2 stawowy 1 1 2 0,2 3 bocian biały 1 2 1 4 0,4 4 bogatka 1 3 2 4 6 2 4 2 2 2 28 2,6 5 cierniówka 1 1 2 1 2 7 0,7 6 czapla siwa 1 2 3 0,3 7 dymówka 6 2 7 6 4 6 8 13 9 11 72 6,7 8 derkacz 1 1 1 3 0,3 9 dzięciołek 1 1 1 3 0,3 10 dzwoniec 3 2 1 2 3 2 1 2 16 1,5 11 gawron 2 5 7 0,7 12 gąsiorek 1 1 1 3 0,3 13 grzywacz 2 2 2 3 1 3 2 10 8 12 45 4,2 14 jastrząb 1 1 2 0,2 15 jerzyk 3 4 3 9 7 2 1 3 32 3,0 16 kaczki indet. 1 2 3 0,3 17 kapturka 2 2 4 1 1 2 1 2 15 1,4 18 kawka 3 6 4 13 1,2 19 kopciuszek 1 1 1 1 1 1 1 7 0,7 20 kos 2 1 4 2 2 2 1 3 2 1 20 1,9 21 kowalik 1 1 0,1 22 krętogłów 1 1 2 0,2 23 krogulec 1 1 1 1 4 0,4 24 kruk 1 1 1 1 4 0,4 25 krzyżówka 3 5 3 11 1,0 26 kukułka 1 1 1 1 1 1 1 1 8 0,7 27 kuropatwa 1 1 1 2 2 7 0,7 28 kwiczoł 2 2 3 2 9 0,8 29 makolągwa 1 1 2 1 5 0,5 30 mazurek 10 17 12 7 6 6 8 10 7 12 95 8,9 31 mewa siwa 2 2 0,2 32 modraszka 1 1 1 1 4 0,4 6:00-8:00 30 % z całości

33 myszołów 2 1 1 1 1 1 7 0,7 34 oknówka 2 6 3 11 1,0 35 piecuszek 1 1 1 1 2 2 2 3 1 1 15 1,4 36 piegża 1 1 1 3 0,3 37 pierwiosnek 2 2 1 1 2 1 2 11 1,0 38 pleszka 2 1 1 4 0,4 39 pliszka siwa 2 1 2 1 1 1 1 9 0,8 40 pliszka żółta 1 2 1 1 1 1 2 9 0,8 41 potrzeszcz 3 2 3 3 3 2 3 2 3 3 27 2,5 42 przepiórka 3 3 0,3 43 pustułka 1 1 2 0,2 44 puszczyk 2 1 3 0,3 45 rudzik 1 2 1 2 1 2 1 1 1 12 1,1 46 sierpówka 1 2 2 2 1 1 2 11 1,0 47 skowronek 13 10 8 12 11 17 12 14 12 11 120 11,2 48 sójka 1 1 1 1 1 1 1 7 0,7 49 sroka 1 2 1 1 1 2 1 2 11 1,0 50 szczygieł 2 1 2 1 1 7 0,7 51 szpak 12 2 2 4 6 4 35 40 12 25 142 13,3 52 strumieniówka 3 2 2 1 2 1 1 1 13 1,2 świergotek 53 drzewny 1 1 1 1 4 0,4 54 świstunka 1 1 1 3 0,3 55 trznadel 2 1 1 1 1 2 8 0,7 56 wróbel 15 12 7 14 11 15 12 20 15 13 134 12,5 wróblowe 57 indet. 2 1 2 2 5 2 14 1,3 58 zaganiacz 1 1 1 1 4 0,4 59 zięba 2 5 2 2 3 3 2 2 2 1 24 2,2 RAZEM 104 94 89 97 96 106 129 150 95 110 1070 100,0 Tab. 4. Wyniki monitoringu składu gatunkowego i liczebności ptaków sezonu lęgowego i polęgowego na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym (wytłuszczono gatunki kluczowe). Wyniki kontroli MPPL 19.06. wytłuszczono w kolumnie. 31

Ryc. 12. Zestawienie 10 najczęściej notowanch ptaków podczas sezonu lęgowego i w okresie polęgowym na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym Liczba N S W E przelotów 137 40 32 27 38 Pułap 0-40 m 40-120 m >120 m 137 85 19 33 Tab. 4a. Sposób wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki (na punkcie obserwacyjnym) na terenie istniejących elektrowni wiatrowych w sezonie lęgowym i w okresie polęgowym. 32

Ryc. 13. Wykorzystanie przestrzeni powietrzej przez ptaki na różnych wysokościach (do 40 m -poniżej pracy rotora; od 40 do 120 m w zasięgu pracy rotora; ponad 120 m powyżej zasięgu rotora) Ryc. 14. Kierunkowośd przelotów ptaków w sezonie wędrówek w sezonie lęgowym i w okresie polęgowym. 33

Ryc. 15. Rozmieszczenie stanowisk lęgowych wybranych gatunków ptaków: czerwony znacznik bocian biały; żółty gąsiorek ; szary derkacz; granatowy kuropatwa; fioletowy myszołów; biały błotniak stawowy; zielony strumieniówka; niebiesko gwiazda miejsce posadowienia elektrowni wiatrowych EW1 i EW2. Nr kontroli 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Data 02.05.16 13.05.16 21.05.16 31.05.16 10.06.16 19.06.16 28.06.16 06.07.16 21.07.16 12.08.16 Warunki pogodowe 121 111 121 231 121 121 221 121 221 121 Godziny Gatunek 8:00-10:30 09:30-12:30 8:40-10:30 6:20-8:40 bocian biały 1 19:30-23:00 czapla siwa 1 5:30-7:30 Liczba osobników 20:00-23:00 dymówka 2 2 1 3 1 7:00-9:30 1 5 6 8:00-10:00 3 1 6:00-8:00 3 3 34

gawron 1 1 grzywacz 1 1 jerzyk 2 1 1 2 kawka 1 1 1 kruk 1 myszołów 1 1 1 1 1 oknówka 1 2 3 pustułka 1 1 skowronek 5 3 2 3 szpak 2 1 1 trznadel 1 1 3 2 2 2 2 7 1 5 4 3 4 3 1 2 5 8 3 6 wróbel 3 2 3 4 2 3 5 2 4 7 Tab. 4b. Przypadki przelotów ptaków w II i III kategorii wysokości na punkcie obserwacyjnym i transekcie badawczym w sezonie lęgowym i okresie polęgowym (wytłuszczono gatunki kluczowe) Pogrubiono dane dotyczące zakresu wysokości kolizyjnej, kursywą zaznaczono przeloty na wysokości powyżej 120 m. Nr kontroli 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 02.05. 16 13.05. 16 21.0 5.16 31.0 5.16 10.0 6.16 19.06. 16 28.06. 16 06.07. 16 21.07. 16 12.08. 16 Śr. dla całego okresu Data Lp Gatunek Zagęszczenie osobników 1 zięba 1,3 3,3 1,3 1,3 2,0 2,0 1,3 1,3 1,3 0,7 1,6 2 zaganiacz 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,3 3 wróblowe indet. 0,0 0,0 0,0 1,3 0,7 0,0 1,3 1,3 3,3 1,3 0,9 4 wróbel 10,0 8,0 4,7 9,3 7,3 10,0 8,0 13,3 10,0 8,7 8,9 5 trznadel 1,3 0,7 0,0 0,7 0,7 0,0 0,0 0,7 1,3 0,0 0,5 6 świstunka 0,0 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 7 świergotek drzewny 0,0 0,0 0,7 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 35

8 strumieniówka 2,0 1,3 0,0 0,0 1,3 0,7 1,3 0,7 0,7 0,7 0,9 9 szpak 8,0 1,3 1,3 2,7 4,0 2,7 23,3 26,7 8,0 16,7 9,5 10 szczygieł 0,0 0,0 0,0 1,3 0,7 0,0 1,3 0,7 0,0 0,7 0,5 11 sroka 0,7 1,3 0,7 0,0 0,0 0,7 0,7 1,3 0,7 1,3 0,7 12 sójka 0,0 0,7 0,7 0,7 0,0 0,7 0,7 0,0 0,7 0,7 0,5 13 skowronek 8,7 6,7 5,3 8,0 7,3 11,3 8,0 9,3 8,0 7,3 8,0 14 sierpówka 0,0 0,7 1,3 1,3 1,3 0,7 0,7 0,0 1,3 0,0 0,7 15 rudzik 0,7 1,3 0,7 1,3 0,0 0,7 1,3 0,7 0,7 0,7 0,8 16 puszczyk 0,0 0,0 0,0 0,0 1,3 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,2 17 pustułka 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,0 0,0 0,1 18 przepiórka 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 19 potrzeszcz 2,0 1,3 2,0 2,0 2,0 1,3 2,0 1,3 2,0 2,0 1,8 20 pliszka żółta 0,7 1,3 0,7 0,7 0,7 0,7 1,3 0,0 0,0 0,0 0,6 21 pliszka siwa 1,3 0,7 0,0 1,3 0,7 0,7 0,0 0,7 0,0 0,7 0,6 22 pleszka 0,0 1,3 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 23 pierwiosnek 1,3 1,3 0,7 0,7 1,3 0,7 1,3 0,0 0,0 0,0 0,7 24 piegża 0,0 0,0 0,7 0,7 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 25 piecuszek 0,7 0,7 0,7 0,7 1,3 1,3 1,3 2,0 0,7 0,7 1,0 26 oknówka 1,3 0,0 4,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0 0,0 0,0 0,7 27 myszołów 1,3 0,7 0,0 0,7 0,0 0,7 0,0 0,7 0,0 0,7 0,5 28 modraszka 0,7 0,0 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 29 mewa siwa 0,0 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 30 mazurek 6,7 11,3 8,0 4,7 4,0 4,0 5,3 6,7 4,7 8,0 6,3 31 makolągwa 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 1,3 0,7 0,0 0,0 0,0 0,3 32 kwiczoł 1,3 1,3 0,0 0,0 0,0 2,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,6 33 kuropatwa 0,0 0,7 0,7 0,7 1,3 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,5 34 kukułka 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,0 0,7 0,7 0,7 0,0 0,5 35 krzyżówka 0,0 0,0 2,0 0,0 0,0 3,3 0,0 0,0 2,0 0,0 0,7 36 kruk 0,0 0,0 0,7 0,7 0,0 0,0 0,7 0,0 0,7 0,0 0,3 37 krogulec 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,3 38 krętogłów 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 39 kowalik 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,1 40 kos 1,3 0,7 2,7 1,3 1,3 1,3 0,7 2,0 1,3 0,7 1,3 41 kopciuszek 0,0 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,5 42 kawka 2,0 0,0 0,0 4,0 0,0 2,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,9 43 kapturka 1,3 1,3 2,7 0,0 0,7 0,7 1,3 0,7 0,0 1,3 1,0 44 kaczki indet. 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,3 0,2 45 jerzyk 2,0 2,7 2,0 0,0 6,0 4,7 1,3 0,0 0,7 2,0 2,1 46 jastrząb 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,1 47 grzywacz 1,3 1,3 1,3 2,0 0,7 2,0 1,3 6,7 5,3 8,0 3,0 48 gąsiorek 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,7 0,0 0,2 49 gawron 0,0 1,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,3 0,0 0,0 0,5 50 dzwoniec 2,0 1,3 0,7 1,3 2,0 1,3 0,7 1,3 0,0 0,0 1,1 51 dzięciołek 0,7 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 0,2 52 derkacz 0,7 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,2 53 dymówka 4,0 1,3 4,7 4,0 2,7 4,0 5,3 8,7 6,0 7,3 4,8 36