Dochód Płaca realna Płaca Płaca Rynek pracy Popyt na pracę (od strony pracodawców) wielkość zgłaszanego przez pracodawców zapotrzebowania na siłę roboczą w określonych warunkach rynkowych. Podaż pracy (ze strony pracowników) liczba osób chętnych do podjęcia pracy za oferowaną na rynku płacę. Popyt na pracę jest popytem pochodnym na produkty przedsiębiorstwa, zależy od okresu czasu, w długim przedsiębiorstwo reguluje wszystkimi czynnikami produkcji, zależy od rachunku marginalnego koszt z zatrudnienia kolejnego pracownika musi być mniejszy od korzyści z jego zatrudnienia. Podaż pracy Zasób siły roboczej to ogół jednostek pracujących lub poszukujących pracy. To kto ile chce przepracować zależy od płacy realnej. S L S L Liczba godzin pracy Liczba godzin pracy Aktywność zawodowa zależy od: U Rynek pracy ujęcie graficzne indywidualnych preferencji czas wolny czy praca (wzrost dochodu i konsumpcji) linia U wysokości dochodu niezwiązanego z pracą - BC kosztów stałych wynikłych z zatrudnienia - CA stawki płacy realnej D E C A B 24 h Wolny czas W 2 W 1 C A D S P S L E B D L Zatrudnienie D L popyt na pracę S L podaż pracy S P krzywa skłonności do podjęcia pracy Przy płacy W 1 O-A wielkość zatrudnienia A-B bezrobocie dobrowolne Przy płacy W 2 O-C wielkość zatrudnienia C-D bezrobocie przymusowe D-E bezrobocie dobrowolne 1
Czynniki wpływu Bezrobocie Podaż pracy zależy od: wysokości płacy realnej korzyści pozapieniężnych (prestiż, samorealizacja itd.) uciążliwości pracy poziom świadczeń socjalnych Popyt na pracę zależy od: wysokości płacy realnej poziomy wydajności pracy popytu na dobra i usługi - AD Przeciętna stopa bezrobocia - procentowy udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie cywilnej ludności aktywnej zawodowo. Bezrobotni zarejestrowani - osoby niezatrudnione i niewykonujące innej pracy zarobkowej, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nieuczące się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowane we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy. Ludność aktywna zawodowo (aktywni zawodowo) - osoby pracujące w gospodarce narodowej oraz osoby zarejestrowane w urzędach pracy jako bezrobotne. Bezrobotni (według BAEL - Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności i NSP 2002) ZASÓB SIŁY ROBOCZEJ Pracujący Bezrobotni Osoby w wieku 15-74 lat, które spełniają jednocześnie trzy warunki: w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi (zgodnie z definicją pojęcia "Pracujący (według BAEL i NSP 2002)"), aktywnie poszukiwały pracy, tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany), aby znaleźć pracę, były gotowe (zdolne) podjąć pracę w okresie: wg BAEL- w ciągu dwóch tygodni następujących po tygodniu badanym, wg NSP 2002 - w tygodniu badanym lub następnym. Podejmujący pracę Zniechęceni poszukiwaniem pracy Tracący pracę Do bezrobotnych zostały zaliczone także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące oraz dodatkowy warunek w BAEL - były gotowe ją podjąć. NIE NALEŻĄCY DO ZASOBU SIŁY ROBOCZEJ Zaczynają szukać pracy Rodzaje bezrobocia: Rodzaje bezrobocia: Przymusowe Naturalne Cykliczne Sezonowe Koniunkturalne Ukryte Rejestrowane Frykcyjne Strukturalne Klasyczne Wynikające z niedostatku popytu (keynesowskie) 2
6,5 12,2 14,3 16,4 16,0 14,9 13,2 10,3 10,4 13,1 15,1 17,5 19,0 17,6 14,8 11,4 9,5 12,1 12,4 12,5 13,4 13 Koszty i korzyści bezrobocia Walka z bezrobociem Koszty A Prywatne zasiłek dla bezrobotnych jest mniejszy niż płaca utrata umiejętności cierpienie i straty psychiczne Społeczne wydatki na zasiłki mniejsza wielkość produkcji Korzyści Prywatne czas wolny lepsza praca w przyszłości Społeczne zmiana struktury zawodowej Aktywne: Szkolenia Udzielenie kredytów dla osób bezrobotnych. Częściowe zwolnienia z podatków Prace publiczne, oraz umożliwienie spotkania się pracodawców i pracowników przy pomocy pośrednictwa pracy, zatrudniania w tymczasowej pracy. Wspieranie bezrobotnych np. na podstawie o europejskiego funduszu spójności. Pasywne: Udzielenia zasiłków W 2011 r. na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu wydano 3,3 mld zł, a na 2012 r. zaplanowano o ponad 100 tys. więcej - 3,2 mld zł. Warunki skutecznego wyprowadzania ludzi z bezrobocia: Liczniejsi doradcy zawodowi, większa efektywność aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu, więcej środków z Funduszu Pracy na ten cel Zaangażowanie w walkę z bezrobociem prywatnych firm i instytucji społecznych, 15,0 10,0 5,0 0,0 Stopa bezrobocia w latach 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 X 2013. Styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień paźdz listopad grudzień 1990 0,3 0,8 1,5 1,9 2,4 3,1 3,8 4,5 5,0 5,5 5,9 6,5 1991 6,6 6,8 7,1 7,3 7,7 8,4 9,4 9,8 10,5 10,8 11,1 12,2 1992 12,1 12,4 12,1 12,2 12,3 12,6 13,1 13,4 13,6 13,5 13,5 14,3 1993 14,2 14,4 14,4 14,4 14,3 14,8 15,4 15,4 15,4 15,3 15,5 16,4 1994 16,7 16,8 16,7 16,4 16,2 16,6 16,9 16,8 16,5 16,2 16,1 16,0 1995 16,1 15,9 15,5 15,2 14,8 15,2 15,3 15,2 15,0 14,7 14,7 14,9 1996 15,4 15,5 15,4 15,1 14,7 14,3 14,1 13,8 13,5 13,2 13,3 13,2 1997 13,1 13,0 12,6 12,1 11,7 11,6 11,3 11,0 10,6 10,3 10,3 10,3 1998 10,7 10,6 10,4 10,0 9,7 9,6 9,6 9,5 9,6 9,7 9,9 10,4 1999 11,4 11,9 12,0 11,8 11,6 11,6 11,8 11,9 12,1 12,2 12,5 13,1 2000 13,7 14,0 14,0 13,8 13,6 13,6 13,8 13,9 14,0 14,1 14,5 15,1 2001 15,7 15,9 16,1 16,0 15,9 15,9 16,0 16,2 16,3 16,4 16,8 17,5 2004 20,6 20,6 20,4 19,9 19,5 19,4 19,3 19,1 18,9 18,7 18,7 19,0 2005 19,4 19,4 19,2 18,7 18,2 18,0 17,9 17,7 17,6 17,3 17,3 17,6 2006 18,0 18,0 17,8 17,2 16,5 15,9 15,7 15,5 15,2 14,9 14,8 14,8 2007 15,1 14,8 14,3 13,6 12,9 12,3 12,1 11,9 11,6 11,3 11,2 11,2 2008 11,5 11,3 10,9 10,3 9,8 9,4 9,2 9,1 8,9 8,8 9,1 9,5 2009 10,4 10,9 11,1 10,9 10,7 10,6 10,7 10,8 10,9 11,1 11,4 11,9 2010 12,9 13,2 13,0 12,4 12,1 11,7 11,5 11,4 11,5 11,5 11,7 12,3 2011 13,1 13,4 13,3 12,8 12,4 11,9 11,8 11,8 11,8 11,8 12,1 12,5 2012 13,2 13,5 13,3 12,9 12,6 12,4 12,3 12,4 12,4 12,5 12,9 13,4 2013 14,2 14,4 14,3 14,0 13,6* 13,2 13,1 13,0 13,0 13,0 13,2 13,4 2014 13,9* 13,9 13,5 13,0 12,5 12.0 11,8* 11,7 11,5 11,3 Luty 2013 Miesięczna informacja o Bezrobociu w Polsce Styczeń 2014 Podstawowe miesięczne wyniki Stan w końcu miesiąca Luty 2014 2336,7 2260,7 Bezrobotni zarejestrowani w tys. 2255,9 14,4 14,0 Stopa bezrobocia rejestrowanego w % [1] 13,9 224,9 269,2 184,0 166,5 Bezrobotni nowo zarejestrowani (napływ) w tys. Osoby wyłączone z ewidencji (odpływ) w tys. 194,1 199,6 43,3 46,7 Oferty pracy w tys. 56,2 3
Austria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Irlandia Islandia Litwa Luksemb Łotwa Malta Niderlandy Niemcy Norwegia P o l s k a Portugalia Czechy Słowacja USA Szwajcaria Szwecja Turcja Węgry Wielka Włochy Bezrobocie w UE Według danych Eurostatu w strefie euro stopa bezrobocia wyniosła w grudniu 2011 r. 10,4 %. Rok wcześniej wskaźnik ten wynosił 10,0 %. W całej unii stopa bezrobocia wyniosła w grudniu 9,9 %. Dwanaście miesięcy wcześniej wskaźnik ten wynosił 9,5 %. Eurostat szacuje, że w grudniu 2011 w Unii Europejskiej bez pracy było 23,8 mln osób, z czego 16,5 milionów bezrobotnych żyje w strefie euro. W ciągu miesiąca liczba bezrobotnych w całej unii wzrosła o 24.000, a w strefie euro o 20.000. W porównaniu z grudniem 2010 r. w UE przybyło 923.000 bezrobotnych. W strefie euro liczba osób poszukujących pracy zwiększyła się o około 751.000 osób. Najniższą stopą bezrobocia może poszczycić się Austria (4,1 %), Holandia (4,9 %) i Luksemburg (5,2 %). Najgorzej sytuacja na rynku pracy przedstawia się w Hiszpanii 22,9 %, Grecji 19,2% w październiku 2011 roku i Litwie 15,3 % w trzecim kwartale 2011 r. Stopa bezrobocia na świecie 2000 2005 2010 Inflacja 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 jest to obniżanie się siły nabywczej pieniądza (jego wartości rynkowej). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. 4,0 2,0 0,0 Rodzaje inflacji - ze względu na natężenie : Rodzaje inflacji - ze względu na przyczynę pełzająca nie przekracza 5% rocznie krocząca oscyluje w granicach 5-10 % rocznie galopująca 10-150% rocznie hiperinflacja powyżej 150% rocznie popytowa - jest ona wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Występuje wówczas, gdy globalny popyt wzrasta szybciej niż wielkość produkcji. kosztowa - związana jest ze wzrostem kosztów produkcji. Pojawia się wtedy gdy są ograniczenia w podaży jednego lub kilku zasobów oraz występuje wzrost cen na te zasoby. Następną przyczyną mogą być podwyżki płac niepokryte wzrostem wydajności pracy, ponieważ na wzrost kosztów robocizny na jednostkę wyrobu powodują w konsekwencji wzrost cen strukturalna - pojawiająca się wówczas, gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w związku ze zmianami struktury gospodarki w kraju, a braku określonych towarów na rynku nie można szybko pokryć niezbędnym importem. Zmiana struktury gospodarczej pociąga za sobą koszty finansowe, przykładowo zakup nowych technologii czy zatrudnienia wysoko wykwalifikowanej kadry. Koszty te znajdują swoje odbicie w podniesieniu cen przynajmniej w pewnym okresie czasu. 4
Data Niemiecka inflacja w latach 1922-23 Obieg pieniężny Ceny Miesięczna inflacja (%) I 1922 1 1 5 I 1923 16 75 189 VII 1923 354 2.021 386 IX 1923 227.777 645.946 2.532 X 1923 20.201.256 191.891.890 29.720 Światowy rekord inflacji w Zimbabwe Roczna stopa inflacji wyniosła w styczniu 2008 r. 100 580,2 %, co oznacza wzrost o 34 367,9 pkt proc. w porównaniu z grudniowym wskaźnikiem 66 212,3 % - wynika z danych Centralnego Biura Statystycznego. Oznacza to, że ceny wzrosły o 120,8 % od listopada do grudnia 2007 r. Od ośmiu lat gospodarka Zimbabwe jest w stanie rozkładu. Oprócz hiperinflacji kraj jest nękany 80 % bezrobociem i dramatycznym spadkiem produkcji. Bank centralny kilkakrotnie dewaluował walutę - dolara zimbabweńskiego. W styczniu wprowadzono do obrotu banknoty o nominale 10 mln dol. zimbabweńskich. Zimbabwe cd. Inflacja na Węgrzech Pierwsze miejsce należy do Węgier. Rząd Zimbabwe nie może opanować szalejącej hiperinflacji. Na 79,6 miliardów procent szacowany był miesięczny wzrost cen w Zimbabwe w listopadzie 2008 roku. Oznacza to, że ceny w sklepach podwajały się nieomal co dobę. Niedawno wprowadzono tam banknoty o nominale 1 tryliona zimbabweńskich dolarów. Tymczasem poziom bezrobocia wynosi już 94 % Po drugiej wojnie światowej nieodpowiedzialna polityka monetarna doprowadziła do tego, że w lipcu 1946 roku inflacja sięgnęła 41,9 trylionów procent. Ceny podwajały się co 13,5 godzin! Aby wprowadzić choć trochę porządku do tego chaosu, władze Węgier wyemitowały banknot o nominale: 100 000 000 000 000 000 000 pengo (sto trylionów). W przygotowaniu był już banknot o jeszcze wyższym nominale tryliarda pengo. Najwyższe odnotowane wartości inflacji Negatywne skutki inflacji to: Kraj Miesiąc z najwyższą inflacją Najwyższa miesięczna inflacja Podwojenie cen w: Węgry Lipiec1946 41 900 000 000 000 000% 13,5 godziny Zimbabwe Listopad 2008 79 600 000 000% 24,7 godziny Jugosławia Styczeń 1994 313 000 000% 1,4 dnia Niemcy Październik 1924 29 500% 3,7 dnia Grecja Październik 1944 13 800% 4,3 dnia Chiny Maj 1949 2 178% 6,7 dnia Realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji; w szczególności skutkiem inflacji jest względne zmniejszenie się dochodów osób, których nominalne dochody są stałe - te niekorzystne konsekwencje inflacji można w pewnym stopniu zmniejszyć dokonując odpowiednio często waloryzacji zobowiązań. Tzw. koszty zdartych zelówek - są związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji ludzie dążą do utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z pewnymi kosztami, jak np. koszty dojazdu do bankomatu - wraz z rozpowszechnianiem się obrotu bezgotówkowego znaczenie tych kosztów będzie maleć. Tzw. koszty zmienianych jadłospisów - są to koszty związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny co wiąże się z dodatkowymi kosztami - przykładowo restauracje muszą częściej zmieniać jadłospisy. Konsumentom łatwiej jest porównywać ceny oferowane przez różnych sprzedawców, gdy inflacja jest niska. 5
Austria Belgia Chorwacja Cypr Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Malta Niderlandy Niemcy Norwegia P o l s k a Portugalia Słowacja Słowenia USA Szwajcaria Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Analogiczny okres narastający poprzedniego roku = 100 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 1989 183,2 176,2 175,5 176,1 178,2 180,7 184,4 198,1 219,6 258,1 300,3 351,1 1990 1107,6 1198,3 1210,7 1208,5 1201,1 1191,2 1174,0 1112,6 1020,4 887,1 773,6 685,8 1991 194,9 186,9 185,1 181,1 178,0 177,1 175,6 174,5 173,6 172,5 171,4 170,3 1992 145,4 142,7 141,1 140,8 141,3 140,9 141,0 141,4 142,0 142,5 142,8 143,0 1993 137,5 138,6 139,0 138,7 138,1 137,4 137,0 136,7 136,0 135,3 135,0 135,3 700 600 685,8 1994 132,4 131,1 130,8 130,9 131,0 131,3 131,5 131,6 132,0 132,4 132,5 132,2 1995 132,3 133,0 133,0 132,9 132,8 132,3 131,6 130,8 130,0 129,2 128,4 127,8 1997 117,8 117,6 117,2 116,7 116,3 116,1 115,9 115,8 115,5 115,3 115,1 114,9 1998 113,6 113,9 113,9 113,9 113,7 113,5 113,2 113,0 112,7 112,4 112,1 111,8 500 1999 a 106,9 106,3 106,2 106,2 106,3 106,3 106,3 106,4 106,6 106,8 107,0 107,3 2000 110,1 110,3 110,3 110,1 110,1 110,1 110,3 110,4 110,4 110,3 110,2 110,1 400 300 200 141,9 200,8 351,1 100,9 2001 107,4 107,0 106,7 106,7 106,8 106,7 106,5 106,3 106,1 105,8 105,6 105,5 2002 103,4 103,4 103,4 103,3 103,0 102,8 102,5 102,4 102,3 102,1 102,0 101,9 2003 100,5 100,5 100,5 100,4 100,4 100,5 100,5 100,5 100,6 100,7 100,7 100,8 2004 101,6 101,6 101,6 101,8 102,1 102,5 102,8 103,0 103,2 103,3 103,4 103,5 2005 103,7 103,7 103,6 103,4 103,2 102,9 102,7 102,5 102,5 102,4 102,2 102,1 2006 100,6 100,6 100,6 100,6 100,7 100,7 100,7 100,8 100,9 101,0 101,0 101,0 2007 101,6 101,7 102,0 102,1 102,1 102,2 102,2 102,1 102,1 102,2 102,3 102,5 100 2008 104,0 104,1 104,1 104,1 104,1 104,2 104,3 104,4 104,4 104,4 104,3 104,2 2009 102,8 103,3 103,6 104,0 103,6 103,5 103,6 103,7 103,4 103,1 103,3 103,5 0 2010 103,5 102,9 102,6 102,4 102,2 102,3 102,0 102,0 102,5 102,8 102,7 103,1 2011 103,6 103,6 104,3 104,5 105,0 104,2 104,1 104,3 103,9 104,3 104,8 104,6 2012 104,1 104,3 103,9 104,0 103,6 104,3 104,0 103,8 103,8 103,4 102,3 102,4 2013 100,1 100,0 100,2 100,6 100,5 100,5 100,8 100,5 100,5 100,7 100,5 100,7 2014 100,1 100,2 100,3 100,2 100,1 100,1 99,9 99,5 99,4 99,5 Roczne wskaźniki inflacji Stopa inflacji na świecie 115,0 2000 2005 2010 110,0 105,0 100,0 95,0 90,0 85,0 Przyczyny inflacji niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy) przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo) ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza. wadliwą strukturę gospodarki wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen) import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen) długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem) recesja gospodarcza (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji) monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę) Negatywne skutki inflacji Dla społeczeństwa: ludzie oszczędzający - kiedy trzymają pieniądze w kieszeni lub na rachunku, banki, które udzielają pożyczek na długie okresy i w momencie wypłaty udzielonych pożyczek pieniądze przy inflacji mają dla banków mniejszą siłę nabywczą, ludzie pracujący, którzy w związku z inflacją otrzymują podwyżkę płac popadają w wyższy podatek,czyli w wyższą kategorię stawek podatkowych, emeryci, gdyż indeksacja emerytur, tak jak wzrost płac pracowników nie nadąża za wzrostem cen. dla gospodarki niechęć przedsiębiorców do podejmowania inwestycji, gdyż nie można przewidzieć realnych zysków, spadek innowacji i produkcyjności w przedsiębiorstwach, gdyż u przedsiębiorców zmniejsza się zainteresowanie kredytami, na które nakładane są wysokie odsetki, dewaluacja waluty krajowej - więcej złotówek należy zapłacić za jednego dolara, zakłócenie w systemie finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wartościowych, osłabienie wiarygodności państwa u wierzycieli. 6
Korzyści z inflacji mają ludzie, którzy: przewidując wzrost cen kupują wcześniej po relatywnie niskich cenach i sprzedają później po cenach wyższych, zaciągają kredyty hipoteczne w okresie inflacji i spłacają je w pieniądzach mających mniejszą siłę nabywczą - takie zjawisko nazywa się premią inflacyjną. Deflacja to wzrost wartości pieniądza w czasie - z czasem można za daną ilość pieniędzy kupić coraz więcej towarów i usług. Potocznie w ten sposób określa się spadek cen rynkowych. Jest zjawiskiem przeciwnym jest inflacja. 7