Zbigniew Pilarczyk WIELKOPOLSKIE LOTNICTWO WOJSKOWE W II RZECZYPOSPOLITEJ

Zbigniew Pilarczyk WIELKOPOLSKIE LOTNICTWO WOJSKOWE W II RZECZYPOSPOLITEJ

POCZĄTKI LOTNICTWA WOJSKOWEGO 17 grudnia 1903 roku w Kitty Hawk w Północnej Karolinie Orville Wright wykonał pierwszy 12 sekundowy lot na odległość 36 m. Władze wojskowe nie wykazywały zainteresowania nowym wynalazkiem. Pierwsze jednostki lotnictwa wojskowego powstają w 1910 roku. Pierwsza walka powietrzna miała miejsce w okolicach Żółkwi 8 września 1914 roku. Rosyjski pilot Piotr Niesterow staranował austriacki samolot. Obie załogi zginęły.

POWSTANIE WIELKOPOLSKIE 1918/1919 W godzinach wieczornych 27 grudnia stan niepewności nie minął. Inicjatywa należała do radykalnych działaczy i grup. Ten czas należał do M. Palucha i B. Hulewicza. W. Korfanty, Seyda, Poszwiński, J. Drwęski próbowali przerwać nieskoordynowane działania zbrojne na terenie miasta. Zdecydowana postawa W. Wilkanowicza, który zagroził, że przeciwnicy działań zbrojnych zostaną potraktowani jako wrogowie i rozstrzelani. W. Korfanty oceniając realnie sytuację postanowił przejąć inicjatywę i skontaktował się z przebywającym w Poznaniu kapitanem Wojska Polskiego Stanisławem Taczakiem proponując mu objęcie stanowiska głównodowodzącego Powstaniem.

ZDOBYCIE ŁAWICY 6 STYCZNIA 1919

UCZESTNICY ATAKU NA ŁAWICĘ Skompletowano grupę uderzeniową. Składała się ona z trzech kompanii z III Batalionu Służby Straży i Bezpieczeństwa, pod dowództwem Bronisława Pinieckiego. Warto dodać, że w skład tych pododdziałów wchodzili powstańcy pochodzący z Dopiewa, Trzcielina i Konarzewa zwerbowanych do powstania przez ppor. Andrzeja Kopę. Od początku powstania oddziały te stacjonowały w budynku dworca kolejowego w Dopiewie i stanowili odwód Dowództwa Naczelnego. Dalej wytypowano: półbaterię (dwie armaty) pod dowództwem Kazimierza Nieżychowskiego, pluton strzelców konnych, pod dowództwem Kazimierza Ciążyńskiego oddział ochotników członków POW z.p. z dowódca Janem Kalinowskim. Dodatkowa grupie dodano kilka karabinów maszynowych. Zadbano również o zaplecze sanitarne, którym dowodził dr Ireneusz Wierzejewski. W sumie siły polskie liczyły 400 żołnierzy. Na dowódcę całej operacji wyznaczono por. A. Kopę, który pracował ze sztabem, w skład którego wchodzili: Mieczysław Paluch, ppor. Jan Stempniewicz, Franciszek Gruszkiewicz i sierżant pilot Wiktor Pniewski.

Andrzej Kopa dowódca operacji zdobycia Ławicy

Wiktor Pniewski i Mieczysław Paluch inicjatorzy akcji zdobycia Ławicy

PLAN OPERACJI ZDOBYCIA ŁAWICY

DIE FLIEGERSTATION POSEN-LAWITZ Flieger Ersatz Abteilung Nr 4 (otwarcie 26 sierpnia 1913 r) - 300 ha powierzchni - 200 żołnierzy załogi - szkolenie kadry i remonty

Atak nastąpił 6 stycznia 1919 o godz. 6.25 (4.25).

Hala Zeppelina na Winiarach zdobyta 6 stycznia 1919 r

Niemiecki sprzęt lotniczy zdobyty w hali Zeppelina. Wartość 200 milionów marek niemieckich. Podstawa sprzętowa dla polskiego lotnictwa wojskowego.

SPRZĘT LOTNICZY ZDOBYTY NA ŁAWICY I W HALI ZEPPELINA RUMPLER C.I W lotnictwie polskim znalazła się prawie setka tych samolotów. Odziedziczone po niemieckim lotnictwie nie wszystkie zostały doprowadzone do stanu używalności. Te które udało się wyremontować, kierowano do nowopowstających szkół lotniczych. Część przydzielono eskadrom lotniczym. Ostatnie egzemplarze wycofano ze służby w 1921 r. ze względu na duże zużycie płatowców i silników.

ALBATROS C.I

ALBATROS C.III

ALBATROS C.VII

ALBATROS D.III

LVG C.V

HALBERSTADT CI.II

AEG C.IV

DFW C.IV

FOKKER E.V

Pożar baraku uszkodzonego w wyniku niemieckiego nalotu, 7 stycznia 1919 r.

POLSKI NALOT NA FRANKFURT/n. Odrą Lotnicy biorący udział w nalocie na Frankfurt/n. Odrą, 9 stycznia 1919 r.

POLSKI ZNAK LOTNICZY

NIEETATOWA GRUPA BOJOWA LOTNICTWA WIELKOPOLSKIEGO Wiktor Pniewski Józef Mańczak Ludwik Piechowiak Stanisław Rozmiarek W pierwszej połowie 1919 roku wspierała działania oddziałów powstańczych. Damazy Kortylewicz

Ławica załogi przy samolotach

STACJA LOTNICZA W ŁAWICY Powstaje Stacja Lotnicza w Ławicy, jako jednostka Wojsk Wielkopolskich. Rozkaz nr 3 z 3 stycznia Dowódcy Wojsk Wielkopolskich nakazywał dowódcom oddziałów powstańczych przekazanie żołnierzy związanych z lotnictwem. W wyniku tego naboru zgłosiło się 21 pilotów, 19 uczniów pilotów, 1 obserwator, 20 strzelców pokładowych oraz 177 mechaników, pracowników cywilnych. Pierwszym komendantem Stacji zostaje mianowany, na podstawie decyzji z Warszawy, por. Roman Prot-Kadzidłowski. Był nim dwa dni. Załoga wybrała swego dowódcę sierż. pil Wiktora Pniewskiego. Stację tworzyły cztery kompanie: lotnicza, warsztatowa, wartownicza, szkolna.

POLACY W NIEMIECKIM LOTNICTWIE WOJSKOWYM Dopiero w ostatnim etapie wojny Niemcy dopuścili Polaków do sterów swoich samolotów i awansowali do stopni oficerskich. Ppor. pilot Jerzy Dziembowski jeden z niewielu polskich pilotów, który uzyskał stopień oficerski w armii niemieckiej Sierż. pilot Józef Mańczak w 1915 r. ukończył niemiecką szkołę pilotów wojskowych. Latał w eskadrze Manfreda von Richthofena Czerwonego Barona, przyjaźnił się z Ernstem Udetem, asem niemieckiego lotnictwa.

REFERAT LOTNICTWA PRZY DOWÓDZTWIE GŁÓWNYM WOJSK WIELKOPOLSKICH Rozkazem Dowództwa Głównego Wojsk Wielkopolskich z dnia 7 stycznia 1919 roku powstaje Referat Lotnictwa, kierowany przez ppor. obs. Zygmunta Stempniewicza. Na tej podstawie lotnictwo wielkopolskie działało jako niezależna struktura organizacyjna

INSPEKTORAT LOTNICTWA WOJSKA POLSKIEGO B.Z.P. W wyniku zmian organizacyjnych dotychczasowy Referat zostaję w maju 1919 r na Inspektorat. Płk pilot Gustaw Macewicz Pierwszy dowódca lotnictwa Powstania Wielkopolskiego, mianowany rozkazem nr 18 z dnia 22 stycznia 1919 przez gen. J. Dowbora- Muśnickiego

SZKOLENIE KADRY Dzięki zdobyczy w Ławicy i hali Zeppelina, wielkopolskie lotnictwo miało dostatek sprzętu. Niestety brakowało pilotów i obserwatorów i dlatego przystąpiono do organizacji szkolnictwa lotniczego. SZKOŁA LOTNICZA W ŁAWICY Powstała w lutym 1919 roku, na bazie kompani lotniczej Stacji Lotniczej w Ławicy. Pierwszym komendantem był ppor. pil. Józef Mańczak. Program szkolenia oparty na wzorach niemieckich. Dwa poziomy kursu (wstępny i wyższy). Działała do końca 1919 roku. WYŻSZA SZKOŁA PILOTÓW W ŁAWICY Powstała w końcu 1919 r z połączenia Szkoły pilotów i Francuskiej Szkoły Transformacji. Pierwszym komendantem był por. pil. Ludomił Rayski. Działała do końca 1920, kiedy przeniesiono ja do Grudziądza. FRANCUSKA SZKOŁA TRANSFORMACJI Powstała w połowie 1919 r. Na bazie polskich i francuskich oficerów związanych z Armią Hallera. Francuski sprzęt lotniczy. Działała do końca 1919 r. SZKOŁA OBSERWATORÓW W ŁAWICY Powstała w lutym 1919 roku, na bazie kompani szkolnej Stacji Lotniczej. Słuchaczami byli podoficerowie ochotnicy. Pierwszym komendantem został Feliks Górnicki. Działała do czerwca 1919 r (20 obserwatorów i 20 strzelców).

Grupa słuchaczy kursu Szkoły Pilotów Grupa słuchaczy kursu Szkoły Obserwatorów.

Kadra Wyższej Szkoły Pilotów w Ławicy, luty 1920.

DZIAŁANIA LOTNICZE NA FRONCIE WIELKOPOLSKIM Wzmożone działania niemieckiego lotnictwa spowodowały konieczność włączenia się do walki wielkopolskich sił lotniczych. Działalność bojowa nie stanowiła podstawy tego działania. Głównie wykonywano loty zwiadowcze i kurierskie. Rozpoznanie lotnicze odegrało szczególnie ważną role po marcu 1919 roku kiedy to mimo rozejmu Niemcy intensywnie przygotowywali się do kontrataku. Praktycznie na każdym odcinku Frontu Wielkopolskiego latały samoloty z białoczerwonymi szachownicami. (Czarnków, Kruszwica, Leszno)

ORGANIZACJA WIELKOPOLSKIEGO LOTNICTWA WOJSKOWEGO 1 Eskadra Wielkopolska Formowanie rozpoczęło się 12 lutego 1919 roku. Jej organizatorem i dowódcą mianowany został ppor. pilot Wiktor Pniewski. 1. Eskadra występowała początkowo pod nazwą 1. Polnej Eskadry, a następnie 1. Eskadry Wielkopolskiej. Część lotników i personelu miała doświadczenie z armii niemieckiej. W skład personelu latającego eskadry początkowo weszli: piloci ppor. W. Pniewski, ppor. L. Piechowiak, sierż. K. Burzyński i sierż. F. Jach oraz obserwatorzy ppor. A. Płachta i trzech innych. Łącznie w jednostce znalazło się trzech oficerów, 25 podoficerów i 115 szeregowych. Eskadra wyposażona była w siedem samolotów produkcji niemieckiej (pięć obserwacyjnych, jeden szturmowy i jeden myśliwski). Poza tym na wyposażeniu jednostki znajdowało się 60 koni, cztery samochody i motocykl. W związku z tym, że Naczelna Rada Ludowa, będąca rządem na terenie byłego zaboru pruskiego, szybko nawiązała kontakty z władzami w Warszawie, zapadła decyzja wysłania wojsk polskich byłego zaboru pruskiego do walk na froncie ukraińskim.

14 marca pododdział skierowany został na front wschodni pod Przemyśl i operacyjnie podporządkowany dowódcy Grupy Wielkopolskiej, płk. danielowi Konarzewskiemu. Wraz z 5 i 9 Eskadrą Wywiadowczą utworzyła II Grupę Lotniczą. W czerwcu zluzowana została przez 3. Eskadrę Wielkopolską i wróciła do Poznania. 20 września tego roku stacjonowała w Kisielewiczach, wchodząc w skład I. Grupy Lotniczej. Rozkazem z 13 kwietnia 1920 roku przemianowana została na 12 Eskadrę Wywiadowczą. Wzięła udział w walkach na froncie bolszewickim. 13 sierpnia znajdowała się na lotnisku mokotowskim w warszawie. W tym czasie uzbrojona była w 6 poniemieckich samolotów rozpoznawczych różnych typów. Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku eskadra stacjonowała w Wilanowie. W maju tego roku jednostka weszła w skład I Dywizjonu Wywiadowczego 1 Pułku Lotniczego w Warszawie. Wiosną 1925 jednostka przemianowana została na 12 Eskadrę Lotniczą. Cztery lata później pododdział po raz kolejny przemianowany został na 12 Eskadrę Liniową. W marcu 1939 eskadra została rozformowana, a jej personel wcielony został do 215 Dywizjonu Bombowego.

Za swa postawę Eskadra została wyróżniona plakietką Za Obronę Kresów Wschodnich, która widniała na kadłubach samolotów jednostki.

Gen. Daniel Konarzewski z czasie inspekcji Eskadry na lotnisku w Bobrujsku.

2 Wielkopolska Eskadra Lotnicza Eskadra została sformowana 14 lutego 1919 roku w Poznaniu i należała do Wojska Wielkopolskiego. Została wyposażona w samoloty rozpoznawcze Halberstadt CL.II i myśliwskie Albatros D.III. Pierwszym dowódcą został rtm. pil. Tadeusz Grochowalski. Wiosną 1919 roku eskadra otrzymała 11 samolotów myśliwskich Albatros D.III (Oef). Jednostka brała udział w walkach o Wielkopolskę, a następnie wojnie polskosowieckiej. 4 sierpnia 1919 skierowana na front wschodni przydzielona gen. Stanisławowi Szeptyckiemu (lotnisko Chorzewo k. Mołodeczna). 20 września 1919 roku stacjonowała w Kisielewiczach, wchodząc w skład I Grupy Lotniczej. Rozkazem z 13 kwietnia 1920 roku otrzymała nazwę 13 Eskadry Myśliwskiej. 13 sierpnia bazowała na lotnisku polowym w Siekierkach pod Warszawą, wyposażona była w 7 jednomiejscowych samolotów myśliwskich. Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku eskadra stacjonowała w Bydgoszczy. W sierpniu 1921 roku 13 Eskadra Myśliwska wchodziła w skład V Dywizjonu Myśliwskiego # Pułku Lotniczego w Poznaniu (lotnisko Ławica). W 1925 zmieniono nazwę eskadry na 111 Eskadrę Myśliwską. W 1926 na uzbrojenie weszły myśliwce SPAD 51 i SPAD 61. Dowodził nią por. pil. Oskar Muller, później kpt. pil. Adam Kowalczyk. Jesienią 1928 w ramach uporządkowania nazewnictwa, jednostkę przemianowano na 131 Eskadrę Myśliwską.

Odznaka i sztandar 2. Eskadry Wielkopolskiej

Pierwszy personel latający 2. Eskadry.

3 Wielkopolska Eskadra Lotnicza Polna Sformowana 6 marca 1919 w Poznaniu jako 3 Wielkopolska Eskadra Lotnicza Polna. Pierwszy dowódca rtm. pil. Tadeusz Grochowalski Wzięła udział w walkach o Wielkopolskę. W czerwcu 1919 skierowana na front wschodni, gdzie zluzowała przebywającą pod Lwowem 1. Eskadrę Wielkopolską. Walczyła tam od czerwca do sierpnia 1919, następnie do października przebywała w Wielkopolsce. 20 września 1919 stacjonowała na lotnisku Wojnowice, wchodząc w skład IV Grupy. Rozkazem z 13 kwietnia 1920 roku jednostka przemianowana została na 14 Eskadrę Wywiadowczą. W sierpniu tego roku miała zabrać z Poznania 8 samolotów i jak najszybciej wrócić na front. Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku eskadry 14 i 21 Niszczycielską połączono tworząc 14 Eskadrę Wywiadowczą w Grudziądzu. W sierpniu tego roku 14 Eskadra Wywiadowcza weszła w skład II Dywizjonu Wywiadowczego 2. Pułku Lotniczego w Krakowie. W maju 1925 jednostka przemianowana została na 22 Eskadrę Lotniczą, a cztery lata później na 22 Eskadrę Liniową. We wrześniu 1938 podporządkowana została dowódcy SGO Śląsk i wzięła udział w rewindykacji Zaolzia. W sierpniu 1939 pododdział przemianowany został na 22Eskadr ę Bombową Lekką i podporządkowany dowódcy Brygady Bombowej, w składzie której walczył w kampanii wrześniowej.

rtm. pil. Tadeusz Grochowalski Pierwszy dowódca 2 i 3 Eskadr Wielkopolskich.

3. Eskadra Wielkopolska Lotnicza przed wyruszeniem na front litewska-białoruski na dworcu w Górze.

4. Eskadra Wielkopolska Formowanie 4. Wielkopolskiej Eskadry Bojowej pod dowództwem por. pil. Jerzego Dziembowskiego rozpoczęto w dniu 25.05.1919 r. na lotnisku Ławica. Jej powstanie było końcową fazą organizacji lotnictwa wielkopolskiego. Miała to być jednostka myśliwska. Była dobra i wyszkolona kadra brak było sprzętu. Zdobyte 6 stycznia samoloty już były przestarzałe i wysłużone. Zakładano uzupełnianie samolotami Spad VII, zakupionymi we Francji. Niestety jakość tych samolotów nie gwarantowała sprawności eskadry. Po otrzymaniu Spadów 4 Wielkopolska Eskadra Bojowa stała się pełnowartościową jednostką myśliwską, pozostając nadal w Ławicy jako rezerwa taktyczna Naczelnego Dowództwa. W tym okresie dowódca eskadry intensywnie szkolił personel latający, szczególnie w lotach grupowych i walce powietrznej. W lutym 1920 r. po zajęciu Pomorza eskadra przebazowana została na lotnisko w Bydgoszczy. Przezbroiwszy się na samoloty Fokker D. VII oddział przygotowywał się do wyjścia na front. Z nastaniem wiosny 1920r. eskadrę skierowano na lotnisko Wapniarka na Podolu, gdzie miała wejść w skład III Dyonu Lotniczego. W ramach ujednolicenia numeracji eskadr rozkazem Naczelnego Dowództwa z 13.04.1920 r. 4 Wielkopolska Eskadra Bojowa została przemianowana w 15. Eskadrę Myśliwską. Od 1925 roku 15. eskadrę myśliwską nazywano 112. eskadrą myśliwską.

Pierwszy zespół pilotów 4. Wielkopolskiej Eskadry Myśliwskiej: sierż. pil. Antoni Bartkowiak, sierż. pil. Stanisław Rozmiarek, ppor. pil. Wojciech Biały, por. pil. Jerzy Dziembowski, ppor. obs. Zdzisław Bilażewski.

Fokker D.VII samolot sierż. pil. Antoniego Bartkowiaka pilota 15 Eskadry Myśliwskiej. Pierwotnie należał do por. pil. Adama Haber-Wińskiego. Oryginalne malowanie wraz z Cupie Doll, znakiem indywidualnym pilota.

21. Eskadra Niszczycielska Pierwsze plany utworzenia eskadry niszczycielskiej (bombowej) powstały po zdobyciu Ławicy, kiedy przejęto również kilka ciężkich samolotów bombardujących typu Gotha i Friedrichshafen. Realizacja nastąpiła 15 kwietnia 1920 roku a twórca i pierwszym dowódcą był ówczesny komendant Szkoły Pilotów w Ławicy Ludomił Rayski. 30 kwietnia 1920 roku nowo powstała jednostka pod nazwą 21 Eskadra Niszczycielska wyposażona w sześć samolotów AEG C.IV i jeden ciężki dwusilnikowy bombowiec Gotha G.IV wyruszyła z Ławicy na front wschodni. 15 maja 1920 roku eskadra zajęła lotnisko położone w pobliżu miejscowości Rachny Lasowe, weszła w skład III Dyonu Lotniczego i nawiązała współpracę z 12 Dywizją Piechoty. W Uściłogu dowództwo na eskadrą obejmuje por. Franciszek Wieden. Eskadra prowadzi rozpoznanie dla 7 Eskadry Myśliwskiej, wkrótce została przeniesiona na lotnisko w okolice Sokala. Po reorganizacji jednostek polskich 21 Eskadrę Niszczycielską przydzielono do II Dyonu Lotniczego i skierowano na lotnisko w Motyczy pod Lublinem. Wkrótce z powodu braku uzupełnień oraz epidemii czerwonki eskadra została wycofana do rezerwy Naczelnego Dowództwa do Dęblina. Dopiero po uzupełnieniach na początku października 1920 roku 21 Eskadra zostaje ponownie skierowana na front i bierze udział w akcjach bojowych rozpoznawczych oraz bombardujących na wycofujące się oddziały Budionnego. Na mocy rozkazu z 18 stycznia 1921 roku eskadry 14 i 21 połączono tworząc 14 Eskadrę Wywiadowczą w Grudziądzu.

Por. pilot Ludomił Rayski

Żołnierze obsługi technicznej prezentują różne rodzaje bomb będących na wyposażeniu Eskadry. Kadra Eskadry.

3 PUŁK LOTNICZY Pułk został sformowany rozkazem Ministra Spraw Wojskowych 20 lipca 1921 roku. Miejsce stacjonowania Poznań-Ławica. 29 sierpnia 1921 roku, pierwszy dowódca płk pil. Aleksander Serednicki wydał rozkaz organizacyjny. Swoje święto obchodził Pułk 29 sierpnia. Struktura organizacyjna pułku w 1921 r. wyglądała następująco: Dowództwo V Dywizjon Myśliwski 13 eskadra Myśliwska 15 eskadra Myśliwska VII Dywizjon Wywiadowczy 1 Eskadra Wywiadowcza 5 Eskadra Wywiadowcza 10 Eskadra Wywiadowcza III Lotniczy Batalion Uzupełnień Kwatermistrzostwo Park Lotniczy Port Lotniczy Eskadra Treningowa Pluton Radio Pluton Foto Szkoła Obsługi Technicznej

W 1925 roku w ramach reorganizacji lotnictwa rozformowano VII Dywizjon Wywiadowczy, a w jego miejsce sformowano dowództwa I i II Dywizjonu Lotniczego i 34 Eskadrę Lotniczą. Ponadto dokonano zmiany nazewnictwa i numeracji eskadr. Po zakończeniu reorganizacji skład pułku wyglądał następująco: Dowództwo I Dywizjon Lotniczy 31 Eskadra Lotnicza 32 Eskadra Lotnicza II Dywizjon Lotniczy 34 Eskadra Lotnicza 35 Eskadra Lotnicza III Dywizjon Myśliwski 111 Eskadra Myśliwska 112 Eskadra Myśliwska Kwatermistrzostwo Park Lotniczy Port Lotniczy Eskadra Treningowa Pluton Radio Pluton Foto Szkoła Obsługi Technicznej

W marcu 1926 roku rozpoczęto formowanie: III Dywizjonu Lotniczego 33 Eskadra Lotnicza 36 Eskadra Lotnicza IV Dywizjonu Myśliwskiego 117 Eskadra Myśliwska 118 Eskadra Myśliwska lecz już w maju tego roku oba pododdziały zostały rozwiązane. 7 grudnia 1932 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 3 Pułku Lotniczego.

Brama wjazdowa.

Oficerowie Pułku. Zdjęcie z 1921 roku.

Pierścień pamiątkowy korpusu podoficerskiego 3 Pułku Lotniczego. Wydano 50 sztuk.

Odznaka 3 Pułku Lotniczego. Wersja oficerska.

Absolwenci szkoły podoficerskiej na tle wejścia do budynku dowództwa 3. Pułku Lotniczego. Rok 1938.

Pokazy lotnicze na Ławicy w 1929 roku

Godło 3 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Krzesinach w latach 1995r. 2000r.