INICJATYWNA GRUPA ODNOWY MIEJSCOWOSCI FRANCISZKÓW Załącznik Nr 1 do Uchwały Rady Miejskiej w Tłuszczu Nr XX/250/09 z dnia 25 lutego 2009 r. Plan Odnowy Miejscowości Franciszków w Gminie Tłuszcz na lata 2009-2016 Franciszków, grudzień 2008 1
Spis treści Strona I. Wstęp I.1. Cel opracowania Planu Odnowy Miejscowości 3 II. Charakterystyka miejscowości Franciszków II.1. Położenie geograficzno przestrzenne II.2. Historia miejscowości 4 4 III. Inwentaryzacja zasobów służących odnowie miejscowości III.1. Zasoby miejscowości zagospodarowanie terenu III.2. Zasoby przyrodnicze III.3. Walory kulturowe, krajobrazowe III.4. Ochrona przyrody III.5. Tradycje i obyczaje 5 6 7 7 8 IV. Mocne i słabe strony miejscowości Franciszków analiza SWOT V. Kierunki rozwoju 10 VI. Arkusz planowania 9 VI.1. Zarządzanie VI.2. Cel planowanych inwestycji Planowane do realizacji zadania w ramach Planu Odnowy Miejscowości Franciszków 2009-2016 11 11 12 2
I. Wstęp I.1. Cel opracowania Planu Odnowy Miejscowości Franciszków. Obszarem realizacji Planu Odnowy Miejscowości jest teren sołectwa Franciszków, w skład którego wchodzi wieś Franciszków wraz z przysiółkami Kątniki i Kolonie Franciszkowskie. Czas realizacji planu obejmuje lata 2009 2016. Na wielu spotkaniach mieszkańców dyskutowano o potrzebach dokonania zmian na terenie miejscowości. Wiele pomysłów i inicjatyw postanowiono zanotować, aby stworzyć wspólną wizję odnowy i rozwoju miejscowości i wyjść naprzeciw potrzebom wszystkich mieszkańców. Powołano w tym celu Inicjatywną Grupę Odnowy Wsi, której zadaniem było zredagowanie ostatecznego kształtu planu. Dokonano tego po konsultacjach z zaangażowaniem różnorodnych gremiów, takich jak: l. Mieszkańcy sołectwa Franciszków. 2. Sołtys i Rada Sołecka Franciszkowa. 3. Przedstawiciele samorządu terytorialnego. 4. Rada Rodziców Zespołu Szkół im. Zofii Solarzowej w Miąsem. 5. Uczniowie i absolwenci szkoły. 6. Dyrekcja, nauczyciele oraz inni pracownicy szkoły. Plan Odnowy Miejscowości Franciszków jest spójny z następującymi dokumentami: 1. Plan Rozwoju Lokalnego. 2. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Tłuszcz. 3. Strategia Powiatu Wołomińskiego. 4. Strategia Województwa Mazowieckiego. Opracowanie Planu Odnowy Miejscowości to wyzwanie, przed którym stanęły wszystkie aktywne społeczności lokalne zaangażowane w działania rozwojowe podejmowane na terenie ich małych ojczyzn. Powyższy plan przedstawia oczekiwania mieszkańców wynikające ze szczegółowej analizy mocnych stron miejscowości, planowanych przedsięwzięć, zasobów wiejskich i sposobu ich wykorzystania. Wdrożenie planu ma na celu: możliwość korzystania z funduszy strukturalnych i innych zewnętrznych źródeł finansowania działań rozwojowych, poprawę warunków życia mieszkańców i wzrost atrakcyjności terenu, zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych, poprawę stanu bezpieczeństwa, umożliwienie dzieciom i młodzieży rozwijania zainteresowań i zagospodarowanie czasu wolnego, wyrównanie poziomu intelektualnego i poziomu nauki młodzieży wiejskiej w stosunku do dzieci z miasta, kultywowania tradycji i obyczajów, przeciwdziałanie patologiom rodzinnym, rozwój tożsamości społeczności wiejskiej poprawę estetyki miejscowości, integrowanie społeczności lokalnej, rozwijanie inicjatyw obywatelskich. 3
II. Charakterystyka miejscowości Franciszków. II.1. Położenie geograficzno przestrzenne. Wieś Franciszków z przysiółkami Kątniki i Kolonie Franciszkowskie połączone są ze sobą wspólną siecią drogową i w zasadzie stanowią jeden organizm. Położone są na Mazowszu, po prawej stronie Wisły, w województwie mazowieckim, powiecie wołomińskim i gminie Tłuszcz. Sołectwo Franciszków bezpośrednio sąsiaduje z sołectwami: Jaźwie, Miąse, Pawłów, Szczepanek i Miedzyleś. Tereny sołectwa Franciszków leżą na pograniczu trzech gmin: Strachówka, Poświętne i Tłuszcz. Sołectwo Franciszków leży we południowo wschodniej części gminy Tłuszcz, w odległości około 40 km od Warszawy i około 18 km od miasta powiatowego Wołomin. Teren, na którym położona jest miejscowość to powierzchnia równiny morenowej, położonej około 100 m n.p.m. Są to rozległe równiny łąkowe i tereny upraw rolnych. Wioska leży w niedalekiej odległości od Tłuszcza siedziby Gminy, gdzie znajduje się ważny węzeł komunikacji kolejowej. Zabudowa wioski ma charakter siedliskowy. Przez Franciszków przebiega droga gminna, umożliwiająca dojazd do Miąsego, a dalej do Tłuszcza lub Wołomina. Z drugiej strony miejscowości możemy dojechać przez Międzyleś do Poświętnego, a dalej do Mińska Mazowieckiego lub Sulejówka. W stronę północną zaś poprzez Jaźwie możemy dojechać do Sulejowa, Jadowa i Strachówki. Czas dojazdu do Warszawy samochodem nie przekracza godziny. Większość gruntów, na których leży Franciszków to grunty V i VI klasy, co stanowi, ze gospodarowanie na tych terenach jest mało efektywne. Podstawową funkcją miejscowości jest funkcja rolniczo mieszkalna. Znaczna część mieszkańców w celach zarobkowych dojeżdża do pracy do Wołomina, Warszawy i Tłuszcza. II.2. Historia miejscowości. Wśród wielu miejscowości na Mazowszu, Franciszków rzadko jest wymieniany przez historyków w kronikach i opisach. Miejscowość położona z dala od głównych szlaków komunikacyjnych, kolejowych i drogowych uczestniczyła w pełni w życiu społeczności lokalnej. W okresie I wojny światowej wielu mieszkańców uczestniczyło w walkach wyzwoleńczych. O miejscach ich bohaterskich walk świadczą przydrożne kapliczki z lat 20-tych XX w. W okresie międzywojennym ludność sumiennie zajmowała się gospodarowaniem, pomnażając swój majątek. Liczebność miejscowości zwiększała się z roku na rok. Napływali nowi mieszkańcy z terenów starej Polski - Litwy. Okres okupacji hitlerowskiej to okres represji i wyzysku wielu mieszkańców. Mężczyźni czynnie brali udział w obronie wolności i swobody Ojczyzny. Wielu z nich walczyło w jednostkach wojskowych i partyzantce. Okupant wykorzystywał dorosłych mężczyzn do prac przy budowie fortyfikacji wojennych. Efektem okupacji niemieckiej stała się emigracja na tereny,,ziem odzyskanych". Wielu mieszkańców osiedliło się na zachodzie Polski, zasiedlając nowe tereny. 4
Okres powojenny to czas odbudowy spalonych domostw i zagród. Wielu dorosłych mężczyzn wracało z,,robót z Niemiec", zaczynali wszystko od nowa. Na terenach ziemskich należących do folwarku utworzono SKR, zatrudniając wielu mieszkańców. W latach 50-tych XX w. społeczność miejscowości podjęła zabiegi o utworzenie szkoły podstawowej i parafii kościelnej. Szkoła podstawowa miała 4 klasy i uczyła podstaw w edukacji. Istniała do roku 1977. Parafia została utworzona w roku 1957. Ludność zakupiła na początek starą stodołę na potrzeby kościoła. W latach 70-tych mieszkańcy czynnie stawali w obronie rozbudowy kościoła, narażając się na represje milicji. W roku 1977 rozpoczęto budowę nowej i dużej świątyni kościelnej. W roku 1982 kościół przy dużej pomocy mieszkańców i ich ofiarności został oddany do użytku. Mieszkańcy Franciszkowa dumni są ze swojej historii i spuścizny przodków. III. Inwentaryzacja zasobów służących odnowie miejscowości. III.1. Zasoby miejscowości zagospodarowanie terenu. Na dzień 31.12.2007 powierzchnia wsi Franciszków wynosiła 762,13 ha, co stanowiło 7,6% ogólnej powierzchni gminy Tłuszcz. Pod względem wielkości, wieś należy do średniej wielkości miejscowości w gminie. Wyszczególnienie Struktura wykorzystania gruntów w sołectwie Franciszków Powierzchnie w ha Udział % w ogólnej powierzchni sołectwa Użytki rolne 320,67 42,00% Użytki zielone 117,71 15,00% Użytki leśne 253,88 33,00% Tereny zabudowane 22,37 3,20% Sady 3,32 0,40% Nieużytki 14,7 2,00% Drogi 19,8 2,80% Wody 9,68 1,60% Razem 762,13 100,00% Gleby na terenie sołectwa Franciszków należą do gleb mało urodzajnych. Są to gleby V i VI klasy bonitacyjnej, przeważnie bielicowe. Na niewielkich powierzchniach pojawia się ziemia IV klasy. Główne uprawy to zboża jare i ozime: żyto, owies oraz ziemniaki. Rolnicy uprawiają wiele warzyw na własne potrzeby. 5
Do zwierząt hodowlanych na tym terenie zaliczany: trzodę chlewną krowy mleczne i konie. Część mieszkańców czerpie dochody z pracy najemnej w innych miejscowościach oraz z prac sezonowych. Liczba mieszkańców zameldowanych na stale w 2007 roku. Miejscowość Razem mieszkańców Wiek Przedprodukcyjny Produkcyjny Poprodukcyjny K M Razem K M Razem K M Razem Franciszków 271 41 29 70 59 98 157 36 8 44 W tym: - kobiety - mężczyźni 136 135 Sołectwo Franciszków zamieszkują rolnicy, emeryci, renciści, spora liczba osób pracujących w sąsiednich miastach oraz dzieci i młodzież ucząca się. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców jest praca w rolnictwie oraz praca zarobkowa. Atrakcyjne położenie miejscowości, z dala od przemysłowych zakładów i od ruchliwych tras sprzyja wzrostowi osadnictwa. Przybywa nowych mieszkańców i nowych budynków, poprawiających estetykę i wygląd miejscowości. Mieszkańcy Franciszkowa są mało aktywni gospodarczo na koniec 2007 roku funkcjonowały cztery podmioty gospodarcze w branży usługowej i handlowej. Obecnie na wsi funkcjonuje 107 gospodarstw rolnych o średniej powierzchni około 2 ha, co świadczy o dużym rozdrobnieniu. Głównym problemem miejscowości jest bezrobocie oraz patologie rodzinne. Wieś Franciszków jest w całości zelektryfikowana. Drogi gminne w większości są wyasfaltowane i częściowo oświetlone. Odpady komunalne odbierane są raz w miesiącu na podstawie zawartych umów z firmą komunalną. Duża liczba mieszkańców ma podpisane umowy na wywóz nieczystości ciekłych. III.2. Zasoby przyrodnicze. Przyroda miejscowości Franciszków jest bogata i zaskakująco zróżnicowana. Odnosi się to zarówno do świata roślinnego, jak i fauny. Roślinność naturalną tego obszaru określa się jako bory sosnowe, miejscami z domieszką świerka oraz mieszane, zaś na piaskach lasy liściaste (olcha, brzoza, jesion). Przeważającym gatunkiem jest sosna, która stanowi około 80% drzewostanu. Urozmaicenie i bogactwo form sprawiają, iż w bliskim otoczeniu łatwo odnaleźć bagna, bór sosnowy i las mieszany, spotkać można liczne gatunki roślin i zwierząt. Ukształtowanie terenu i różnorodność roślinna stwarzają dogodne warunki do bytowania wielu gatunków zwierząt. 6
Przedstawicielami lokalnej fauny są: sarny, lisy, dziki, zające, łosie oraz liczne gatunki ptaków (bociany, żurawie, sójki, dzięcioły). W ostatnich latach obserwuje się masowy wzrost populacji bobrów (w okresie wiosennym) spowodowany poprawą czystości wód, areałów nieużytków i ochroną gatunkową. III.3. Walory kulturowe, krajobrazowe. Franciszków nie ma wykształconego tzw. centrum miejscowości, gdzie mogłoby koncentrować się życie społeczne i kulturalne mieszkańców. Na dzień dzisiejszy role te spełniają: 1. Szkoła w Miąsem. 2. Biblioteka wiejska w Miąsem. 3. Gminne Centrum Kultury w Tłuszczu. 4. Kościół Parafialny we Franciszkowie. Sołectwo Franciszków ma niżej wymienione walory gospodarcze: 1. Leży w bliskiej odległości od Tłuszcza, w którym znajduje się bardzo ważny węzeł komunikacji kolejowej. 2. Ma w miarę dobre połączenie z Warszawą przez Wołomin i Poświętne. 3. Posiada sieć energetyczną. 4. Istnieje kościół i parafia rzymsko katolicka. Wieś Franciszków położona jest na obszarze, w którym występują wysokie walory przyrodnicze i ekologiczne. Krajobraz jest mało przekształcony przez człowieka. Brak przemysłu nie tylko w tej miejscowości, ale również na terenie gminy powoduje, że wieś nie jest ekologicznie zagrożona. W najbliższej okolicy występuje wiele lasów z bogatą fauną i flora. Na terenie sołectwa znajdują się XX wieczne kapliczki przydrożne stanowiące nieodłączny element krajobrazu. Istotnym elementem krajobrazowo kulturowym tego regionu jest droga gminna potocznie zwana Traktem Jubileuszowym. Jest to szlak komunikacyjny łączący Jadów, Sulejów, Jaźwie, Międzyleś, Poświętne i Sulejówek. Typowo rolniczy charakter miejscowości i duża ilość małych gospodarstw przyczynia się do powstania niepowtarzalnej mozaiki pól uprawnych i łąk. III.4. Ochrona przyrody. Na terenie całej gminy nie istnieją podmioty gospodarcze, które powodowałyby zatruwanie wód podziemnych i powierzchniowych. Głównym źródłem zatruwania wody są nieszczelne szamba ściekowe. Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza są spaliny samochodowe i gazy emitowane w procesie spalania paliw do ogrzewania budynków mieszkalnych. Wartość zanieczyszczeń powietrza w gminie Tłuszcz nie przekracza dopuszczalnych norm. Do najstarszych i największych obszarów chronionych znajdujących się w naszej okolicy należą rezerwat,,dębina w gminie Klembów o powierzchni 50,4 ha utworzony w 1952 r. w celu ochrony dębu szypułkowego oraz rezerwat Śliże w gminie Jadów założony w 1981 r. na powierzchni 44,29 ha, celem ochrony dwóch znikających jezior dystroficznych, stanowiących przykład wtórnego tworzenia się torfowiska wysokiego. 7
III.5. Tradycje i obyczaje. Plan Odnowy Miejscowości Franciszków Wieś Franciszków posiada zabytkowe kapliczki przydrożne, przy których gromadzą się mieszkańcy, odprawiając nabożeństwa majowe i październikowe. Szczególnie w tych miesiącach młodzież i osoby starsze dbają o estetykę kapliczek i przystrajają je kwiatami i wstążkami. Typowo rolniczy charakter powoduje kultywowanie tradycyjnego rzemiosła. Przykładem mogą być chodniki tkane ręcznie z resztek materiałów, powszechnie używane w wielu domach. Innym przykładem może być umiejętność poklepywania kosy czyli sposób ostrzenia narzędzi pracy. Innym obyczajem na trwale wpisującym się w życie mieszkańców są uroczystości odpustowe w dniach l maja i 4 października. Uroczystości te gromadzą wielu mieszkańców sąsiednich miejscowości. Tradycją naszego regionu są powszechne w całej Polsce coroczne dożynki święto ludzi pracujących na roli. Również w naszej gminie odbywają się one co roku w innej miejscowości. W sierpniu 2008 roku dożynki gminne odbyły się we Franciszkowie. Imprezę można bez wątpienia zaliczyć do bardzo udanych. Cieszy decyzja władz samorządowych o zorganizowaniu ich właśnie we Franciszkowie. Było to dużym wyróżnieniem, ale i sporym wyzwaniem dla tej społeczności. Na tradycje i obyczaje okolicznych miejscowości ma wpływ działalność kultura1no oświatowa szkoły w Miąsem. Przy okazji ważnych wydarzeń szkolnych, państwowych zapraszani są rodzice i dziadkowie uczniów (Dzień Babci, Dzień Dziadka, Dzień Matki, Dzień Ojca, wigilie klasowe, uroczyste Msze Święte przed rozpoczęciem i zakończeniem roku szkolnego, ślubowania klas pierwszych). Tradycje kultury w opisywanym regionie wywierają wpływ na życie wszystkich pokoleń, cementują więzi, pozwalają na przenikanie dobrych, sprawdzonych wzorów. Są fundamentami zdrowych społecznie zachowań. Są też odnośnikiem wychowania dla nauczycieli i wychowawców okolicznej szkoły. 8
IV. Mocne i słabe strony miejscowości Franciszków analiza SWOT W oparciu o analizę SWOT postarano się przeanalizować mocne i słabe strony miejscowości Franciszków oraz szanse dla jej rozwoju, a także zagrożenia występujące w otoczeniu, które mogą mieć wpływ na przyszłość tej miejscowości i jej mieszkańców. Skrót SWOT pochodzi od pierwszych liter słów angielskich: - Strenghts mocne strony - Weaknesses słabe strony - Opportunities szanse - Threats zagrożenia SILNE STRONY - zaangażowanie społeczne mieszkańców, - korzystne położenie komunikacyjne bliskość drogi wojewódzkiej, - walory rekreacyjno turystyczne, - dogodne punkty wypadowe dla pieszych wędrówek i wycieczek rowerowych w kierunkach: Miąse, Tłuszcz, Tuł, Klembów, Poświętne, Międzyleś, Jaźwie, Su1ejów, - mało przekształcony krajobraz naturalny i niewiele zanieczyszczone środowisko, - występowanie w okolicy zwartych kompleksów leśnych, - atrakcyjne ceny działek budowlanych i nieruchomości, - zauważalny wzrost migracji: ludzi z miast na wieś, - wzrost budownictwa jednorodzinnego i modernizacja istniejących zabudowań, - zamieszkiwanie młodych osób w wieku produkcyjnym, - bezpieczna okolica (niski stopień przestępczości), - posiadłość Dwór Franciszków ośrodek hotelowo gastronomiczny. SŁABE STRONY - niski poziom technologiczny wielu gospodarstw, - mała aktywność ekonomiczna mieszkańców, - słabe gleby, - niski poziom dochodów mieszkańców, - brak chodników i częściowego oświetlenia, - brak sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej, - mała powierzchnia gospodarstw, - bezrobocie, - brak komunikacji autobusowej, - brak telefonii stacjonarnej, - brak świetlicy wiejskiej, - nieutwardzone drogi. SZANSE - budowa osiedla mieszkaniowego na terenie posiadłości,,dwór Franciszków", - możliwość pozyskiwania środków zewnętrznych na zniwelowanie słabych stron, które są barierą dla rozwoju miejscowości, - powstawanie nowych miejsc pracy poprzez podejmowanie działalności gospodarczej, - osiedlanie się ludzi z miast, - budowa wodociągu, gazyfikacja, 9
- budowa szamb przydomowych ekologicznych, - zahamowanie migracji ludzi ze wsi do miasta, - postępujący wzrost liczby mieszkańców. ZAGROŻENIA - wzrost bezrobocia, - ubożenie części mieszkańców, - brak rynku zbytu dla płodów rolnych, - brak możliwości spędzenia wolnego czasu przez mieszkańców, - wzrost zachowań patologicznych wśród młodzieży, - skomplikowane procedury aplikowania o środki zewnętrzne. V. Kierunki rozwoju miejscowości. Franciszków jest najdalej na południowy wschód położoną miejscowością gminy Tłuszcz. Leży na styku trzech gmin: Tłuszcz, Strachówka i Poświętne. Ludność tu mieszkająca zajmuje się głównie rolnictwem, część mieszkańców pracuje w okolicznych miastach. Nie ma tu dużych gospodarstw, ale te które istnieją, są czyste i ekologiczne. Rolnictwo i agroturystyka stanowią podstawę rozwoju tej miejscowości. W najbliższych latach przewiduje się, że wśród gospodarstw rolnych Franciszkowa zajdą duże zmiany. Zmniejszy się liczba gospodarstw rolnych, w zamian za zwiększenie ich powierzchni. Znikną głównie gospodarstwa małe i nieekonomiczne, natomiast rozwijać się będą gospodarstwa większe i stosujące nowocześniejsze technologie. Zmniejszenie się liczby gospodarstw spowoduje między innymi odejście z rolnictwa sporej grupy osób tam pracujących. Osoby takie będą mogły się utrzymywać z pracy zawodowej w okolicy gminy, powiatu i Warszawy, lub rozpoczną własną działalność gospodarczą. Ważnym elementem życia mieszkańców w ciągu najbliższych kilku lat jest rozwój działalności społecznej i wdrażanie inicjatyw społecznych. Wielkim wyzwaniem i szansą rozwoju dla Franciszkowa jest planowana inwestycja budowlana na terenach Dwór Franciszków". Wraz z planowaną budową, istniałaby możliwość poprawy infrastruktury wiejskiej poprzez budowę gazociągu, możliwość korzystania za studni głębinowej oraz korzystanie z wybudowanej infrastruktury osiedla. 10
VI. Arkusz planowania. VI.1. Zarządzanie. Plan Odnowy Miejscowości Franciszków Za realizację całego Planu Odnowy Miejscowości Franciszków odpowiedzialny będzie radny z okręgu wyborczego, do którego należny Franciszków. Za poszczególne elementy odpowiedzialni będą: - Sołtys wsi Franciszków. - Rada Sołecka wsi Franciszków. VI.2. Cel planowanych inwestycji. Celem planowanych inwestycji jest przede wszystkim zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych społeczeństwa, poprawa estetyki oraz stanu bezpieczeństwa w miejscowości Franciszków. Mają temu służyć działania określone w niniejszym Planie Odnowy. Inwestycje te przyczynią się do poprawy jakości życia mieszkańców i wzrostu bezpieczeństwa. Realizacja działań oraz zagospodarowanie terenu po byłej szkole wpłynie na podniesienie kultury spędzania wolnego czasu szczególnie przez młodzież. Modernizacja dróg gminnych oraz budowa ciągów pieszo rowerowych w dużym stopniu przyczyni się od poprawy komunikacji i bezpieczeństwa na terenie Franciszkowa, co może pozytywnie wpłynąć na rozwój okolicy. 11
Planowane do realizacji zadania w ramach Planu Odnowy Miejscowości Franciszków na lata 2009 2016 Lp. Nazwa planowanego działania Czas realizacji Oczekiwane rezultaty Szacunkowy koszt (PLN) 1 Asfaltowanie i modernizacja dróg w miejscowości Franciszków 2009-15 Poprawi bezpieczeństwo, zapewni wzrost budownictwa i atrakcyjność terenu 1.000.000 2 Budowa chodników 2010-13 Poprawi bezpieczeństwo, zapobiegnie urazom zdrowotnym, poprawi atrakcyjność terenu 800.000 3 Budowa progów zwalniających na głównej drodze w miejscowości Franciszków 2009-10 Poprawi bezpieczeństwo pieszych 12.000 4 Modernizacja linii energetycznej i oświetlenia ulicznego 2011-16 Poprawi bezpieczeństwo, zapobiegnie urazom zdrowotnym, poprawi atrakcyjność terenu 500.000 5 Boisko sportowe dla młodzieży oraz plac zabaw dla dzieci, budowa świetlicy 2011-14 Zapewni rozwój kultury fizycznej, poprawi warunki życia mieszkańców, podniesie kulturę spędzania wolnego czasu, stworzenie centrum kultury 60.000 6 Budowa gazociągu 2010-14 Poprawi atrakcyjność terenu i warunki życia 600.000 7 Budowa kanalizacji sanitarnej i przydomowych, ekologicznych oczyszczalni ścieków 2012-16 Zapewni ochronę środowiska,, wzrost budownictwa i atrakcyjność terenu, poprawi warunki życia. 200.000 8 Budowa wodociągu 2010-14 Zapewni ochronę środowiska, wzrost budownictwa i 1.000.000 12
atrakcyjność terenu, poprawi warunki życia 9 Program wymiany pokryć dachowych (azbest) 2009-32 Likwidacja materiału niebezpiecznego, szkodliwego dla zdrowia, poprawa estetyki miejscowości i warunków życia mieszkańców 120.000 10 Komunikacja autobusowa 2010-11 Poprawa dostępu mieszkańców do miasta 50.000 13