ADAM MICKIEWICZ PAN TADEUSZ
Nie wiemy, kiedy dokładnie Mickiewicz zaczął pisać Pana Tadeusza. Z pewnością intensywnie pracował nad nim w 1832 roku we Francji. Utwór systematycznie się rozrastał, początkowo miał być znacznie krótszy. Dwanaście ksiąg zostało ostatecznie ukończonych na początku 1834 roku. Bezpośrednio po ogłoszeniu pierwszego wydania Pan Tadeusz nie zyskał uznania, książkę kupowano niechętnie. Pierwszym czytelnikiem, który docenił wielkość utworu, zachwycił się nim był Juliusz Słowacki. Dla następnych pokoleń dzieło Mickiewicza stało się źródłem powracających wzruszeń, silnych przeżyć ( Latarnik ). Jest uznawane za najpiękniejszą z polskich książek. Ta historia szlachecka od wielu już lat kształtuje nasz obraz przedpowstaniowej Polski, wizerunek jej mieszkańców, obyczajowości.
Tytuł i podtytuł dzieła Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem
W tytule i podtytule należy zwrócić uwagę na następujące wyrazy: Pan, zajazd, szlachta, rok 1812, napisany wierszem. Należy wiedzieć, że tytułowanie: pan Tadeusz, pan Wołodyjowski, pan Podstoli itp. zarezerwowane było tylko dla szlachty. Słownik etymologiczny podaje, iż słowo to wywodzi się od nazwy urzędnika turecko - tatarskiego: żupan, żpan, pan. Wyraz zajazd natomiast miał i ma dwa znaczenia, ale tu nie chodzi o gospodę ani hotel przydrożny, lecz o napaść sąsiedzką. Szlachta - to stan społeczny wywodzący się z rycerstwa, obdarzony licznymi przywilejami, mający do XIX w. przewagę polityczną i gospodarczą nad innymi stanami społecznymi.
Rok 1812 - to wkroczenie wojsk napoleońskich do Polski. Polacy pokładali wielką nadzieję na odzyskanie dzięki nim niepodległości. Wierzyli, że Napoleon pokona Rosję. Utwór został napisany mową szczególnie zorganizowaną, czyli wierszem, rymującym się (13- zgłoskowym), należy jednak do epiki, ponieważ opowiada fikcyjną historię z lat 1811, 1812. Czas i miejsce akcji Akcja Pana Tadeusza rozpoczyna się wraz z przyjazdem tytułowego bohatera do Soplicowa. Trwa od piątkowego popołudnia do wtorku, latem 1811 roku (księgi od I do X) oraz dwa wiosenne dni roku następnego (księgi XI - XII). Obejmuje zatem tylko około 7 dni!
Jednak niektórzy bohaterowie wspominają niekiedy czasy wcześniejsze. Jacek Soplica podczas spowiedzi mówi o Konstytucji 3 maja, legionach Dąbrowskiego we Włoszech, działalności spiskowej w pierwszej dekadzie XIX wieku. Swego rodzaju przegląd wydarzeń historycznych mających największy wpływ na sytuację ukazaną w Panu Tadeuszu zawiera Koncert nad koncertami Jankiela. Muzyk przywołał w nim następujące wydarzenia: 1791 - Uchwalenie Konstytucji 3 maja. 1792 - Konfederacja targowicka. 1794 - Powstanie kościuszkowskie. 1797 - Powołanie przez Dąbrowskiego we Włoszech legionów polskich. 1812 - Pochód Wielkiej Armii Napoleona na Rosję ( w utworze nie wspomina się o klęsce wojsk francuskich!).
Miejsce akcji Wydarzenia rozgrywają się na Litwie, w rodzinnych stronach Mickiewicza, niedaleko Nowogródka: w Soplicowie, zamku Horeszków, zaścianku Dobrzyńskich, karczmie. Oczywiście, w opowieściach poszczególnych postaci pojawiają się i inne miejsca. Nie jest możliwa ich ścisła lokalizacja, bowiem w tekście przeplatają się odniesienia do realności i fikcja.
Treść INWOKACJA Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie. Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie. Panno święta, co jasnej bronisz Częstochowy I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem! Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem
(Gdy od płaczącej matki pod Twoję opiekę Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń progu Iść za wrócone życie podziękować Bogu), Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono. Tymczasem przenoś moję duszę utęsknioną Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych, Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych; Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem, Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem; Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała, Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała, A wszystko przepasane jakby wstęgą, miedzą Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.
Inwokacja- początkowy fragment utworu, w którym poeta zwraca się z prośbą o inspirację, natchnienie np. do muz, bóstwa, jakiejś idei, której przypisano cechy ludzkie. Apel Mickiewicza skierowany jest do Matki Boskiej Częstochowskiej, Ostrobramskiej i samej Litwy, Ojczyzny.
Poeta przebywając z dala od ojczyzny, bardzo za nią tęskni, porównuje ją do zdrowia, które docenia się w pełni, gdy zostanie utracone. Kiedyś Matka Boska cudem przywróciła mu zdrowie, teraz prosi ją o równie cudowne przeniesienie do pięknych krajobrazów stron ojczystych: łąk, pagórków nad Niemnem, złotych i srebrnych pól, grusz rosnących przy miedzach. Poeta modli się, by chociaż oczami wyobraźni raz jeszcze zobaczyć owe widoki krainy dzieciństwa. Oprócz uwielbienia ziemi ojczystej, Inwokacja jest gorącą prośbą do Matki Boskiej o natchnienie, poetycką wizję, siłę wyrazu, co ma autorowi umożliwić choć w części oddanie uroku, piękna ojczyzny. Tej utraconej i porównywanej do zdrowia - to wyraźna aluzja, czyli nawiązanie do innego utworu, do fraszki Jana Kochanowskiego Na zdrowie.
Bohaterowie i obyczajowość Bohaterowie Pana Tadeusza to szlachta. Jednak poeta bardzo wyraźnie ukazuje różnice pomiędzy poszczególnymi grupami osób: arystokracja - Hrabia, Stolnik, Zosia; średnia szlachta - Sędzia Soplica, Podkomorzy, Tadeusz, Telimena; szlachta zaściankowa - Dobrzyńscy i inni; szlachta gołota - rezydenci: Wojski, Gerwazy, Protazy
Pan Tadeusz to utwór, który bardzo wiernie odtwarza polską obyczajowość szlachecką z początków XIX wieku. Do obyczajowych zachowań bohaterów utworu należały: staropolska gościnność - np. brama w Soplicowie była zawsze otwarta, gości witano serdecznie, pan dopilnowywał, aby gościom niczego nie brakowało; przechadzki - ściśle przestrzegano kolejności (podobnie w czasie zasiadania do stołu na ucztach); grzybobranie obyczaje myśliwskie (np.spór o Sokoła i Kusego, polowanie na niedźwiedzia i zające); obyczaje militarne (pojedynki, zajazdy, nadawanie przydomków od broni, np. Brzytewka, Scyzoryk, Rębajło, Kropidło, Chrzciciel).
Pan Tadeusz jest epopeją. Prezentuje bowiem wszystkie cechy eposu. Jego kompozycja oparta jest na schemacie kompozycyjnym powieści tzn. jest wielowątkowa (wątek miłosny: Jacek i Ewa, Zosia i Tadeusz, Telimena i Hrabia; wątek walki narodowowyzwoleńczej - dzieje Jacka Soplicy; wątek obyczajowy - spór o zamek, zajazd), świat przedstawiony jest w sposób epicki, jest akcja i fabuła. Ponadto w utworze możemy zauważyć stopienie gatunków: powieści - ze względu na kompozycję; sielanki- opis życia w Soplicowie; komedii - miłość Telimeny i Hrabiego; poematu heroikomicznego - zajazd; gawędy - opowiadania Gerwazego i Wojskiego; liryki - opisy przyrody baśni - zakończenie: i ja tam byłem, miód i wino piłem
Podsumowanie Pan Tadeusz to utwór, w którym spotykamy nowy typ bohatera, nową koncepcję narodu i walki narodowowyzwoleńczej. Wiąże się to z upadkiem powstania listopadowego i zmianą poglądu na sposób walki o odzyskanie wolności. Bohater to już nie osamotniony buntownik, ale człowiek, który próbuje walczyć z zaborcą wraz z innymi. Nie rozpamiętuje swego dramatu miłosnego, nie rozdrapuje ran, ale podejmuje się przeobrażenia swego życia. Prowadzi działalność polityczną jako emisariusz, uświadamiając naród i pozyskując dla sprawy nie tylko szlachtę, ale i chłopstwo. Wynika to ze zmiany poglądów na temat działań narodowowyzwoleńczych (odrzucenie koncepcji powstania szlacheckiego, jako nie przynoszącego wymiernego skutku). Łączy się to także ze zmianą poglądów o narodzi. Naród po raz pierwszy zaczęto traktować nie jako grupę szlachciców, lecz jako wszystkich ludzi żyjących w tym samym kraju, mówiących tym samym językiem, żyjących w tej samej tradycji i kulturze oraz mających wspólną historię.
Dziękuję za uwagę Aniela Ignaszak