18 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (38) 2002 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy II. RIO RADZI... Podobnie jak w latach ubiegłych, Regionalna Izba Obrachunkowa w Bydgoszczy przeprowadziła w styczniu 2003 roku szkolenie dla służb finansowych jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego z terenu województwa kujawsko pomorskiego. Tematem szkolenia będą zmiany wynikające z ustawy o rachunkowości a także z ustawy o finansach publicznych. Poniżej przedstawiamy wybrane fragmenty materiału opracowanego przez prowadzącą szkolenie Panią Marię Augustowską. 1 ZASADY EWIDENCJI KSIĘGOWEJ OBOWIĄZUJĄCE OD 1 STYCZNIA 2002 R. W JEDNOSTKACH BUDŻETOWYCH I ICH GOSPODARSTWACH POMOCNICZYCH ORAZ W ZAKŁADACH BUDŻETOWYCH Ogólna charakterystyka zmian w rachunkowości wynikających z nowelizacji ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości Z dniem 1 stycznia 2002 r. weszły w życie zmiany w ustawie o rachunkowości zwanej dalej ustawą wprowadzone na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. (Dz. U. Nr 113, poz. 1186). Nowelizacja ustawy o rachunkowości wprowadza wiele istotnych zmian w różnych obszarach rachunkowości, z tym że pewna część nowych regulacji odnosi się tylko do rachunkowości podmiotów gospodarczych mających osobowość prawną i sporządzających sprawozdania finansowe według wymogów określonych w rozdz. 5 i 6 ustawy. Na podstawie ustaleń zawartych w art. 80 ust. 1 "ustawy" do jednostek objętych rozporządzeniem nie stosuje się przede wszystkim rozdziałów 5 i 6 dotyczących sprawozdania finansowego, a ponadto nie dotyczy ich też rozdział 4a regulujący Łączenie się spółek. W rachunkowości budżetu i jednostek sektora finansów publicznych uwzględnić trzeba zmiany wprowadzone przede wszystkim w rozdziałach 1,2 i 3. W rozdziale pierwszym wprowadzono między innymi nowe definicje pojęć, które powodują zmiany w kwalifikowaniu i ewidencji zdarzeń oraz poszczególnych składników aktywów i pasywów. W jednostkach i zakładach budżetowych dotyczy to między innymi: środków trwałych (pkt 15), wartości niemateria1nych i prawnych (pkt 14), środków trwałych w budowie (pkt 16) zwanych w ustawie o finansach publicznych inwestycjami, inwestycji (pkt 17) dotyczących między innymi ewidencjonowanych na koncie 030 długotrwałych aktywów finansowych, rezerw (pkt 21), 1 Autorka wielu opracowań z zakresu rachunkowości w tym: Rachunkowość budżetowa zmiany 2002 r, Komentarz do planu kont
Biuletyn Informacyjny Nr 4 (38) 2002 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 19 pozostałych kosztów i przychodów operacyjnych (pkt 32), strat i zysków nadzwyczajnych (pkt 33). Zmieniono też wiele ustaleń dotyczących ogólnych zasad i terminów ewidencji księgowej, inwentaryzacji, rozliczeń międzyokresowych, przychodów i kosztów. Między innymi należy zwrócić szczególną uwagę na istotne dla rachunkowości ustalenia zawarte w ustawie: w art. 6 - dotyczące ujęcia w ewidencji przychodów i kosztów okresu, w art. 7 ust. 3 - wskazujące na obowiązek oddzielnego ujmowania poszczególnych składników aktywów i pasywów, przychodów i kosztów, strat i zysków. W rozdz. 2 zawierającym ustalenia dotyczące prowadzenia ksiąg rachunkowych: w art. 9-25 - określono zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych, w których między innymi wymieniono wymaganą dokumentację opisującą przyjęte przez jednostkę zasady rachunkowości w art. 10 - wskazano co powinny określać przyjęte przez jednostkę zasady rachunkowości, wskazano wymogi dotyczące dowodów i zapisów księgowych oraz terminy otwierania, prowadzenia i zamykania ksiąg rachunkowych (art. 12-25). W rozdziale 3 w art. 26 i 27 - ustalono terminy i formy inwentaryzacji. W zakresie inwentaryzacji w art. 26 użyto już nowych nazw poszczególnych składników aktywów i pasywów podlegających inwentaryzacji. Nadal możliwe są trzy drogi inwentaryzacji, z tym że wystąpiły pewne zmiany wymogów w odniesieniu do niektórych składników, i tak; 1) zwolniono z obowiązku uzyskania potwierdzenia prawidłowości wykazanych w księgach rachunkowych zobowiązań, 2) rozszerzono zakres aktywów i pasywów inwentaryzowanych drogą porównania danych ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami i weryfikacji, o należności i zobowiązania wobec osób nie prowadzących ksiąg rachunkowych oraz aktywów i pasywów wymienionych w pkt 1 i 2 art. 26 ust. 1, jeżeli przeprowadzenie ich spisu z natury lub uzgodnienie z przyczyn uzasadnionych w wymaganym okresie nie było możliwe, 3) zniesiono obowiązek przeprowadzania spisu z natury własnych składników majątkowych objętych wyłącznie ewidencją ilościową (nie oznacza to jednak, że dla potrzeb kontroli stanu mienia jednostki spis taki i jego porównanie z ewidencją ilościową oraz rozliczenie ewentualnych różnic nie powinny być przeprowadzane), 4) zniesiono prawo dokonywania spisu z natury towarów i materiałów (opakowań) znajdujących się w jednostkach o rozbudowanej sieci detalicznej, w innym okresie niż okres ostatniego kwartału roku obrotowego i 15 dni następujących po zakończeniu tego kwartału, 5) uściślono, że raz w ciągu 2 lat spisem z natury mogą być objęte zapasy materiałów, towarów, produktów gotowych i półproduktów znajdujące się w strzeżonych składowiskach i objęte ewidencją ilościowo-wartościową (za strzeżone składowiska uważa się zarówno zamknięte magazyny, jak i ogrodzone place). Przy wycenie innych aktywów i pasywów jednostek objętych rozporządzeniem trzeba stosować zasady określone w art. 28 ustawy, jednakże z uwzględnieniem szczególnych
20 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (38) 2002 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy regulacji podanych w rozporządzeniu w paragrafach 5, 6, 7 i 8, które zawierają inne ustalenia niż określone w ustawie. W art. 30 zmieniono zasady ujmowania w ewidencji księgowej aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych, z tym że w jednostkach objętych rozporządzeniem z dnia 18 grudnia 2001 r., zgodnie z regulacjami szczególnymi ( 7 ust. 3) Należności i zobowiązania oraz inne składniki aktywów i pasywów wyrażone w walutach obcych wycenia się nie później niż na koniec kwartału, ale według zasad obowiązujących na dzień bilansowy, czyli określonych w art. 30 ust. 1 pkt 1,2 ustawy, a ustalone różnice kursów księguje się odpowiednio na Wn lub Ma konta 750. Na podstawie ustaleń zawartych w art. 35b ustawy wprowadzono obowiązek księgowania odpisów aktualizujących należności zamiast poprzednio obowiązujących rezerw na należności, z tym że rozporządzeniem zwolniono z tego obowiązku należności dotyczące dochodów i wydatków budżetowych. W art. 35d określono tytuły tworzenia rezerw na pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania (np. z tytułu toczącego się postępowania sądowego) oraz sposób ich księgowego ujęcia. W art. 41 wskazano, że rozliczenia międzyokresowe przychodów to równowartość otrzymanych lub należnych od kontrahentów środków z tytułu świadczeń, których wykonanie nastąpi w następnych okresach sprawozdawczych. Do przychodów przyszłych okresów nie zalicza się naliczonych wymagalnych odsetek za zwłokę w zapłacie należności, bo zgodnie z art. 6 ustawy odsetki te pod datą naliczenia księguje się bezpośrednio na Ma 750, bez względu na to, czy są zapłacone czy nie, natomiast o wartość tych odsetek, które do dnia bilansowego nie zostały zapłacone, koryguje się przychody finansowe, księgując tę wartość pod datą 31 grudnia Wn 750 Ma 290 (zgodnie z komentarzem do konta 290 podanym w załączniku do rozporządzenia ). W ustawie wprowadzono też zmiany dotyczące układu i nazw grup aktywów i pasywów prezentowanych w bilansie, co znalazło wyraz w nowych wzorach sprawozdań bilansowych stanowiących załączniki do rozporządzenia. Ogólna charakterystyka rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych (Dz. U. Nr 153 poz. 1752), zwanego dalej rozporządzeniem Rozporządzenie obowiązujące od 1 stycznia 2002 r. uwzględnia ustalenia zawarte w: 1) ustawie z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 155, poz. 1014 z późn. zm.) i wydanych na jej podstawie rozporządzeniach (podanych w załączonym do opracowania wykazie podstawowych aktów prawnych), 2) znowelizowanej od 1 stycznia 2002 r. ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jednolity: Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694).
Biuletyn Informacyjny Nr 4 (38) 2002 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 21 W rozporządzeniu wprowadzono kilka nowych szczególnych zasad oraz zmiany niektórych szczególnych zasad obowiązujących do 31 grudnia 2000 r. na podstawie zarządzenia nr 46 Ministra Finansów z dnia 1 sierpnia 1995 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości wymienionych w tytule jednostek (Dz. Urz. Min. Fin. Nr 14, poz. 60). Zmienione szczególne zasady dotyczące rachunkowości jednostek budżetowych i ich gospodarstw pomocniczych oraz zakładów budżetowych zawierają: 1) ustalenia dotyczące ewidencji kasowego wykonania budżetu i związanych z tym rozliczeń, a więc operacji specyficznych dla budżetów i jednostek budżetowych, które nie są uregulowane w ustawie o rachunkowości, 2) odmienne niż wynikające z ustawy o rachunkowości regulacje dotyczące ewidencji i wyceny środków trwałych oraz ich umorzenia i amortyzacji, 3) zwolnienie z obowiązku aktualizacji wartości rzeczowych składników majątku obrotowego na dzień bilansowy, 4) częściowe zwolnienie z obowiązku dokonywania na dzień bilansowy odpisów aktualizujących należności w odniesieniu do należności z tytułu dochodów i wydatków budżetowych, co oznacza, że odpisy te powinny być dokonywane przede wszystkim od należności wątpliwych (art. 35b ustawy) występujących w zakładach budżetowych i gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych oraz należności na rzecz funduszy celowych tworzonych na podstawie odrębnych ustaw, 5) ustalenia nakładające obowiązek cokwartalnego naliczania wymagalnych, a niezapłaconych odsetek od należności i zobowiązań, w tym również tych, do których stosuje się przepisy dotyczące zobowiązań podatkowych. Obowiązek ten wynika z zapisów w art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy o finansach publicznych, 6) zobowiązania do wyceny aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych na koniec każdego kwartału (art. 14 ust. 2 pkt 4 ustawy o finansach publicznych) według zasad obowiązujących zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 1 i 2, ustawy na dzień bilansowy, to znaczy: składniki aktywów - po kursie kupna stosowanym w tym dniu przez bank, z którego usług korzysta jednostka, nie wyższym jednak od kursu średniego ustalonego dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski na ten dzień, składników pasywów - po kursie sprzedaży stosowanym w tym dniu przez bank, z którego usług korzysta jednostka, nie niższym jednak od kursu średniego ustalonego dla danej waluty przez NBP na ten dzień, 7) ustalenia, że aktywa jednostek postawionych w stan likwidacji wycenia się według zasad określonych w ustawie dla jednostek kontynuujących działalność ( 8 ust. 2. rozporządzenia ), 8) plany kont bilansowych i pozabilansowych, które mają charakter jednolitych planów kont obowiązujących we wskazanych jednostkach, 9) zasady tworzenia zakładowych planów kont poszczególnych jednostek, 10) wzory i terminy sporządzania sprawozdań finansowych w formie bilansu. Zmiany szczególnych zasad rachunkowości polegają przede wszystkim na wprowadzeniu: a) ewidencji amortyzacji,
22 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (38) 2002 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy b) obowiązku cokwartalnego naliczania niezapłaconych wymagalnych odsetek od należności i zobowiązań, c) obowiązku wyceny na koniec każdego kwartału aktywów i pasywów jednostki wyrażonych w walutach obcych według zasad ustalonych w ustawie na dzień bilansowy, d) ewidencji na kontach pozabilansowych jednostek budżetowych kwot zaangażowania wydatków, e) nowych kont w planach kont zarówno dla budżetu, jak i dla pozostałych jednostek, f) nowych wzorów sprawozdań bilansowych. W planie kont dla jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych wprowadzono między innymi następujące zmiany: a) nie występują już konta: 012 Pozostałe środki trwałe w magazynie 132 Rachunki środków inwestycyjnych. b) ustalono nowe konta: bilansowe 017 Uzbrojenie i sprzęt wojskowy 073 Odpisy aktualizujące długoterminowe aktywa finansowe 077 Umorzenie uzbrojenia i sprzętu wojskowego 136 Rachunki walutowe środków pomocowych 270 Odpisy aktualizujące należności 401 Amortyzacja 761 Pokrycie amortyzacji pozabilansowe 998 Zaangażowanie wydatków budżetowych roku bieżącego 999 Zaangażowanie wydatków budżetowych przyszłych lat c) zmieniono nazwę kont: 080 na Inwestycje (środki trwałe w budowie), co wiąże się z tym, że w ustawie o rachunkowości środki trwałe w okresie budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego, które poprzednio nazywano inwestycjami po zmianach nazwano środki trwałe w budowie, zaś pod pojęciem inwestycje (zdefiniowanym w art. 3 ust. 1 pkt 17 ustawy ) zdefiniowano aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów. W ustawie o finansach publicznych i wydanych na jej podstawie rozporządzeniach inwestycjami nazywa się nadal nakłady na środki trwałe i w związku z tym trzeba zwracać uwagę na tę rozbieżność w znaczeniu słowa inwestycje, 740 na Dotacje i środki na inwestycje, 840 na Rezerwy i rozliczenia międzyokresowe przychodów, a jednocześnie zmienił się zakres operacji księgowych na tym koncie, bo nie księguje się już na nim:
Biuletyn Informacyjny Nr 4 (38) 2002 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy 23 rezerw na należności, które zastąpione zostały odpisami aktualizującymi należności, ewidencjonowanymi na dzień bilansowy na koncie 290 Odpisy aktualizujące należności, wartości z tytułu występujących na dzień bilansowy różnic z tytułu zmiany kursów walut obcych oraz wartości wymagalnych na dzień bilansowy a nie zapłaconych odsetek za zwłokę w zapłacie, bo po zmianach w ustawie o rachunkowości wartości te należy księgować pod datą ustalenia bezpośrednio na koncie 750; d) na koncie 800 Fundusz jednostki księguje się niektóre operacje w korespondencji z innymi kontami, i tak: zamiast księgowanego na Wn 800 umorzenia środków trwałych w korespondencji z Ma 071 księgować należy pokrycie amortyzacji Wn 800 Ma 761, na Wn księguje się nieumorzoną wartość rozchodowanych środków trwałych, równowartość finansowania inwestycji (pod datą zapłaty) dokonanego z konta 130 księguje się równolegle Wn 810 Ma 800, zaś z konta 131-równolegle Wn 740 Ma 800. Ponadto na koncie 800 nie przewiduje się księgowania zwiększeń z tytułu nieodpłatnego otrzymania i zmniejszeń z tytułu nieodpłatnego przekazania środków obrotowych. Wykaz podstawowych ustaw i rozporządzeń zawierających regulacje dotyczące gospodarki finansowej i ewidencji księgowej oraz sprawozdawczości budżetowej i finansowej jednostek budżetowych i ich gospodarstw pomocniczych oraz zakładów budżetowych I. Ustawy: 1) z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1014 z późn. zm.) 2) z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694) 3) z dnia 14 marca 2002 r. -Ustawa budżetowa na rok 2002 (Dz. U. Nr 30, poz. 275) 4) z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 z późn. zm.) 5) z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.) II. Rozporządzenia Ministra Finansów: 1) z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych (Dz. U. Nr 153, poz. 1752) 2) z dnia 29 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz szczegółowych zasad i terminów rocznych rozliczeń i wpłat do budżetu przez zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych (Dz. U. Nr 122, poz. 1333) 3) z dnia 29 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania budżetu państwa i szczegółowych zasad obsługi rachunków bankowych budżetu państwa oraz zakresu
24 Biuletyn Informacyjny Nr 4 (38) 2002 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy i terminów sporządzania przez Narodowy Bank Polski informacji i sprawozdań z wykonania budżetu państwa w ramach obsługi bankowej budżetu państwa (Dz. U. Nr 122, poz. 1335) 4) z dnia 18 lipca 2000 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów (Dz. U. Nr 59, poz. 688 z późn. zm.) 5) z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie zasad rachunkowości i planu kont dla prowadzenia ewidencji podatków i opłat dla organów podatkowych jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 50, poz. 511 z późn. zm.) 6) z dnia 17 sierpnia 2000 r. w sprawie zasad rachunkowości i planu kont dla prowadzenia ewidencji podatków i niepodatkowych należności budżetowych przez urzędy skarbowe jako organy podatkowe (Dz. U. Nr 77, poz. 876) 7) z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie sprawozdawczości budżetowej (Dz. U. Nr 24, poz. 279). Maria Augustowska